Wymagania edukacyjne. Podręcznik „Między nami”, klasa 8., Schematy z Język polski

Pobierz Wymagania edukacyjne. Podręcznik „Między nami”, klasa 8. i więcej Schematy w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Wymagania edukacyjne. Podręcznik „Między nami”, klasa 8.

Rozkład treści nauczania w podziale semestr I, semestr II

Semestr I

Teksty literackie, teksty kultury, materiał językowy Podstawowe pojęcia i umiejętności

Jostein Gaarder Co to jest filozofia?

(fragment książki Świat Zofii )

Hasło słownikowe. Problematyka egzystencjalna. Wątki literackie i kulturowe. Teza, argument, przykład.

Wisława Szymborska W zatrzęsieniu

(autorka z podstawy programowej)

Liryka pośrednia i bezpośrednia. Rodzaje literackie. Gatunki liryczne. Osoba mówiąca. Obrazy poetyckie.

Środki poetyckie (epitet, porównanie, przenośnia, wyrazy dźwiękonaśladowcze, zdrobnienie, zgrubienie,

uosobienie, ożywienie, apostrofa, anafora, pytanie retoryczne, powtórzenie).

Kształcenie językowe. Zróżnicowanie języka. Kolokwializmy – znaczenie i funkcja. Norma językowa wzorcowa oraz użytkowa. Błąd językowy.

Retoryka – sztuka przemawiania.

Sokrates.

Retoryczne środki stylistyczne: apostrofa, pytanie retoryczne, powtórzenie, wyliczenie, wykrzyknienie,

Przemówienie – funkcjonalne wykorzystanie środków retorycznych.

Językowe znaki grzecznościowe.

Auguste Rodin Myśliciel (rzeźba)

Kaliope (rzeźba)

Interpretacja i opis dzieła sztuki. Rzeźba figuratywna. Faktura rzeźby. Przesłanie dzieła plastycznego. Symbol.

Monolog wewnętrzny.

Przypomnienie wiadomości ze składni. Typy wypowiedzeń: zdanie pojedyncze, zdanie złożone (podrzędnie i współrzędnie), równoważniki zdań.

Jerzy Liebert *** [ Uczę się ciebie …] Liryka – cechy gatunkowe. Charakterystyka podmiotu lirycznego. Liryka bezpośrednia. Środki poetyckie.

Budowa wiersza.

Jan Kochanowski Pieśń IX. Księgi wtóre Liryka zwrotu do adresata. Cechy gatunkowe pieśni. Sentencje. Problematyka egzystencjalna (postawa życiowa).

Biografia poety. Opowiadanie twórcze. Stoicyzm. Analiza wiersza.

Świat dorosłych i dzieci przedstawiony w

utworze pt. „Mały Książę” A.Saint-Exupery’ego.

Świat przedstawiony. Elementy realistyczne i fantastyczne. Wypowiedź argumentacyjna. Dyskusja.

Rodzaje i gatunki literackie (powiastka filozoficzna, baśń literacka).

Jak osiągnąć szczęście? Wskazówki Seneki. Streszczenie. Parafraza.

Życiorys, CV, list motywacyjny. Tworzenie spójnych wypowiedzi w następujących formach gatunkowych. Biogram.

Fragment książki Żywoty i poglądy słynnych

filozofów. Epikur.

Filozof, filozofia. Interpretacja utworu literackiego - odwołanie do wartości uniwersalnych. Epikureizm.

Jan Kochanowski

O rozkoszy, Do gór i lasów, O żywocie ludzkim,

Na lipę

Fraszka – cechy gatunkowe. Charakteryzowanie podmiotu lirycznego we fraszkach. Sytuacja liryczna.

Biografia autora w interpretacji tekstu. Stoicyzm i epikureizm.

Funkcja elementów konstrukcynych utworu (puenty). Środki poetyckie.

Jan Kochanowski Pieśń XX. Księgi pierwsze Pieśń – cechy gatunkowe, elementy rytmizujące wypowiedź (wers, rym, strofa, refren, liczba sylab w wersie).

Postawa życiowa podmiotu lirycznego – problematyka egzystencjalna.

Zasady cytowania cudzych wypowiedzi (znaki interpunkcyjne).

Składnia. Zdania złożone współrzędnie.

Zdania złożone współrzędnie łączne, rozłączne, przeciwstawne. Wykresy zdań złożonych współrzędnie.

Opis zdań złożonych współrzędnie. Interpunkcja (przecinek w zdaniu złożonym).

Powtórzenie przed egzaminem ósmoklasisty.

Funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytuł). Postawa podmiotu lirycznego. Upodobnienie fonetyczne,

uproszczenie grupy spółgłoskowej, utrata dźwięczności w wygłosie. Typy wypowiedzeń (zdanie pojedyncze,

zdania złożone, równoważniki zdań).

Zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i partykuły „nie” z różnymi częściami mowy.

Tekst literacki i jego adaptacja filmowa

na przykładzie „Quo vadis” H. Sienkiewicza.

Elementy dzieła filmowego i telewizyjnego; zabiegi adaptacyjne.

Scenariusz adaptacji filmowej utworu pt.

Diogenes i Aleksander.

Elementy dzieła filmowego i telewizyjnego (scenariusz, reżyseria, ujęcie, gra aktorska, muzyka). Cytat. Anegdota.

Zdanie podrzędnie złożone. Zdania złożone podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe). Wykresy zdań złożonych podrzędnie.

Przekształcanie zdań pojedynczych w zdania złożone z podrzędnym przydawkowym, dopełnieniowym,

okolicznikowym. Błędy językowe. Interpunkcja zdania złożonego.

Aforyzmy S.J.Leca. Definicja aforyzmu. Budowa sentencji. Bajka – cechy gatunkowe.

Szkoła pisania. Autocharakterystyka. Dziennik z elementami autocharakterystyki. Elementy autocharakterystyki w dialogu.

Woody Allen Moja apologia (fragment utworu

Obrona szaleństwa )

Dialog a monolog. Adaptacja utworu literackiego. Monolog wewnętrzny. Bohater główny i drugoplanowy.

Interpretacja utworu literackiego (kontekst filozoficzny).

Zróżnicowanie polszczyzny. Język

ogólnonarodowy, dialekty i gwary.

Wyrazy i sformułowania gwarowe. Różnice między gwarami a językiem ogólnopolskim. Dialekt.

Akcent inicjalny.

Historia filozofii po góralsku Józefa Tischnera Konstrukcja bohatera. Środowiskowe i regionalne odmiany języka. Znaczenia dosłowne i przenośne.

Zbigniew Herbert Pan Cogito a perła Interpretacja utworu. Analiza językowa tekstu.

Powtórzenie przed egzaminem ósmoklasisty. Funkcja elementów konstrukcyjnych utworu. Charakteryzowanie bohaterów. Narracja pierwszoosobowa

i trzecioosobowa. Bezosobowe formy czasownika. Formy przypadków poszczególnych części mowy. Rodzina

wyrazów. Opowiadanie. Akcent inicjalny.

Wypowiedzenie z imiesłowowym

równoważnikiem zdania. Powtórzenie.

Imiesłów. Imiesłowowy równoważnik zdania. Przekształcanie imiesłowowego równoważnika zdania na zdanie

złożone.

Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec Świat przedstawiony. Rodzaj literacki. Wyszukiwanie, selekcjonowanie i krytyczna analiza informacji. Ponadczasowe

zagadnienia egzystencjalne (miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara, poczucie wspólnoty,

solidarność). Fakty historyczne oraz terminy związane z II wojną światową. Charakterystyka bohaterów.

Rozprawka (wypowiedź argumentacyjna). Budowa akapitu i jego rola w budowaniu toku wywodu. Wywiad.

Ignacy Krasicki Człowiek i zdrowie Bajka. Alegoria. Uosobienie, przenośnia. Notatka. Dedykacja.

Homer Iliada (fragment) Epopeja. Porównanie homeryckie. Środki poetyckie.

Wypowiedzenie z imiesłowowym

równoważnikiem zdania. Powtórzenie.

Wykres wypowiedzenia z imiesłowowym równoważnikiem zdania.

Zasady interpunkcji zdania złożonego z imiesłowowym równoważnikiem zdania.

Recenzja. Budowa recenzji. Argumentowanie własnego zdania. Poprawność językowa, ortograficzna, interpunkcyjna.

Gatunki dziennikarskie: artykuł, reportaż,

wywiad, felieton.

Artykuł prasowy. Budowa artykułu. Lid. Beletrystyka. Poprawność językowa.

Adam Mickiewicz Dziady cz.II Dramat jako rodzaj literacki i dramat właściwy (odmiana romantyczna)). Tekst główny, tekst poboczny. Obrzęd.

Prawdy moralne. Symbolika. Adaptacja. Elementy realityczne i fantastyczne. Ludowość. Irracjonalizm.

Konrad Swinarski Inscenizacja Dziadów Adama

Mickiewicza (spektakl teatralny)

Teatr telewizji, spektakl teatralny, inscenizacja, rozwiązania inscenizacyjne, tworzywa teatru, sztuka

wielotworzywowa. Recenzja spektaklu teatralnego. Reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta,

producent, operator, dźwiękowiec, rekwizytor, inspicjent, sufler, statysta, oświetleniowiec, kostiumolog.

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz Epopeja. Narrator, narracja. Opis przyrody, opis przedmiotu i opis miejsca. Funkcja tekstów kultury

podejmujących problematykę społeczną. Charakterystyka bohaterów. Fakty historyczne. Biografia.

Adam Mickiewicz Śmierć Pułkownika Motyw rycerza. Heroizacja, gloryfikacja. Legenda poetycka. Kontekst historyczny.

Eric-Emmanuel Schmitt Oskar i pani Róża Interpretacja powieści. Analiza gatunkowa. Narracja, narrator. Świadomość językowa.

Opowiadanie/list prywatny/ rozprawka. Recenzja.

Adam Mickiewicz Reduta Ordona Streszczenie wydarzeń. Gatunek literacki. Narrator. Kontrast. Intencja wypowiedzi. Symbolika.

Melchior Wańkowicz Ziele na kraterze (fragm.) Literatura faktu. Postawa życiowa bohatera. Portret. Proza autobiograficzna.

Zdania wielokrotnie złożone Zdanie wielokrotnie złożone, zdanie nadrzędne, zdania podrzędne, zdania składowe.

Interpunkcja w wypowiedzeniu wielokrotnie złożonym.

Jan Kochanowski O doktorze Hiszpanie. Liryka – cechy rodzajowe. Gatunki literacki (fraszka). Charakteryzowanie bohaterów. Funkcja komizmu.

Budowa słowotwórcza wyrazu, wyrazy

niepodzielne słowotwórczo.

Temat słowotwórczy, formant. Wyraz niepodzielny słowotwórczo. Analiza słowotwórcza wyrazu.

Perswazyjna funkcja zdjęć i plakatów

społecznych.

Funkcja tekstów kultury. Notatka interpretacyjna. Opis wybranego plakatu społecznego.

Językowe środki perswazji. Nazywanie elementów graficznych plakatu. Tworzenie związków wyrazowych.

Układanie hasła reklamowego.

Zróżnicowanie polszczyzny. Gwary

środowiskowe.

Gwary środowiskowe, gwary zawodowe a język ogólnopolski. Dialekt.

Wypowiedź o charakterze publicystycznym. Relacja, artykuł. Poprawność językowa.

Sławomir Mrożek Artysta Ocena postępowania bohaterów. Wypowiedź argumentacyjna. Alegoria. Opowiadanie.

Charakterystyka porównawcza. Plan wypowiedzi. Elementy spajające tekst. Poprawność stylistyczna.

Przygotowanie do egzaminu ósmoklasisty –

praca z tekstem.

Rodzaje i gatunki literackie (bajka). Środki poetyckie. Elementy dramatu (akt, scena, tekst główny, didaskalia,

monolog, dialog). Rodzaje komizmu.

Marian Hemar Teoria względności Charakteryzowanie podmiotu lirycznego. Środki poetyckie. Kontekst filozoficzno- społeczny. Dyskusja.

Markus Zusaka Złodziejka książek

Charakteryzowanie bohatera. Narrator i narracja. Cechy gatunkowe powieści.Typ powieści. Ideologia.Rozprawka.

Powtórzenie do egzaminu ósmoklasisty.

Bajka cechy gatunkowe, budowa. Środki poetyckie. Literatura piękna, naukowa, popularnonaukowa,

publicystyka. Epopeja – cechy gatunkowe. Gatunki dziennikarskie (reportaż, wywiad, artykuł, felieton).

Środowiskowe i regionalne odmiany języka.

Michał Rusinek Postanowienia Gatunki dziennikarskie. Ironia. Komizm. Pytanie retoryczne. Funkcja elementów konstrukcyjnych (tytuł, podtytuł,

motto, puenta, punkt kulminacyjny). Typy wypowiedzeń. Zasady interpunkcyjne. Rozprawka.

Tadeusz Różewicz Słowa Obrazy poetyckie w wierszu. Przenośnia. Anafora. Argument – kontrargument.

Skarbiec języka. Archaizm. Słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu. Dialog. Archaizm.

Treść i zakres wyrazu. Treść wyrazu. Zakres wyrazu.

George Orwell Folwark zwierzęcy Apostrofa. Pytanie retoryczne. Powtórzenie. Sentencja. Zabiegi retoryczne.

Stanisław Sojka Tolerancja Interpretacja. Biblia. Komentarz. Środki poetyckie.

Kultura języka. Językowe sposoby osiągania

porozumienia.

Grzeczność językowa. Norma językowa wzorcowa oraz użytkowa. Błąd językowy. Komentarz.

Przygotowanie do egzaminu ósmoklasisty. Charakterystyka bohaterów. Części mowy. Znaki interpunkcyjne (przecinek). Opis przeżyć wewnętrznych. Związki

frazeologiczne. Typy wyrazów złożonych. Mowa zależna i niezależna. Teza i hipoteza. Argument i przykład.

Rozprawka. Streszczenie.

Ernest Hemingway Stary człowiek przy moście Uzasadnianie poglądów. Temat i główna myśl tekstu. Problematyka egzystencjalna. Dyskusja. Wypowiedź

argumentacyjna. Formułowanie pytań i odpowiedzi do tekstu. Opowiadanie, monolog, refleksje. Aktywna

postawa wobec życia.

Sposoby wzbogacania słownictwa Innowacje językowe, nadawanie nowych znaczeń, neologizmy

Władysław Szpilman Pianista (fragment) Temat i główna myśl tekstu. Rodzaj i gatunek literacki. Cechy gatunkowe pamiętnika i dziennika. Artykuł

prasowy.

Powtórzenie wiadomości. Epika (fabuła, świat przedstawiony, narrator, narracja, wątek). Części mowy. Synonimy, antonimy homonimy.

Eufemizm. Wyrazy złożone. Treść i zakres znaczeniowy wyrazu. Style (potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy,

publicystyczny). Słowniki(języka polskiego, ortograficzny, frazeologiczny, poprawnej polszczyzny, synonimów,

terminów literackich).

Łukasz Wojtasik Cyberprzemoc –

charakterystyka zjawiska

Środki perswazji – ich funkcja. Grafika – interpretacja. Perswazyjne zabiegi językowe w ulotce.

Piotr Macierzyński Stworzenie KL Auschwitz Kompozycja utworu. Tło historyczne. Metaforyczny sens utworu. Wypowiedź argumentacyjna.

Opis i interpretacja obrazu Wasilija

Wereszczagina.

Opis obrazu. Ironia. Problematyka egzystencjalna. Środki poetyckie. Apoteoza.

Powtórzenie wiadomości. Bajka i przypowieść – cechy gatunkowe. Środki poetyckie. Rodzaje literackie. Zróżnicowanie słownictwa

(słownictwo ogólnonarodowe, słownictwo o ograniczonym zasięgu). Archaizm. Treść i zakres znaczeniowy

wyrazu.

Wisława Szymborska Radość pisania Obrazy poetyckie. Pytanie retoryczne. Podmiot liryczny i sytuacja liryczna. Wypowiedź argumentacyjna.

Irving Stone Michał Anioł Buonarroti Vincent

van Gogh List do brata (fragment)

Wyszukiwanie informacji w tekście. Notatka biograficzna. Wypowiedź argumentacyjna. Rozprawka.

Czym jest prawdziwe aktorstwo? W.Szekspir

Hamlet, książę Danii (fragment)

Dramat – cechy gatunkowe, słownictwo. Budowa dramatu. Gra aktorska. Uzasadnianie wypowiedzi.

Poezja a malarstwo. Analiza wybranych dzieł

malarskich i wierszy.

Obrazy poetyckie. Analiza i interpretacja utworów lirycznych. Wartości estetyczne tekstów kultury.

Reklama-siła perswazji. Reklama – środki językowe. Środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych.

Piotr Czerwiński Wspomnienie Świat przedstawiony w tekście. Dzieje książki – notatka graficzna. Literatura cyfrowa, nowomedialna.

Dialog z różnymi konwencjami w komiksie

Przygody Jerzego.

Komiks. Świat przedstawiony. Tekst kultury. Motyw. Wątek. Konwencja. Reality show. Kontekst.

Powtórzenie i utrwalenie wybranych zasad

ortograficznych.

Pisownia partykuły „nie” z różnymi częściami mowy. Pisownia wyrazów z „ch”, „h”, „rz”, „ż”, „ó”,” „u”, „om”,

„on”, „em”, „en”, „ą”, „ę”.

Powtórzenie wiadomości ze składni. Rozbiór logiczny i gramatyczny zdania.

Wymagania edukacyjne

OCENA TREŚCI

Uczeń:  nie opanował i nie utrwalił treści edukacyjnych w stopniu, pozwalającym na samodzielne rozwiązywanie zagadnień gramatycznych, słowotwórczych, ortograficznych, składniowych, tworzenia wypowiedzi ustnych i pisemnych, pisania tekstów użytkowych,  nie zna części mowy, części zdania, podstawowych terminów literackich,  nie potrafi wymienić autorów i tytułów utworów/lektur szkolnych z klasy 8 ,  nie potrafi zabrać głosu i określić swojego stanowiska w związku z sytuacją ukazaną w tekście, dziele artystycznym, życiu codziennym,  nie zna znaczenia podstawowych związków frazeologicznych, nie potrafi wyjaśnić znaczenia przysłów. Uczeń:

• odczytuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę, fotografię) na poziomie dosłownym,
• wskazuje w tekście argumentacyjnym tezę, argument i przykłady;
• wie, czym są perswazja, sugestia, ironia, rozpoznaje je w typowych tekstach i sytuacjach
• zauważa wybrane elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim,
• wskazuje nadawcę i adresata wypowiedzi,
• zna gatunki należące do liryki: sonet, pieśń, tren, hymn, fraszka,
• wymienia środki wyrazu artystycznego wypowiedzi: epitet, uosobienie, ożywienie, neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm – potrafi je wskazać z pomocą nauczyciela,
• dostrzega obrazy poetyckie w utworze, potrafi krótko je opisać,
• czyta utwory epickie i zna cechy epiki jako rodzaju literackiego, wymienia gatunki należące do epiki – opowiadanie, powieść (i jej odmiany), legendę, baśń, przypowieść (parabolę), mit, nowelę, bajkę pamiętnik, dziennik, fantasy, epopeję,
• zna elementy rytmizujące wypowiedź – wers, rym, strofa, refren,

• rozpoznaje na typowych przykładach części zdania: podmiot, orzeczenie, przydawkę, dopełnienie, okolicznik,
• rozpoznaje związki wyrazów w zdaniu pojedynczym, a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym,
• przy pomocy nauczyciela wskazuje człon nadrzędny i podrzędny, wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, rozpoznaje zdania bezpodmiotowe, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy typowych zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w typowych zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi wymienić i określić na łatwych przykładach rodzaje zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie), odróżnia zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące, stosuje je w swoich wypowiedziach,
• zna i próbuje stosować normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych,
• wie, czym są manipulacja i prowokacja językowa,
• zna językowe sposoby osiągania porozumienia, intuicyjnie je stosuje. Uczeń:
• określa tematykę wysłuchanego utworu, ocenia wartość wysłuchanego tekstu, wybiera z wysłuchanego tekstu potrzebne informacje,
• rozróżnia teksty o charakterze informacyjnym i perswazyjnym,
• podejmuje próby rozpoznania intencji nadawcy wysłuchanego utworu, w tym aluzję, sugestię, manipulację,
• rozpoznaje w typowych tekstach i sytuacjach komizm, kpinę i ironię jako wyraz intencji wypowiedzi,
• podejmuje próby samodzielnego odczytania różnych tekstów współczesnych i dawnych na poziomie przenośnym,
• rozumie znaczenie archaizmów i wyrazów należących do gwar obecnych w tekstach literackich lub odszukuje ich znaczenie w przypisach,
• odczytuje tekst literacki i inne dzieła sztuki (np. obraz, rzeźbę, grafikę, fotografię) na poziomie dosłownym i przenośnym, przy niewielkiej pomocy określa temat utworu i poruszony problem, odnosi się do najważniejszych kontekstów, np. biograficznego, historycznego, kulturowego,
• zauważa i rozumie podstawowe emocje oraz argumenty zawarte w wypowiedziach, a także tezę, argumenty i przykłady w wypowiedzi,
• samodzielnie wskazuje najważniejsze informacje zawarte w tekście, przytacza opinie,
• odróżnia opinię od faktu, fikcję od kłamstwa oraz fikcję od rzeczywistości, rozumie znaczenie terminów realizm i fantastyka,
• dostrzega w analizowanym tekście perswazję, sugestię, ironię i nieskomplikowane aluzje,
• wskazuje elementy tragizmu i komizmu w dziele literackim, rozumie sytuację, w jakiej znajdują się bohaterowie,
• identyfikuje nadawcę i adresata wypowiedzi i określa ich główne cechy,
• identyfikuje w tekście poetyckim cechy liryki,
• rozróżnia takie gatunki liryczne, jak pieśń, hymn, sonet, tren, fraszka,
• charakteryzuje osobę mówiącą w wierszu i bohatera wiersza, nie utożsamia ich z autorem,
• wskazuje środki wyrazu artystycznego wypowiedzi: neologizm, prozaizm, eufemizm, inwokację, pytanie retoryczne, apostrofę, anaforę, porównanie, porównanie homeryckie, archaizację, kolokwializm  wyodrębnia w tekście obrazy poetyckie i omawia sposób obrazowania,
• odróżnia cechy gatunkowe noweli, powieści (i jej gatunków), opowiadania, legendy, baśni, przypowieści (paraboli), mitu, bajki, pamiętnika, dziennika, fantasy, epopei,
• identyfikuje elementy świata przedstawionego w utworze,
• omawia fabułę, odróżnia fabułę utworu od akcji, analizuje funkcję podtytułu, motta, puenty, punktu kulminacyjnego w utworach,
• omawia i analizuje elementy komiksu, piosenki,
• określa rodzaj narracji w tekście (pierwszoosobowa, trzecioosobowa),
• wyodrębnia w tekście epickim fragmenty opowiadania i opisu,
• rozpoznaje cechy dramatu jako rodzaju literackiego w tekście, stosuje w praktyce słownictwo dotyczące dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog, zna najważniejsze cechy tragedii komedii i dramatu właściwego, potrafi zakwalifikować typowe utwory dramatyczne do poszczególnych rodzajów dramatu,
• podaje przykłady utworów należących do literatury dydaktycznej, wymienia cechy bajki,

• wskazuje w balladzie i satyrze elementy typowe dla różnych rodzajów literackich,
• wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym, indeksie i przypisach, wykorzystuje do pracy spis treści,
• wymienia i rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż,
• adaptację filmową i teatralną, wie, czym się one różnią od oryginalnego tekstu,
• określa rolę osób uczestniczących w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta, producent, operator, dźwiękowiec, rekwizytor, inspicjent, sufler, statysta, oświetleniowiec, kostiumolog),
• dostrzega związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą),
• rozpoznaje aforyzm i anegdotę,
• w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) zauważa elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy wyliczenia, wykrzyknienia,
• rozpoznaje językowe i pozajęzykowe środki perswazji, np. w reklamie prasowej,
• rozpoznaje na typowych przykładach styl oficjalny, nieoficjalny (potoczny), urzędowy (mówiony i pisany) i artystyczny,
• potrafi nazwać, pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę,
• pisze na temat, starając się zachować przejrzystą kompozycję logicznej i spójnej wypowiedzi, pisze teksty zrozumiałe i klarowne, wyraża opinię i podaje argumenty na poparcie własnego stanowiska,
• wykazuje dbałość o poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną tekstu, zna najważniejsze zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego i wielokrotnie złożonego, stara się je stosować w praktyce,
• redaguje ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, uwzględniając w nich z reguły wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny,
• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając większość zagadnień,
• pisze opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów,
• tworzy krótką wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w rozprawce formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, dobiera przykłady do argumentów, podejmuje próbę wnioskowania, stosuje właściwe rozprawce słownictwo, rozróżnia rozprawkę z tezą od rozprawki z hipotezą,
• pisze opowiadanie odtwórcze i twórcze; umieszcza dialog w tekście,
• w tekstach własnych wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć, charakterystykę,
• opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje najważniejsze cechy bohaterów literackich i rzeczywistych,
• samodzielnie pisze swój życiorys, CV, podanie i list motywacyjny we własnej sprawie,
• przeprowadza i zapisuje wywiad, stosuje właściwy zapis graficzny,
• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje wybrane sensy przenośne w różnych tekstach kultury,
• pisze prosty scenariusz na podstawie dzieła literackiego lub twórczy, zapisuje w nim dialogi i didaskalia,
• pisze schematyczną recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając w niej swoją opinię,
• płynnie mówi na podany temat, starając się zachować zasady poprawności językowej i stylistycznej,
• wyraża swoje zdanie i umie je logicznie uzasadnić, odnosi się do cudzych poglądów i poznanych idei,
• zna zasady poprawnej wymowy oraz norm dotyczących akcentowania wyrazów i zdań, zna wyjątki w akcentowaniu wyrazów,
• wygłasza poprawny monolog, krótkie przemówienie, stara się uczestniczyć w dyskusji,
• zna i stosuje językowe sposoby osiągania porozumienia, stosuje zasady etykiety językowej i przestrzega zasad etyki mowy,
• recytuje z pamięci tekst poetycki, podejmuje próbę interpretacji głosowej z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji,
• zna zasady ortograficzne (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i małą litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek) i wyjątki od nich, stosuje je w praktyce, w razie problemów korzysta ze słownika ortograficznego,
• dostrzega większość błędów językowych, korzysta z różnych źródeł, by je skorygować,
• ma podstawową wiedzę i stosuje ją w praktyce na typowych przykładach z zakresu: – fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne,

• przedstawia i analizuje elementy świata przedstawionego w utworze, omawia ich funkcję w konstrukcji utworu,
• omawia wpływ rodzaju narracji na kształt utworu,
• wymienia cechy dramatu jako rodzaju literackiego, stosuje w praktyce słownictwo dotyczące dramatu: akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog (w tym monolog wewnętrzny) i dialog, zna cechy tragedii komedii i dramatu właściwego, potrafi zakwalifikować utwory dramatyczne do poszczególnych rodzajów dramatu,
• interpretuje głosowo dialogi ze scenariuszy, rozumie budowę i treść dramatu,
• omawia cechy literatury dydaktycznej, wymienia cechy bajki,
• omawia w balladzie i satyrze elementy typowe dla różnych rodzajów literackich,
• wyszukuje informacje w tekście popularnonaukowym, naukowym, publicystycznym, indeksie i przypisach,
• dostrzega różnice stylu i intencji między tekstem literackim, naukowym i popularnonaukowym, wyszukuje w nich potrzebne informacje,
• wymienia i rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, felieton, artykuł, reportaż, podaje cechy tych gatunków, uzasadnia przynależność tekstu prasowego do publicystyki,
• analizuje i podejmuje próby odczytania symboli i alegorii występujących w poznanych tekstach kultury ocenia adaptację filmową i teatralną, muzyczną i inne; krytycznie wypowiada się na jej temat, odwołując się do jej struktury i treści,
• analizuje związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą),
• samodzielnie dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji wybranych zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów grupowych,
• interpretuje aforyzm i anegdotę,
• w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) zauważa elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy wyliczenia, wykrzyknienia; analizuje wybrane z nich,
• analizuje i omawia językowe i pozajęzykowe środki perswazji, np. w reklamie,
• wyróżnia w tekście cechy stylu oficjalnego, nieoficjalnego (potocznego), urzędowego (mówionego i pisanego) i artystycznego,
• interpretuje pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę; wie, czym się różnią, dostrzega ważne elementy i wybrane konteksty dzieła malarskiego,
• pisze na temat, stosując przejrzystą kompozycję logicznej wypowiedzi, polemizuje ze stanowiskiem innych, formułuje rzeczowe argumenty poparte przykładami, zachowuje poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną tworzonego tekstu, stosuje najważniejsze zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego i wielokrotnie złożonego, pisze przeważnie teksty wyczerpujące temat, zrozumiałe, klarowne,
• układa tekst o trójdzielnej kompozycji z uwzględnieniem akapitów, stosuje cytat i potrafi go wprowadzić do tekstu, pamiętając o cudzysłowie oraz nawiązaniu, dba o spójne nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi, w tym w przemówieniu,
• redaguje poprawne ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, apel, uwzględniając w nich wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny,
• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając większość zagadnień, zgodnie z funkcją skracanego czy przekształcanego tekstu,
• pisze poprawne opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, dziennik, pamiętnik, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów i funkcją tekstu,
• tworzy wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, w rozprawce formułuje tezę, hipotezę oraz argumenty, samodzielnie podaje przykłady do argumentów, wnioskuje, stosuje właściwe rozprawce słownictwo,
• w opowiadaniu odtwórczym i twórczym stosuje elementy charakterystyki pośredniej, wprowadza realia epoki w tekście odwołującym się do minionych epok,
• w tekstach własnych swobodnie wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć wewnętrznych, mowę zależną i niezależną w celu dynamizowania akcji i charakteryzowania bohatera,
• opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje cechy bohaterów literackich i rzeczywistych,
• posługuje się stylem urzędowym, samodzielnie pisze swój życiorys, CV, podanie i list motywacyjny,
• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje sensy przenośne w wybranych tekstach kultury, podejmuje próbę interpretacji tekstu kultury, np. obrazu, plakatu, grafiki,
• pisze scenariusz na podstawie dzieła literackiego lub twórczy, zapisuje w nim dialogi i didaskalia,
• pisze recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając w niej swoją opinię oraz podstawowe słownictwo związane z dziedziną recenzowanego zjawiska,
• wygłasza poprawny monolog, przemówienie, aktywnie uczestniczy w dyskusji,

• recytuje z pamięci tekst poetycki, interpretując go z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji,
  • ocenia recytację własną, koleżanek i kolegów i przedstawia uzasadnienie swojej oceny,
• Kształcenie językowe (gramatyka języka polskiego, komunikacja językowa i kultura języka, ortografia i interpunkcja),
• sprawnie stosuje w praktyce zasady ortograficzne (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i mała litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek), w razie wątpliwości korzysta ze słownika ortograficznego ,
• koryguje błędy językowe w tworzonym przez siebie tekście, analizuje i porównuje przy tym wiedzę z różnych źródeł informacji,
• analizuje elementy językowe w tekstach kultury (np. w reklamach, plakacie, piosence), wykorzystując wiedzę o języku w zakresie fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni,
• ma wiedzę, którą stosuje w praktyce, z zakresu: fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde, miękkie; wskazuje upodobnienia pod względem dźwięczności i uproszczenia grup spółgłoskowych, zjawiska utraty dźwięczności w wygłosie, dostrzega rozbieżności między mową a pismem i zgodnie z tym zapisuje wyrazy, w których te rozbieżności występują,
• słowotwórstwa i słownictwa – rozpoznaje wyraz podstawowy i pochodny, podstawę słowotwórczą, formant, rdzeń, tworzy rodzinę wyrazów; odróżnia wyraz pokrewny od bliskoznacznego, stosuje poprawnie formanty do tworzenia wyrazów pochodnych, umie je nazwać, rozpoznaje wyrazy złożone słowotwórczo, wskazuje różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów; zna typy skrótów i skrótowców i stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie, świadomie stosuje w swoich wypowiedziach popularne przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy we właściwym kontekście itp., rozróżnia synonimy, homonimy, antonimy, wskazuje wyrazy rodzime i zapożyczone; wyjaśnia różnice między treścią a zakresem wyrazu, różnicuje wyrazy ze względu na ich treść i zakres, odróżnia język ogólnonarodowy od gwary i dialektu,
• fleksji – nazywa i odmienia odmienne części mowy: rzeczownik (z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany, czasownik w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje); oddziela temat od końcówki, także w wyrazach, w których występują oboczności; nazywa nieodmienne części mowy: przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek, wykrzyknik); stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i - by z różnymi częściami mowy; tworzy i odmienia imiesłowy,
• składni – rozpoznaje i nazywa części zdania: podmiot (i jego rodzaje: gramatyczny, logiczny, szeregowy i domyślny), orzeczenie (odróżnia orzeczenie czasownikowe od imiennego), przydawkę, dopełnienie, okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, przyczyny, celu); nazywa związki wyrazów w zdaniu pojedynczym (w tym rozpoznaje wyraz nadrzędny i podrzędny), a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, wskazuje człon nadrzędny i podrzędny; wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie; dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi określić typy zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie), a także rozpoznać rodzaje zdań złożonych współrzędnie (łącznie, rozłącznie, przeciwstawnie i wynikowo) i podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, podmiotowe i orzecznikowe); w swoich wypowiedziach stosuje zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące,
• świadomie stosuje znane mu normy językowe i zasady grzecznościowe odpowiednie dla wypowiedzi publicznych,
• analizuje przykłady manipulacji i prowokacji językowej, nie poddaje się im, zna językowe sposoby osiągania porozumienia, świadomie je stosuje.

• określa i ocenia rolę osób uczestniczących w procesie powstawania przedstawienia teatralnego oraz filmu (reżyser, aktor, scenograf, charakteryzator, scenarzysta, producent, operator, dźwiękowiec, rekwizytor, inspicjent, sufler, statysta, oświetleniowiec, kostiumolog),
• wnikliwie, korzystając z różnych źródeł informacji, analizuje związki między dziełem literackim a innym tekstem kultury (np. obrazem, plakatem, dziełem muzycznym, rzeźbą),
• samodzielnie dokonuje przekładu intersemiotycznego tekstów kultury i interpretacji wybranych zjawisk społecznych oraz prezentuje je w ramach różnych projektów, samodzielnych lub grupowych, podejmuje w nich tematy związane z historią, filozofią, sztuką,
• interpretuje aforyzm i anegdotę,
• w cudzej wypowiedzi (w tym literackiej) analizuje i omawia elementy retoryki: powtórzenia, pytania retoryczne, apostrofy, wyliczenia, wykrzyknienia,
• wnikliwie analizuje językowe i pozajęzykowe środki perswazji (np. w reklamie prasowej), reaguje adekwatnie do nich, nie ulega im niepotrzebnie, dostrzega i omawia funkcje środków pozajęzykowych w sztuce teatralnej i filmie,
• wskazuje elementy stylu oficjalnego, nieoficjalnego (potocznego), urzędowego (mówionego i pisanego) i artystycznego w tekstach, np. literackich, i określa ich funkcję,
• interpretuje pejzaż, portret, scenę rodzajową, martwą naturę; wybiera i omawia konteksty związane z analizowanym dziełem,
• pisze wyczerpująco i na temat, stosując funkcjonalną, urozmaiconą kompozycję, logikę wypowiedzi, zachowuje poprawność językową, stylistyczną, ortograficzną i interpunkcyjną tworzonego tekstu, stosuje zasady interpunkcji zdania pojedynczego, złożonego i wielokrotnie złożonego, pisze teksty wyczerpujące temat, zrozumiałe, klarowne; zachowuje przemyślaną, trójdzielną kompozycję dłuższej wypowiedzi, w tym w przemówieniu; konsekwentnie i logicznie stosuje akapity, dba o spójne, ciekawe nawiązania między poszczególnymi częściami wypowiedzi; zachowuje estetykę zapisu, jego teksty są poprawne, przejrzyste i czytelne; posługując się bogatym słownictwem, poprawnie redaguje różne formy wypowiedzi, m.in. opowiadanie z elementami dialogu i monologu, opisu, charakterystyki, zróżnicowane stylistycznie i funkcjonalnie opisy, recenzję i notatkę (różnorodne postaci),
• redaguje poprawne ogłoszenie, zaproszenie, zawiadomienie, pozdrowienia, życzenia, gratulacje, dedykację, apel, uwzględniając w nich wszystkie elementy i właściwy zapis graficzny i funkcję tekstu,
• streszcza, skraca, parafrazuje tekst (w tym tekst naukowy i popularnonaukowy), poprawnie i samodzielnie przytaczając zagadnienia,
• pisze opis, charakterystykę, sprawozdanie, list nieoficjalny i oficjalny, dziennik, pamiętnik, zgodnie z cechami gatunkowymi tekstów, stylizuje język, np. listu na język dawnych epok,
• tworzy wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, odwołując się do kontekstów, np. historycznego, biograficznego, kulturowego; w rozprawce swobodnie formułuje tezę, hipotezę oraz wnikliwe argumenty; samodzielnie podaje przykłady do argumentów; wnioskuje, dobierając słownictwo właściwe rozprawce,
• w opowiadaniu odtwórczym i twórczym indywidualizuje język bohatera, wprowadza nieszablonowe rozwiązania kompozycyjne,
• w tekstach własnych swobodnie i celowo wykorzystuje różne formy wypowiedzi, w tym opis sytuacji, opis przeżyć wewnętrznych, mowę zależną i niezależną w celu dynamizowania akcji i charakteryzowania bohatera,
• wnikliwie opisuje i charakteryzuje siebie, postaci rzeczywiste i fikcyjne, porównuje cechy bohaterów literackich i rzeczywistych, ocenia i wartościuje ich zachowania i postawy w odniesieniu do ogólnie przyjętych norm moralnych,
• samodzielnie pisze życiorys, CV, podanie i list motywacyjny, przeprowadza i zapisuje wywiad, stosuje w nim właściwy zapis graficzny, dba o ciekawe pytania, wykorzystuje zdobytą z różnych źródeł wiedzę na temat podjęty w rozmowie,
• opisuje dzieło malarskie, grafikę, plakat, rzeźbę, fotografię z odniesieniem do odpowiednich kontekstów; odczytuje sensy przenośne w wybranych tekstach kultury, interpretuje tekst kultury, np. obrazu, plakatu, grafiki,
• pisze scenariusz na podstawie własnych pomysłów,
• pisze wyczerpującą temat recenzję książki/filmu/przedstawienia, uwzględniając w niej swoją opinię i operując właściwym dla recenzji słownictwem, omawia krytycznie elementy tekstu kultury , stosując odpowiednio dobrane słownictwo,
• wyraża własne zdanie, trafnie polemizuje ze stanowiskiem innych, formułuje rzeczowe i samodzielne argumenty poparte celnie dobranymi przykładami, np. wprowadza cytaty z tekstów filozoficznych, sentencje, przysłowia na poparcie swojego stanowiska,
• stosuje się do zasad poprawnej wymowy oraz norm dotyczących akcentowania wyrazów i zdań, zna i stosuje wyjątki w akcentowaniu wyrazów, unika regionalizmów i elementów gwary środowiskowej, które są niezgodne z normą językową,
• wygłasza poprawny, ciekawy monolog, przemówienie, uczestniczy w dyskusji, posługując się wieloma środkami wyrazu, wyraża swoje zdanie i umie je logicznie uzasadnić, czynnie się odnosi do cudzych poglądów i poznanych idei,

• aktywnie uczestniczy w dyskusji, używając środków językowych wyrażających stosunek mówiącego do przedstawianych treści; nawiązując do wypowiedzi przedmówców, podejmuje próby prowadzenia dyskusji; dobiera i stosuje różnorodne środki językowe odpowiednio do sytuacji i odbiorcy oraz rodzaju komunikatu,
• prezentuje w dyskusji swoje stanowisko, rozwija je odpowiednio dobranymi, przemyślanymi argumentami, świadome stosuje retoryczne środki wyrazu; stosuje środki językowe w zależności od adresata wypowiedzi w oficjalnych i nieoficjalnych sytuacjach mówienia odpowiednio do sytuacji i odbiorcy oraz rodzaju komunikatu,
• recytuje z pamięci teksty poetyckie, interpretując je głosowo z uwzględnieniem tematu i wyrażanych emocji oraz na przykład przez poprawne stosowanie pauz w tekście zawierającym przerzutnie,
• krytycznie ocenia recytację własną, koleżanek i kolegów; przedstawia rzeczowe, wnikliwe, bezstronne i życzliwe uzasadnienie swojej oceny,
• płynnie mówi na podany temat, zachowując zasady poprawności językowej i stylistycznej; udowadnia swoje racje za pomocą rzeczowych argumentów ułożonych w logiczny wywód ,
• umiejętnie stosuje wiedzę językową w zakresie stosowania w praktyce zasad ortograficznych (u, ó, ż, rz, ch, h, om, on, em, en, ą, ę, pisownia przedrostków, wielka i mała litera, zasady dotyczące pisowni zakończeń wyrazów, oznaczenia miękkości głosek), korzysta ze słownika ortograficznego, by wyjaśnić wątpliwości dotyczące wyrazów rzadkich, o nietypowej pisowni,
• dokonuje korekty błędów językowych w napisanym przez siebie tekście,
• analizy elementów językowych w tekstach kultury (np. w reklamach, plakacie, piosence), z wykorzystaniem wiedzy o języku w zakresie fonetyki, słowotwórstwa, fleksji i składni,
• ma wiedzę, którą płynnie stosuje w praktyce, z zakresu:
• fonetyki – zna różnicę między głoską a literą; rozróżnia samogłoski i spółgłoski, głoski dźwięczne, bezdźwięczne, ustne, nosowe, twarde, miękkie; wie, na czym polega zjawisko upodobnień pod względem dźwięczności, uproszczeń grup spółgłoskowych, utraty dźwięczności w wygłosie; ma świadomość rozbieżności między mową a pismem i świadomie to wykorzystuje, dbając o poprawność ortograficzną pisanych tekstów,
• słowotwórstwa i słownictwa – rozpoznaje wyraz podstawowy i pochodny, podstawę słowotwórczą, formant, rdzeń, tworzy rodzinę wyrazów; odróżnia wyraz pokrewny od bliskoznacznego, poprawnie stosuje formanty do tworzenia wyrazów pochodnych, umie je nazwać, rozpoznaje wyrazy złożone słowotwórczo, wskazuje różnicę między realnym a słowotwórczym znaczeniem wyrazów, zna typy skrótów i skrótowców oraz stosuje zasady interpunkcji w ich zapisie; świadomie stosuje w swoich wypowiedziach popularne przysłowia, powiedzenia, frazeologizmy we właściwym kontekście itp., rozróżnia synonimy, homonimy, antonimy, wskazuje wyrazy rodzime i zapożyczone; wyjaśnia różnice między treścią a zakresem wyrazu, różnicuje wyrazy ze względu na ich treść i zakres, odróżnia język ogólnonarodowy od gwary i dialektu,
• fleksji – swobodnie nazywa i odmienia odmienne części mowy (także w przypadku wyrazów podchwytliwych): rzeczownik (z podziałem na osobowy, nieosobowy, żywotny, nieżywotny, pospolity, własny), czasownik (dokonany, niedokonany, w stronie czynnej, biernej i zwrotnej), przymiotnik, liczebnik (i jego rodzaje), oddziela temat od końcówki, także w wyrazach, w których występują oboczności; nazywa nieodmienne części mowy (także w przypadku podchwytliwych wyrazów): przysłówek (w tym odprzymiotnikowy), samodzielne i niesamodzielne (spójnik, partykuła, przyimek, wykrzyknik), stosuje wiedzę o częściach mowy w poprawnym zapisie: głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przyimków, zakończeń czasowników, partykuły nie i - by z różnymi częściami mowy, tworzy i odmienia imiesłowy,
• składni – rozpoznaje i nazywa części zdania: podmiot (i jego rodzaje: gramatyczny, logiczny, szeregowy i domyślny), orzeczenie (odróżnia orzeczenie czasownikowe od imiennego), przydawkę, dopełnienie, okolicznik (czasu, miejsca, sposobu, przyczyny, celu), nazywa związki wyrazów w zdaniu pojedynczym (w tym rozpoznaje wyraz nadrzędny i podrzędny w związkach wyrazów, rozpoznaje związek zgody, rządu i przynależności), a także zależności między zdaniami składowymi w zdaniu złożonym, wskazuje człon nadrzędny i podrzędny, wykorzystuje wiedzę o budowie wypowiedzenia pojedynczego i złożonego w przekształcaniu zdań pojedynczych na złożone i odwrotnie oraz wypowiedzeń z imiesłowowym równoważnikiem zdania na zdanie złożone i odwrotnie, dokonuje przekształceń z mowy zależnej na niezależną i odwrotnie, sporządza wykresy rozbudowanych zdań pojedynczych, złożonych i wielokrotnie złożonych, wyodrębnia zdania składowe w zdaniach złożonych i wielokrotnie złożonych, potrafi określić typy zdań pojedynczych (rozwinięte i nierozwinięte, oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe), złożonych (współrzędnie i podrzędnie), a także rozpoznać rodzaje zdań złożonych współrzędnie (łącznie, rozłącznie, przeciwstawnie i wynikowo) i podrzędnie (przydawkowe, dopełnieniowe, okolicznikowe, podmiotowe i orzecznikowe) na prostych przykładach; w swoich wypowiedziach stosuje zdania, uwzględniając cel wypowiedzi: oznajmujące, pytające i rozkazujące,
• rozpoznaje i rozumie przykłady manipulacji i prowokacji językowej. Uczeń: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wymagania kryterialne na ocenę bardzo dobrą, a ponadto przejawia wiele umiejętności w zakresie przykładowo podanych zagadnień:
• ocenia wysłuchany tekst pod względem merytorycznym oraz poprawnościowym, stosuje kryteria oceny odpowiednio dobrane do celu wypowiedzi i intencji nadawcy,
• samodzielnie odczytuje i interpretuje zabiegi związane z prezentacją walorów artystycznych nagrania wzorcowej recytacji,
• analizuje i wykorzystuje w nowych sytuacjach dydaktycznych informacje wybrane z wysłuchanego tekstu, 
• czyta różne teksty (zarówno współczesne, jak i dawne, przewidziane w programie nauczania oraz spoza niego) na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym,