Wysławiamy się czyli odpowiednie dać rzeczy słowo, Publikacje z Edukacja

Pobierz Wysławiamy się czyli odpowiednie dać rzeczy słowo i więcej Publikacje w PDF z Edukacja tylko na Docsity!

MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELI | +15 LAT

SCENARIUSZ 5 z 6

Wysławiamy się

JOANNA SMÓL

czyli odpowiednie dać

rzeczy słowo

KATARZYNA ZAGÓRSKA

5 z 6 | Wysławiamy się – WPROWADZENIE | Strona 2

| WPROWADZENIE

Stosowne, jasne, estetyczne oraz przekonujące wysłowienie stanowi jedną z kluczowych umiejętności z zakresu retoryki. Świadome stosowanie środków stylistycznych, zgodne z ich funkcją i przeznaczeniem, stwarza możliwość dostosowania wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej, zakładanego celu oraz kompetencji interlokutorów. Środki stylistyczne pozwalają ubarwić wypowiedź, zaciekawić nią słuchaczy, wywołać pożądane emocje oraz wyrazić określone treści w oryginalny sposób. Warto również zwrócić uwagę na relacje pomiędzy wolnością w doborze środków a ograniczeniami, jakie nakładają na autora tekstu różnorakie uwarunkowania komunikacyjne czy styli- styczne, jak chociażby zasada stosowności ( decorum ).

| CELE

- Poznanie wybranych środków stylistycznych, ich funkcji i możliwości zastosowania w tekście - Rozpoznawanie środków stylistycznych w tekście - Wykształcenie umiejętności świadomego stosowania różnorodnych środków stylistycznych w tekstach tworzonych przez uczniów

| PAKIET WIEDZY

Mając ciekawy pomysł na długie przemówienie w ważnej sprawie czy krótkie wystąpienie w sprawie zupełnie błahej, już po opracowaniu konspektu, należy zająć się warstwą językową. Znajomość bogatego repertuaru stosowanych środków pozwoli tak skonstruować wypowiedź, by osiągnąć zamierzony rezultat. Oprócz przekazywania pewnej wiedzy o rzeczywistości, zastosowanie określonych figur stylistycznych może pełnić następujące funkcje:

- ekspresywną – wyrażać emocje nadawcy; - impresywną – wpływać na przekonania i postępowanie odbiorcy; - poetycką – zachwycać kunsztem wypowiedzi, doborem słownictwa, tworzeniem zestawień niebanalnych, wpływających na wyobraźnię oraz poczucie estetyki (wbrew nazwie – funkcja poetycka nie jest zarezerwowana wyłącznie dla poezji); - fatyczną – podtrzymywać kontakt z odbiorcą, sprawiać, że będzie on koncentrował uwagę na naszej wypowiedzi.

| LITERATURA

M. Rusinek, A. Załazińska, Retoryka podręczna, czyli jak wnikliwie słuchać i przekonująco mówić, Kraków 2005, rozdz. VII: W jakim stylu? Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Warszawa 1989. D. Zdunkiewicz-Jedynak, Wykłady ze stylistyki, Warszawa 2010, rozdz. III: Analiza stylistyczna tekstu. Stylistyczna wartość środków językowych. KARTA SCENARIUSZA

PRZEBIEG ZAJĘĆ 4 z 6 | Wysławiamy się – PRZEBIEG ZAJĘĆ | Strona 4 W tabeli umieszczamy informacje o tym, jakie ćwiczenia będą dalej dostępne (ich liczba, szczegółowy problem, którego dotyczy każde ćwiczenie, techniczne wskazówki dla nauczyciela). Rozwiązania i komentarze do ćwiczeń znajdują się na końcu scenariusza. Nr ćwiczenia Problem Wskazówki dla nauczyciela 1 Słowo „wolność” w znaczenie, synonimy, połączenia^ codziennej komunikacji; Możesz rozdać uczniom słowniki: języka polskiego, synonimów i antonimów. Uczniowie uzupełniają diagram, pracują indywidualnie. Czas: 10 minut 2, 3 Wskazywanie środków stylistycznych z śleniem ich funkcji w podanych przykładach^ okre- Wykonywanie ćwiczeń możesz poprzedzić krótkim wpro- wadzeniem teoretycznym dotyczącym rodzajów i funkcji środków stylistycznych. Różnicuj formy pracy, by moderować aktywność uczniów. Proponuj pracę indywidualną, w parach, zespołową. Ćw. 2 Przypomnij uczniom, żeby określili sposób, w jaki jest przedstawiana wolność w danym fragmencie oraz jak dany środek stylistyczny wpłynął na poetycki charakter przekazu. Uczniowie pracują indywidualnie. Czas: 10 minut Ćw. 3 Zachęć uczestników warsztatów do pracy w parach. Zwróć uwagę na to, by uczniowie poprawnie nazwali odpo- wiednie środki stylistyczne. Warto podkreślić rolę wskazanych środków w tekście. Czas: 10 minut 4, 5, 6 Uświadomienie funkcji, jaką mogą pełnić środki stylistyczne w przekazach pisemnych i słow- nych tworzonych z myślą o realizacji konkret- nego celu komunikacyjnego Ćw. 4 Przygotuj materiały dla uczniów z tekstem „Mali nie- wolnicy”, który mają przeredagować, uwzględniając wybraną funkcję (impresywną, ekspresywną albo poetycką) i stosując w tekście 5 wybranych środków językowych. Czas: 20 minut Ćw. 5 Przygotuj materiały dla uczniów z zestawem tematów oraz środków językowych (dla kilku grup). Podziel klasę na czteroosobowe grupy, które otrzymują jeden temat z 5 proponowanych i losują zestaw środków, które mają zastosować. Uczniowie mają skonstruować krótkie (liczące ok. 70 słów) wypowiedzi, które prezentują, rozpoznając i oma- wiając zastosowane środki. Zaleca się wykonywanie tego ćwiczenia w grupach ze względu na dość wysoki stopień trudności. Czas: 20 minut Ćw. 6 Przygotuj kartki z tematami dotyczącymi wolności w różnych aspektach (6 propozycji). Podziel klasę na 6 grup. Każda grupa wybiera jedno spośród rozłożonych na kartkach poleceń zredagowania tekstu, który ma liczyć 100 słów. Kartki z tekstami są przekazywane kolejnej grupie, która rozpoznaje zastosowane środki. Możesz przeprowadzić to ćwiczenie w formie quizu (zwycięża zespół/uczeń, który poda najwięcej prawidłowych odpowiedzi). Należy zwrócić uczniom uwagę, by w wypowiedziach dobierali odpowiednie środki językowe. Czas: 20 minut

5 z 6 | Wysławiamy się – ĆWICZENIA / ROZWIĄZANIA I KOMENTARZE | Strona 5 ĆWICZENIA

| ĆWICZENIE 1

Możesz rozdać uczniom słowniki: języka polskiego, synonimów i antonimów. Uczniowie uzupełniają diagram, pracują indywidualnie. Słowo „wolność” funkcjonuje we współczesnym języku w różnych kontekstach. Na podstawie własnych doświad- czeń językowych uzupełnij diagram. Odpowiedz na pytania, jaka może być wolność, czego dotyczy, co z nią można zrobić. Podaj synonimy i antonimy.

| ROZWIĄZANIE I KOMENTARZE

Uczniowie uzupełniają diagram, wpisując określenia słowa „wolność”, jego synonimy i antonimy. Wykonanie ćwiczenia ukazuje bogactwo środków językowych. Możesz udostępnić uczestnikom warsztatów, pracującym indywidualnie, słowniki. Przykładowe rozwiązanie: WOLNOŚĆ (jaka?) całkowita, chwilowa, ciągła, nieograniczona, obywatelska, pozorna, prawdziwa, wymarzona, złota wolność, złudna. WOLNOŚĆ (czego?) narodu, obywateli, ojczyzny, słowa, sumienia, wyboru, wyznania. WOLNOŚĆ (co można z nią zrobić?) darować, krępować, odzyskać, radować się (z), stracić, walczyć (o), zabrać, zapewnić. Synonimy: niezależność, samodzielność, samorządność, swoboda. Antonimy: dominacja, hegemonia, niewola, zależność, zniewolenie. Synonimy Antonimy Jaka? Co z nią można zrobić? Czego?

WOLNOŚĆ

5 z 6 | Wysławiamy się – ĆWICZENIA / ROZWIĄZANIA I KOMENTARZE | Strona 7

| ĆWICZENIE 3

Wykonywanie ćwiczeń możesz poprzedzić krótkim wprowadzeniem teoretycznym dotyczącym rodzajów i funkcji środków stylistycznych. Różnicuj formy pracy, by moderować aktywność uczniów. Proponuj pracę indywidualną, w parach, zespołową. Zachęć uczestników warsztatów do pracy w parach. Zwróć uwagę na to, by uczniowie poprawnie nazwali odpowiednie środki stylistyczne. Warto podkreślić rolę wskazanych środków w tekście. Poniższe cytaty pochodzą z 6. sezonu serialu dokumentalnego pt. „Efekt Domina”. Nazwij podkreślone środki stylistyczne zawarte w wypowiedziach bohaterów i określ ich funkcję.

1. „To jest kryzys humanitarny. Nasze dzieci głodują. Nasze dzieci umierają. Nasze matki nie mają gdzie rodzić. Nie mają dostępu do badań w czasie ciąży” – stwierdza Elia Lovera, założycielka organizacji Comparte por unavida Colombia 2. „Przyjechałam z walizką pełną złudzeń, nadziei i wiary” – wyznaje Maria, która jest jedną z wielu osób, które musiały porzucić swoje domy. 3. „Puspa przeżyła dramat. Doznała ogromnej krzywdy z rąk mężczyzny i wielkiego niezrozumienia ze strony bliskich. Podniosła się… Jest wolna. Wielką ceną czasem płaci się za wolność”. 4. Rajendra Gautam: „To jest przerażająca sytuacja. Tysiące dzieci wywozi się do Indii do niebezpiecznej pracy albo by przemycały narkotyki lub by pobrać ich organy do przeszczepu. Po prostu traktuje się je jak towar”. 5. Mathe Moshebi, pracownik terenowy SOS Children’s Villages Lesotho: „Dzieci cierpią najbardziej. Ich rozwój emocjonalny, społeczny, psychiczny, edukacja, ich zdrowie – to wszystko jest bardzo zaburzone. Dlatego staramy się objąć opieką jak najwięcej dzieci i zmienić ich życie”. 6. Dominika Kulczyk: „To miejsce, gdzie współczesna cywilizacja zagląda rzadko. Jest wielka bieda, dzieci chodzą niedożywione, rozprzestrzeniają się groźne choroby, z których chyba najgroźniejsza jest malaria. Dlatego moja fundacja wspiera walkę z nią i pomaga dostarczyć wodę zdatną do picia, co znacząco poprawi jakość życia tutej- szej ludności”. 7. George Achibra Sr: „Uważam, że jeśli chodzi o handel dziećmi, to zaledwie dotykamy wierzchołka góry lodowej. Społeczeństwo musi działać. Oprawcy muszą trafić przed sądy. Prawo musi być skuteczne”. 8. Mike: „Balet dał mi głos, dał mi siłę i, jako małemu chłopcu, dał mi poczucie mocy, żeby rozmawiać z dużymi ludźmi i nie czuć się już dłużej małym. A teraz mogę wykorzystać to doświadczenie, żeby wpłynąć na dzieciaki, na ich sposób myślenia, żeby poprowadzić je, dokądkolwiek zechcą”.

| ROZWIĄZANIE I KOMENTARZE

Ćwiczenie pozwala uświadomić uczniom, że środki stylistyczne występują nie tylko w tekstach poetyckich, lecz także pełnią ważną funkcję w codziennych wypowiedziach. We wskazanych przykładach uczniowie rozpoznają środki językowe (zob. Pakiet wiedzy) i przekonują się o ich różnym zastosowaniu. Należy zwrócić uwagę na znaczenie poszczególnych środków w omawianych przykładach, np. anafora pozwala zwrócić uwagę na konkretny element wypowiedzi, który dzięki powtórzeniu staje się istotny, zapamiętany. 3.1. anafora, 3.2. metafora, wyliczenie, 3.3. epitet, 3.4. porównanie, 3.5. wyliczenie, 3.6. animizacja, 3.7. metafora, 3.8. animizacja, 3.9. anafora.

5 z 6 | Wysławiamy się – ĆWICZENIA / ROZWIĄZANIA I KOMENTARZE | Strona 8

| ĆWICZENIE 4

Przygotuj materiały dla uczniów z tekstem „Mali niewolnicy”, który mają przeredagować, uwzględniając wybraną funkcję (impresywną, ekspresywną albo poetycką) i stosując w tekście 5 wybranych środków językowych. Poniżej zamieszczono krótki opis sytuacji dzieci w Ghanie. Przeredaguj go tak, by stworzyć tekst pełniący pry- marnie (głównie) jedną z wybranych funkcji:

- ekspresywną (tekst ukazujący emocje nadawcy), - impresywną (tekst skierowany na wywarcie wpływu na słuchaczy), - poetycką (tekst skupiony na estetyce wypowiedzi). Użyj co najmniej 5 różnych środków stylistycznych. Nazwij je i określ, jak wpłynęły na charakter przekazu.

| ROZWIĄZANIE I KOMENTARZE

Zaproponowane ćwiczenie ma uświadomić uczniom możliwość realizacji różnych celów w zależności od zasto- sowania określonych środków stylistycznych. W wypowiedziach skoncentrowanych na realizacji funkcji ekspre- sywnej, impresywnej czy poetyckiej będą używane inne środki językowe. Warto zwrócić uwagę, że nie tylko tekst o prymarnej funkcji impresywnej może skutecznie przekonywać słuchaczy. „Mali niewolnicy” Nie ma na świecie żadnego kraju, w którym niewolnictwo byłoby legalne, jednak w Ghanie odbywa się handel ludźmi. Rodzice sprzedają do pracy swoje dzieci nawet za kilkadziesiąt dolarów rocznie, żeby łowiły ryby na jeziorze Wolta. Są źle traktowane, bite, głodzone, nie chodzą do szkoły, chorują, mało śpią. Nie mogą wrócić do domu, ponieważ zostałyby ponownie sprzedane. Nie ma skutecznego systemu opieki, dlatego powstają pomagające im wioski życia, do których zabiera się dzieci.

5 z 6 | Wysławiamy się – ĆWICZENIA / ROZWIĄZANIA I KOMENTARZE | Strona 10

| ĆWICZENIE 6

Przygotuj kartki z tematami dotyczącymi wolności w różnych aspektach (6 propozycji). Podziel klasę na 6 grup. Każda grupa wybiera jedno spośród rozłożonych na kartkach poleceń zredago- wania tekstu, który ma liczyć 100 słów. Kartki z tekstami są przekazywane kolejnej grupie, która rozpoznaje zastosowane środki. Możesz przeprowadzić to ćwiczenie w formie quizu (zwycięża zespół/uczeń, który poda najwięcej prawi- dłowych odpowiedzi). Należy zwrócić uczniom uwagę, by w wypowiedziach dobierali odpowiednie środki językowe. Podzielcie klasę na grupy. Każda z nich wybiera jedno spośród rozłożonych na kartkach poleceń zredagowania tekstu związanego z problemem wolności. Prace liczące 100 słów są przekazywane następnej grupie, która iden- tyfikuje wykorzystane środki językowe.

- Przekonaj klasę, że w porównaniu do bohaterów „Efektu Domina” masz więcej wolności od swoich rówieśników na świecie. - Wolność czy ograniczenia w architekturze? Odwołaj się do względów bezpieczeństwa. - Napisz krótkie ogłoszenie do gazetki szkolnej, dotyczące konieczności segregacji śmieci. Uwzględnij relacje między wolnością a dobrem społecznym. - Napisz odezwę do koleżanek i kolegów ze swojej klasy, by przekonać ich do rezygnacji z wycieczki szkolnej w celu zdobycia środków na cel charytatywny. - Zachęć w formie wpisu na portalu społecznościowym swoich przyjaciół do konkretnej pomocy w środowisku lokalnym – np. w domu dziecka, w domu seniora itp. - Strój wyraża mnie i moją wolność – przekonaj o tym dyrektora i komitet rodzicielski. Napisz uzasadnienie w formie listu otwartego, dlaczego nie chcecie nosić szkolnych mundurków.

| ROZWIĄZANIE I KOMENTARZE

Uczniowie praktycznie wykorzystują zdobytą wiedzę, używając środków językowych w celach perswazyjnych. Opracowują krótkie teksty, uczą się bronić swojego zdania, przekonywać, biorą udział w dyskusji. Uczniowie po- średnio zdobywają też kompetencje miękkie – pracują zespołowo, dyskutują na temat określonego problemu oraz sposobu realizacji zadania, uczą się dyscypliny wypowiedzi (zamykając całą wypowiedź w 70 czy 100 słowach). Ponadto, nadając wypowiedzi odpowiednią formę, stosując określone środki, decydują o funkcji pełnionej przez daną wypowiedź. Warto przeprowadzić to zadanie w formie quizu, by uczyć w formie zabawy. Klasa podzielona na kilka grup (np. 6) opracowuje tekst liczący 100 słów. Każda grupa przekazuje swoją pracę kolejnej, by ta rozpoznała użyte środki. Zwycięża zespół/uczeń, który poda najwięcej prawidłowych odpowiedzi.