Pobierz Z problematyki wpływów ideowych i organizacyjnych ... i więcej Ćwiczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity!
JÓZEF HAMPEL
Z PROBLEMATYKI W PŁYW ÓW
IDEO W YC H I ORGANIZACYJNYCH
KOMUNISTYCZNEJ PARTII POLSKI
W ŚRÓD C H ŁO PÓ W W OJEW ÓDZTW A KRAKOWSKIEGO
Zagadnienia oddziaływania i percepcji ideologii komunistycznej w środowisku wiejskim nie należą w polskiej historiografii do jednozna cznie rozstrzygniętych. Zaważyły na tym stanie zarówno niedostatki w wykorzystywanym materiale źródłowym, charakter i warunki dzia łalności Komunistycznej Partii Polski, jak również uproszczenia inter pretacyjne, wyrażające się głównie w programowym niejako przecenia niu możliwości oddziaływania i atrakcyjności poglądów i programów ko munistycznych w szerokich kręgach ludności wiejskiej. Struktura wła sności ziemi, rozwarstwienie wsi, istniejące i pogłębiające się konflikty społeczne, mimo pozorów, nie były wystarczającymi przesłankami gwa rantującymi atrakcyjność ideologii komunistycznej wśród chłopów. Równocześnie także stanowisko KPRP, a później KPP wobec chłopów i kwestii agrarnej, dalekie od jednolitości poglądy teoretyków i przywód ców KPP w powyższych kwestiach, spory programowe i interpretacje założeń programowych, nie ułatwiały autentycznego wzrostu wpływów komunistycznych na wsi. Nie mniej ważnym zagadnieniem jest także zjawisko specyfiki spo łeczności wiejskiej, względnej trwałości tradycyjnej struktury społecznej na wsi, powodujące swoistego rodzaju odporność na oddziaływania ze wnętrzne. „Chłopstwo jest zjawiskiem zagadkowym. Zdawać się może, że jest warstwą wyjątkowo stabilną i konserwatywną, że zamknięcie w ramy małych, izolowanych układów i powtarzanie z pokolenia na po kolenie tego samego cyklu życia skutecznie przeciwstawia się tak podat ności na modernizację, jak i zdolności wpływania na przekształcenia spo łeczne, autonomicznego wytwarzania wielkich ruchów społecznych i wła snych ideologii” \ Proces przełamywania swoistego zjawiska stabilizacji warstwy chłopskiej, jej przekształcania się w pełnym tego sjowa zna czeniu w klasę społeczną był wynikiem wielorakich czynników oraz pro cesem długotrwałym. Podstawowym czynnikiem był w tym procesie bez sprzecznie ruch ludowy w całej swej różnorodności programowej i tery-
tonalnej, inne ideologie oddziaływujące na świadomość ludności wiej skiej, w tym także ideologia komunistyczna a ściślej propagowane przez komunistów hasła i programy przebudowy stosunków ekonomiczno-spo łecznych. Komunistyczna Partia Robotnicza Polski była partią młodą, powstałą w określonych warunkach politycznych i międzynarodowych, szarpaną wewnętrznymi sprzecznościami, a przez cały okres dwudziestolecia mię dzywojennego nie mającą na wsi sojusznika politycznego. Zwalczana była przez wszystkie ugrupowania polityczne od najskrajniejszej prawicy do Polskiej Partii Socjalistycznej włącznie. Walka o kształt terytorialny II Rzeczypospolitej w latach 1918—1921, problemy graniczne oraz wojna z Rosją Radziecką, były istotnymi czynnikami określającymi na długie lata stosunek społeczeństwa polskiego do Rosji Radzieckiej i komunizmu. Powołanie rządu Obrony Narodowej z Wincentym Witosem na czele, jego ,.manifest” do chłopów, późniejsza mitologizacja ,,cudu nad Wisłą”, były także istotnymi czynnikami, które należy uwzględniać rozważając wa runki działania KPP na wsi. Przenikanie i przyswajanie ideologii klasy robotniczej, szczególnie na terenach byłej Galicji o charakterystycznej przecież strukturze ekono miczno-społecznej, nie mogło być procesem łatwym i szybkim. Sama bo wiem ideologia, chociażby nawet najsłuszniejsza nie może zdobyć powo dzenia przez samą tylko atrakcyjność formalną. Musi ona przede wszyst kim korelować ze społecznymi oczekiwaniami i być wynikiem określo nego stopnia rozwoju świadomości społecznej. Trafnie zagadnienie to ujął Jan Borkowski w trakcie dyskusji redakcyjnej „Z pola walki” stwierdza jąc, że ruch komunistyczny nie był „[...] ruchem beznadziejnego proleta riatu [...] był ruchem wyzyskiwanych i skrzywdzonych, ale obdarzonych poczuciem swej wartości, swych zdolności do współgospodarzenia kra jem *.” Należy więc postawić przede wszystkim pytanie w jakim stopniu chłopi województwa krakowskiego byli obiektywnie przygotowani do percepcji idei propagowanych przez komunistów. Z pewnością -nie było takich warunków w pierwszych latach II Rzeczypospolitej. Wskazują na to wyraźnie dokumenty partyjne z lat dwudziestych oraz wybory sejmo we w 1922 r. Utworzony przed wyborami Związek Proletariatu Miast i Wsi nie wystawił w wyborach własnych list w powiatach Wadowice, Biała, Myślenice, Żywiec, Nowy Targ, Spisz — Orawa, Nowy Sącz, Li manowa, Bochnia, Wieliczka, Tarnów, Pilzno, Brzesko, Dąbrowa, Gry bów, Gorlice, z powodu słabości organizacji komunistycznej. Jedynie okręg nr 42 (Kraków—Chrzanów—Oświęcim—Podgórze—Olkusz—Mie chów) oraz nr 46 (Jasło—Ropczyce—Strzyżów—Mielec—Kolbuszowa— Tarnobrzeg), uznane zostały za okręgi. I kategorii, w których należało podjąć aktywną kampanię wyborczą \ Stan taki potwierdza również spra
się szerzą i swoją zarazę, oni tak w oczy dobrzy się robią, a ich postępo wanie jest groźne, nawet już na wsi trafiają się, lecz nie gładko im to idzie, bo na tyle są Ludzie oświeceni, aby sobie pozwolić wydrzeć, to co najdroższego, wiarę, dopiero wtedy stalibyśmy na bardzo niskim pozio mie, aż zgroza pomyśleć, coby z nas było. Bo przecież, jeżelibyśmy wiarę wyznawali i praktykowali w całości, nie byłoby tyle zła, nieuczciwości i nienawiści w społeczeństwie, a także w rodzinach” 9. Nie ułatwiała też postępów w rozwoju wpływów komunistów na wsi sytuacja w KPRP oraz oficjalne poglądy na sprawę agrarną. Stosunek do chłopów i kwestii chłopskiej określany był bowiem w poważnym sto pniu przez możliwości i celowość pozyskania chłopów dla idei rewolucji. Rzutowało to w istotny sposób zarówno na organizacyjne jak i polityczne koncepcje pracy komunistów w środowisku miejskim 1 0. Jednym słowem stanowisko wobec zagadnienia sojuszu robotniczo-chłopskiego rzutowało na kierunki i zakres oddziaływań na wsi. Nie pozostawała także bez wpływu na możliwości skutecznych oddziaływań słabość kadrowa Cen tralnego Wydziału Rolnego, niedocenianie pracy politycznej i propagan dowej wśród chłopów w kierownictwie Komitetu Okręgowego, oraz nikłe możliwości materialnego zabezpieczenia propagandy. Na początku 1923 r. CWR składał się jedynie z 5 członków (w tym 1 członek KC) i jednego aktywisty do bezpośrednich kontaktów z terenem. Na odbytej wówczas konferencji podjęta została decyzja o konieczności wydawania specjal nego tygodnika z przeznaczeniem dla terenów byłej Galicji, jako obszaru wybitnie małorolnego. Realizacja tej decyzji nastąpiła w połowie 1923 r., kiedy to 29 kwietnia ukazał się w Krakowie pierwszy numer tygodnika „Pług”, redagowany przez Pawła Sierankiewicza a następnie wydawcę Antoniego Kołtonowicza. Prezentowano na jego łamach dość zróżnicowa ny materiał dotyczący głównie problematyki reformy rolnej, spraw sa morządowych, ustaw podatkowych poświęcając także wiele miejsca po lemice z prasą burżuazyjną, ludową i socjalistyczną. Tygodnik ten zamie szczał także informacje z działalności posłów komunistycznych i Związku Zawodowego Robotników Rolnych oraz korespondencje z terenu. Te osta tnie zdają się wskazywać na zasięg terytorialny oddziaływania. Najwięcej bowiem korespondencji pochodzi z powiatów: tarnobrzeskiego, rzeszow skiego, jasielskiego i przeworskiego, a więc głównie z terenów poza wo jewództwem krakowskim n. Dość często podejmował „Pług” hasło współpracy robotników i chło pów, szczególnie akcentowane po utworzeniu rządu Chjeno-Piasta, pod kreślając, że KPP, PPS i PSL „Wyzwolenie” to te partie, „które powin ny teraz poprowadzić lud miejski i wiejski do walki o jego prawa” 1 8. Pojawienie się nowego czasopisma spotkało się z ostrą reakcją tak pism ludowych, jak również konserwatywnych, które nawoływały do
przeciwstawienia się i zdecydowanego zwalczania idei głoszonych przez ,,komunistyczno-żydowsko-jadowite gazety” w rodzaju „Pługa”. W kwiet niu 1924 r. aresztowany został redaktor i wydawca A. Kołtonówicz pod zarzutem zdrady głównej. Śledztwo zakończyło się uchyleniem •skarże nia, spowodowało jednak przerwę w wydawnictwie. Kolejny 18 nr ukazał się bowiem dopiero 28 sierpnia 1924 r.1 8. Ustalone zostały także wówczas zasady pracy organizacyjnej, która opierać się miała o system mężów zaufania, rekrutowanych spośród „naj bardziej wyrobionych chłopów” i robotników rolnych, systematycznie organizowanych konferencjach okręgowych, przy równoczesnym zarzu ceniu praktyki utrzymywania funkcjonariuszy rolnych na szczeblu okrę gów. Należy odnotować, że w konferencji tej nie uczestniczył przedsta wiciel Małopolski1 4. Kontakty CWR z terenami Małopolski odnowione zostały dopiero z końcem 1923 r., gdzie zdaniem autora sprawozdania praca była od daw na zaniedbana. Główny nacisk położono zresztą ina działalność we wsiach rzeszowskich i jasielskich, natomiast z okręgiem krakowskim odnotowano jedynie fakt kontaktu 1S. Rozwój wpływów organizacyjnych nie postępo wał jednak zbyt szybko, nie tworzono początkowo odrębnych kół wiej skich. Na początku 1924 r. zawiązana została także organizacja w. Nowym Sączu mająca być oparciem dla oddziaływania na okoliczne wioski, jed nakże krakowski komitet okręgowy nie przywiązywał większej wagi do działalności w środowisku wiejskim, ,,[...] prowadząc głównie pracę za wodową, organizacjami wiejskimi i małych miasteczek wcale się nie in teresuje. Kierujący robotą wiejską członek Wydziału Miejskiego, nie był dotąd wzywany na posiedzenia komitetu, nawet mimo częstego komu nikowania się z przedstawicielem komitetu nie był pytany o sprawoz danie” 1R. Wprawdzie na II Konferencji KPRP w lutym 1921 r. stwierdzono, że organizacja w obliczu narastającego kryzysu rewolucyjnego winna stać się wyrazicielką interesów nie tylko robotników folwarcznych ale także najszerszych mas ludności, które „gospodarka kapitalistyczna stacza na dno nędzy” 1 7 , to jednak po załamaniu się fali rewolucyjnej, stabilizacja politycznej i gospodarczej, nastąpiło dość wyraźne zahamowanie aktyw ności. Ponowne ożywienie dyskusji nad problemem agrarnym przypada na rok 1923, co znalazło odbicie podczas II Zjazdu a następnie IV Kon ferencji partyjnej odbytej w grudniu 1925 r.la Rozgorzała wówczas dys kusja na temat zasad i kierunków nad charakterem komunistycznej or ganizacji na wsi. Jednym słowem, czy dążyć należy do tworzenia samo dzielnej rewolucyjnej partii chłopskiej, czy też zakonspirowanej komuni stycznej komórki kierowniczej w legalnie działających organizacjach chłopskich. Wydaje się, że zwyciężył ostatecznie ten drugi pogląd, co
0 istnieniu rewolucyjnej atmosfery na wsi. Jeśli tak, to wystarczy jakiś silniejszy wstrząs zewnętrzny, by poruszyć wieś polską „i potencjalną jej energię rewolucyjną” przekształcić w potężny czynnik rewolucji so cjalnej **. Wyciągano także zbyt daleko idące wnioski z wydarzeń 1923 r. licząc na destabilizację wpływów PSL Piast w Małopolsce oraz kontrowersje między posłami stronnictw chłopskich na forum parlamentarnym. Prze widywania te nie znalazły potwierdzenia chociażby na przykładzie roz woju Niezależnej Partii Chłopskiej na tych terenach. Wprawdzie wśród siedmiu Komitetów Okręgowych funkcjonował także okręg małopolski, ale z końcem 1926 r. na 33 powiaty Małopolski Zachodniej działalnością NPCh objętych było jedynie 9 powiatów z jednym komitetem powiato wym i 17 kołami grupującymi 333 członków2 4. Działania te zbiegły się także z aktywizacją działalności Polskiej Par tii Socjalistycznej na wsi krakowskiej. XX Kongres PPS podjął uchwałę w ,.Sprawie roboty partyjnej na wsi”, zakładającą, jako najważniejsze zadanie organizacyjne, tworzenie powszechnej organizacji PPS na wsi, okresowe zwoływanie powiatowych zjazdów chłopskich, głównie bezrol nych, małorolnych i robotników folwarcznych, na których omawiane by łyby ,,[...] sprawy aktualnie obchodzące wieś, oraz zagadnienia polityczne dnia w duchu programu socjalistycznego” 2S. Na łamach „Chłopskiej Prawdy” ukazywać się zaczęły artykuły zwalczające poglądy komunisty czne, próbujące dyskredytować w oczach chłopów ich program. Koron nym argumentem był zawsze stosunek do Związku Radzieckiego. Jeden z autorów stwierdzał, że „Komuniści polscy starają się usilnie o to, aby robotników i włościan polskich usposobić przychylnie dla komunizmu 1 dla Rosji Sowieckiej. Ponieważ zaś komunizm w Polsce nic do tej pory dobrego masom pracującym nie zrobił, ponieważ komunizm w Rosji, tam gdzie komuniści sami rządzą, nie mając żadnych przeszkód, doprowadził do tego, że chłopstwo tamtejsze ich przeklina, komuniści nasi na zebra niach i wiecach muszą łgać, byle tylko rosyjskie komunistyczne rządy zachwalać” * 6. Istotny wpływ na dalsze losy organizacji komunistycznej na wsi miały konsekwencje przewrotu majowego, który wprowadził dość istotną dezorientację w masach chłopskich, a w konsekwencji wzrost nastrojów radykalnych, rozbicie w stronnictwach ludowych z czym wiązano nadzie je na łatwiejsze dotarcie do członków lewicowych nurtów w tych stron nictwach. Kierownictwo Centralnego Wydziału Rolnego, zwracając uwa gę na te procesy, poddało równocześnie krytyce taktykę kierownictwa Partii po IV Zjeździe, która doprowadziła do załamania się organizacji partyjnej na wsi. Wyrazem tego miał być m. irm. fakt, że od IV Kon
ferencji do września 1926 r. nie ukazało się żadne wydawnictwo KPP dla wsi Ocenę tę zdają się potwierdzać wyniki wyborów sejmowych w 1928 r. w obwodach wiejskich. Chociaż za główną przyczynę braku poparcia list komunistycznych uznano „straszak komunistyczny”, to jednak w doku mencie zatytułowanym „Błędy i braki w działalności Partii ha wsi” wskazywano dość wyraźnie na zasadnicze przyczyny niepowodzenia za które uznano:
- niedocenianie przez Partię znaczenia pracy wśród ipas chłopskich i niedostateczną znajomość ich bolączek,
- zaniedbanie pracy wśród -robotników rolnych,
- słabe oddziaływanie na wieś partyjnych organizacji robotniczych oraz brak ich wzajemnego powiązania,
- słabą koordynację działalności organizacji partyjnych z działalno ścią organizacji chłopskich,
- niedostateczną działalność agitacyjną w okresie wyborczym M. Z pewnością negatywnie na skuteczność akcji wśród chłopów wpły nął konflikt między KC KPP a Centralnym Wydziałem Rolnym, a na stępnie w łonie samego CWR, jaki ostro zarysował się w 1927 i 1928 r. Po reorganizacji Wydziału Rolnego we wrześniu 1926 r. podjęto próbę omówienia całokształtu taktyki i zadań partii na wsi w zmienionej sytua cji politycznej. Kierownictwo Wydziału Rolnego wskazywało na koniecz ność „zerwania z oderwanym propagandyzmem partii w robocie wiej skiej”, wejścia w problematykę codziennych bolączek chłopskich, two rzenia komitetów chłopskich KPP, by w oparciu o nie pokierować w przyszłości walkami chłopskimi. Szczególne kontrowersje wywołała sprawa tworzenia komitetów chłopskich. A. Warski, przeciwny tej kon cepcji oświadczył, że „Komitety Chłopskie są nam niepotrzebne, cóżby bowiem robiła wtedy partia na wsi”. Po burzliwej dyskusji na posiedze niu Wydziału tezy zostały przyjęte, jednak KC nie ustosunkował się do poruszonych w nich problemów ale podjął uchwałę dyscyplinarną prze ciwko sekretarzowi CWR, za przyjęcie przez Wydział uchwały niezgod nej z linią KC 2fl. Oznaczało to uznanie hasła bloku robotniczo-chłopskie go za błędne i traktowanie go w dalszym ciągu jedynie propagandowo i instrumentalnie. Nie wchodząc w szczegółowe rozważania nad toczącą się wówczas w łonie kierownictwa Partii dyskusją, stwierdzić należy, że doprowa dziła ona także do osłabienia możliwości umocnienia swych wpływów w środowisku wiejskim. Sytuację pogłębiła jeszcze „wsypa czerwcowa” w 1927 r., która praktycznie rozbiła aparat partyjny działający na wsi, co przy braku bezpośredniej łączności Komitetów Okręgowych z ogni
wywały w samym powiecie pilzneńskim 36 kół „Samopomocy”, co wyda je się być liczbą znacznie przesadzoną, gdyż sprawozdanie MSW wykazy wało istnienie w powiecie Komitetu Powiatowego oraz 4 kół z ok. 60 członkami Od roku 1928 KPP przejawiać zaczęła także większe zainteresowanie sytuacją w ruchu młodzieżowym. W obliczu rozłamu w Związku Mło dzieży Wiejskiej i oderwania się jego części od Centralnego Związku Kó łek Rolniczych, KPP podjęła działania zmierzające do dyskredytowania obu członów organizacji, jako organizacji faszystowskich. Próby podjęte na zjazdach obu grup nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, postano wiono za pośrednictwem Związku Młodzieży Komunistycznej zmierzać do zwołania lewicowego zjazdu młodzieży chłopskiej, a w konsekwencji utworzenia związanej z KPP organizacji młodzieży chłopskiej. W dru giej połowie 1928 r. utworzono w „Galicji Zachodniej” 3 Koła Związku Młodzieży Chłopskiej M. Pogłębiający się kryzys ekpnomiczny i jego skutki gospodarcze i społeczne, które szczególnie dotkliwie uwidoczniły się na wsi małopol skiej, kazały zwrócić na te tereny szczególną uwagę przywódcom KPP. Struktura społeczna ludności województwa krakowskiego zdawała się uzasadniać oczekiwania odnośnie potencjalnych możliwości rozwoju or ganizacji komunistycznej.
Skład społeczno-zawodowy ludności woj. krakowskiego według spisu z 1931 r. (w tys.)u
Chłopi Rob. roi. Rob. funkcj. niżsi i służba Prac. umysł.
Przeds. i drobno- mieszcz.
Wolne zawody
W tym ziem.
1222,2 166,2 638,0 123,3 203,6 41,1 (^) 1, 63,2% 6,8 23,4^ 6,4^ 8,9^ 1,8 0,
W porównaniu ze strukturą innych województw krakowskie zbliża ło się do województw centralnych — w odróżnieniu od zachodnich i ślą skiego gdzie dominowała ludność robotnicza (odpowiednio 30% i 68,9°/o) oraz wschodnich i południowo-wschodnich z wyraźną dominacją chłopów (odpowiednio 74,3% i 64,4%). W województwie krakowskim także poni żej średniej krajowej kształtował się procent robotników rolnych — 6,8% przy średniej 9,3%, co wskazywało na wyraźną przewagę drobnej własności rolnej * 5. Ten ostatni fakt miał o tyle znaczenie, że w konsek wencji błędów taktycznych i programowych ta grupa ludności wiejskiej nie została zdominowana przez wpływy komunistyczne i była pod wpły
wami głównie PPS i stronnictw ludowych. Także struktura agrarna woje wództwa krakowskiego charakteryzująca się zdecydowaną przewagą ma łych gospodarstw chłopskich, kazała zaliczać ich właścicieli do potencjal nych sojuszników klasy robotniczej w świetle obowiązujących w doktry nie KPP poglądów. Wyciągano także zbyt daleko idące wnioski z istnie jącego na terenie Małopolski układu stosunków politycznych uważając, że: „Galicja posiada obecnie najwięcej danych do wyłonienia (na wypa dek delegalizacji D) nowej legalnej organizacji rewolucyjnej, ze względu na łatwiejsze tam secesje całych grup ze stronnictw ugodowych” sc. Wychodząc jednak z powyższych przesłanek już pod koniec 1930 r. w obliczu groźby delegalizacji ZLCh „Samopomoc”, radykalni działacze chłopscy z Małopolski podjęli próby tworzenia zrębów nowej organiza cji. Skupili się wokół Józefa Berka i zorganizowanej przez niego z po czątkiem lutego 1931 r. spółki wydawniczej „Chłopska Książka” 3 7. 8 marca 1931 r. ukazał się pierwszy numer tygodnika „Chłopska Przy szłość”. Wydarzenie to władze wojewódzkie uznały za próbę „urucho mienia legalnej placówki prasowej dla celów komunistycznych” 8 8. Chłopska Przyszłość” zamieszczała na swych łamach dość bojowe arty kuły, polemizując często z poglądami głoszonymi przez Stronnictwo Lu dowe. Już w marcu 1931 r. jeden z jej numerów został skonfiskowany za artykuły: Co nam dała pańska reforma rolna oraz O współdziałaniu z chłopami innych narodowości. Władzom udało się jednak zająć jedynie 400 egzemplarzy, ponieważ J. Berek podjął z drukarni ok. 3 tys. egzem plarzy i rozesłał do prenumeratorów, w związku z czym wystosowano przeciwko niemu odpowiedni wniosek do prokuratora3 9. Wydawcy „Chłopskiej Przyszłości” zamierzali doprowadzić do utworzenia wśród chłopów rewolucyjnej partii, która mogłaby reprezentować interesy pro letariatu wiejskiego. Wskazywali na nieprawidłowości i niekonsekwencje w programie Stronnictwa Ludowego i jego mało bojowy charakter. W jednym z artykułów Piotr Stachnik polemizując z poglądami prezen towanymi przez ruch ludowy, podkreślał, że aby program był do przy jęcia przez chłopów musi być tworzony przez same masy ludowe „sto sownie do swych codziennych potrzeb i stopnia uświadomienia”. Kry tycznie ustosunkował się do stanowiska, jakoby całość warstwy chłop skiej, bez względu na swoją zamożność miała jednakowe interesy i moż na ją było nazwać jedną klasą społeczną. Podkreślał toczącą się na wsi polskiej walkę klasową między biedotą a bogatymi chłopami. „Chłopska Przyszłość” otwarcie wystąpiła z hasłami sojuszu robotniczo-chłopskiego, który zdaniem Stachnika zaczyna zdobywać sobie coraz większą popu larność wśród mas chłopskich. Fakt ten traktowano jako wyraźny prze jaw wzrostu chłopskiej świadomości, która coraz bardziej „[...] przeraża obszarników i bogatych chłopów, przeraża też reprezentantów tych in
nictwa partii w narastających walkach chłopskich, usilne propagowanie akcji anty podatkowej, wzmocnienie pracy na terenie samorządu gminne go, wśród młodzieży i kobiet, wiązanie wystąpień chłopskich z robotni czymi, ciągłe podniecanie chłopskich żądań zaspokojenia głodu ziemi 4
To wzmożone zainteresowanie iterenem wsi wynikało także z rzeczy wistego układu sił w samej partii, która w rzeczywistości nigdy nie była partią wielkoprzemysłowego proletariatu. Według danych z lf)31 r. spo śród 6.800 członków tylko 17°/o stanowili robotnicy wielkoprzemysłowi, 3% robotnicy rolni, 28% chłopi, 52% robotnicy drobnoprzemysłowi, rze mieślnicy i inni. W okręgu krakowskim proporcje te były jeszcze bardziej korzystne na rzecz chłopów. Sprawozdanie z okręgu sporządzone w kwiet niu 1933 r. wykazywało w podokręgu rzeszowskim 280 chłopów na 320 członków, a w podokręgu tarnowskim organizację wiejską z 319 osobami. Pozostałe rejony okręgu, jak okolice samego Krakowa, Podhala, Zagłębie Jaworznickie, powiat krośnieński nie posiadały w tym okresie organiza cji wiejskiej Siedząc sprawozdania z objazdów Okręgu Krakowskiego, jak również sprawozdania CWR uderza ogromna fluktuacja, zarówno w stanie orga nizacyjnym, jak również aktywności oddziaływań. Wynikało to zarówno z systematycznego przeciwdziałania władz administracyj no-policyj nych, jak i bardzo częstych aresztowań. Każde z nich doprowadzało praktycznie do rozbicia organizacji, zerwania kontaktów i praktycznie rzecz biorąc do konieczności odbudowy organizacyjnej prawie od podstaw. Szczegól nie dotkliwe były aresztowania przeprowadzone w marcu 1933 r. i 1934 r. oraz represje po znanych wypadkach 1933 r. zwanych powstaniem rop- czyckim **. Równocześnie aresztowania i represje wymierzone były przede wszystkim w aktyw organizacyjny i propagandowy, o który przecież nie było łatwo. Jeśli jeszcze uwzględnimy systematycznie umacniającą się opozycję antysanacyjną, jej konsolidację i radykalizację Stronnictwa Ludowego oraz utrzymywanie obowiązującej w KPP oceny SL, jako organizacji lu- dowo-fąszystowskiej, próby dyskredytowania jego przywódców, to wszel kie sukcesy organizacyjne są warte odnotowania. Zwrot taktyczny KPP po 1935 r. nie był w stanie wpłynąć radykalnie na wzrost atrakcyjności ideologii komunistycznej. Nie był w stanie tym bardziej, że w ruchu ludowym dokonywać się zaczęły znamienne procesy będące wyrazem swoistego rodzaju zmiany (pokoleniowej, umacniał się ruch młodochłopski, a idee agrarystyczne urastały do roli samodzielnej ideologii ruchu chłopskiego. Krytyczne stanowisko KPP wobec agraryzmu, jakiemu dali wyraz w polemikach prasowych m. inn. M. Czuchnowski i M. Poleszczuk zapoczątkowało nowy etap dyskusji ideowej. Ustosunko wując się do tych zarzutów S. Miłkowski stwierdzał, że socjalizm jest
teorią klasy robotniczej i dotyczy stosunków miejskich i tam może być urzeczywistniany. Natomiast: „Warstwa chłopska stwarza sobie już dzisiaj całkiem konkretnie swoją ideologię, będącą wyrazem własnych interesów klasowych, potrzeb duchowych i kulturalnych, patrzenia na świat i życie, odrębności produkcyjnej itp.” 4 7. Podstawowym zadaniem KPP w działalności na wsi stało się wówczas zjednywanie chłopów dla idei frontu ludowego. Podjęto w tym celu także próby porozumienia z kierownictwem SL. W lipcu 1935 r. miały miejsce rozmowy b. senatora Stefana Boguszewskiego z Tomaszem Nocznickim, a następnie w sierpniu z I. Kosmowską i M. Ratajem. NKW SL odrzucił propozycję współpracy4 8. Propozycje te nie były zresztą traktowane jako szczere, lecz jako wybieg taktyczny. Talk też przedstawiane były na ła mach prasy ludowej. Artykuł redakcyjny „Młodej Myśli Ludowej” z dru giej połowy 1936 r. podkreślał nieszczerość oferty komunistów, gdyż: „O porozumieniu może być mowa wtedy gdy jest wzajemne zaufanie, do bra wola i szczerość, a co najważniejsze jakaś więź ideowa. A właśnie ze strony komunistów dotychczas widzimy tylko złą wolę; bo patrzymy nie na słowa, tylko na czyny; widzimy podstępne i nieuczciwe chwyty i posunięcia a więc jest zupełny brak szczerości. Z tych też względów nie mieliśmy dotychczas i nie mamy teraz najmniejszego zaufania do posunięć Kominternu” 4e. Mimo takiego oficjalnego stanowiska w latach 1936—1937 odnotować można coraz częstsze kontakty działaczy komunistycznych z młodymi działaczami ludowymi i wiciowymi oraz wyraźne tendencje do współpracy z klasą robotniczą, co ułatwiało przenikanie wpływów komunistycznych. Źródła urzędowe odnotowały, że nasila się w terenie „[...] propaganda jednolitofrontowa, prowadzona przez KPP, (która) usiłowała przeniknąć i roztoczyć swe wpływy na „Wici”; niejednokrotnie też były notowane przejawy sympatii do jednolitego frontu ze strony podstawowych ogniw organizacyjnych „Wici” “. iZe względu na braki dokumentacyjne trudno jest precyzyjnie zobra zować zakres wzajemnych oddziaływań i przenikań między KPP, SL, Wici. Takie jednak istniały i umacniały się w drugiej połowie lat trzy dziestych także na terenie województwa krakowskiego. Skutki tych prze nikań uwidoczniły się w okresie strajku chłopskiego w 1937 r. oraz w sze regu wystąpień solidarnościowych klasy robotniczej Krakowa, Tarnowa i innych miast krakowskiego. Rzeczywiste oddziaływanie ruchu komu nistycznego na ewolucję ideową warstwy chłopskiej jest trudne do pre cyzyjnego ustalenia także z powodu nakładania się na siebie dwóch sto sunkowo odrębnych płaszczyzn. Odrębnie traktować należy wpływy organizacyjne, stan organizacyj ny, który w ówczesnych warunkach społecznych i politycznych nie mógł
1 7 F. Ś w i e t l i k o w a , Komunistyczna Partia Robotnicza Polski 1918 — 1923, Warszawa 1964, s. 177. 1 8 Por. H. M a l i n o w s k i , Program i polityka rolna Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (1918 — 1923), Warszawa 1964, s. 286—320. 1 8 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) Ł i I, Sytuacja i miejsce komunistów na wsi 1925 r., k. 33. 20 Tamże, k. 34. 2 1 H. C i m e k, op. cit., s. 17. 2 2 Archiwum Komitetu Krakowskiego PZPR (AKK PZPR), Syg. 12/7. Sprawoz danie starosty tarnowskiego z dnia 17 lipca 1925 r. w sprawie agitacji komunisty cznej na wsi, s. 13. 2 8 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Rewolucjonizowanie się ruchu chłopskiego w Polsce, k. 27. 2 4 Liczby powyższe zawiera sprawozdanie J. Hempla, natomiast według da nych obliczonych przez B. Dymka w oparciu o źródła różnej proweniencji działać miały 3 komitety powiatowe z 42 kołami i 830 członkami. W pierwszym przypadku na Małopolskę Zachodnią przypadało 4,6°/o ogółu członków organizacji, a w dru gim 7,le/o. Zob. B. D y m e k , Niezależna Partia Chłopska 1924 — 1927, Warszawa 1972, s. 205. 25 „Chłopska Prawda” 1925, nr 2 z 24 I. 2 6 „Wiktor”, Komunistyczne łgarstwa a rzeczywistość, „Chłopska Prawda” nr 25 z 25 XII 1926. 2 7 CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Działalność Wydziału Centralnego od wypadków majowych do kwietnia 1927 r., k. 3—7. 2 8 Tamże,. KPP Sekretariat, Syg. 158 (V-4), t. 22, Sprawozdanie z akcji wy borczej w Małopolsce Zachodniej i Środkowej z 15 marca 1928 r., k. 136—137. 28 Tamże, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 5, Działalność Wydziału Centralnego... op. cit., k. 8—10. 38 WAP Krakóiw, Od. Tarnów, PT-518, Sprawozdanie z ruchu komunistycznego na czas od 1 sierpnia do 31 grudnia 1928 r., s. 22. 8 1 CA PZPR, KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 7, Sprawozdanie z działalności „D” grudzień 1928 do marzec 1929, k. 5—6; AZHRL, RP-16 MSW, Sprawozdanie pół roczne z działalności ZLCh „Samopomoc”, Warszawa 20 marca 1930, k. 5, 14. 8 2 AZHRL, RP — 16, Sprawozdanie..., k. 5—6; CA PZPR KPP KO Kraków, Syg. 158/XII-4/t. 4, Sprawozdanie za maj 1929, k. 2. 88 CA PZPR KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 6, Akcje Centralnego Wydziału Rol nego maj-czerwiec—lipiec 1928, k. 2. Tamże, Prezydium Frakcji K w „D” do frak cji komunistycznej w KREST, 13 październik 1929, k. 16. 84 Por. M. Marek D r o z d o w s k i , Sprawy i ludzie II Rzeczypospolitej, Kra ków 1979, s. 22-23. 88 Tamże, s. 23. 8 6 CA PZPR, KPP, CWR Syg. 158 (x-6) t. 7, Sprawozdanie z działalności „D” za okres od grudnia 1928 do marca 1929, k. 6. 8 7 J. R. S z a f l i k , Chłopska Przyszłość, „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1965, nr 7,4. 119. 88 AZHRL, UWKr. 268 11-19. Sprawozdanie sytuacyjne tygodniowe z 14 mar ca 1931, k. 46. 8 8 Tamże, Sprawozdanie ... z 4 kwietnia 1931, k. 51. 40 P. S t a c h n i k , O chłopski program, „Chłopska Przyszłość” 1931, nr 15 z 14 VI.
4 1 AZHRL UWKr 268 (11-20) Sprawozdanie sytuacyjne woj. krakowskiego z 30 czerwca 1931 r., k. 13; Tamże, RP-16, Sprawozdanie z likwidacji ZLCh Samo pomoc, Warszawa 3 lipca 1931, k. 11—12. ^ 49 „Chłopska Przyszłość” nr 6 z 14 II 1932. 4 8 „Chłopska Przyszłość” nr 35 z 23 X 1932. 4 4 CA PZPR, KPP CWR Syg. 158 (x-6) t. 9. Rezolucja Wydziału Rolnego z paź dziernika 1931 r., k. 46; Zob. również A. S t r a p i ń s k i , Wywrotowe partie poli tyczne, Warszawa 1933, s. 48—49. 4 5 A. S t r a p i ń s k i , op. cit., s. 41; CA PZPR, KPP CWR, Syg. 158 (x-6) t. 11, Sprawozdanie CWR z okręgu krakowskiego, kwiecień 1933, k. 33—35. 4 6 Tamże, KPP KO Kraków, Syg. 158/XII-4/t. 10, Sprawozdanie za okres od 15 maja do 15 sierpnia 1934 r., k. 10; F. Ś w i e t l i k o w a , Liczebność okręgowych organizacji KPP w l. 1919 — 1937, „Z pola walki” 1970, nr 2, s. 199—201. 4 7 S. M i ł k o w s k i, Na szlakach walki o samodzielną myśl chłopską, „Mło da Myśl Ludowa’ 1934, nr 13 z XII, s. 10. 4 8 J. K o w a l s k i , Komunistyczna Partia Polski 1935 — 1938, Warszawa 1975, s. 136. x 49 Źródła i cele komunistycznego frontu jednolitego, „Młoda Myśl Ludowa” 1936, nr 8—9 z VIII—IX, s. 21. 5 0 Archiwum Akt Nowych, MSW 859, Mikr. 25428. Sprawozdanie półroczne MSW z życia polskich legalnych związków i stronnictw, 1936, k. 9.
