Pobierz Zabawa „na niby” jako najważniejsza forma działalności ... i więcej Prezentacje w PDF z Psychologia tylko na Docsity!
mgr Iwona Staroo
Zabawa „na niby” jako najważniejsza forma działalności
dziecka w wieku przedszkolnym.
Na wstępie pozwolę sobie zacytowad samego Wincentego Okonia: ,,Dzieciostwo jest okresem, w którym zabawa rozwija się z niepohamowaną bujnością. I chyba dzięki niej większośd ludzi uważa własne dzieciostwo za najmilszy okres w swoim życiu. Jest to wszakże okres nie tylko najprzyjemniejszy, ale i najważniejszy w życiu, od jego bowiem długości i wykorzystania zależy w znacznym stopniu rozwój jednostki“ 1. Zabawa odgrywa istotną rolę w życiu dziecka. To poprzez różnego typu zabawy dziecko poznaje otaczający świat i uczy się, jak w nim żyd. Ponadto, podczas zabaw dziecko rozbudza swoją kreatywną częśd swojego ,,ja” - mam na myśli wyobraźnię. To dzięki zabawie rozwija się psychika, sfera motywacji i potrzeb, czynności umysłowe oraz zachowanie. Samą zabawę ciężko jest zdefiniowad, istnieje nie jedna teoria zabawy. Opierając się na teoretycznych wyznacznikach pojęcia zabawy kilku badaczy, reasumuję, że są to fikcyjne, dobrowolnie wykonywane czynności, mające reguły, sprawiające przyjemnośd, twórcze i spontaniczne działania, u których podstaw leży wyobraźnia. Istnieją, rzecz jasna, sprzeczności w definiowaniu zabawy przez różnych eksperymentatorów np. co niektórzy uważają, że są one bezcelowe, inni przeciwnie. Badacze wyróżniają różne funkcje zabawy, między innymi: funkcję przygotowawczą, wyrównawczą, kompensacyjną, funkcję katartyczną (zabawa jako ,,katharsis”), funkcję uzupełnienia życia przez zabawę. Myślę, że należy dopowiedzied, za Eriksonem i powielającym go Okoniem, że ,,dla osób dorosłych zabawa jest tylko oderwaniem się od przymusu pracy, służy więc kompensowaniu braków, jakie towarzyszą pracy, jest wypoczynkiem od wysiłku i od powagi pracy. Dla dziecka zabawa nie stanowi przeciwieostwa pracy, staje się przez to czynnikiem niezależnym, a przy tym ogromnie ważnym dla jego rozwoju” 2. Zabawy ,,na niby” nazywane są różnie, najczęściej można spotkad się z
(^1) W. Okoo, ,,Zabawa a rzeczywistośd” , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, s. 30.
określeniami: zabawy tematyczne, zabawy w role czy zabawy symboliczne. Polegają one na przybieraniu przez dzieci pewnych ról, stanowiących odbicie codziennego życia. Jak pisze Elkonin: ,,Całą zabawę wypełnia realizacja tematu i odgrywanie roli. Dla dzieci ważne jest spełnienie wszystkich wymagao związanych z rolą, tym wymaganiom podporządkowują one wszystkie swoje zabawowe czynności” 3. Dzieci przed podjęciem zabawy ustalają swoje role w niej, fabułą zabawy jest wybrana przez nie sfera rzeczywistości, a to, co jest ukazywane, akcentowane przez dzieci w zabawie to treśd zabawy, zależna przede wszystkim od wieku. Do wspólnej zabawy dzieci wnoszą inną treśd ze względu na różne kultury domowe. Najmłodsze dzieci sens zabawy widzą jedynie w samym jej istnieniu, dopiero w wieku 5 lat dzieci podporządkowują zabawę pewnym ustalonym zasadom, związanym z przyjmowaną rolą. Dyner podkreśla, że ,,rozwój zabaw tematycznych wiąże się z nieustannym bogaceniem się przeżyd, doświadczeo, pamięci, wyobraźni i powiązanej z nimi ściśle mowy” 4. Piaget wyróżnił 2 stadia w rozwoju zabawy dziecięcej. Pierwsze stadium trwa, wg niego, od 1. do 4. roku życia i towarzyszą mu proste identyfikacje obiektów z innymi obiektami oraz gry imitacyjne. To w drugim stadium - kiedy dziecko jest w wieku 4 - 7 lat, czyli w wieku przedszkolnym - zabawa symboliczna staje się uporządkowana, dzieci odzwierciedlają życie codzienne w zabawie. Zabawy tematyczne są główną działalnością zabawową dzieci w wieku przedszkolnym, to właśnie w okresie życia od 3 do 6-7 lat występują one najczęściej. W wieku przedszkolnym dziecko uczy się spontanicznie, poprzez zabawę najwięcej sobie przyswaja. Zabawy w role mają swój wkład w procesie socjalizowania dzieci i młodzieży. Dzieci najchętniej odgrywają sytuacje związane z rodziną i z życiem społecznym, które pojawiają się już niejako w II roku życia (zabawa z lalką, misiem i innymi zabawkami i rekwizytami do nich należącymi np. wózek). Do dziś pamiętam, jak sama bawiłam się ,,w dom”, oczywiście mówione było na wstępie, że to ,,na niby”, nawet koledzy uczestniczyli w zabawie, udając ojców, braci, narzeczonych. Zabawy w role odnosid się mogą również do konkretnych zawodów, a także
(^2) Tamże, s. 82. (^3) D. B. Elkonin, ,,Psychologia zabawy”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984., s. 227. 4 J. W. Dyner , ,,Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu” , Zakład Narodowy im. Ossolioskich - Wydawnictwo, Wrocław 1983, s. 323.
wyobraziło” 8. Dziecko w zabawie ,,na niby” robi to, na co ma ochotę, ucząc się jednocześnie podporządkowywad się regułom, by uzyskad maksimum przyjemności. To właśnie wiek i rozwój dziecka dyktuje stopieo zaawansowania zabawy symbolicznej. Czytając Smykowskiego, który odwołuje się do Wygotskiego, dowiadujemy się, że rozwój zabawy w role jest ściśle powiązany z trzema procesami rozwojowymi dziecka, do których wliczają się: 1) uświadomienie sobie zasad gry, zabawy i działanie zgodnie z nimi, 2) zrozumienie sensu odgrywanej sytuacji, 3) rozpoznanie sensu zabawy, dziecko widzi sens i dopiero potem działa, a nie jak to było przedtem (wcześniej: działanie - > sens, potem: sens - > działanie). Ponadto, jak wcześniej nadmieniłam, wspominając koncepcję 2 stadiów rozwoju zabawy Piageta, to właśnie wiek przedszkolny jest wiekiem, w którym najważniejszą formę działalności przejmuje zabawa tematyczna, przynosząca wiele satysfakcji i korzyści rozwojowych. Jak czytamy u Elkonina: ,,tylko pod sam koniec przedszkolnego wieku, a więc przy wygasaniu twórczej zabawy w role, dzieci (...) stoją jakby ponad zabawą, ponad przyjętą na siebie rolą, rozumiejąc istotę sprzeczności” 9. Ma to związek ze wzrostem świadomości i samokontroli dziecka, jawiącej się w zabawie. Znaczenie zabaw symbolicznych dzieci w wieku przedszkolnym jest naprawdę duże. Zabawy te mają wręcz wartośd rozwojową w aspekcie psychicznym, intelektualnym i społecznym.
(^8) Tamże, s. 174. (^9) D. B. Elkonin, ,,Psychologia zabawy”, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984., s. 284.
Bibliografia:
Brzezioska Anna Izabela, ,,Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa” , Gdaoskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdaosk 2005. Rozdziały: ,,7. Wiek przedszkolny. Jak rozpoznad potencjał dziecka?” (Błażej Smykowski). ,,8. Wiek przedszkolny. Jak rozpoznad ryzyko i jak pomagad?” (Błażej Smykowski).
Dyner Jan Władysław, ,,Zabawy tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu” , Zakład Narodowy im. Ossolioskich - Wydawnictwo, Wrocław 1983.
Elkonin Daniil Borissowitsch, ,,Psychologia zabawy” , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1984.
Okoo Wincenty, ,,Zabawa a rzeczywistośd” , Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987.
Trempała Janusz, Harwas-Napierała Barbara, ,,Psychologia rozwoju człowieka (tom 2). Charakterystyka okresów życia człowieka” , Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. Rozdział: ,,3. Średnie dzieciostwo. Wiek przedszkolny“ (Maria Kielar-Turska).
