Pobierz Zagadnienia do egzaminu - Notatki - Podstawy filozofii - Część 4 i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity!
14. Filozofia A. Schopenhauera (związki z epistemologiczną refleksją Kanta, podmiot woli jako przedmiot samowiedzy, cierpienie, pesymizm, empatia, koncepcja przeżycia estetycznego).
ARTUR SHOPENHAUER (1788-1860) FENOMENALIZM Hasłem Schopenhauera, które stanowiło czynnik kantowski w jego filozofii było stwierdzenie „świat jest moim wyobrażeniem”. Uprościł on jednak znacznie teorię Kanta uznając za formę aprioryczną jedynie przyczynowości wraz przestrzenią i czasem. W taki sposób powstała doktryna zgodna z potocznym rozsądkiem oraz łatwa do przyjęcia nawet przez empiryków i przyrodników. Zdaniem Schopenhauera umysł nie kopiuje rzeczy, ale zabarwia je swą własną naturą. W związku z czym poznajemy jedynie zjawiska, które są z kolei jedynie zasłona złudy.
Metafizyka WOLUNTARYSTYCZNA Przez ową zasłonę można się jednak przebić. O ile na drodze poznania obiektywnego (biorąc za punkt wyjścia wyobrażenie) nie wyjdziemy na zawsze pozostając przy zjawiskach i w nie wnikając w nie, o tyle możemy wniknąć w samych siebie. Sami bowiem też jesteśmy przedmiotami poznania, rzeczami samymi w sobie. Zaś mimo, iż rzecz sama w sobie nie może zostać poznana obiektywnie to może o sobie uzyskać samowiedzę. Samowiedza z kolei poucza nas, że jesteśmy wolą. To jedyne co jest nam dane bezpośrednio, reszta to tylko zjawiska. Schopenhauer poszedł jeszcze dalej twierdząc, że wola jest również osnową całej przyrody. W działających w niej siłach bowiem wola się objawia bardzo wyraźnie. Świat jest więc wolą i wyobrażeniem - jak głosi tytuł Schopenhauerowskiego dzieła. O ile bowiem jego wewnętrzną istotę stanowi wola, o tyle zewnętrznie objawia się jedynie jako wyobrażenie. To był woluntaryzm Schopenhauerowski, który w przeciwieństwie do chrześcijańskiej metafizyki nie uważał woli za czynnik rozumny i celowo kierujący irracjonalnymi przeżyciami lecz był czynnikiem irracjonalnym i ślepo działającym popędem.
PESYMISTYCZNY POGLĄD NA ŚWIAT Z woluntarystycznej metafizyki Schopenhauera wynikał jego cały pogląd na świat. Ponieważ w człowieku i wszystkich innych rzeczach tkwi bezrozumny i bezcelowy popęd nieznający ukojenia, niemożliwy do zaspokojenia, i prący wciąż do przodu - to człowiekowi towarzyszy wziąć poczucie braku, niezaspokojenia i niezadowolenia. Nie możemy osiągnąć szczęścia, do którego dążymy, ani nawet utrzymać samego życia, które kiedyś się przecież skończy, a polega tylko na ciągłym zabieganiu o jedzenia, miłość, schronienie itd. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze ciągły lęk przed śmiercią - co czyni życie nieustanną i beznadziejną męką. Człowiek stara się znaleźć ulgę w filozofii, religii, złudzeniach ale tak naprawdę nic nie jest w stanie mu jej dać i skazany jest na cierpienie aż do śmierci. ETYKA WSPÓŁCZUCIE i ESTETKA KONTEMPLACYJNA Istnieją jedynie dwa sposoby przeciw męce życia. Pierwszy jest natury moralnej i jest nim współczucie, drugi zaś natury estetycznej i jest nim sztuka:
- Współczucie jako jeden ze składników etyki chrześcijańskiej stało się podstawą etyki Schopenhauera. Ponieważ życie jest męką dla wszystkich ludzi bez wyjątku to widok innych powinien wzbudzać w nas współczucie, które jest naszą naturalną reakcją i zarazem czynnikiem wyzwolenia. Przejąwszy się bowiem cudzym cierpieniem całkowicie odrywamy się od własnej męki i własnego bólu jaki przysparza nam życie.
- Sztuka zaś jako drugie źródło ulgi w cierpieniu zdolna jest zatrzymać ów bezrozumny pęd woli, poprzez umożliwienie nam zatopienia w kontemplacji, w której to działanie popędów i woli wreszcie ustaje. Kontemplacja bowiem chwyta w rzeczach to co jest stałe, niezmienne, nawet wieczne idee stanowiące osnowę i wzór rzeczywistości. Jeśli można je bowiem poznać to tylko w kontemplacji i sztuce.
Filozofia, którą stworzył Schopenhauer była przede wszystkim fenomenalistyczną teorią poznania, irracjonalną i woluntarystyczną metafizyką oraz wyjątkowo pesymistycznym poglądem na świat i życie. Jego poglądy nie znalazły oddźwięku w późniejsze filozofii. Zawsze istniał jednak pewien typ ludzi, dla którego pesymistyczne dzieło Schopenhauere stanowiło niejako Biblię. Jednym z myślicieli zaliczanych do wielbicieli Schopenhauera był Nietzsche, który jednak ostatecznie zdecydowanie odwrócił się od jego filozofii.
prostu z marzeń sennych. To właśnie w marzeniach sennych przeżywamy rzeczy, jakie są nie do pomyślenia w świecie rzeczywistym.
Wspomnieć należy również o krytyce filozofii Schopenhauera. Krytykuje Nietzsche przede wszystkim Schopenhauerowskie przekonanie o możliwości zapobiegania złu i cierpieniu przez postawę bierności i rezygnacji jednostki z osobistych dążeń i życiowych aktywności. Nietzsche dostrzega w jego filozofii uległy stosunek wobec tak potępianego przez siebie chrześcijaństwa, które to propaguje właśnie miłość, bezinteresowność i uległość. Przeciwstawia się Schopenhauerowskiemu systemowi wartości to znaczy tezie, która go uzasadnia, że występowanie woli w formie zindywidualizowanej jest źródłem zła, zaś sama wola jest moralnie obojętna. W Nietzscheańskiej krytyce Schopenhauera dostrzec można przede wszystkim chęć przezwyciężenia pesymizmu .Uznawał on przecież wręcz coś przeciwnego to znaczy twórczą indywidualną aktywność. Aktywność ta była istotą życia, wyznaczała sens wszelkiej działalności i prowadziła do osiągnięcia celów godnych Nietzscheańskiego nadczłowieka. Próbując jednak odpowiedzieć na pytanie czym właściwie jest dla Nietzschego filozofia i jak jego zdaniem powinno się filozofować należało by nawiązać do Nietzscheańskiej koncepcji nadczłowieka i pojęcia woli mocy. Mimo, że wydawało by się że w pojęciu Nietzschego jednostka nie ma w ogóle wolnej woli i wszystko co robi z konieczności wynikającej z jej zwierzęcą determinacją, pozostwia on trochę miejsca na działalność twórczą. Człowiek w oczach Niczego jest stworzeniem ale i twórcą zarazem. Filozof zachęca do radosnej spontanicznej twórczości, która pomaga w rozwoju istoty ludzkiej jako jednostki. Jednak jej zwierzęcość stanowi konieczny warunek twórczości. To właśnie jest to główne tworzywo, które wymaga obróbki umożliwiającej tworzenie kultury. Zaś rozwój kultury wbrew powszechnemu przekonaniu nie usuwa przyrodniczych determinacji, nadaje im jedynie inna formę. Daje to dowód na to, że człowiek jako część przyrody podobnie jak każda jej część jest w pewnym sensie plastyczny lecz aby stać się dziełem sztuki potrzebuje rzeźbiarza. Ma to z kolei ścisły związek z właśnie z Nietzscheańską koncepcją nadczłowieka i jego hodowli. KONCEPCJA NADCZŁOWIEKA Na pytanie jaki ma być ów nad człowiek i w czym wyższy jest od człowieka Nietzsche odpowiada, iż w dotychczasowej historii zdarzały się już takie poszczególne egzemplarze lecz nie świadomie wyhodowane a całkiem przypadkowe. Owe jednostki przedstawiają się jako coś co w porównaniu z ogółem ludzkości jest rodzajem nadczłowieka. Lecz zdaniem Nietzschego nadczłowiek nie musi być przypadkowy, może być on przede wszystkim do osiągnięcia jako wynik wysiłku samych ludzi. Jest on przede wszystkim ideałem osobowości indywidualnej, niezależnej od ogółu i posiadającej zdolność narzucania innym systemów wartości. Jest on jak gdyby ponad powszechnie panującym chrześcijańskim kodeksem moralnym. On sam jest twórcą moralności dla samego siebie i kieruje się jedynie indywidualną wolą mocy, własnym poczuciem siły i własnym wyczuciem słuszności. Nietzscheański nadczłowiek jest tym, który kierując się naturalnymi instynktami, naturalnymi popędami staje się uosobieniem twórczej działalności. Poza tym Nietzsche podkreśla, iż możność zostania nadczłowiekiem ma niewiele wspólnego z dziedziczeniem cech biologicznych. Może ono ułatwić stanie się nadczłowiekiem ale rolę decydującą odgrywa wysiłek samej jednostki, czyli to jak ona wykorzysta odziedziczone dyspozycje. Wbrew przekonaniu koncepcji rasistowskiej teoria nadczłowieka nie jest więc kultem rasy lecz kultem inteligencji twórczej. Ów nadczłowiek jako wybitne indywiduum nie może być jednak kojarzony z koncepcją państwa. Jako przedstawiciel kultury, która jest w mniemaniu Nietzschego przeciwna państwu nie może być reprezentantem konkretnego narodu. Wybitna jednostka nie może być nawet tworem narodu wręcz przeciwnie to właśnie działania twórcze wybitnej indywidualności tworzą kulturę danej epoki bowiem nadczłowiek to ideał indywidualny a nie społeczny.
Poza tym, że nadczłowiek może przypadkowo pojawić się w skutek ewolucji przyrody można go świadomie wyhodować stosując odpowiednie zabiegi polegające głownie na prawidłowym pokierowaniu wrodzonymi popędymi człowieka. Przyszły nad człowiek nie powinien być jednak poddawany edukacji mającej na celu podporządkowanie go ogólnie przyjętym normom. Założeniem hodowli jest wykształcenie u takiego człowieka umiejętności poznawania własnych naturalnych instynktów. W tym czasie owych naturalnych instynktów jednostki nie powinno się ograniczać, natomiast trzeba nimi kierować. Nieodłączne od hodowli nadczłowieka jest cierpienie nie powinien on wzrastać na ciągłym poszukiwaniu przyjemności mimo tego, że hodowla nie opiera się na pogardzaniu ciałem. Celem hodowli jest stworzenie jednostki, która będzie potrafiła panować nad instynktami i odpowiednio nimi kierować zdobywając nad swoją naturą absolutną władzę. Z kolei opanowywaniu oporu własnej natury towarzyszy nie odłączne cierpienie. KONCEPCJA WOLI MOCY Nieodłącznie z koncepcją nad człowieka związana jest teoria woli mocy. W mniemaniu Nietzschego to właśnie wola mocy pozwala jednostce zapanować nad własnymi instynktami i zrobić z niego nad człowieka. Nietzscheańska wola mocy jest istotą życia, podstawową jego właściwością. Ona to również powoduje, że w życiu nie chodzi tylko o przetrwanie ale również o dążenie do uzyskania przewagi i panowania nad innymi. Wola mocy jest energią życiową stanowiącą przyczynę wszelkich działań, zarówno świadomej jak i instynktownej aktywności ludzkiej. Można powiedzieć, że jest identycznym mechanizmem działania w każdej poszczególnej jednostce. Wola mocy stanowi siłę, która determinuje wszelką aktywność ludzką. Może ona występować w dwóch stopniach. Jako wola słaba i jako wola silna. Zaś na podstawie natężenia woli mocy Nietzsche wyróżnia dwa rodzaje aktywności. Aktywność charakterystyczna dla osłabionej woli mocy to działalność reaktywna polegająca na przystosowaniu się do okoliczności i dążeniu do panowania na drodze deprecjonowania silniejszych. Aktywność związana z silną wolą mocy to działalność spontaniczna innymi słowy twórczość bezkompromisowa i nie licząca się z żadnymi względami. W twórczości tej można znaleźć wyjątkowo silne napięcie woli mocy. SZTUKA Ważną rolę w światopoglądzie Nietzschego odgrywała sztuka. I na tym polu krytykuje Schopenhauera przeciwstawiając się znamiennemu dla niego rozpatrywaniu sztuki jako odzwierciedlenia wiecznej istoty świata. Nietzsche podkreśla względną i przemijającą wartość dzieł sztuki z powodu zmienności człowieka. Ma dla niego jednak kolosalne znaczenie szczególnie dlatego, że jego zdaniem sztuka uczy przede wszystkim odczuwać przyjemność istnienia. Sztuka upiększa życie, tłumacząc to co w nim dręczące i nieznośne. Jednakże nie oznacza to że jest w życiu niezbędna. Według Nietzschego możliwe jest ewentualne zniknięcie sztuki a jej miejsce zastąpić może nauka. Pozostaje ona więc tylko jednym z przejawów woli mocy ale wcale nie najwyższym. ROLA FILOZOFII Zadania więc jakie stawiał Nietzsche filozofii to przede wszystkim pomoc człowiekowi w oderwaniu się od bezsensownego przepływu wydarzeń, by mógł tworzyć wciąż nowe ideały odrzucając przyjęte powszechnie prawdy. Człowiek powinien używać do tego celu przede wszystkim woli mocy, która łączy się z cierpieniem jako środkiem wzbogacenia doświadczenia. Filozof winien świadomie wystawiać się na cierpienie by w ten sposób bogatszy o nowe doświadczenia stać się silniejszym i na przyszłość bardziej odpornym. Filozofowanie dla Nietzschego nie oznacza bynajmniej szukania tej prawdziwej rzeczywistości, której poszukiwali już starożytni filozofowie. Nie ma sensu szukać czegoś co nie istnieje. Trzeba raczej skupić się na świecie doświadczanym i w nim budować swoją osobowość. Nietzsche utrzymywał, że nie odkrywamy wartości i znaczeń, lecz sami je tworzymy, zaś tworzenie to odbywa się poprzez działanie, które w ostatecznym rozrachunku nie są i nie mogą być uzasadnione czy wspierane powodami, które są wyrazem autentyczności jednostki. Biorąc zaś pod uwagę to, iż Nietzsche przyjął za Heraklitem i stoikami koncepcję o wiecznym odradzaniu się wszechświata uważając,
16. Hermeneutyka Dilthey’a i Gadamera (problem interpretacji, rozumienia, pojęcie „gry”, doświadczenie estetyczne).
Według H.G. Gadamera, hermeneutyka to sztuka wygłaszania, tłumaczenia i wyjaśniania_._ Hermes (starożytny posłaniec Bogów) przekładał na język śmiertelników boskie rozkazy; „hermeneia” - wyrażanie myśli, objaśnianie, tłumaczenie. Każdy z twórców jest takim Hermesem, a więc osobą wyjaśniającą rzeczy zwykłemu śmiertelnikowi niedostępne (np. astronomowie tłumaczyli mowę gwiazd). Zatem zadaniem hermeneutyki jest umożliwienie przejścia pomiędzy światami, jest ona sztuką rozumienia; na jej terenie dochodzi do przejścia od czegoś obcego, do tego, co nasze. Przejście to zakłada pewnego rodzaju dystans, o którym stanowi odmienność światów, sytuacji czy kultur (dystans dziejowy wiąże się z czasem - w tym przypadku rozumienie występuje, jako przebycie tego dystansu). Jak już zostało wspomniane, hermeneutyka jest sztuką rozumienia tekstu, jako wypowiedzi zarówno mówionej jak i pisanej (wszystkie ludzkie doświadczenia mają językowy charakter). Następuje tutaj odrzucenie empiryzmu (hermeneutyka stoi w opozycji do pozytywizmu), fundamentalnym problemem jest rozumienie, dokonujące się przede wszystkim przez interpretację. Czynności interpretacyjne i rozumienie wzajemnie się splatają, a więc proces hermeneutyczny nie ma ani początku ani końca. Proces rozumienia ma kolisty charakter. Aby można było zrozumieć dany tekst, trzeba rozumieć jego poszczególne, składowe słowa, a więc niezbędne jest tutaj przedrozumienie; poszczególne zdania zyskują swój sens dopiero w kontekście całego tekstu. Rozumienie ma również charakter dziejowy, tak więc istnieje dystans, dzielący tekst od interpretatora, wymagający przekroczenia: należy odtworzyć sytuację dziejową autora tekstu co pozwala na ustalenie wspólnoty rozumienia. Gadamer twierdził, iż to przede wszystkim czas jest zasadniczym elementem rozumienia, a dopiero później interpretator. Hermeneutyka poddaje w wątpliwość niektóre kwestie poznawcze (jak np. że nie ma zjawisk powtarzalnych). Pojęcie hermeneutyki może być używane w wielu kontekstach: hermenelt - jako teoria interpretacji i rozumienia tekstu; jest to sztuka objaśniania, czynienia tekstu zrozumiałym hermeneutyka jako metoda humanistyki - Dilthey twierdził, iż głównym zadaniem humanistyki jest rozumienie utrwalonych w obiektywnych strukturach duchowych zjawisk hermeneutyka jako filozofia rozumienia - według Gadamera, rozumienie stanowi podstawę filozofii, jest również sposobem ludzkiej egzystencji (człowiek stara się zrozumieć, nadać sens rzeczywistości, w której życie) hermeneutyka jako teoria komunikacji językowej - Rozumienie jest ogólnym i uniwersalnym procesem, realizuje się ono w języku. Rozumienie jest nierozłącznie związane z interpretacją; rozumienie ma charakter przesądowy. Jak głosi idea hermeneutycznego koła - poznanie ma kolisty przebieg, gdzie człowiek wychodzi od własnego przedrozumienia. Główne koncepcje hermeneutyczne: WILHELM DILTHEY (1833-1915) Interpretator w tej koncepcji jest na pierwszym planie, jest on wręcz porównywalny z autorem; rozumienie jest możliwe dopiero po spełnieniu tego warunku. Zadaniem interpretatora jest nawiązanie duchowej więzi z autorem tekstu; jest on w stanie zrozumieć więcej, niż nawet sam autor. Samo rozumienie ma charakter twórczy, kreatywny. Interpretator pozostaje sobą (nie stara się wejść w osobę autora), wnosi on swoją nadwyżkę sensu do interpretacji, poprzez co staje się on bardziej twórczy i potrafi zrozumieć więcej niż sam autor. Aby jednak tego osiągnąć, interpretator musi to przeżyć; następcze przeżywanie wiedzie go do sensu tekstu. Celem hermeneutyki rozumiejącej jest rekonstrukcja kultury, przez co zmierza ona do odsłonienia struktury życia w danym okresie oraz ukazywania życiowych znaczeń (nie ustala jednak prawidłowości czy związków przyczynowych).
H.G. GADAMER (1900-2002)
Swoją koncepcję hermeneutyki opublikował on w 1960 roku w książce "Prawda i metoda". Według autora tej koncepcji, za interpretację danego tekstu odpowiedzialny powinien być sam autor wypowiedzi. Interpretator w swoich działaniach pozostaje zawsze w obrębie pewnej tradycji, która wyznacza horyzont jego rozumienia. Tradycja ta, wyznaczona również przesądy, które sterują (skierowanym na sens tekstu) rozumieniem interpretatora. Istnienie dystansu dziejowego sprawia, iż rozumienie pośredniczy miedzy przeszłością tekstu a teraźniejszością interpretatora; zarówno autor wypowiedzi jak i interpretator, zanurzeni są w różnych momentach dziejowych. Rozumienie ma również charakter bytowy, gdyż określa ono istotę człowieka, prawda świadczona w rozumieniu przydarza się człowiekowi.
