Zagadnienia na egzamin - Notatki - Finanse i bankowość - Część 2, Notatki z Bankowość i finanse

Pobierz Zagadnienia na egzamin - Notatki - Finanse i bankowość - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!

16. Krajowe operacje rozliczeniowe banków Podział usług bankowych: I. Najbardziej znany podział usług bankowych dzieli te usługi na operacje aktywne, pasywne i pośredniczące. Ten tradycyjny podział występuje z punktu widzenia zasad księgowania. Wadą jego jest to, że transakcje aktywne i pasywne mają odzwierciedlenie w bilansie, lecz wiele innych usług nie znajduje w nim odzwierciedlenia, np. operacja transferu środków pieniężnych. Operacje bierne (pasywne) – są to operacje pozyskiwania pieniędzy przez bank. Chodzi w nich o powiększenie stanu środków pieniężnych znajdujących się w posiadaniu banku. Operacje te polegają na: - gromadzeniu wkładów od klientów, - emitowaniu własnych papierów wartościowych, - przyjmowania lokat od innych banków - zaciągania kredytów refinansowych w banku centralnym. Operacje czynne – polegają na inwestowaniu zgromadzonych środków pieniężnych. W szczególności operacje te polegają na wykorzystywaniu zgromadzonych środków pieniężnych do udzielania kredytów i lokowaniu ich w korzystne przedsięwzięcia np. zakup papierów wartościowych, zakup nieruchomości. Zarówno operacje czynne jak i bierne banki przeprowadzają na własny rachunek i na własne ryzyko. Operacje pośredniczące wykonywane są na zlecenie, rachunek i ryzyko klientów. W operacjach pośredniczących bank odgrywa rolę pośrednika między różnymi podmiotami życia gospodarczego, zaś angażowanie przez niego pieniędzy ma znaczenie drugorzędne. Do operacji pośredniczących: - prowadzenie rachunków bankowych, - rozliczanie pieniężne, - obsługa emisji papierów wartościowych i ich zarządzanie, - skup i sprzedaż dewiz, - wynajem skrytek i sejfów, - świadczenie usług konsultingowych. II. Biorąc pod uwagę znaczenie produktów banków dla klientów, rolę jaką pełnią banki na rynku usług finansowych i pozycję rynkową banku, usługi bankowe dzieli się na: 1) Usługi finansowe – są to wszystkie operacje, które prowadzą do zwiększenia środków płatniczych klienta (operacje udzielania kredytu, poręczenia, gwarancje, operacje związane z emisją papierów wartościowych) 2) Usługi depozytowe – polegają na przyjmowaniu depozytów oraz gospodarowaniu nimi. 3) Usługi polegające na operacjach płatniczych i rozliczeniowych – są to usługi związane z transferem i transportem wartości pieniężnych. 4) Usługi wymiany walut. 5) Usługi zarządzania aktywami klientów i doradztwo finansowe (np. fundusze powiernicze)

W kontekście usług bankowych można mówić o produkcie bankowym. Produktem bankowym nazywamy jednolity i wyraźnie wyodrębniony pod względem formalnym i cenowym (odpowiedni %) składnik oferty bankowej, np. kredyt hipoteczny, kredyt na rachunku bieżącym. ROZLICZENIA PIENIĘŻNE wynikają z relacji zachodzących w gospodarce między zarówno podmiotami gospodarczymi jak i osobami fizycznymi. Polegają na przemieszczaniu się pieniądza w celu realizacji transakcji kupna/sprzedaży, opłat składek ubezpieczeniowych, zobowiązań podatkowych, spłat kredytów, wypłat wynagrodzeń itp. Przez bankowe rozliczenia pieniężne to operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane w obrocie krajowym za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna strona rozliczenia posiada rachunek bankowy. Rozliczenia pieniężne mogą być dokonywane w formie

1. gotówkowej
2. bezgotówkowej. O wyborze gotówkowej lub bezgotówkowej formy rozliczeń decydują strony przeprowadzające rozliczenia. ROZLICZENIA GOTÓWKOWE Rozliczenia gotówkowe za pośrednictwem banków przeprowadza się:
3. Czekiem gotówkowym,
4. Wpłacając gotówkę na rachunek wierzyciela. ROZLICZENIA BEZGOTÓWKOWE Jako instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych prezes NBP wprowadził w obrocie krajowym: 1) Polecenie przelewu,

• Jest najczęściej stosowaną formą rozliczeń bezgotówkowych. Jest udzieloną bankowi dyspozycją właściciela rachunku bankowego (dłużnika) obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą wskazanego rachunku beneficjenta (wierzyciela) w dowolnym banku.
• W formie polecenia przelewu można regulować wszystkie płatności, bez względu na wysokość. Inicjatorem rozliczenia jest dłużnik, który, po otrzymaniu faktury od wierzyciela składa w swoim banku dyspozycję dokonania transferu środków pieniężnych. Bank dłużnika obciąża jego rachunek i przelewa środki do banku wierzyciela. Następnie bank wierzyciela zawiadamia go o dokonaniu przelewu.
• Tradycyjne polecenie przelewu składane jest w formie papierowej (cztery egzemplarze: A, B, C, D, z przeznaczeniem po jednym dla każdej strony operacji). Coraz częściej banki umożliwiają swoim klientom składanie dyspozycji polecenia przelewu w formie bezpapierowej, wykorzystując w tym celu oprogramowanie typu home/office banking.

2. Polecenie zapłaty, Jest udzieloną bankowi dyspozycją wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu przez jego bank od banku dłużnika funduszy

przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu – także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wykorzystaniem kredytu. Karty płatnicze można sklasyfikować według kryterium czasu, w którym następuje ostateczne rozliczenie płatności (w stosunku do momentu zawarcia transakcji). Według tego kryterium można wyodrębnić następujące kategorie kart: a) Karty przedpłacone Są to karty zawierające w sobie rzeczywistą siłę nabywczą, za którą użytkownik zapłacił wcześniej. Różnią się od innych instrumentów bezgotówkowych tym, że są wcześniej naładowane ogólnie akceptowaną siłą nabywczą. Mogą one być ładowane w okienku bankowym, poprzez ATM-y (automatyczne okienka kasowe) lub w późniejszym etapie – za pomocą specjalnie wyposażonych telefonów, w zamian za obciążenie rachunku bankowego posiadacza karty lub w zamian za gotówkę. Siła nabywcza znajdująca się na kartach przedpłaconych jest „pobierana” w punktach sprzedaży za pomocą urządzenia elektronicznego, które następnie uaktualnia stan środków zgromadzonych na karcie. Służą one do rozliczania bezpośrednich transakcji o małej bądź bardzo małej wartości. b) Karty debetowe Karty debetowe są wyposażone w pasek magnetyczny i przed udostępnieniem usługi wymagają wprowadzenia poprzez klawiaturę terminalu osobistego numeru identyfikacyjnego (PIN). W transakcjach elektronicznych kod PIN zastępuje podpis klienta. Przy transakcjach płatniczych zaakceptowanych przez system (po dokonaniu autoryzacji w trybie on-line), kupiec przyjmujący zapłatę kartą debetową ma gwarancję uzyskania zapłaty. Większość kart debetowych spełnia dwie funkcje:

• umożliwia wypłatę gotówki z bankomatów (ATM-ów)
• dokonywanie płatności detalicznych. Umożliwiają klientom dokonywanie zakupów do wysokości środków dostępnych na rachunku bankowym. istnieją również karty (nazywane zwykle kartami gotówkowymi), które mogą być używane jedynie do wypłaty gotówki. c) Karty obciążeniowe Umożliwiają ich posiadaczom dokonywanie zakupów i (zazwyczaj) uzyskiwanie gotówki (zarówno w ATM-ach jak i w oddziałach emitenta) do wcześniej określonego pułapu. W chwili dokonywania zakupu posiadacz karty nie musi dysponować pokryciem na swoim rachunku bankowym. Zaciągnięty dług musi być w całości spłacony na koniec ustalonego okresu. Karty obciążeniowe udostępniają kredyt na określony czas, przy czym kredyt ten jest nie oprocentowany. d) Karty kredytowe udostępniające posiadaczowi linię kredytową, umożliwiającą klientowi pozyskanie dóbr i usług oraz wypłatę gotówki do wcześniej określonego pułapu. Dług należny emitentowi karty może być spłacony w całości na koniec ustalonego terminu lub tylko w części. W tym drugim przypadku pozostała kwota jest traktowana jako udzielony kredyt, od którego naliczane są odsetki. A więc karta kredytowa łączy w sobie dwie funkcje:
• instrumentu płatniczego,
• krótkookresowego kredytu odnawialnego.

Rozliczenia poza krajem Akredytywa dokumentowa – samodzielne pisemne zobowiązanie banku otwierającego wobec beneficjenta do zapłaty lub zabezpieczenia zapłaty określonej kwoty za złożone dokumenty w ramach akredytywy zgodnie z jej warunkami w okresie jej ważności.Rozliczenie za pomocą akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty środków pieniężnych dłużnika (importera) z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności eksportera (dostawcy) po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez strony akredytywy. Inskaso dokumentowe – zlecenie udzielane bankowi przez wierzyciela, aby w jego imieniu ściągnął od dłużnika wierzytelność, która wynika ze złożonego dokumentu. Przedmiotem inkasa mogą być dokumenty handlowe potwierdzające dostawy towarów (dokumenty transportowe, faktury) albo dokumenty finansowe (weksle, czeki). Z pozoru akredytywa dokumentów i inkaso dokumentów są operacjami podobnymi. W obu operacjach w rozliczeniach uczestniczą banki a przedmiotem są dokumenty. W przeciwieństwie do akredytywy przy inkasie żaden z banków nie bierze na siebie odpowiedzialności za zapłatę na rzecz eksportera. Inkaso może być stosowane w sytuacji pełnego zaufania między stronami a sytuacja gospodarczo – polityczna jest stabilna.

3. Zasada powszechności – wszelkie przejawy działalności państwa powinny znaleźć stosowny wyraz w dochodach i / lub wydatkach budżetowych. Sprowadza się do form powiązań państwowych jednostek organizacyjnych do budżetu. Zasady techniczno-budżetowe – odnoszą się do konkretów konstrukcji i funkcjonowania budżetu:

1. zasada roczności
2. zasada szczegółowości
3. zasada przejrzystości
4. zasada jawności Zasada roczności – zasada okresu budżetowego – dochody i wydatki publicznej są ujmowane w określonym przedziale czasu (rok kalendarzowy i rok budżetowy nie zawsze się pokrywały). W Polsce zasada ta jest przestrzegana. Zasada szczegółowości – postulat, zgodnie, z którym dochody i wydatki publiczne powinny być ujmowane w budżecie z odpowiednią szczegółowością. Zasada przejrzystości – to postulat, dochody i wydatki budżetowe mają być ujmowane w budżecie w sposób zrozumiały dla ogółu, także dla posłów, senatorów. Zasada jawności – budżet jako plan finansowy i akt prawny musi być jawny i publikowany. Budżet państwa jest publikowany w Dzienniku Ustaw.

Klasyfikacja budżetowa w Polsce (sposób grupowania dochodów i wydatków publicznych czy budżetowych) jest jednolita (jest taka sama dla budżetu państwowego i dla budżetu samorządowego) i odnosi się w jednakowym stopniu do dochodów i wydatków. Kryteria klasyfikacji:

1. Przedmiotowo-funkcjonalne – jedyną podziałką są działy, zgodnie z ustawą o działach, w państwach wysoko rozwiniętych sprowadzona jest aż do podmiotów budżetowych np. szkół, szpitali, więzień, jednostek wojskowych. Klasyfikacja ta na świecie prowadzona jest w szerokim zakresie, co pozwala na realizację budżetu zadaniowego.
2. Podmiotowo-organizacyjne – pozwala na grupowanie dochodów i wydatków wg podmiotów odpowiedzialnych za gromadzenie dochodów i ruch wykonywania wydatków. Występują tu dwie podziałki: części i rozdziały. Część – odnosi się do centralnych organów państwowych. Wszyscy wojewodowie mają jedną wspólną część; odrębna część, która zwiera dotacje i subwencje dla samorządów terytorialnych. Rozdziały – odnoszą się do typów podmiotów np. publiczne ZOZ, szkoły ogólnokształcące. Klasyfikacja ta jest potrzebna do bieżącego zarządzania w sferze budżetowej.
3. Rodzajowe – odrębna klasyfikacja dla dochodów i wydatków wg ich rodzaju. Podziałka to paragraf – prawie taka sama jak rodzajowy układ kosztów. Dokonuje się agregacji i deagregacji, łatwe zarządzanie dochodami, łatwo o centralizacje finansów publicznych. Decentralizacja – sprzeciwienie się jednolitej klasyfikacji.

• Dochody i wydatki są ujmowane w daleko idącej szczegółowości, a równocześnie upoważnia się władzę wykonawczą do dokonywania zmian budżetu w toku jego wykonywania.
• Powiaty, miasta, gminy – mają obowiązek wyłożenia budżetu do wglądu społeczeństwa.
• Sprawozdanie z wykonania budżetu tzw. zamknięcie rachunkowe budżetu, również musi być publikowane.

• Debata nad budżetem – powinna być jawna.
• Zasada jawności w Polsce jest przestrzegana. Ekonomiczna struktura dochodów i wydatków publicznych. We finansach publicznych punktem wyjścia są zawsze wydatki, a nie dochody. Do wydatków dostosuje się dochody. Dochody pochodzą z okrojenia majątku sektora prywatnego. Kierunki przeznaczenia wydatków publicznych:

1. Na finansowanie rozwoju społeczno –ekonomicznego kraju (inwestycje):

• inwestycje infrastrukturalne – to takie, w rezultacie których powstają obiekty i urządzenia infrastruktury technicznej i społecznej (autostrady, drogi, lotniska, szkoły szpitale). Partnerstwo publiczno-prywatne – niektóre mechanizmy charakterystyczne dla rynku prywatnego i niektóre mechanizmy charakterystyczne dla rynku publicznego
• inwestycje strukturalne – to takie, w rezultacie których dochodzi do przebudowy struktury gospodarczej państwa. Przebudowa dokona się poprzez rynek w ramach inwestycji prywatnych
• inwestycje produkcyjne – tworzą majątek produkcyjny, nie powinny być finansowane z budżetu

2. Pokrywanie strat albo deficytu przedsiębiorstw państwowych. Pokrywanie deficytów:

• dopłaty do cen – dopłaty z budżetu państwowego np. PKP
• dotacje adresowane do konkretnego przedsiębiorstwa X z miejscowości Y

3. Wydatki na pokrycie kosztów usług nazywanych publicznymi, społecznymi, socjalno-kulturalnymi, które te usługi są następnie rozdzielone zupełnie bezpłatnie lub też za częściową opłatą
4. Wydatki n bezpieczeństwo zewnętrzne, wewnętrzne (policja, służby specjalne) wraz z wymiarem sprawiedliwości (więziennictwo)
5. Wydatki na utrzymanie aparatu państwowego. Tanie państwo – minimalizacja kosztów na utrzymanie aparatu państwowego może spowodować jego osłabnięcie.
6. Wydatki na obsługę długu – występuje wówczas kiedy uprzednio pojawiły się dochody z takich źródeł. Wszystkie dobra i usługi dzielą się na 3 grupy:
7. dobra prywatne – mechanizm rynkowy
8. dobra publiczne – bez użycia mechanizmu rynkowego, krzywa kosztu nie wykazuje kosztu zmiennego (obrona narodowa, zbrojenie)
9. dobra pożądane (merytoryczne) – mogą być tworzone i dzielone z wykorzystaniem mechanizmu rynkowego, ale z jakiś powodów nie uważa się za właściwe stosowanie mechanizmów rynkowych Równowaga budżetowa: Ważna jest synchronizacja w czasie między strumieniami wydatków i dochodów, jeśli tego nie ma to jest to brak równowagi w ścisłym znaczeniu.
10. Wydatki = Dochody – idealnie równe w okresie budżetowym
11. Dochody > Wydatki – nadwyżka budżetowa – nie występuje
12. Wydatki > Dochody – deficyt budżetowy – na określony moment np. dzień Rachunek obsługi państwa – prowadzi Bank Centralny. FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH Finansom publicznym przypisuje się rozliczne funkcje o różnym charakterze: ekonomicznym, politycznym, społecznym. Najczęściej podawane i analizowane są jednak funkcje ekonomiczne takie jak:

18. Podatki jako podstawowe źródło dochodów publicznych DOCHODY PUBLICZNE Władze publiczne w celu realizacji zadań mogą wykorzystywać trzy źródła finansowe: 1) dochody z majątku publicznego 2) dochody z danin publicznych 3) przychody osiągane w drodze zaciągania pożyczek Daniny publiczne to wszelkie formy przejmowania wartości materialnych lub usług przez władzę publiczną od mieszkańców danego terytorium oraz różnego rodzaju organizacji działających, bądź posiadających siedzibę na danym terytorium. Przymiotnik „publiczne” przy określaniu daniny wskazuje, że jej beneficjantem jest podmiot posiadający władzę. PODATKI Wśród danin, które mają formę pieniężną można wyróżnić: 1) podatki 2) cła 3) opłaty 4) dopłaty Powyższa klasyfikacja ma charakter względny, albowiem istnieją takie rodzaje pieniężnych danin publicznych, które trudno przyporządkować jednej z powyższych kategorii. Podatek to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa lub gminy wynikające z ustawy podatkowej. mają zazwyczaj charakter opisowy. Podatek definiuje się przez wyliczenie cech jakie posiada ta danina. Tych cech jest siedem: 1) przymusowy charakter (związek publicznoprawny uprawniony do pobierania podatku może stosować środki przymusu w celu wyegzekwowania podatku) 2) bezzwrotność (polega na tym, że beneficjent świadczenia podatkowego (państwo, gmina, powiat) nie ma obowiązku, a nawet prawnych możliwości zwrotu pieniędzy uzyskanych z podatków) 3) nieodpłatność (oznacza, że podmiot zobowiązany do zapłaty podatku w zamian za jego uiszczenie nie otrzymuje żadnego świadczenia wzajemnego) 4) jednostronność ustalania (oznacza, że wysokość obciążeń podatkowych jest określana przez beneficjenta podatku i nie jest tym samym przedmiotem negocjacji) 5) ogólność ( oznacza, że podatki są ustalane dla określonych kategorii podatników, a nie dla podmiotów indywidualnych) 6) pieniężny charakter 7) przewłaszczenie (zmiana właściciela środków pieniężnych płaconych z tytułu podatków) – cecha dyskusyjna O tym, czy konkretna danina publiczna jest podatkiem decydują jej cechy, a nie nazwa. Opłata jest to danina publiczna, która posiada wszystkie cechy podatku poza jedną. W przeciwieństwie do nieodpłatnego podatku jest daniną odpłatną. Oznacza to, że w zamian za świadczenia pieniężne wnoszący je podmiot otrzymuje od związku publicznoprawnego, na rzecz którego opłata jest wnoszona, świadczenie wzajemne najczęściej w postaci usługi.

Dopłata jest formą finansowej partycypacji użytkowników inwestycji publicznych w kosztach realizacji tych inwestycji. W Polsce tak rozumiane dopłaty nie występują pod właściwą nazwą. Na ogół nazywane są opłatami, np. opłata melioracyjna. Termin dopłata stosowany jest natomiast na określenie innych świadczeń o mieszanym charakterze, np. dodatki do ceny energii elektrycznej, bądź niektórych leków. Cło- przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie na rzecz skarbu państwa z tytułu przywozu, wywozu i przewozu towarów przez obszar celny danego kraju. Podatek akcyzowy - podlegają tylko wybrane towary - obanderolowane, podatek obciąża konsumenta ale odprowadzany jest do urzędów skarbowych przez producentów bądź importerów, wysokość podatku rzutuje na wysokość ceny rynkowej towaru, stawkę podatku może zmienić MF w czasie trwania roku budżetowego. Zasady podatkowe:

1. zasada fiskalna - dotyczy wydajności i elastyczności podatków
2. zasada gospodarcza - właściwy wybór źródeł podatkowych oraz uwzględnienie ekonomicznych skutków opodatkowania
3. sprawiedliwości - zapewnienie powszechności i równości opodatkowania
4. techniki podatkowe - gwarancja pewności, dogodności, taniości i prostoty podatku System podatkowy - ogół podatków pobieranych przez państwo na zasadach zwartej i jednolitej całości pod względem prawnym i ekonomicznym. System podatkowy to rezultat działalności władz i organów finansowych które tworzą podstawowe konstrukcje podatkowe: podmiot, przedmiot podatku, podstawa opodatkowania, wysokość i zasady płatności podatku. Polski system podatkowy - jest zbyt duża liczba podatków, zbyt wysoki poziom obciążeń podatkowych, brak stabilności rozwiązań podatkowych

• Rodzaje podatków: majątkowe, przychodowe, dochodowe, od wydatków
• Podatki progresywne - w Polsce: 19%, 30%, 40% - podatki progresywne - im wyższy dochód tym wyższy podatek
• Podatki liniowe - jedna skala podatkowa dla wszystkich np. 12% **Podział podatków:

1. kryterium przedmiotu opodatkowania na :** · dochodowe – przedmiotem opodatkowania jest w nich dochód traktowany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania (podatek doch. od os. prawnych, od os. fiz. ) · konsumpcyjne – obciążają dochód podatnika w momencie jego wydatkowania (podatek VAT, akcyza, od gier) · przychodowe – przy ich wymiarze koszty uzyskania przychodów w ogóle nie są brane pod uwagę, nawiązują jedynie do zewnętrznych znamion świadczących o domniemaniu uzyskania dochodu (podatek rolny, leśny) · majątkowe – obciążają całość majątku podatnika (podatek od nieruchomości, od śr. transportowych, od spadku i darowizn) 2) kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródeł podatku: · bezpośrednie – bezpośrednio wskazują zależność między zdolnością podatkową podmiotu, a wysokości podatku (podatki dochodowe i majątkowe)

Przeciwieństwem stałej stawki procentowej jest ją skala podatkowa. Definiuje się jako zbiór uporządkowanych (rosnąca lub malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie do różnej wielkości podstawy obliczania podatku. Skala jest zbudowana z:

1. przedziałów podstawy obliczania podatku
2. stawek podatkowych odpowiadających tym przedziałom W teorii podatku występują 3 typy skal podatkowych:
3. skala progresywna
4. skala regresywna
5. skala degresywna W przypadku progresywnej wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku, rośnie wysokość stawek podatkowych. W skalach regresywnych wzrost podstawy obliczenia podatku wiąże się z obniżaniem stawek podatku. Skala degresywna jest połączeniem skali progresywnej i regresywnej. Skale podatkowe progresywne mogą być skonstruowane w rozmaity sposób. Wyróżnia się przede wszystkim skale podatkowe oparte o zasadę progresji globalnej oraz skale podatkowe oparte o zasadę progresji ciągłej. W przypadku zasady progresji globalnej dla obliczenia wysokości świadczenia podatkowego do istniejącej w danym wypadku podstawy dla tego przedziału skali w jakim mieści się ta podstawa. W niektórych prostych konstrukcjach podatkowych nie występuje skala podatkowa i podstawa opodatkowania. Dotyczy to podatków, które mają postać ryczałtów. Z ryczałtem podatkowym mamy do czynienia wówczas, kiedy wysokość świadczenia podatkowego wynika wprost z treści przepisów prawa podatkowego i znana jest podatnikowi przed rozpoczęciem działalności podlegającej opodatkowaniu. Ze zwolnieniem podatkowym mamy do czynienia wówczas, kiedy określona kategoria stanów faktycznych lub prawnych mieści się w ogólnych ramach przedmiotowo-podmiotowych danego podatku, ale przepisy wyłączają w sposób wyraźny od opodatkowania (zwolnienia mogą być podmiotowe lub przedmiotowe). Wyłączenie podatkowe jest wyrazem braku zainteresowania pracodawcy podatkowego określonymi kategoriami stanów faktycznych lub prawnych, zwykle z tego powodu, że są objęte zakresem innych podatków. Ulgi podatkowe – polegają na ograniczeniu wielkości obciążenia podatkowego (mogą mieć charakter podmiotowy, przedmiotowy lub mieszany). Rzadziej niż zwolnienia i ulgi podatkowe występują zniżki podatkowe.

19. Budżet państwa Budżet państwa jest to plan finansowy przewidywany na przyszły rok, zawiera dochody i wydatki rozumiane jako ogół zasobów pieniężnych państwa czyli ogół zasobów pieniężnych gminy (budżet gminy) Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Oznacza to, że przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne. Kontrolując tak znaczną część dochodów pieniężnych, bank centralny staje się ważnym doradcą w sprawach pieniężnych, kredytowych rządu. Wszelkie niezgodności między rządową i bankową polityką pieniężną są konsultowane i rozstrzygane w drodze poszukiwania kompromisu. Jedynie w przypadku bardzo konfliktowych i niemożności znalezienia kompromisu jedna ze stron musi podać się do dymisji. Nadwyżka budżetowa to dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji) i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego. Jest zjawiskiem rzadkim, natomiast w przeważającej większości krajów świta po II wojnie światowej występuje zjawisko deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych np. obligacji, weksli, bonów skarbowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Równowaga budżetowa to stan, w którym wydatki budżetu państwa (także budżetów organów samorządowych) są w całości pokryte dochodami tych jednostek. Rozróżnia się równowagę budżetową planowaną i rzeczywistą. Zrównoważenie planowanych (przewidywanych) dochodów z planowanymi wydatkami, a więc zapewnienie równowagi w fazie konstrukcji budżetu, jest jedną z kardynalnych zasad budżetowych. Zrównoważenie planu budżetowego nie jest równoznaczne z zaistnieniem równowagi rzeczywistej, co wynika z określonego stopnia niepewności, tak co do wysokości planowanych wpływów, jak i wydatków. W celu zminimalizowania wynikającego stąd ryzyka w planowanym budżecie tworzone są rezerwy. Cechy budżetu: 1) budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań publicznych 2) gromadzenie środków budżetowych odbywa się z reguły w sposób przymusowy 3) budżet państwa stanowi tzw. formę aktu prawnego wysokiej rangi 4) gromadzenie i dzielenie dochodów w budżecie zawsze mają charakter ekonomiczny i społeczny 5) dochody gromadzone w budżecie są bezzwrotne

5. zasada równowagi budżetowej – suma planowanych i rzeczywiście wydatkowanych środków nie może być wyższa od sumy przewidywanych i osiąganych dochodów budżetowych.
6. zasada szczegółowości – dochody i wydatki powinny zostać w ustawie budżetowej ujęte w sposób szczegółowy, a nie ogólny. Zasady te w wyniku wielokrotnych doświadczeń uległy modyfikacji. Ze względu na wzrastające znaczenie wydatków rządowych coraz częstszym zjawiskiem w praktyce wielu krajów rozwiniętych gospodarczo jest w ciągu ostatnich kilkunastu lat deficyt budżetowy. Głównym źródłem wpływów budżetowych są podatki bezpośrednie płacone od dochodów przedsiębiorstw i dochodów indywidualnych ludności oraz podatki pośrednie płacone za pośrednictwem cen przy nabywaniu dóbr i usług. Podatek od dochodów przedsiębiorstw ma charakter liniowy, tzn. stopa podatku dochodowego płacone od zysku brutto jest jednakowa dla wszystkich producentów niezależnie od wysokości osiąganego dochodu. Podatek bezpośredni od dochodów indywidualnych we wszystkich krajach zbudowany jest na zasadzie progresji podatkowej. Najniższa stopa podatku, płacona od najniższych dochodów, stopniowo wzrasta, aż osiąga granicę sięgającą czasami 50 czy też 60% od dochodów najwyższych. Polityka podatkowa w wielu krajach wskazuje, że zależność między stopą opodatkowania dochodów a wielkością wpływów do budżetu państwa może oddziaływać nie tylko korzystnie, ale także niekorzystnie na sytuacje finansową państwa. Tę zależność dobrze ilustruje krzywa Laffera. Krzywa ta opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu zależą od dwóch wielkości:
7. podstawy opodatkowania ( wielkości dochodów )
8. wysokości stóp podatkowych System podatkowy (najważniejszy instrument polityki budżetowej); spełnia następujące cele:
9. zapewnia środki finansowe na pokrycie wydatków publicznych;
10. umożliwia makroekonomiczne kształtowanie popytu;
11. umożliwia realizację celów społecznych. Klasyfikacja budżetowa sposób grupowania dochodów i wydatków budżetowych stosowanych w planowaniu i ewidencji wykonywania budżetu. Stosuje się podział klasyfikacji budżetowej według trzech kryteriów:
12. Podmiotowe (części) przy pomocy tego kryterium wyodrębniamy części budżetu, jest to podział resortowy, który odpowiada aktualnej resortowej administracji.
13. Przedmiotowe (działy, rozdziały, tytuły) część budżetu dzielimy według kryterium przedmiotowego wyodrębniamy źródła pochodzenia środków i kierunków dysponowania (np. przemysł, budownictwo, rolnictwo).
14. Rodzajowe (paragrafy, pozycje) jest uszczegółowieniem podziału przedmiotowego, wyodrębnia paragrafy, a w ramach paragrafów pozycje Dochody budżetowe :

• podatek od towarów i usług (VAT) - opodatkowaniu podlega większość towarów i usług sprzedawanych na terenie Polski,
• akcyza - podatek selektywny, obciąża niektóre towary np. paliwa, papierosy, alkohole, sól

• podatek dochodowy od osób fizycznych
• podatek dochodowy od osób prawnych
• cła (importowe, eksportowe) – mają na celu obronę interesów producentów krajowych dochody z prywatyzacji - ze sprzedaży mienia państwowego. Wydatki budżetowe :
• dotacje i subwencje,
• wydatki bieżące jednostek budżetowych np. wojska
• obsługa długu zagranicznego,
• świadczenia na rzecz osób fizycznych,
• wydatki majątkowe Rodzaje polityki budżetowej:

1. pasywna - opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej (tzw. automatyczne stabilizatory); po stronie dochodów dotyczy to podatków uzależnionych od poziomu aktywności gospodarczej (podatki progresywne od dochodu, podatki pośrednie od sprzedaży), a po stronie wydatków - transferów uzależnionych od sytuacji materialnej jednostek (zasiłki z tytułu bezrobocia, pomoc społeczna, subsydia dla rolnictwa); automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce;
2. aktywna (dyskrecjonalna) - wymaga od państwa dostosowywania wyznaczników polityki fiskalnej do zmian w cyklu gospodarczym poprzez:

• zmiany stawek i struktury podatków,
• zmiany wypłat przelewów (np. dla samorządów),
• zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne;

Pokrywanie deficytu budżetowego:

1. nadwyżki z lat poprzednich
2. kredyty w banku centralnym
3. przychody z prywatyzacji (Polska)
4. drastyczne cięcia w budżecie - co w praktyce powoduje pogorszenie zarobków strefy budżetowej, prowadzi do obniżenia efektywnego popytu i tym samym do zahamowania wzrostu lub wręcz spowodowania spadku dochodu narodowego.
5. zaciąganie kredytu w bankach komercyjnych – powoduje jednak zmniejszenie możliwości kredytowych dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu, co wpływa niekorzystnie na rozmiary inwestycji w sektorze prywatnym.
6. Zwiększanie długu publicznego – polega na emisji przez skarb państwa obligacji (głównie krótkoterminowych o 3-miesięcznym okresie wykupu) i sprzedaży ich na wolnym rynku bankom komercyjnym, instytucjom ubezpieczeniowym, przedsiębiorstwom i indywidualnym osobom. Państwo sprzedaje papiery wartościowe. Za wyemitowane pap. wartościowe państwo otrzymuje od ich nabywcy banku centralnego pieniądz gotówkowy, który przeznacza na pokrycie deficytu. Z kolei bank centralny sprzedaje te walory na rynku pap. wartościowych wykorzystując operacje otwartego rynku. W Polsce ten sposób finansowania deficytu odbywa się przede wszystkim poprzez emisję obligacji i bonów skarbowych. Dokonuje je imieniu Skarbu Państwa Minister Finansów. Obligacje emituje się w celu pokrycia deficytu budżetowego. Charakteryzują się niższym ryzykiem inwestycyjnym niż inne instrumenty finansowe, jednakże w zamian za to zysk z obligacji kształtuje się m. więcej na poziomie wzrostu inflacji. Obligacja przenosi wartość pieniądza w czasie. Bony skarbowe- to pap. wartościowe emitowane przez skarb państwa o terminie wykupu do jednego roku. Służą one głównie zabezpieczeniu płynności finansowej budżetu państwa w ciągu roku. Posiadają one gwarancję Skarbu Państwa, są więc uważane przez inwestorów za bardzo bezpieczne. Są także przedmiotem wtórnego obrotu, a więc w razie potrzeby można je odsprzedać przed upływem terminu wykupu. kredyt w banku centralnym , czyli dodruk pustego pieniądza. Państwo sprzedaje pap. wartościowe bankowi centralnemu i w zamian otrzymuje pieniądz gotówkowy. Z kolei nabywca nie wprowadza ich na rynek kapitałowy, tym sposobem wielkość środków pieniężnych pozostających w dyspozycji podmiotów rynkowych nie ulega zmianie, natomiast realizowane wydatki budżetowe zwiększają nominalną podaż pieniądza w gospodarce. Jest to tzw. inflacyjna ścieżka finansowania deficytu budżetowego państwa. Zaciągając pożyczki na finansowanie deficytu budżetowego państwo tworzy dług publiczny. Skutki deficytu budżetowego:
7. nasilenie presji inflacyjnych w gospodarce;
8. ograniczenie dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego (ograniczenie możliwości wzrostu gospodarczego).
9. Efekt wypychania: Wydatki budżetowe (deficyt) powodują wzrost zapotrzebowania państwa na kredyty. Wzrost popytu na rynku kapitałowym prowadzi do wzrostu stopy procentowej. Wysoka stopa procentowa zmniejsza zainteresowanie sektora prywatnego inwestycjami.

Dług publiczny- jest zaciągany na pokrycie deficytu budżetowego poprzez emisje skarbowych papierów wartościowych, poprzez zaciąganie kredytów w bankach komercyjnych, poprzez emisję obligacji i bonów skarbowych w celu zebrania nadwyżki finansowej z rynku, nie regulowanie zobowiązań podmiotów sektora publicznego to suma wszystkich zobowiązań sektora publicznego z tyt. zaciągniętych kredytów, pożyczek, itp. zobowiązań (z lat poprzednich również). Aktywne pap. wartościowe czyli obligacje i bony skarbowe emitowane są do publicznego obrotu w celu pokrycia deficytu budżetowego bądź też w celu zabezpieczenia płynności finansowej budżetu. Pasywne pap. wartościowe wyemitowane zostały dla konkretnych podmiotów gospodarczych w celu zabezpieczenia ich płynności finansowej oraz w celu spłaty zadłużenia zagranicznego.

Polityka dotycząca obniżania długu publicznego

1. Polityka zwiększania dochodu Wzrost można wspomóc dzięki restrukturyzacji wydatków państwa i podatków. Można poprawić efektywność wydatków i wprowadzić politykę przemysłową zorientowaną na wzrost. Opodatkowanie można ukierunkować na zwiększenie bodźców do poprawy aktywności gospodarczej. Wzrost można też wzmocnić wykorzystując inne narzędzia, zarówno na szczeblu mikroekonomicznym, takie jak regulacje, jak i na szczeblu makroekonomicznym, takie jak ekspansywna polityka monetarna, polityka dochodowa, dewaluacja czy deprecjacja waluty krajowej.
2. Polityka zmierzająca do zróżnicowania salda pierwotnego - chociaż niecałkowicie konieczna, nadwyżka salda pierwotnego zdecydowanie ułatwia obniżanie stosunku długu do PKB. Aby ją otrzymać politycy gospodarczy mogą albo obniżyć pierwotne wydatki, albo zwiększyć dochody.

• Polityka dotycząca wydatków. Ograniczanie wydatków jest generalnie uważane za długoterminowo najkorzystniejszą dla gospodarki metodę zmniejszania stosunku zadłużenia do PKB,
• Polityka dotycząca dochodów. Zwiększanie dochodów może również pomóc zwiększaniu nadwyżki pierwotnej

3. Polityka stopy procentowej. Obniżenie realnej stopy procentowej płaconej od długu publicznego może się przyczynić do obniżenia stosunku długu do PKB. Można to osiągnąć na co najmniej dwa sposoby:

• Można tak zarządzać długiem publicznym, aby obniżyć realne koszty długu, głównie przez odpowiednie dostosowanie warunków dotyczących emisji długu lub poprawę technik emisyjnych i funkcjonowania wtórnego rynku państwowych papierów wartościowych.
• Bardziej ogólne rozwiązanie służące obniżeniu realnej stopy procentowej dotyczy powiązań ze światowymi rynkami finansowymi. Istnieją tutaj dwie możliwości. Pierwsza polega na obniżeniu mobilności kapitału, aby umożliwić zastosowanie polityki nastawionej na utrzymanie krajowych stóp procentowych poniżej stóp procentowych za granicą bez wywoływania niepożądanego wzrostu kursu walutowego (deprecjacji). Taki efekt dałoby np. wprowadzenie ograniczeń na przepływy kapitału lub nałożenie podatku na kapitał inwestowany za granicą. Druga możliwość to zwiększenie stabilności kursu walutowego i pobudzenie stabilnych oczekiwań w celu obniżenia lub wyeliminowania premii z tytułu deprecjacji kursu walutowego, jakiej domagają się podmioty gospodarcze kupujące zobowiązania denominowane w walucie krajowej.