Pobierz Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z przestępczością zorganizowaną w Polsce na początku XXI wieku i więcej Publikacje w PDF z Administracja i bezpieczeństwo wewnętrzne tylko na Docsity!
MATEUSZ MOSKAL
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego
związane z przestępczością zorganizowaną
w Polsce na początku XXI wieku
Powszechnie używane terminy „zorganizowana przestęp- czość” albo „zorganizowane przestępstwo” bardzo często wystę- puje w świadomości społecznej w sposób nieodpowiedni, nie od- dający prawdziwego charakteru tego zjawiska. Może być to spo- wodowane niedostateczną znajomością genezy przestępczości zorganizowanej związanej ze szczególną historią mafii oraz jej przeniesieniem na grunt Stanów Zjednoczonych oraz innych kra- jów. Napisana praca miała na celu wskazanie i przeanalizowanie procesów zachodzących podczas tworzenia się przestępczości zorganizowanej na terenie Polski na przełomie XX i XXI wieku. Sama definicja rodzi wiele problemów z powodu wielu róż- nych dostępnych definicji, dlatego najlepiej wskazać czym zajmują się i jakie są zainteresowania owych grup. Nie jest tajemnicą, że istnieje wiele grup przestępczych. Jedne są niewielkie, a inne mo- gą wkraczać prawie w każdą dziedzinę życia. Z tego powodu bar- dzo istotny jest odpowiedni podział przestępczości pomiędzy trzy główne dziedziny, które zapewniają odpowiednią klasyfikację dla wielu, różnych rodzajów przestępczości zorganizowanej. Samo podzielenie i zakwalifikowanie grup przestępczych nie stanowi jednak rozwiązania problemów. Istotną rolę w takiej sytuacji od- grywają przepisy prawne nie tylko skodyfikowane ustawami w Polsce, ale także i tymi międzynarodowymi. Tworzenie specjal- nych grup wewnątrz krajów stanowi pewnego rodzaju, doraźną ochronę przed negatywnymi czynnikami płynącymi z przestęp- czości zorganizowanej. Dopiero współpraca międzynarodowa po-
Mateusz Moskal
łączona z tworzeniem międzynarodowych struktur zwalczających przestępczość zorganizowaną może stanowić wystarczające za- bezpieczenie najważniejszych wartości każdego człowieka. Oma- wiana praca dyplomowabyła w pierwszym rozdziale poświęcona podstawowym definicjom przestępczości zorganizowanej jakie zostały wypracowane przez naukowców i badaczy tego tematu oraz ukazaniu struktur tych grup występujących w naszym kra- ju.Dokonując próby zdefiniowania przestępczości zorganizowanej natrafiamy na bardzo skomplikowany problem, uwarunkowany dużą zmiennością i różnorodnością form jej występowania. Z tego względu, pojęcie przestępczości zorganizowanej pozostaje jednym z najbardziej spornych pojęć w kryminologii. Nie ulega wątpliwo- ści, że dokładne poznanie form oraz cech przestępczości zorgani- zowanej mogłoby być pomocne w walce z tego typu przestępczo- ścią. Jeżeli udałoby się stworzyć dokładną definicję tego zjawiska, umożliwiłoby to skuteczniejsze ulepszenie norm prawa karnego, penalizujących uczestnictwo w zorganizowanych grupach prze- stępczych^1. Ta problematyka jest również od kilkudziesięciu lat przedmiotem szczególnie licznych debat na arenie międzynaro- dowej, jednak dokonanie diagnozy zjawiska przestępczości zorga- nizowanej nie należy do najłatwiejszych. Takie stwierdzenie jest potwierdzane poprzez fakt, iż oznaczanie tego zjawiska jest doko- nywane za pomocą kilkunastu różnych terminów. Zdaniem H. J. Schneidera, sytuacja w której eksperci nie są w stanie uzyskać jednorodnej formy występowania oraz struktury organizacyjnej przestępczości zorganizowanej jest spowodowana tym, iż dosto- sowuje ona swoje różne, nielegalne działania do wszelkich zmian struktury gospodarczej i socjalnej społeczeństwa^2. Problem defi- niowania przestępczości zorganizowanej nie tkwi w pojęciu „przestępstwo”, ale w określeniu „organizacja”, ponieważ można wyróżniać grupy przestępcze, które są słabo, średnio jak i wysoko zorganizowane. W różnych rejonach świata, krajach, a nawet po-
(^1) A. Michalska-Warias, Przestępczość zorganizowana i prawnokarne formy jej przeciwdziałania , Warszawa 2011, s. 29–30. (^2) E. W. Pływaczewski, Przestępczość zorganizowana , Warszawa 2011, s. 23.
Mateusz Moskal
Pomimo takiego wyliczenia cech charakterystycznych, policja wymieniła jeszcze cały katalog przestępstw, które zaliczają się do przestępczości zorganizowanej, a mianowicie: nielegalny obrót narkotykami i substancjami psychotropowymi, fałszerstwa pie- niędzy i papierów wartościowych, oszustwa na szkodę progra- mów rządowych i funduszy międzynarodowych, przestępstwa celne, dewizowe i podatkowe, pranie brudnych pieniędzy, niele- galny handel bronią i substancjami radioaktywnymi, nielegalny hazard, wymuszenia rozbójnicze, przestępstwa ekologiczne i oby- czajowe^4. Samodzielną próbę zdefiniowania przestępczości zor- ganizowanej podjął W. Wróbel, który wskazał, że tą przestępczość można rozumieć zarówno w znaczeniu funkcjonalnym, jak i struk- turalnym. Pod pojęciem funkcjonalnym rozumiał on popełnienie danego, konkretnego przestępstwa w sposób zorganizowany. W znaczeniu strukturalnym o zorganizowanym przestępstwie jest mowa wówczas, kiedy dokonuje się przynajmniej kilku prze- stępstw w ramach danej struktury organizacyjnej, która łączy większą liczbę osób. Cechą charakterystyczną jest tutaj hierar- chiczna budowa grupy połączona z działaniem, planowaniem, po- działem funkcji, a także stosowaniem wewnętrznych sankcji^5. Można zatem stwierdzić, iż ten termin przestępczości zorganizo- wanej odnosi się do najlepiej i najbardziej rozwiniętych aktywno- ści przestępczych. Najczęściej to pojęcie dotyczy przede wszyst- kim przestępczości kryminalnych i gospodarczych, jednak niema- jących powiązania z polityką. Samo językowe znaczenie tego ter- minu nie pozwala nam tak zawężać tego aspektu, ale takie jego rozumienie posiada uzasadnienie historyczne. Warto jednak przypomnieć, że w szerokim ujęciu przestępczość zorganizowana powinna być rozumiana, jako wszelkie przejawy zbiorowej ak- tywności ludzkiej. Samo to pojęcie jest synonimem dobrze zorga- nizowanej działalności przestępczej nastawionej na osiąganie nie-
(^4) J. Nęcki, W. Walendziak, Przestępczość zorganizowana [w:] Polska Policja na drodze do Unii Europejskiej , Warszawa 2000, s. 182 i n. (^5) W. Wróbel, K. Buchała, P. Kardas, J. Majewski, Komentarz do ustawy o ochronie obrotu gospodarczego , Warszawa 1995, s. 86–87.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z przestępczością…
legalnego zysku. We współczesnej literaturze kryminologicznej i kryminalistycznej również znaleźć można wiele definicji tego zjawiska, lecz żadna z definicji nie zyskała powszechnej aprobaty^6. Inną kwestią poruszoną ma wstępie była struktura organizacyjna zorganizowanych grup przestępczych. Pierwsze istotne badania nad zjawiskiem przestępczości zorganizowanej odbyły się w 2000 r., a ich autorem był Zbigniew Rau. Na podstawie badań ankietowych dokonanych na odpowiedniej grupie respondentów, a mianowicie na policjantach z Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji oraz prokuratorów z komórek do spraw walki z przestęp- czością zorganizowaną, zanalizowano m.in. wybrane aspekty struktury i organizacji zorganizowanych grup przestępczych. Pierwszym wnioskiem jaki można było zaobserwować z tych ba- dań był taki, iż ciężko jest wyróżnić jedną, ogólną strukturę orga- nizacyjną działających w Polsce grup przestępczych. Znacznie ła- twiej wskazywano więzi łączące członków takich grup, ponieważ ponad 60% biorących udział w badaniu uważało, iż więzi o cha- rakterze finansowym były najbardziej dominującym powodem uczestniczenia w zorganizowanych grupach przestępczych. Na dalszych miejscach zajmował strach, wspólna działalność prze- stępcza, a także powiększanie nielegalnego majątku. Kolejne py- tanie, które zadano uczestnikom ankiety, dotyczyło hierarchicznej struktury i podporządkowania w polskiej zorganizowanej grupie przestępczej. W tym wypadku zdania były podzielone, albowiem 72% policjantów uważało, iż istnieje hierarchiczność i podpo- rządkowanie. W przypadku prokuratorów, tylko 49% z nich było takiej myśli. Ostatnie pytanie, na jakie trzeba było udzielić odpo- wiedzi, dotyczyło określenia cech charakterystycznych polskiej grupy przestępczej. Tutaj również, jak to miało miejsce w po- przednim pytaniu, zachodziły pewne rozbieżności. Według poli- cjantów, wśród cech charakterystycznych należy wyróżnić na pierwszym miejscu hierarchiczność (33%), następnie brutalność i bezwzględność (28%), oraz hermetyczność (26%). Według pro-
(^6) J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej: zagadnienia prawne, kryminologiczne i kryminalistyczne , Warszawa 2011, s. 91–92.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z przestępczością…
sowymi i towarowymi, a następnie lokowaniem wytworzonego zysku w legalny obrót gospodarczy i finansowy. Innym, szczegól- nie niebezpiecznym zjawiskiem, są uprowadzenia dla okupu. Wzrost takiego rodzaju przestępstw wynika z faktu dość łatwego dokonywania takich przestępstw w stosunku do bardzo wysokich zyskach. Można przypuszczać, iż spora część dochodów wygene- rowanych poprzez dokonanie tego rodzaju przestępstw jest prze- znaczana na ukrywanie się liderów rozbitych grup oraz organizo- wanie nowych przedsięwzięć kryminalnych^8. Przestępczość nar- kotykowa uchodzi za najbardziej dochodową formą działalności na świecie. Z szacunków wynika, że już w 2005 r. wartość sprze- danych narkotyków wynosiła 320 mld dolarów, a odsetek popula- cji całego świata zażywającego narkotyki wynosił 5%. Rynek nar- kotyków lekkich, takich jak marihuana i amfetamina wydaje się być nasycony towarem, natomiast prawdziwą hossę przeżywa rynek heroinowy. To właśnie produkcja opium stała się obecnie największym zagrożeniem zarówno w Polsce jak i na świecie. Mówiąc o narkotykach należy przede wszystkim przyjąć ich pew- ną klasyfikację. Zazwyczaj substancje takie klasyfikuje się pod ką- tem oddziaływania ich na psychikę człowieka. Zgodnie z tym roz- różniamy więc:
- substancje działające opóźniająco na układ nerwowy, takie jak: opiaty (opium, morfina, heroina), opoidy (syntetyczne substancje o podobnym działaniu), barbiturany (leki o dzia- łaniu nasennym), benzodiazepiny (leki działająca uspakaja- jąco), alkohol etylowy, środki wziewne i nikotyna,
- substancje pobudzające układ nerwowy, takie jak: amfeta- mina i jego pochodne (np. ekstazy), kokaina w różnych po- staciach, khat,
- substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym ukła- dzie nerwowym, takie jak: cannabis w różnych postaciach (marihuana, haszysz olejek haszyszowy), halucynogeny (LSD, PCP, meskalina, psylocybila).
(^8) Z. Rau, Przestępczość zorganizowana… , s. 147–149.
Mateusz Moskal
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. na rynku polskim dominowały narkotyki produkowane w naszym kraju. Najpopu- larniejszym środkiem był produkowany ze słomy makowej tzw. „polski kompot”, którego działanie było silnie uzależniające. Pro- dukcja i przewożenie tego specyfiku nie stanowiło problemu, po- nieważ ze względu na jego brunatny kolor był on przelewany do butelek po coca coli. W kolejnych latach następował sukcesywny wzrost zainteresowaniem takiego narkotyku z powodu przyjmo- wania wzorców kulturowych z zachodu i bezpośrednich kontak- tów z tamtą młodzieżą. Taka sytuacja zachęciła grupy przestępcze go opanowania, świeżo co tworzonego, rynku środków odurzają- cych. Ich celem nie była jedynie produkcja znanego już narkotyku, ale również tworzenie innych, syntetycznych środków odurzają- cych. Na chwilę obecną polski rynek narkotykowy jest opanowany przez wszelkiego rodzaju pochodne konopi indyjskich oraz amfe- taminy. W najbliższych latach trzeba spodziewać się sukcesywne- go wzrostu zagrożeń ze strony grup przestępczych zajmujących się produkcją i obrotem narkotykami, a struktura naszego rynku narkotykowego będzie coraz bardziej przypominała tą znaną z Zachodniej Europy^9. Przestępczość gospodarcza z powodu jej złożonego charakteru najczęściej przybiera także formę przestęp- czości zorganizowanej. Nielegalne działania w gospodarce, aby były skuteczne, muszą być dokonywane przez większą grupę osób powiązanymi ze sobą. Zauważa się, że nielegalne działania bardzo często nakładają się na legalnie działające formacje gospodarcze. Tworzy się w ten sposób niejaką przykrywkę dla nielegalnych działań prowadzonych przez zorganizowane grupy przestępcze. Przestępczość gospodarcza odbywa się w wielu formach. Dyna- miczne zmiany w gospodarcze nie stanowiąproblemuz dostoso- waniem się poszczególnych grup przestępczych, ponieważ potra- fią się oni bardzo szybko dostosować do panujących warunków.
(^9) W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana: system zwalczania , War- szawa 2008, s. 73 – 77; http://www.narkotyki.org/rodzaje-narkotykow.html [dostęp: 6.04.2013].
Mateusz Moskal
zdrowiu, mieniu, życiu obrotu gospodarczemu, czy porządkowi publicznemu. Dynamika rozwoju przestępczości zorganizowanej uniemożliwiła stworzenie definicji legalnej tego zjawiska i wpro- wadzenia jej do kodeksu karnego. W zamian za to przepisy zostały tak sformułowane, aby określone przejawy zorganizowanej dzia- łalności przestępczej zostały odpowiednio penalizowane. Trzeba się zgodzić, że obecnie rozbudowana postać art. 258 k.k. stanowi najważniejszy przepis prawny ukierunkowany na zwalczanie przestępczości zorganizowanej^11. Rozpoznawanie oraz zwalczanie przestępczości zorganizowanej jest zadaniem wielu służb i pod- miotów administracji państwowej i wymiaru sprawiedliwości. Każda z tych służb różni się sposobem zwalczania takich grup przestępczych, ponieważ niektóre są wszechstronnie nastawione do działań, które obejmują zarówno rozpoznanie jak i walkę z każdym przejawem przestępczości zorganizowanej, inne zaś ukierunkowane są jedynie do konkretnych działań np. związanych jedynie z przestępczością trans graniczną. Instytucję zajmujące się zwalczaniem przestępczości zorganizowanej w Polsce to m.in.: Policja, Centralne Biuro Śledcze, Agencja Bezpieczeństwa We- wnętrznego, Agencja Wywiadu, Straż Graniczna, Żandarmeria Wojskowa, Organy Kontroli Skarbowej, Centralne Biuro Antyko- rupcyjne, Prokuratura, Biuro Ochrony Rządu oraz niektóre biura Komendy Głównej Policji^12. Obowiązujące w Polsce podstawy prawne dotyczące przeciwdziałania zorganizowanym grupom przestępczym w dużym stopniu oparte są na amerykańskich roz- wiązaniach. Szerokie uprawnienia w walce z tego rodzaju zjawi- skiem jest częściowo zawarty również w prawie międzynarodo- wym. Jednym z podstawowych zadań Policji, zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o Policji, jest rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz wykroczeń w ramach różnych czynności, wyko- nywanymi przez komórki kryminalne, prewencyjne i organizacyj-
(^11) E. W. Pływaczewski, Przestępczość zorganizowana… , s. 217–219; http://przeste pczosczorganizowana.pl/index.php?go=47 [dostęp: 18.04.2013]. (^12) W. Mądrzejowski, Przestępczość zorganizowana… , s. 103; http://przestepczosc zorganizowana.pl/index.php?go=17 [dostęp: 18.04.2013].
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z przestępczością…
ne. Na początku lat 90-tych XX wieku Policja musiała się zmierzyć nie tylkoz rozwijającą się przestępczością zorganizowaną, ale również i wewnętrznymi problemami powstałymi po zmianie ustroju w Polsce^13. Nie należy zapominać, iż jedną z głównych cech przestępczości zorganizowanej jest jej międzynarodowy cha- rakter. Duże grupy przestępcze nie maja problemów z działalno- ścią trans graniczną, stąd pojawiła się konieczność utworzenia jednakowych przepisów i struktur w celu skuteczniejszej ochrony państw przed takim zjawiskiem. Najważniejszym dokumentem, który miał pomóc w walce z przestępczością zorganizowaną jest Układ z Schengen. Reguluje on m.in.: ułatwienia ekstradycji członków grup przestępczych, szybsze przekazywanie dokumentów do celów postępowa- nia karnego, wykonywanie zagranicznych orzeczeń sądowych, powołanie stałej grupy roboczej w celu skuteczniejszej walki z grupami przestępczymi. Bardzo ważną częścią tego układu jest utworzony System In- formacji z Schengen (SIS), który pozwala na wymianę danych o osobach i przedmiotach.Dzięki temu jest możliwe szybsze sprawdzenie czy określona osoba jest w zainteresowaniu różnych służb, czy też nie. Dynamicznie rozwijający się świat spowodował konieczność wprowadzenia ogólnoświatowych zasad współpracy w zakresie zwalczania przestępczości zorganizowanej. Po kilku- letniej pracy została przyjęta Konwencja Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, któ- ra w swym zamyśle miała na celu rozwijanie współpracy między- narodowej skierowanej na zapobieganie i zwalczanie przestęp- czości międzynarodowej. Istotne regulacje zostały wprowadzone również w Traktacie Amsterdamskim podpisanym 2 października 1997 r., na mocy którego ustalono zasady bezpośredniej współ- pracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych pomiędzy pań-
(^13) J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości … , s. 198; Dz. U. z 2011 r., nr 287, poz. 1687 z późn. zm.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa wewnętrznego związane z przestępczością…
wysoka wykrywalność przestępstw jest wynikiem odpo- wiednich regulacji prawnych oraz skutecznego działania policji; występują najczęściej drobne przestępstwa narkotykowe, które są wykrywane niezwłocznie, w wysokim procencie, zazwyczaj wtedy, gdy dana osoba posiada przy sobie nar- kotyki. Niepokojące może jednak być wzrost przestępstw narkotykowych związanych z handlem nimi; istnieje wysoka wykrywalność zabójstw w Polsce; zorganizowana przestępczość gospodarcza stwarza naj- większe problemy w jej rozpoznaniu. Z kryminalnego punktu widzenia najciężej jest zebrać dowody na dokona- nie przestępstw gospodarczych ze względu na rozwiniętą technologię i umiejętne zabezpieczenia elektroniczne^15. Analiza dokonanych przedsięwzięć zabezpieczających przed przestępczością zorganizowaną to jedno, ale trzeba też brać pod uwagę opinie społeczeństwa na ten temat. Na podstawie prze- prowadzonych badań należy stwierdzić, iż walka z przestępczo- ścią zorganizowaną oraz jej medialne nagłaśnianie nie mają wiel- kiego wpływu na poczucie bezpieczeństwa wśród obywateli. Lu- dzie czują się przede wszystkim zagrożeni tą przestępczością, któ- ra ich bezpośrednio dotyka. Jest to bardzo istotne spostrzeżenie, ponieważ skłania służby zajmujące się bezpieczeństwem i po- rządkiem publicznym do wytężonej pracy związanej z przestęp- stwami występującymi na co dzień. Statystyczny Polak będzie traktował rozbicie grupy przestępczej, jako przejaw skutecznego działania organów zajmujących się zwalczaniem przestępczości zorganizowanej, jednak nie pozbędzie się na tej podstawie obawy o swój majątek, życie, lub osobę którą może stracić^16. Przytoczone w niniejszej pracy definicje przestępczości zorga- nizowanej w sposób wystarczający wyjaśniają wszelkie problemy z poprawną definicją tego zjawiska. Jak można się domyślać, ze
(^15) J. W. Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości… , s. 55–57. (^16) Z. Rau, Przestępczość zorganizowana… , s. 321–322.
Mateusz Moskal
względu na swój zorganizowany charakter jest ona bardzo nie- bezpieczna, a jej rozbudowana struktura nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie powoduje wielkie zagrożenie dla zwykłego człowieka. Samo przedstawienie zjawiska okazuje się niewystar- czające i dla lepszego zobrazowania należy wskazać dziedziny życia, w których przestępczość zorganizowana może sięgać. Anali- zując problem zorganizowanych grup przestępczych dochodzi się do wniosku, iż występują one zazwyczaj tam, gdzie możliwość zarobku przy zachowaniu teoretycznego bezpieczeństwa jest naj- większa. Trzeba również nadmienić, że najwyższe zyski osiągają tylko i wyłącznie silnie rozbudowane grupy mające swoich przed- stawicieli w różnych częściach świata. Zorganizowana przestęp- czość nie stanowi problemu tylko w wybranym kraju, czy części świata. Jest to problem międzynarodowy, z którym od bardzo dawna walczą organizacje zarówno wewnątrz krajowe, jak i utwo- rzone tylko i wyłącznie w tym celu organizacje międzynarodowe. Same organizacje nie gwarantują skutecznej ochrony przed tym zjawiskiem. W takiej sytuacji z pomocą przychodzą przepisy za- równo krajowe jak i międzynarodowe. Rozbudowany charakter tych norm ma na celu objęcie ochroną jak największą część życia zarówno publicznego, jaki gospodarczego, aby w jak najlepszym stopniu zabezpieczyć chronione dobra. Strach przed takimi zjawi- skami wśród ludzi jest powszechny i nie można się temu dziwić. Każdy z nas pragnie spokojnego i bezpiecznego życia, a posiadanie świadomości o zagrożeniach czyhających w wielu dziedzinach życia codziennego nie pomaga w tym. Można jednak patrzeć optymistycznie w przyszłość, ponieważ jak wykazują badania, z roku na rok coraz mniej dokonuje się działań przestępczych, przy jednoczesnym zwiększeniu się wykrywalności, nie tylko sa- mych przestępstw, ale i całych grup. Takie działanie może przyno- sić tylko pozytywny efekt na świadomość zwykłych obywateli.
