Zależno ć między okresem konwersji gotówki a rentownocią, Streszczenia z Finance

Pobierz Zależno ć między okresem konwersji gotówki a rentownocią i więcej Streszczenia w PDF z Finance tylko na Docsity!

Artur Stefański WyĪsza Szkoła Bankowa w Poznaniu

ZależnoĞć między okresem konwersji gotówki

a rentownoĞcią – wyniki badań

Wstęp

ZaleĪnoĞć miĊdzy efektywnoĞcią zarządzania kapitałem obrotowym netto a rentownoĞcią przedsiĊbiorstw była przedmiotem wielu badaĔ. Przykładowo w latach 1975–1994 H. Shin i L.A. Soenen badali ją na próbie 58 985 przedsiĊ- biorstw [Shin, Soenen 1998; Shin, Soenen 2000]. Przeprowadzone przez nich analizy doprowadziły do sformułowania nastĊpujących wniosków: skracanie cyklu handlowego^1 netto prowadzi do wzrostu rentownoĞci, zaĞ jego wydłuĪanie skutkuje obniĪaniem rentownoĞci, skracanie cyklu handlowego w celu poprawy efektownoĞci powinno nastĊ- pować poprzez skracanie cyklu operacyjnego (skracanie cyklu konwersji zapasów i cyklu konwersji naleĪnoĞci), a nie w drodze wydłuĪana cyklu konwersji zobowiązaĔ. Y.J. Wang [za: KaĨmierska-JóĨwiak, Marszałek 2010] badając firmy ( przedsiĊbiorstw japoĔskich oraz 379 tajwaĔskich) w latach 1985–1996 w zakre- sie zaleĪnoĞci miĊdzy płynnoĞcią a rentownoĞcią zauwaĪył, Īe istnieje negatyw- na zaleĪnoĞć miĊdzy długoĞcią cyklu konwersji gotówki a ROA i ROE. Z kolei M. Deloof [Deloof 2003] prowadził badania w latach 1992–1996 na grupie 1009 belgijskich przedsiĊbiorstw, a ich wyniki wskazują na ujemną kore- lacjĊ miĊdzy zyskiem operacyjnym brutto a cyklem konwersji naleĪnoĞci, zapa- sów i zobowiązaĔ, co potwierdza opiniĊ, Īe przedsiĊbiorstwa charakteryzujące siĊ niĪszą rentownoĞcią płacą swoje zobowiązania po dłuĪszym czasie. H. Nobanee i M. Al Hajjar prowadzili badania w latach 1990–2004 oddziel- nie dla grupy japoĔskich (2123 firmy) i amerykaĔskich przedsiĊbiorstw ( firmy). W związku z firmami japoĔskimi wysunĊli wniosek, Īe istnieje moĪli- woĞć zwiĊkszenia ich rentownoĞci poprzez skrócenie cyklu konwersji gotówki, cyklu konwersji naleĪnoĞci, zapasów oraz dziĊki wydłuĪeniu cyklu konwersji zobowiązaĔ, przy czym w tym ostatnim przypadku zaleca siĊ ostroĪnoĞć, bo to

(^1) Cykl handlowy to podobna konstrukcja do okresu konwersji gotówki, jednak przy kaĪdym ze wskaĨników rotacji w dniach uwzglĊdniana była wartoĞć przychodów ze sprzedaĪy.

moĪe negatywnie wpłynąć na ocenĊ ryzyka kredytowego [Nobanee, Al Hajjar 2009a]. Z kolei z badaĔ firm amerykaĔskich wynika, Īe zwiĊkszenie rentowno- Ğci i operacyjnych przepływów pieniĊĪnych jest moĪliwe dziĊki skracaniu kon- wersji gotówki i naleĪnoĞci. Skracanie cyklu konwersji zapasów oraz wydłuĪa- nie rotacji zobowiązaĔ prowadzi do zmniejszenia obu wielkoĞci (i rentownoĞci, i operacyjnych przepływów pieniĊĪnych) [Nobanee, Al Hajjar 2009b]. PodjĊte przez autora badanie opiera siĊ w znacznym stopniu na hipotezach ugruntowanych juĪ w literaturze przedmiotu, jednak koncentruje siĊ na grupie małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw działających na rynku polskim.

Metodyka badań

Na podstawie wyników dotychczasowych badaĔ sformułowano hipotezĊ (na potrzeby niniejszego opracowania), Īe miĊdzy okresem konwersji gotówki a rentownoĞcią istnieje ujemna współzaleĪnoĞć (H1), czyli skracanie cyklu kon- wersji gotówki prowadzi do wzrostu rentownoĞci i odwrotnie, wydłuĪanie cyklu konwersji gotówki zmniejsza rentownoĞć. Na podstawie wczeĞniejszych badaĔ sformułowano równieĪ wiele hipotez uzupełniających, a mianowicie: wskaĨnik rotacji naleĪnoĞci w dniach jest ujemnie skorelowany z rentowno- Ğcią (H2), tj. skracaniu okresu rotacji naleĪnoĞci w dniach współtowarzyszy wzrost rentownoĞci, zaĞ wydłuĪaniu – zmniejszanie siĊ rentownoĞci, wskaĨnik rotacji zapasów w dniach jest ujemnie skorelowany z rentowno- Ğcią (H3), tj. skracaniu okresu rotacji zapasów w dniach współtowarzyszy wzrost rentownoĞci, zaĞ wydłuĪaniu – zmniejszanie siĊ rentownoĞci, siła współzaleĪnoĞci z rentownoĞcią jest wiĊksza dla wskaĨnika rotacji na- leĪnoĞci w dniach niĪ wskaĨnika zapasów w dniach (H4), poniewaĪ zarzą- dzanie zapasami podlega nieco mniej restrykcyjnym regułom zarządczym, z tego tytułu, Īe utrzymywanie okreĞlonego poziomu zapasów jest niezbĊd- ne dla zapewnienia ciągłoĞci gospodarczej i przez wielu przedsiĊbiorców uznawane jest za działanie niezbĊdne dla poprawy konkurencyjnoĞci. Okres konwersji gotówki bĊdzie obliczany jako róĪnica miĊdzy sumą rotacji naleĪnoĞci w dniach i rotacji zapasów w dniach a rotacją zobowiązaĔ w dniach. Mając na wzglĊdzie róĪny sposób formułowania wskaĨników rotacji [Jaworski 2009], okresy rotacji w dniach wyznaczono wg formuł opisanych w tabeli 1. Ob- liczeĔ dokonano na podstawie rocznych informacji finansowych podmiotów go- spodarczych, dlatego okreĞlenie „przeciĊtny stan” oznacza Ğrednią arytmetyczną stanu początkowego i stanu koĔcowego danej kategorii bilansowej. Z tego same- go powodu w liczniku wykorzystuje siĊ rzeczywistą liczbĊ dni w roku (t).

ków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Informa- cje zbierane były w okresie od stycznia do kwietnia 2012 roku, łącznie pozyskano informacje o 642 podmiotach gospodarczych, nie uwzglĊdniając w tej populacji rolników indywidualnych. Struktura populacji była zróĪnicowana i to zarówno pod wzglĊdem formy organizacyjnej przedsiĊbiorstwa, sektora czy wielkoĞci. Ta- bela 3 ilustruje strukturĊ badanej populacji według wybranych kryteriów.

Tabela 3 Struktura badanej populacji wg kryterium formy prawnej, sektora oraz liczby zatrudnio- nych wg stanu na 31.12.2010 roku

Forma prawna Sektor Liczba zatrudnionych Typ udział [%] rodzaj udział [%] przedział [os.] udział [%] Spółka akcyjna 15 produkcja 38 do 9 44 Spółka z ograniczona odpowiedzialnoĞcią 23 handel^44 10–49^22 Spółka komandytowa 1

usługi 18

50–99 19 Spółka jawna 15 100–249 12 Spółka cywilna 9 250 i więcej 3

DziałalnoĞć jednoosobowa 37 Inne 0 Razem 100 Razem 100 Razem 100

ħródło: Opracowanie własne.

PrzedsiĊbiorstwa były silnie zróĪnicowane pod wzglĊdem obrotów. ĝrednia wartoĞć przychodów ze sprzedaĪy w analizowanej populacji wyniosła w 2010 roku 14,2 mln zł. Dla porównania Ğrednia wartoĞć przychodów ze sprzedaĪy tej samej populacji podmiotów w 2009 roku wynosiła 12,8 mln zł. NajwiĊkszy Ğredni obrót był notowany w przedsiĊbiorstwach w formie spółek akcyjnych, działających w sektorze handlowym i zatrudniających ponad 250 pracowników. Z kolei najmniejszą Ğrednią sprzedaĪ zanotowano w grupie osób fizycznych pro- wadzących działalnoĞć gospodarczą (choć obroty w spójkach jawnych były zbli- Īone) w sektorze usług, zatrudniających do 10 osób. Z uwagi na fakt, Īe w badanej populacji dominuje odsetek relatywnie ma- łych podmiotów, warto przyjrzeć siĊ ich strukturze w kontekĞcie obowiązku sprawozdawczego (tab. 4).

Tabela 4 Struktura badanej populacji wg kryterium obowiązku sprawozdawczego

Wyszczególnienie Liczba obserwacji Udział [%] Pełne, audytowane sprawozdanie 109 17 Pełne, nieaudytowane sprawozdanie 196 31 Sprawozdanie uproszczone* 337 52 Razem 642 100

*Z uwagi na cel sformułowany w badaniu, które było podstawą do gromadzenia materiału empirycz- nego, pod pojĊciem sprawozdania uproszczonego rozumie siĊ sprawozdanie przygotowane przez dany podmiot gospodarczy na wzorze uproszczonego bilansu i rachunku zysków i strat wg wzoru banku, przy czym ta grupa obejmuje jedynie populacjĊ podmiotów prowadzących ksiąĪkĊ przychodów i roz- chodów wg zasad ogólnych, badaniem nie zostali objĊci podatnicy rozliczający siĊ w formie ryczałtu czy karty podatkowej.

ħródło: Opracowanie własne.

PamiĊtając, Īe podmioty przygotowujące sprawozdanie uproszczone nie mają obowiązku rejestrowania zdarzeĔ gospodarczych w sposób przewidziany ustawą o rachunkowoĞci, dane te były w ramach procesu oceny ryzyka kredy- towego weryfikowane na podstawie rejestru sprzedaĪy i zakupów poszczegól- nych podmiotów oraz inwentury magazynowej, dlatego naleĪy pamiĊtać, Īeby traktować te dane jako szacunkowe, niemniej jednak właĞnie w takiej postaci stanowią Ĩródło informacji dla instytucji przy podejmowaniu przez nie decyzji finansowych. Wyniki finansowe zostały zestawione za lata 2008–2010, jednak z uwagi na stosowanie przeciĊtnych wartoĞci pozycji bilansowych liczba obser- wacji wykorzystana w badaniu wynosi 1284.

Wskaźniki rotacji oraz okres konwersji gotówki –

wyniki badań

W 2009 roku przeciĊtny czas rotacji naleĪnoĞci w dniach badanej populacji przedsiĊbiorstw wyniósł 64 dni, z kolei rok póĨniej – 71 dni, a zatem o ponad 10% pogorszyła siĊ zdolnoĞć zamiany naleĪnoĞci na gotówkĊ. Z uwagi na formĊ organizacyjną przedsiĊbiorstwa czy teĪ liczbĊ zatrudnionych, nie widać istotnych róĪnic w zakresie analizowanego wskaĨnika, jest on – czego moĪna było ocze- kiwać – istotnie zróĪnicowany ze wzglĊdu na sektor. Najwolniej rotują naleĪno- Ğci w sektorze handlowym (Ğrednio co 72 i 77 dni odpowiednio w 2009 i 2010 roku), najszybciej zaĞ w sektorze usług (co 42 i 47 dni odpowiednio w 2009 i 2010 roku). Warto zauwaĪyć, Īe tempo zmian wskaĨnika w kaĪdym z sektorów jest zbliĪone (tab. 5).

Okres rotacji zapasów był w 2009 roku, w odróĪnieniu od rotacji naleĪno- Ğci, dłuĪszy niĪ rok póĨniej. W 2009 roku badane przedsiĊbiorstwa odnawiały stan zapasów Ğrednio co 76 dni, zaĞ w 2010 roku – 71 dni. Podobnie jak w przy- padku naleĪnoĞci, istotne róĪnice miĊdzy przedsiĊbiorstwami obserwowane są jedynie dzieląc je wg sektora. W sektorze usługowym zapasy – czego moĪna było siĊ spodziewać – rotują zdecydowanie najszybciej, Ğrednia w obu latach była zbliĪona do siebie i wyniosła 11–12 dni. Na zbliĪonym do siebie pozio- mie w 2009 i 2010 roku utrzymany został wskaĨnik rotacji zapasów w dniach w sektorze handlowym i wynosi on odpowiednio 82 i 80 dni. NajdłuĪszy okres rotacji zapasów w dniach i jednoczeĞnie najwiĊksze jego skrócenie zaobser- wowano wĞród producentów, w 2009 roku wskaĨnik wyniósł 96 dni, zaĞ rok póĨniej 88 dni (tab. 6).

Tabela 6 Rotacja zapasów w dniach w badanej populacji w podziale sektorowym

Sektor ĝrednia rotacja zapasów w dniach 2009 rok 2010 rok Produkcja 96 88 Handel 82 80 Usługi 11 12 Razem 76 71

ħródło: Opracowanie własne.

NajwiĊcej firm rotowało swoje zapasy w 2010 roku w terminie od 60 do 90 dni, jednak bardzo podobny jest udział firm o rotacji zapasów w dniach z zakresu 90–120 dni. Do 30 dni rotuje swoje zapasy nieco ponad 6% badanych podmio- tów, zaĞ powyĪej 180 dni aĪ blisko 5% populacji. ĝredni okres rotacji zobowiązaĔ w dniach w analizowanej populacji w 2009 roku wyniósł 72 dni, zaĞ w 2010 roku – 80 dni. Najszybciej w 2010 roku roto- wały zobowiązania w sektorze usługowym, najwolniej w handlowym. NajwiĊcej przedsiĊbiorstw reguluje swoje zobowiązania Ğrednio w przedziale miĊdzy 60 a 90 dni, a niemal taki sam odsetek stwierdzono dla przedziału 90–120 dni. Do 30 dni swoje zobowiązania reguluje 3%, zaĞ powyĪej 180 dni – 4% badanej po- pulacji (tab. 7). Okres konwersji gotówki w 2009 roku wyniósł Ğrednio 68 dni, z kolei w ro- ku 2010 wskaĨnik ten zmniejszył siĊ do poziomu 62 dni, co Ğwiadczy o nie- co sprawniejszym zarządzaniu gotówką przez badane podmioty w 2010 roku (tab. 8, rys. 2).

Z badanej populacji dodatnią wartoĞć wskaĨnika okresu konwersji gotówki zanotowano w zdecydowanej wiĊkszoĞci analizowanych podmiotów, bowiem w blisko 80% przypadków, zaĞ 20% firm ma ujemny wskaĨnik konwersji gotów- ki, czyli szybciej odzyskuje Ğrodki pieniĊĪne niĪ reguluje swoje zobowiązania.

Tabela 8 Okres konwersji gotówki w dniach w badanej populacji w podziale sektorowym

Sektor ĝredni okres konwersji gotówki w dniach 2009 rok 2010 rok Produkcja 87 78 Handel 78 72 Usługi 12 14 Razem 68 62

ħródło: Opracowanie własne.

i mniej

–60–(–89) –30–(–59)^ 0–(–29)^ 1–29 30–59 60–89^90 i więcej

0

10

20

30

40

Rysunek 2 Rozkład okresu konwersji gotówki w dniach w badanej populacji w 2010 roku [w %]

ħródło: Opracowanie własne.

Tabela 7 Rotacja zobowiązań w dniach w badanej populacji w podziale sektorowym

Sektor ĝrednia rotacja zobowiązań w dniach 2009 rok 2010 rok Produkcja 67 77 Handel 76 85 Usługi 41 45 Razem 72 80

ħródło: Opracowanie własne.

NajwiĊcej (w relacji do ogólnej liczby przedsiĊbiorców w danym sektorze) nie- rentownych firm było w przemyĞle, odpowiednio 24 i 22% obserwacji, najmniej w handlu: 14 i 10% przedsiĊbiorstw (tab. 10).

Tabela 10 Udział przedsiębiorstw z dodatnim i ujemnym wynikiem finansowym w badanej populacji w ujęciu sektorowym [w %]

Sektor

Dodatni wynik finansowy netto Ujemny wynik finansowy netto 2009 rok 2010 rok 2009 rok 2010 rok Przemysł 76 78 24 22 Handel 86 90 14 10 Usługi 82 87 18 13 Razem 83 87 17 13

ħródło: Opracowanie własne.

Wyniki analizy współzależnoĞci

Analiza współzaleĪnoĞci miĊdzy rentownoĞcią aktywów a okresem konwer- sji gotówki i rotacją naleĪnoĞci w dniach oraz rotacją zapasów w dniach została przeprowadzona dla całej populacji w liczbie obserwacji 1284 oraz oddzielnie dla kaĪdego z lat (po 642 obserwacje w roku). Z kolei w przypadku wykorzy- stania jako miary rentownoĞci wskaĨnika rentownoĞci kapitału własnego wy- kluczono z analizy przedsiĊbiorstwa, dla których przynajmniej w jednym roku zanotowano ujemne kapitały własne, w sumie było takich przedsiĊbiorstw 14, co skutkuje objĊciem w analizie 1256 obserwacji dla obu okresów, oddzielnie dla kaĪdego roku (po 628 obserwacji).

Tabela 11 Wyniki analizy współzaleĪnoĞci między ROE i ROA a okresem konwersji gotówki, rotacją naleĪnoĞci w dniach i rotacją zapasów w dniach

Zmienne

Współczynnik korelacji liniowej Pearsona ROA ROE 2009 2010 razem 2009 2010 razem Okres konwersji gotówki w dniach –0,66^ –0,70^ –0,69^ –0,70^ –0,72^ –0, Rotacja naleĪnoĞci w dniach –0,71 –0,73 –0,72 –0,70 –0,73 –0, Rotacja zapasów w dniach +0,28 +0,30 +0,29 +0,26 +0,40 +0, Łączna liczba obserwacji 642 642 1284 628 628 1256

ħródło: Opracowanie własne.

AnalizĊ przeprowadzono dla całej zbiorowoĞci podmiotów nie wyróĪniając ich wielkoĞci, formy organizacyjnej oraz sektora (tab. 11). Na podstawie przeprowadzonej analizy moĪna stwierdzić, Īe miĊdzy okre- sem konwersji gotówki a rentownoĞcią wystĊpuje dosyć silna ujemna korelacja, nieznacznie silniejsza przy zastosowaniu wskaĨnika ROE niĪ ROA. Siła współ- zaleĪnoĞci jest równieĪ zbliĪona bez wzglĊdu na rok analizy, nieznacznie silniej- szą relacjĊ moĪna zauwaĪyć w 2010 roku. Ujemna i dosyć silna współzaleĪnoĞć jest notowana takĪe miĊdzy rotacją naleĪnoĞci w dniach a rentownoĞcią, natomiast miĊdzy rotacją zapasów w dniach a rentownoĞcią obserwuje siĊ korelacjĊ dodatnią, choć o niskiej sile.

Wnioski

Na podstawie przeprowadzonego badania, moĪna potwierdzić hipotezĊ (H1), Īe miĊdzy okresem konwersji gotówki a rentownoĞcią istnieje ujemna współza- leĪnoĞć, a zatem wyĪsza rentownoĞć współwystĊpuje przy szybszym odzyski- waniu naleĪnoĞci, a rentownoĞć zmniejsza siĊ wraz z wydłuĪaniem siĊ okresu odzyskiwania naleĪnoĞci. MoĪna równieĪ potwierdzić hipotezĊ (H2) mówiącą o tym, Īe wskaĨnik ro- tacji naleĪnoĞci w dniach jest ujemnie skorelowany z rentownoĞcią. Z kolei nie moĪna, w Ğwietle wyników badaĔ, potwierdzić hipotezy (H3) o ujemnej współzaleĪnoĞci miĊdzy wskaĨnikiem rotacji zapasów w dniach a ren- townoĞcią – korelacja miĊdzy tymi zmiennymi jest dodatnia, a jej siła słaba. Co prawda miĊdzy rentownoĞcią a rotacjami w dniach naleĪnoĞci i zapasów korelacje wykazują przeciwne zwroty, to jednak porównując ich siłĊ moĪna za- uwaĪyć, Īe silniejsza korelacja jest obserwowana dla wskaĨnika rotacji w dniach, co czĊĞciowo pozwala potwierdzić hipotezĊ (H4) o tym, Īe siła współzaleĪnoĞci z rentownoĞcią jest wiĊksza dla wskaĨnika rotacji naleĪnoĞci w dniach niĪ wskaĨ- nika zapasów w dniach. Jednak oczekiwano tego samego kierunku współzaleĪno- Ğci, a zatem hipoteza H4 nie moĪe zostać uznana za potwierdzoną w całoĞci.

Literatura

DELOOF M.: Does working capital management affect profitability of Belgian firms?, “Journal of Business Finance and Accounting” 2003. GORCZYēSKA M.: Accounts receivable turnover ratio. The purpose of analysis in terms of credit policy management, [in:] Financial management of firms and financial institu- tion, Ostrava 2011. JAWORSKI J.: Mierniki rotacji i ich zastosowanie w pomiarze cyklu operacyjnego przedsiĊ- biorstwa, [w:] Zarządzanie finansami. Wycena przedsiĊbiorstw i zarządzanie wartoĞcią,