Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
jest, że filozofia pozytywna jest powołana do tego, aby stanąć na czele. ... Comte sześciotomowym dziełem Kurs filozofii pozytywnej (1830–1842); pozytywizm.
Typologia: Prezentacje
1 / 21
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Auguste Comte, Metoda pozytywna w 16 wykładach, tłum. W. Wojciechowski, Warszawa
Franciszek Salezy Krupiński, Szkoła pozytywna , [w:] Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, t. 3, oprac. Biblioteka Warszawska, Warszawa 1868.
Zapewne zgodzisz się, że nazwisko Auguste’a Comte’a intuicyjnie kojarzy się z pojęciem pozytywizmu. Kiedy czytamy o historii, literaturze i filozofii pozytywizmu, postać Comte’a zawsze pojawia się jako symboliczny inicjator tego nurtu. Jakie założenia filozoficzne sprawiają, że właśnie jemu przypada to nobilitujące miano?
Twoje cele
Wyjaśnisz, na czym w filozofii polegał pozytywizm. Zrecenzujesz próby tworzenia filozofii jako nauki wszechogarniającej. Zapoznasz się z sylwetką Auguste’a Comte’a. Ocenisz pozytywistyczne pojmowanie nauk szczegółowych. Rozważysz prawo trzech stadiów.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Z powyższego cytatu możemy wyciągnąć wiele wniosków, godnych rozwinięcia i wyjaśnienia. Mówiąc o walce filozofii metafizycznej i teologicznej, Comte w zasadniczy sposób ocenił całą kondycję filozofii jemu współczesnej. Mianem metafizyków określić można klasycznych idealistów niemieckich, o których mawiano później, że dopuszczają się intelektualnej spekulacji (czyli głębokich rozważań teoretycznych), lecz nie są w stanie zastosować swych wniosków w praktyce. Mianem filozofów teologicznych można określić tych myślicieli, którzy w drugiej połowie XX w. wracali do rozważań nad myślą średniowieczną i chrześcijańską, starając się je uwspółcześnić, co – zdaniem Comte’a – również było wysiłkiem próżnym i jałowym. Oba te nurty filozofii nie miały najmniejszego znaczenia dla codziennego życia zwykłego człowieka, a przecież – zdaje się pytać Comte – co komu po filozofii, która nie pomaga nam twórczo zmieniać i rozwijać świata? Właśnie z tego powodu filozofia pozytywna musi przerwać ogół jałowych rozważań i dokonać przemodelowania naszego życia społecznego.
Zgodnie z mniemaniem francuskiego myśliciela filozofia powinna stać się „nauką nauk”, a więc nauką wszechogarniającą, która będzie dokonywała systematyzowania i łączenia wyników wszystkich nauk
społeczny. Właśnie współistnienie tych trzech filozofii udaremnia porozumienie co do każdego zasadniczego punktu. Idzie o to, aby dowiedzieć się, która z nich powinna osiągnąć przewagę. Oczywiste jest, że filozofia pozytywna jest powołana do tego, aby stanąć na czele. Od długiego szeregu wieków posuwała się ona stale naprzód, podczas gdy jej przeciwniczki chyliły się do upadku. Filozofia teologiczna i metafizyczna toczą między sobą walkę o zadanie reorganizacji społeczeństwa. Filozofia pozytywna dotychczas wdawała się w spory jedynie po to, aby krytykować je obydwie. Doprowadźmy ją do stanu, w którym będzie zdolna do podjęcia roli czynnej. Uzupełnijmy rozległą operację intelektualną rozpoczętą przez Bacona, Kartezjusza i Galileusza, a rewolucyjny kryzys zostanie zakończony. Źródło: Auguste Comte, Metoda pozytywna w 16 wykładach, tłum. W. Wojciechowski, Warszawa 1961, s. 24.
szczegółowych. Aby tak się stało, konieczne jest spełnienie pięciu warunków. Stanowią one główne założenia filozofii pozytywnej. Po pierwsze: ograniczenie się do fenomenów. Filozofia powinna badać i rozważać jedynie rzeczy realnie istniejące, tj. takie, których istnienie da się zweryfikować. Musi więc zrezygnować z rozważania bytów niekonkretnych, idealnych, niepewnych – takich, które można jedynie pomyśleć, nie poddają się bowiem weryfikacji. Oznacza to, że pojęciami takimi jak „Bóg”, „absolut”, „dusza ludzka”, „pierwsze przyczyny”, „ostateczny cel istnienia” filozofia w ogóle nie powinna się zajmować. Po drugie: postulat praktyczności i pożyteczności. Filozofia ma rozważać realnie istniejące przedmioty po to, aby z nauki o nich wyciągać wnioski praktyczne, pożyteczne dla życia codziennego i społecznego. Pomiędzy filozofią a życiem zionie współcześnie wielka przepaść, którą należy zasypać. Rozważania z zakresu metafizyki czy tworzenie kolejnych koncepcji idealizmu filozoficznego nie służą niczemu praktycznemu. To tylko toczenie jałowych, bezproduktywnych dysput. Po trzecie: postulat pewności i obiektywności. Filozofia ma ze swych rozważań – na wzór nauk ścisłych – wyciągać wnioski pewne (takie, które nie budzą wątpliwości, są jasne i zrozumiałe) i obiektywne (może je weryfikować każdy inny przedstawiciel filozofii czy konkretnej nauki). Po czwarte: postulat uprawiania filozofii na wzór nauk ścisłych. Filozofia zarówno w swoich metodach, analizach, rozumowaniach, jak i w stawianych wnioskach ma przypominać nauki ścisłe. Dla przykładu: matematyka nie posługuje się pojęciami niejasnymi, posiada konkretne zasady działań, a jej wnioski są dla wszystkich matematyków takie same. Oczywiście w przypadku różnych nauk ta reguła sprawdza się w różnym stopniu, wszystkie jednak dążą do pełnej obiektywności swoich wniosków. To dążenie powinno przyświecać także filozofii. Po piąte: nieograniczanie filozofii do krytyki negatywnej. Filozofia nie jest od tego, aby krytykować czy weryfikować wyniki badań poszczególnych nauk. Są one bowiem dziedzinami autonomicznymi i niezależnymi, które poradzą sobie same. Filozofia zaś ma odgrywać przede wszystkim rolę pozytywną, a więc stanowić podstawę i wspólny mianownik dla wszystkich nauk, dzięki czemu będzie mogła sumować, zestawiać
Immanuel Kant (1724–1804). Nazywany również „królewieckim filozofem” lub „filozofem z Królewca”, gdyż całe jego życie toczyło się w Królewcu, a działalność naukowa odbywała się na tamtejszym Uniwersytecie Albrechta. Zainicjował nurt filozoficzny nazywany niemieckim idealizmem, któremu Comte był skrajnie wrogi. Źródło: Johann Go lieb Becker, Immanuel Kant (1724-1804), Wikimedia Commons, domena publiczna.
Warto podkreślić, że Comte był autorem terminu „socjologia” i postulował uprawianie jej jako nauki niezależnej, która w sposób naukowy bada funkcjonowanie społeczeństw i przemiany społeczne. Do dziś uznawany jest za ojca naukowej, niezależnej socjologii. Źródło: Cécile Duteille, 2008, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.
Comte wskazuje zatem pięć nauk, które można uznać za w pełni ścisłe i spełniające założenia pozytywizmu. Następnie w ramach uprawianej przez siebie teorii nauki dokonuje ich klasyfikacji. Uważał mianowicie, że nauki należy zhierarchizować, a więc „ułożyć” w takiej kolejności, aby faktycznie dało się zestawiać ich wyniki w spójną całość, która wyrażałaby ogół wiedzy ludzkiej. Jego zdaniem nauki szczegółowe należy tak poszeregować, aby przedmiot każdej kolejnej był nieco mniej ogólny, a jednocześnie nieco bardziej złożony i skonkretyzowany niż poprzedniej. Umożliwi to powiązanie i przenikanie się zagadnień nauk sąsiadujących ze sobą w szeregu. Ich kolejność wygląda więc następująco: astronomia, fizyka, chemia, biologia, socjologia. Comte mniemał przy tym, że przedstawiciele innych, nieuwzględnionych tu dyscyplin naukowych, którzy przyłączą się do szkoły pozytywnej, przeformułują je według założeń pozytywistycznych i sami będą wskazywać ich miejsce w tym „gmachu”, który zaprojektował.
dziedziny filozoficzne
poszczególne domeny filozofii, składające się na filozofię ogólnie rozumianą; historycznie pierwszą parcelację dyscyplin filozoficznych przedstawił Arystoteles, choć już w jego czasach znany był inny podział, zaproponowany przez szkoły hellenistyczne (stoików, epikurejczyków i sceptyków), dzielący filozofię na: etykę, logikę i fizykę; obecnie mówi się o sześciu klasycznych dyscyplinach filozoficznych, czyli tych dziedzinach wiedzy,
które nie stały się niezależnymi naukami, a są to: etyka, estetyka, epistemologia, aksjologia, antropologia filozoficzna, metafizyka/ontologia; oprócz nich uprawiane są filozofie dedykowane poszczególnym naukom szczegółowym (filozofia prawa, filozofia historii itp.) oraz konkretne dziedziny filozoficzne dedykowane różnym naukom (etyka lekarska, moralność medycyny itp.)
idealizm
(gr. idein – widzieć) stanowisko filozoficzne wyrażające przekonanie o rzeczywistym istnieniu niematerialnych, abstrakcyjnych, inteligibilnych idei; może występować w różnych formach i być różnicowany na rozmaite sposoby; możemy na przykład rozróżnić idealizm umiarkowany, który zakłada, że poza ideami istnieje lub może istnieć materia, oraz idealizm rygorystyczny, w myśl którego żadna materia nie istnieje; czasem idealizm bywa przeciwstawiany materializmowi, a więc przekonaniu, że istnieje tylko materia i nie ma żadnych bytów abstrakcyjnych
metafizyka
(od gr. ta meta ta physika – to, co „ponad”, „poza” fizyką) jedna z sześciu klasycznych dyscyplin filozoficznych, czyli dziedzin filozofii, które nigdy nie stały się naukami od filozofii niezależnymi, lecz wciąż wchodzą w skład filozofii szeroko rozumianej; jej głównym pojęciem jest pojęcie bytu, a więc każdego możliwego przedmiotu; metafizyka bada sposoby i możliwości jego istnienia, określa jego właściwości; nazwa pochodzi od notatek Arystotelesa, które jeden z jego następców (Andronikos z Rodos) uporządkował i wydał pod wspólnym tytułem Metafizyka; w rozumieniu Stagiryty była „nauką pierwszą”, a więc podstawową dla wszelkiego poznania filozoficznego i naukowego; od czasów greckich uważana jest za dziedzinę filozoficzną, która swym namysłem obejmuje, ale także przekracza ogół nauk dotyczących świata fizycznego
neopozytywizm
(pozytywizm logiczny, empiryzm logiczny) szkoła filozoficzna zainicjowana we Wiedniu we wczesnych latach XX wieku, która odnosiła się do filozoficznych osiągnięć pozytywizmu i przystosowywała je do nowych realiów naukowych i społecznych; jej najbardziej znaną formacją było Koło Wiedeńskie, a do grona największych przedstawicieli należeli m.in. Moritz Schlick, Rudolf Carnap czy Otto Neurath
pozytywizm
nurt filozofii i literatury dominujący w drugiej połowie XIX w., który zainicjował Auguste Comte sześciotomowym dziełem Kurs filozofii pozytywnej (1830–1842); pozytywizm filozoficzny głosił ograniczenie się filozofii do twierdzeń naukowo weryfikowalnych, pewnych i obiektywnych, opartych na zasadach badań empirycznych i ich racjonalnej weryfikacji; dzięki temu filozofia pozytywna miałaby stać się intelektualnym podłożem
Audiobook
Polecenie 1
Zapoznaj się z treścią poniższego audiobooka. Przeanalizuj sposób, w jaki Comte dokonuje klasyfikacji nauk. Oceń, czy proces nazwany przez filozofa prawem trzech stadiów wydaje ci się logiczny i spójny.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteeritgOBX.html
Klasyfikacja nauk i prawo trzech stadiów, czyli pojmowanie nauki przez Comte’a
Jak już wiesz, Comte wyznaczył filozofii nową rolę. Miała ona pełnić funkcję wspólnej podstawy dla nauk szczegółowych – gromadzić wyniki ich badań, umieszczać je w szerszym, bo ogólno naukowym kontekście, a dzięki temu, przydawać im głębi. Takie podejście z jednej strony budziło podziw, przez co szkoła pozytywna zyskiwała coraz większą liczbę przedstawicieli, ale równocześnie powodowała zgorszenie w wielu środowiskach filozoficznych. Krytycy zarzucali pozytywistom, że okroili filozofię ze wszystkich ważnych dla niej dziedzin i zagadnień, ograniczając ją do roli czysto encyklopedycznej służącej nauk szczegółowych. Sam Comte niezbyt przejmował się tym zarzutem, gdyż uważał, że filozofia w końcu może stać się nauką nie budzącą wątpliwości i przydatną.
Wiesz również, że tak zarysowanemu sposobowi ujmowania filozofii towarzyszy też szczególny sposób klasyfikowania nauk. Aby ich zagadnienia mogły się wzajemnie przenikać i pozostawać w wartościowych relacjach, należy je posegregować według stopnia skomplikowania ich przedmiotów badań. Od nauk najogólniejszych i analizujących najmniej złożone zjawiska po te, które nie zajmują się zagadnieniami ogólnymi, lecz konkretnymi i złożonym zjawiskami. Były to więc kolejno: astronomia, a więc nauka o ruchu wszelkich ciał, fizyka, druga spośród nauk najbardziej ogólnych, jedynie w niewielkim stopniu zajmująca się zagadnieniami szczegółowymi, chemia, a zatem nauka jeszcze mniej ogólna, a mocniej skupiona na zjawiskach ziemskich, biologia, która tworzy skończoną ilość ogólnych teorii a rozważa całą złożoność świata
ożywionego, aż po socjologię, czyli naukę, która powinna opisywać wszelkie konkretne wydarzenia, procesy i zmiany świata społecznego.
Niektórzy badacze sugerują, że na samym szczycie tej gradacyjnej hierarchii sam Comte umieściłby jeszcze matematykę, która operuje jedynie abstrakcjami, bez jakiegokolwiek odniesienia do rzeczy konkretnych. Inni zaś uznają, że matematyka jest przede wszystkim metodą uprawiania wszelkiej teoretycznej nauki, więc i tak niejako przejawia się w tym schemacie.
Jak wiemy, współcześnie wskazuje się trzy warunki, po spełnieniu których można uznać jakąś naukę za autonomiczną czy niezależną. Po pierwsze: posiadanie własnego przedmiotu badań. Po drugie: posiadanie własnej terminologii, czy słownictwa naukowego. Po trzecie: posiadanie własnej metodologii, czyli metod i sposobów badania przedmiotu badań. Comte był jednak pod tym względem nieco bardziej wymagający. Uważał mianowicie, że każda nauka musi spełniać te same zasady, co filozofia pozytywna, w której skład ma wchodzić. Byłyby to kolejno: ograniczenie się do przedmiotów rzeczywistych, zajmowanie się tematami pożytecznymi, prezentowanie jedynie wiedzy pewnej, stosowanie metodologii nauk ścisłych i nieograniczanie się do samej krytyki, lecz również wyciąganie wniosków pozytywnych.
Chociaż więc sam wymienił jedynie pięć konkretnych nauk, to zakładał że przedstawiciele innych, działając według pięciu założeń filozofii pozytywnej, przebudują swe dyscypliny i samodzielnie uzupełnią o nie zarysowaną przez niego hierarchię. Tak się zresztą stało, gdyż szkoła pozytywna zaczęła z czasem skupiać przedstawicieli wielu profesji.
Oczywiście wiemy, że dokonanie takiej naukowej rewolucji miało służyć wyższemu celowi. Comte postulował reorganizację wiedzy ludzkiej, aby stała się wiedzą praktyczną, a dzięki temu była w stanie odmienić życie ludzkie. I to we wszelkich możliwych sferach: społecznej, ekonomicznej, politycznej, światopoglądowej i tak dalej.
Wraz z biegiem lat, gdy rozwijał się pozytywizm Comte’a, pojawił się kolejny, jeszcze szerszy kontekst jego rozważań. Przypomnijmy słynny cytat, który pojawił się w treści lekcji:
Panujące obecnie w umysłach [filozoficznych] zamieszanie wynika z jednoczesnego posiłkowania się trzema wykluczającymi się nawzajem filozofiami: teologiczną, metafizyczną i pozytywną.
Jeśliby jedna z tych trzech filozofii osiągnęła zupełną przewagę, zaistniałby określony porządek społeczny.
Polecenie 2
Jeszcze raz zapoznaj się z treścią audiobooka. Wczuj się w rolę reprezentanta dowolnej nauki, która nie została wymieniona przez Comte’a. Następnie, stosując te same kryteria, co francuski filozof, wskaż jej miejsce w zaproponowanej przez niego hierarchii. Swoją odpowiedź uzasadnij.
postawa w danym stadium rozwojowym dominuje. Zalążki myślenia pozytywnego, czyli naukowego, odnaleźć można już w fazie teologicznej, a zwłaszcza – w metafizycznej. Za swych wielkich poprzedników uważał Comte między innymi Bacona czy Kartezjusza, którzy starali się tworzyć światopogląd ściśle naukowy. Z drugiej jednak strony, w przytoczonym wcześniej cytacie mówił o pojedynku trzech filozofii, czyli właśnie: teologicznej, metafizycznej i pozytywnej. Takie ujęcie przemawia za twierdzeniem, że wpływ dwóch pierwszych faz na fazę ostatnią wciąż jest silny i że musi zostać przezwyciężony.
Tylko wtedy bowiem nauka zastąpi kult religijny, wiedza zajmie miejsce wiary, a w idealnym społeczeństwie przyszłości, które rozwija się samodzielnie i w pełni świadomie, prawdziwymi kapłanami staną się naukowcy. Oczywiście zainicjowanie tych najważniejszych przemian Comte nieskromnie przypisywał sobie.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Zalążki myśli pozytywistycznej widział Comte w...
filozofii neopozytywistów.
filozofii Kanta.
filozofii chrześcijańskiej.
filozofii Kartezjusza.
Ćwiczenie 2
Wskaż zdanie, które błędnie opisuje założenia Comte’a odnośnie do nauki.
Zgodnie z gradacyjną klasyfikacją nauk wraz ze wzrostem konkretności przedmiotu badań maleje ogólność nauki.
Co prawda Comte wskazał w swojej klasyfikacji tylko sześć nauk, ale pozytywizm zakładał, że do szkoły pozytywnej przyłączać się będą także przedstawiciele innych profesji.
Comte wprowadził termin „socjologia”.
Każda nauka szczegółowa powinna stać się elementem filozofii pozytywnej.
Za naukę najbardziej ogólną uważał Comte socjologię.
輸
輸
Ćwiczenie 5
Po prawej stronie znajdują się pojęcia i zagadnienia z zakresu filozofii i nauki. Przyporządkuj je do odpowiednich ramek po lewej stronie.
pojęcia, którymi zajmuje się filozofia pozytywna
pojęcia, które nie należą do sfery zainteresowań filozofii pozytywnej
dusza absolut
pierwsze przyczyny
racjonalny namysł iluminacja
bezpośrednie przyczyny
sens i cel istnienia człowieka
właściwości Bóg relacje
doświadczenie zmysłowe
醙
Ćwiczenie 6
Poniższa tabela zawiera twierdzenia dotyczące prawa trzech stadiów. Oceń prawdziwość zdań.
twierdzenie prawda fałsz Faza metafizyczna poprzedza fazę teologiczną, gdyż myślenie abstrakcyjne poprzedza wiarę i wymyślanie religii. Trzy fazy, które Comte wymienia w swej teorii trzech stadiów, wciąż przejawiają się w konflikcie filozofii teologicznej, pozytywnej i metafizycznej. Zainicjowanie ostatniego stadium rozwoju przypisuje Comte sobie. Rozwój ludzkości i rozwój wiedzy to procesy tożsame.
Ćwiczenie 7
Własnymi słowami wyjaśnij, co mieli na myśli pozytywiści, gdy postulowali uprawianie filozofii jako „nauki nauk”.
醙
難
Dla nauczyciela
Autor: Katarzyna Maćkowska
Przedmiot: Filozofia
Temat: Założenia pozytywizmu Comte'a
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe II. Elementy historii filozofii.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.
Cele operacyjne. Uczeń:
wyjaśnia, na czym w filozofii polegał pozytywizm; ocenia próby tworzenia filozofii jako nauki wszechogarniającej; ocenia pozytywistyczne pojmowanie nauk szczegółowych; opisuje własnymi słowami prawo trzech stadiów.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych; z użyciem komputera; mapa myśli.
Formy pracy:
praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
Faza wprowadzająca:
Faza realizacyjna:
