Pobierz Założenia teorii zderzenia cywilizacji Samuela Huntingtona i więcej Eseje w PDF z Komunikacja międzykulturowa tylko na Docsity!
Założenia teorii zderzenia cywilizacji Samuela Huntingtona Teoria zderzenia cywilizacji Samuela Huntingtona, politologa amerykańskiego pochodzenia powstała w 1993 roku po publikacji artykułu „The Clash of Civilisations?” (pol. Zderzenie cywilizacji?) w czasopiśmie Foreign Affairs i została rozwinięta w książce “The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order.” (pol. Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego) opublikowanej w 1996 r.. Teoria konfliktu cywilizacji opisana w wymienionych wyżej publikacjach stanowi autorską interpretację ewolucji polityki światowej po zakończeniu zimnej wojny. Jest to również odpowiedź Huntingtona na tezy zawarte w eseju Francisa Fukuyamy „The End of History?” (pol. Koniec historii?) opublikowanego w magazynie The National Interest w 1989 r. oraz rozszerzonego w książce „The End of History and the Last Man” (pol. Koniec historii i ostatni człowiek) wydanej w 1992 r.. Fukuyama w swoich publikacjach postawił tezę, że po upadku Związku Radzieckiego i zwycięstwie ideologii zachodu zakończył się w pewnym sensie światowy proces historyczny. Upadek komunizmu i przyjęcie przez wiele krajów systemu liberalnej demokracji, która z rynkowym systemem gospodarczym stanowi najlepsze z możliwych porządków rozpocznie okres, w którym wszystkie ludzkie zbiorowości dążyć będą do osiągnięcia tej uniwersalnej, ostatecznej formy organizacji życia. Teoria ta wywołała dyskusję w środowiskach naukowych, była również interpretowana na wiele sposobów – również jako zwiastująca nowy ład i nadchodzącą stabilność i hegemonię kultury zachodniej. Samuel Huntington przedstawił wizję świata, która niemal całkowicie przeczyła wizji Fukuyamy.^1 Główną tezą teorii Huntingtona było i jest założenie, że w pozimnowojennym świecie fundamentalnym źródłem konfliktów będą nie względy głównie ideologiczne czy ekonomiczne, a względy kulturowe i tożsamości kulturowej – cywilizacyjne. Główne konflikty globalnej polityki będą się pojawiać między narodami, przedstawicielami różnych cywilizacji. Zderzenia cywilizacji mają zdominować globalną politykę, a linie podziałów między cywilizacjami będą liniami, na których dojdzie do największych tarć i konfliktów.^2 Ewolucja źródeł konfliktu według autora teorii przebiegała stopniowo. Przez wieki podstawowym podłożem konfliktu była ekspansja państw, których głównymi siłami były państwa – krainy władców dążących do rozszerzania swoich wpływów, zwiększania (^1) Szymański K., Debata Samuela P. Huntingtona z Francisem Fukuyamą [w:] Kultura i Wartości, 16/2015, UMCS, Lublin 2015 s. 49-62. (^2) Huntington S., The Clash of Civilisations? [w:] Foreign Affairs, Summer 1993 , Nowy Jork 1993.
terytoriów, zdobywania nowych poddanych i dostępu do dóbr. Wówczas interesy władców były kluczowe i to z nich wynikały konflikty. Czas rewolucji francuskiej i pojawienia się narodów przyniósł kolejny etap, w którym to interesy narodowe i podziały między narodami były głównymi strefami tarcia – na znaczeniu straciły partykularne interesy władców. Z końcem I Wojny Światowej państwa i narody zgrupowały się wokół ideologii, w wyniku czego doszło do starć państw i narodów, przedstawicieli liberalnej demokracji, komunizmu, faszyzmu i innych. Zimna wojna w uproszczeniu podzieliła świat na liberalny zachód i komunistyczny wschód, a do konfliktów dochodziło w strefach granicznych tych dwóch biegunów, tam gdzie ścierały się wymienione ideologie. Najbardziej aktualnym w założeniu Huntingtona jest etap starcia cywilizacji, które tworzą wielobiegunowy świat.^3 Cywilizacja to najwyższy poziom zgrupowania kulturowe ludzi, powyżej którego jest już tylko tożsamość człowieka jako członka ludzkości bazująca na odróżnieniu go od innych gatunków. Niższe poziomy tożsamości to np. narodowa, językowa, lokalna etc. Cywilizacje definiują wspólne elementy, pośród nich język, religia, historia, zwyczaje, instytucje i samoidentyfikację ich członków. Przykładem takiego stopniowania identyfikacji człowieka może być: Warszawiak, Polak, Słowianin, Europejczyk i najszerszy - przedstawiciel cywilizacji zachodniej. Jako, że ludzie mogą definiować na nowo swoją tożsamość skład i granice poszczególnych cywilizacji mogą ulegać zmianie. Cywilizacje mogą obejmować duże grupy ludzi tak jak cywilizacja chińska, jak i bardzo małe, czego przykładem mogą być mieszkańcy Karaibów. W ramach jednej cywilizacji może funkcjonować wiele narodów i tworzonych przez nie państw, a także występują cywilizacje, które swym zasięgiem obejmują jeden naród czy państwo. Zgrupowania kulturowe najwyższego poziomu ulegają wewnętrznym podziałom, mogą łączyć się i pokrywać, czego przykładem jest na przykład cywilizacja zachodnia podzielona na wariant europejski i wariant amerykański. Cywilizacje to zjawiska dynamiczne – mogą powstawać i upadać, dzielić się i łączyć, funkcjonują zależnie od ich przedstawicieli. Huntington wymienił osiem współczesnych cywilizacji: zachodnią, latynoamerykańską, prawosławną, afrykańską, islamską, hinduistyczną, buddyjską, chińską i japońską. W obrębie tych cywilizacji tworzą się odmienne główne modele rozwoju politycznego i ekonomicznego, a problemy w środowisku międzynarodowym dotyczą głównie różnic między cywilizacjami.^4 (^3) Huntington S., Op. Cit. (^4) Huntington S., Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego , Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2011, s. 17-
prowadzenia inwestycji biznesowych czy nawet podróżowania po świecie wzmaga w ludziach poczucie przynależności do grup etnicznych, religijnych i cywilizacyjnych, co wpływa również na dostrzeganie różnic i animozji między poszczególnymi cywilizacjami. Kolejnym argumentem jest sytuacja wzrostu znaczenia przynależności religijnej kosztem tożsamości lokalnej spowodowana przez procesy modernizacyjne i globalizacyjne, co skutkuje powstaniem ruchów fundamentalistycznych, między innymi w chrześcijaństwie, islamie czy buddyzmie. Renesans znaczenia religii w życiu ludzi powoduje i wzmaga w nich poczucie przynależności do grup ponadnarodowych i tożsamości z nimi. Jednym z argumentów autora jest również trend zwrotu elit społeczeństw niezachodnich, będących w XX wieku pod dużym wpływem dominującej cywilizacji zachodniej ku swoim cywilizacjom. W ubiegłym wieku elity kształciły się w zachodnich ośrodkach i przejmowały zachodnie wzorce, postawy i wartości, jednak z czasem zaczęły wracać do korzeni i przez działalność w państwach narodowych, w ramach swoich cywilizacji mają wolę i zasoby do kreowania świata na właściwy dla swojej polityki sposób. Inny argument odnosi się do tożsamości etnicznej i cywilizacyjnej jako czegoś, czego praktycznie nie da się zmienić, co zmienić trudniej niż poglądy, ideologię czy status materialny. W konfliktach ideologicznych czy klasowych istniała możliwość dostosowania się do warunków, wybrania i ewentualnej zmiany strony, wystarczyło opowiedzieć się za którąś z nich, zaś w konfliktach między cywilizacjami człowiek, przedstawiciel jednej z nich nie jest w stanie zmienić szybko swojej przynależności i nie może być cywilizowany na dwa sposoby. Ostatnim argumentem jest znaczny wzrost regionalizacji. Z biegiem lat rośnie handel wewnątrzregionalny, na poszczególnych kontynentach zawiązują się organizacje współpracy gospodarczej, co pokrywa się z mapą cywilizacji. Największa integracja gospodarcza zachodzi pomiędzy krajami, które znajdują się w tych samych kręgach cywilizacyjnych. Jako przykład Huntington podał tu Wspólnotę Europejską grupującą kraje Europy zachodniej oraz Organizację Współpracy Gospodarczej zrzeszającą nie-arabskie kraje muzułmańskie. Różnice tożsamościowe pogłębiają się znacznie i powodują różnice w kwestiach politycznych, według nich kształtowane są sojusze i definiowane interesy oraz organizowana jest współpraca międzynarodowa i te właśnie różnice dzielące cywilizacje mogą stać się zarzewiem przyszłych konfliktów.^6 Cywilizacje według autora teorii zderzają się na dwóch poziomach: mikro i makro. Poziom mikro to poziom gdzie do konfliktów dochodzić ma pomiędzy grupami państw wzdłuż linii uskoków pomiędzy cywilizacjami, mają to być konflikty gwałtowne o kontrolę (^6) Ibidem.
nad terytorium i przejęcie władzy nad przeciwnikami. W skali makro państwa, przedstawiciele cywilizacji rywalizują o dominację militarną, gospodarczą, wpływy i kontrolę nad instytucjami międzynarodowymi i państwami, które nie są stronami walki oraz o promowanie wartości i systemów politycznych, a także wartości religijnych i kulturowych. Dominująca pozycja cywilizacji zachodu jest stale ograniczana przez cywilizacje pretendujące do przejęcia tej pozycji: chińską i arabską. Każda z cywilizacji posiada państwa wiodące, ośrodki koncentryczne, siły dominujące w danej cywilizacji. Przykładem państwa koncentrycznego kręgu cywilizacji zachodniej mogą być Stany Zjednoczone Ameryki, dla cywilizacji chińskiej Chińska Republika Ludowo-Demokratyczna, a dla cywilizacji arabskiej Arabia Saudyjska czy Iran. Wokół tych krajów gromadzą się państwa w różnorakich kręgach, od mniej do bardziej zintegrowanych kulturowo z krajem koncentrycznym. Potencjalne linie uskoków stanowią zatem państwa na pograniczach cywilizacji.^7 Dziś, po dwudziestu sześciu latach od publikacji artykułu widać chińskie dążenia do światowej dominacji, promocję chińskiej kultury oraz wypieranie przez nią wpływów amerykańskich. Podobnie cywilizacja arabska próbuje zrzucić dominację zachodu i rozszerza swoje wpływy poza rejon Bliskiego Wschodu. Zachodnia cywilizacja nadal promuje swoje rozwiązania polityczne i gospodarcze, ale także kulturę i dominuje w świecie. Linie cywilizacji, choć zacierają się geograficznie są widoczne we współczesnych konfliktach – w wojnie z terroryzmem, w konflikcie Iranu z USA czy walce handlowej Stanów Zjednoczonych z Chinami. Moim zdaniem świadczy to o tym, że założenia teorii zderzenia cywilizacji Huntingtona sprawdzają się w dzisiejszym świecie. BIBLIOGRAFIA (^7) Huntington S., Zderzenie cywilizacji… s. 90-
