Zarzadzanie kapitałem intelektualnym - Notatki - Zarządzanie, Notatki z Ekonomia i zarządzanie biznesem

Pobierz Zarzadzanie kapitałem intelektualnym - Notatki - Zarządzanie i więcej Notatki w PDF z Ekonomia i zarządzanie biznesem tylko na Docsity! Spis treści Definicja i podział kapitału intelektualnego ................................................................. 1 Historia zarządzania kapitałem intelektualnym ........................................................... 4 Znaczenie kapitału intelektualnego dla organizacji ..................................................... 5 Istota zarządzania kapitałem intelektualnym .............................................................. 7 Metody pomiaru kapitału intelektualnego ................................................................. 11 Organizacje uczące się............................................................................................. 24 Ochrona kapitału intelektualnego organizacji ........................................................... 26 Przyszłość zarządzania kapitałem intelektualnym .................................................... 26 Podsumowanie ......................................................................................................... 29 Bibliografia ................................................................................................................ 30 Spis rysunków .......................................................................................................... 31 Spis tabel .................................................................................................................. 31 1 Definicja i podział kapitału intelektualnego Kapitał to ogół zasobów materialnych i niematerialnych posiadanych przez przedsiębiorstwo, służy on pomnażaniu jego wartości rynkowej i aktywnemu kształtowaniu rozwoju w dłuższym horyzoncie czasowym. Pojęcie „kapitał intelektualny” po raz pierwszy zostało użyte w 1969 roku przez Johna Kennetha Galbraitha w liście do Michała Kaleckiego. Pisał on: „Jestem ciekaw, czy zdaje sobie Pan sprawę z tego, jak wiele my na całym świecie zawdzięczamy wkładowi Pańskiego Kapitału intelektualnego w ostatnich dekadach”1. Istnieje wiele definicji kapitału intelektualnego, każda z nich jest poprawna i nawzajem się uzupełniają. Pierwsza definicja określa kapitał intelektualny jako „kompetencje danej organizacji do osiągania dochodów w przyszłości, a zarządzanie tym kapitałem polega na kreowaniu wiedzy w organizacji, stwarzaniu warunków do dzielenia się nią oraz jej utrwalaniu”2. Druga określa kapitał intelektualny jako sumę wiedzy posiadanej przez ludzi tworzących społeczność przedsiębiorstwa oraz praktyczne przekształcanie tej wiedzy w składniki wartości przedsiębiorstwa. Obejmuje on wszystkie niewymierne elementy firmy, kształtujące różnice pomiędzy jej wartością, a wartością finansową firmy. Kapitał intelektualny może być też określany jako język myślenia i zbiór technik działania, odnoszących się do nośników przyszłych wyników przedsiębiorstwa. Jego składowe to więzi z klientami i partnerami, przedsięwzięcia innowacyjne, architektura organizacji przedsiębiorstwa oraz wiedza i umiejętności ludzi. Kapitał intelektualny to także suma aktywów przedsiębiorstwa, które nie są w pełni ujęte w sprawozdaniu finansowym przedsiębiorstwa, a które obejmują zarówno to, co tkwi w głowach członków organizacji i to, co pozostaje w przedsiębiorstwie, gdy oni je opuszczą. W literaturze można znaleźć także wiele różnych podziałów kapitału intelektualnego. 1 Strojny M., Zarządzanie kapitałem intelektualnym Ogólny zarys koncepcji, Przegląd organizacji 7-8/2000 s.16 2 Kapitał intelektualny dylematy i wyzwania, Pocztowski A. red., Wyższa Szkoła Biznesu -National-Louis University, Nowy Sącz 2001, s. 7 4 • Kapitał relacyjny - kapitał "kliencki" jest wiedzą osadzoną w organizacyjnych relacjach. Historia zarządzania kapitałem intelektualnym • 12 listopada 1987, Sveiby zakłada tzw. Grupę Konrada, której celem stało się opracowanie metody pomiaru i zarządzania aktywami niematerialnymi przedsiębiorstw i organizacji; • 1989 Powstaje Raport Konrada, w którym zostają wytknięte wady tradycyjnych metod sprawdzania, w których najistotniejsze są dobra materialne i z których nie można dowiedzieć się niczego na temat zasobów ludzkich. W raporcie wskazano nową drogę, sprawdzalczości, ponieważ wskaźnik finansowy nie jest już najważniejszy. Zamieszczono w nim 30 wskaźników, dzięki którym można zmierzyć i wykonać analizę stanu kapitału intelektualnego dowolnej organizacji; • 1989 – 1992 powstają, kolejne koncepcje zarządzania kapitałem intelektualnym (na podstawie Raportu Konrada), a mianowicie Monitor Aktywów Niematerialnych (Intangible Asset Monitor) rozwijany przez Sveibe’go oraz Nawigator (Navigator) firmy ubezpieczeniowej Skandia AFS; • 1991 Powstaje pierwsze w historii stanowisko dyrektora kapitału intelektualnego w firmie Skandia AFS, które obejmuje Leif Edvinsson; • 1991 Magazyn „Fortune” publikuje liczne artykuły popularyzatorskie, a w końcu i cover story zatytułowane „Brainstorm” autorstwa Thomasa Stwewarda; • 1992 W USA równolegle, lecz niezależnie od Monitora i Nawigatora, narodził się model „Zbilansowanych Kart Wyników” (Balanced Scorecard- BSC), autorstwa Roberta Kaplana i Davida Nortona; • 1995 Największe organizacje, wypowiadają się za ustanowieniem nowych standardów gospodarczych i ich spopularyzowaniem. 5 USA ----------------------------------------------------------------------------------- SZWECJA 1987 1989 1991 1992 1995 Rysunek 1 Historia zarządzania kapitałem intelektualnym Źródło: opracowanie własne na podstawie: Strojny M., Zarządzanie kapitałem intelektualnym. Ogólny zarys koncepcji. Przegląd Organizacji 7-8/2000, s. 18 Znaczenie kapitału intelektualnego dla organizacji Kapitał intelektualny jest istotnym składnikiem każdego przedsiębiorstwa z kilku powodów: • W procesie tworzenia, dzielenia i utrwalania wiedzy powstają nowe produkty, usługi i rynki, które są podstawą osiągania dochodów i trwałej przewagi konkurencyjnej. 12.XI powstaje „Grupa Konrada” Publikacja Raportu Konrada WM-Data i kilka innych firm szwedzkich zaczyna stosować model Konrada Skandia AFS powołuje Lifa Edvinssona na stanowisko dyrektora kapitału intelektualnego OECD i UE postulują włączenie kapitału ludzkiego do raportów rocznych Powstaje Nawigator firmy Skandia Skandia i 43 inne firmy szwedzkie publikują raport dotyczący kapitału intelektualnego W czerwcu „Fortune” zamieszcza cover story poświęcone kapitałowi intelektualnemu Kaplan i Norton przedstawiają na łamach „Harvard Business Review” koncepcje BSC Amerykańskie przedsiębiorstwa inicjują działania dotyczące kapitału intelektualnego 6 • Jest on też współcześnie traktowany jako znaczący składnik wartości rynkowej firmy. Hasłem dużych światowych firm staje się zdanie „nasi pracownicy są naszym największym aktywem”. • W czasach globalizacji każdy element biznesu może przybrać postać informacji, a co za tym idzie, stać się elementem kapitału intelektualnego organizacji. • Kapitał intelektualny jest tez najważniejszym w obecnych czasach źródłem konkurencyjności, ponieważ jest dużo trudniej dostępny niż kapitał finansowy. • Kapitał intelektualny polega też na kontaktach z klientem, należy więc sobie odpowiedzieć na pytanie, kto jest klientem i jak do niego dotrzeć. • Pojawiła się też w naszych czasach duża sieciowość firm, a co za tym idzie konieczne jest odblokowanie wiedzy i dzielnie się informacjami. Wiedza jest kosztowna na etapie tworzenia, a tania w procesie wykorzystania, ponieważ jest to zasób nieograniczony. Pojawiająca się w związku z tym wiedza staje się nośnikiem zespolenia przedsiębiorstwa z klientami, a co za tym idzie następuje ciągła odnowa przedsiębiorstwa. • Kapitał intelektualny jest również pozabilansowym potencjałem przedsiębiorstwa i stanowi o jego pozycji konkurencyjnej i potencjalnym sukcesie rynkowym. Pomnażany kapitał to wiedza produktywna, ponieważ prowadzi do zadowolenia klientów. • Od prawidłowego zarządzania kapitałem intelektualnym zależy efektywność kapitału materialnego. Kapitał intelektualny dostarcza organizacjom informacji o klientach, ich oczekiwaniach oraz o dostawcach i konkurencji. • Pozwala na budowanie pozycji rynkowej w warunkach dużej zmienności otoczenia, globalizacji i szybkiego postępu technicznego. Kapitał intelektualny może być wykorzystywany równocześnie w różnych miejscach i do różnych celów. • W warunkach globalizacji jest istotnym składnikiem każdej organizacji, ponieważ w jednej chwili każda firma może stać się konkurentem innej, nawet bardzo odległej firmy. 9 Zarządzanie wiedzą oraz zarządzanie kapitałem intelektualnym muszą być zintegrowane we wczesnym etapie. Na początku należy się skoncentrować na procedurach, które wspierają istniejące praktyki a potem stopniowo rozszerzać na inne dziedziny. Zarządzanie kapitałem intelektualnym nie może być zcentralizowane, muszą być w nie zaangażowani wszyscy pracownicy, ponieważ muszą zajść następujące fakty: • Ogólny dostęp do informacji; • Poczucie przynależności i lojalności pracowników; • Ciągły proces rozwoju zawodowego; • Orientacja zespołowa; • Orientacja na klienta; • Wysoki poziom motywacji pracowników; • Twórczość i innowacje; • Elastyczność i uczenie się na błędach; • Wysoka wartość wiedzy i kapitału intelektualnego. Od kilku lat organizowany jest konkurs na najlepsze przedsiębiorstwo w zarządzaniu kapitałem intelektualnym - European Most Admired Knowledge Enterprises (MAKE). Program prowadzą firmy Teleos i The KNOW Network. W konkursie tym przedsiębiorstwa klasyfikowane są wg następujących kryteriów: • Sukcesy we wprowadzaniu kultury wiedzy w przedsiębiorstwie; • Wspieranie przez Zarząd przedsiębiorstwa systemu zarządzania wiedzą; • Zdolność do innowacji we wszystkich obszarach działalności organizacji; • Sukcesy w maksymalizacji intelektualnych aktywów; • Efektywność stosowania wiedzy w rozwiązaniach praktycznych; • Sukcesy we wprowadzaniu kultury ciągłego uczenia się organizacji; • Efektywność wykorzystania wiedzy w promowaniu wartości dla klientów i wzmacniania ich lojalności; • Wkład zarządzania wiedzą do generowania wartości dodanej dla właścicieli przedsiębiorstwa. 10 Konstruowane są indeksy wartości przedsiębiorstwa uwzględniające system kreowania wartości poprzez zarządzanie wiedzą. Jonathan Low przedstawia listę dziewięciu kategorii tworzących indeks VCI (Value Creation Index): • innowacyjność, • jakość, • obsługa klientów, • zarządzanie możliwościami, • powiązania z partnerami, • technologia, • wartość marki, • współpraca między pracownikami, • relacje środowiskowe i społeczne. W raporcie "Measures that Matter" opracowanym na podstawie badań Centre for Business Innovation (CBI) przy Cap Gemini Ernst & Young uznano następujące kategorie za istotne i bardzo istotne determinanty długookresowego sukcesu przedsiębiorstwa: • relacje z klientami, • wizerunek przedsiębiorstwa, • jakość produktów i usług, • pozycja konkurencyjna, • działalność operacyjna, • innowacyjność produktów i usług, • relacje z pracownikami, • relacje z dostawcami, • krótkookresowe wyniki finansowe, • działalność na rzecz środowiska naturalnego, • alianse z innymi przedsiębiorstwami. 11 Metody pomiaru kapitału intelektualnego Podstawowa metoda służąca do pomiaru kapitału intelektualnego, przyjmująca za wartość rynkową przedsiębiorstwa kapitał finansowy (wartość księgową) oraz kapitał intelektualny jest metodą na podstawie, której można określić pieniężną wartość kapitału intelektualnego na podstawie równania: Kapitał intelektualny = wartość rynkowa – wartość księgowa W przypadku spółek akcyjnych notowanych na giełdach, pomiar kapitału intelektualnego jest prosty. Stosuje się miernik MVA (Market Value Added) - rynkowej wartości dodanej. MVA jest definiowana jako nadwyżka wartości rynkowej przedsiębiorstwa nad wartością zainwestowanego w przedsiębiorstwie kapitału. Ponieważ w spółkach akcyjnych wartość rynkowa kapitału własnego równa się iloczynowi ceny rynkowej jednej akcji i liczby wyemitowanych akcji to MVA jest równe: MVA = cena rynkowa akcji x liczba akcji – wartość księgowa kapitału własnego MVA jest różnicą pomiędzy wartością całkowitych wpływów gotówkowych, jakie mogliby uzyskać wszyscy akcjonariusze wycofując swój kapitał z przedsiębiorstwa, a kwotą zaangażowaną przez nich uprzednio poprzez zakup emitowanych akcji i reinwestowanie zysków. Źródłami MVA są: • projekty innowacyjne, • aktywa rynkowe obejmujące: o nabywców, o technologie, o dystrybucja, o sprzedaż. Wśród mechanizmów konwersji aktywów rynkowych i projektów innowacyjnych na zdyskontowany strumień przepływów pieniężnych można wymienić: • procedury sprzedaży, 14 9. Wydajność administracyjna / przychody. Należy te dziewięć wskaźników połączyć w jeden wskaźnik, odzwierciedlający efektywność wykorzystania kapitału intelektualnego. Równanie tego wskaźnika ma postać: i = (n /x) gdzie (n) to suma wartości dziesiętnych dziewięciu wskaźników wydajności, a (x) jest liczbą tych wskaźników, czyli obliczamy średnią wartość tych wskaźników. Przykładowo przypiszmy odpowiednim wskaźnikom wartości: Udział w rynku = 0.5 Indeks zadowolonych klientów = 0.8 Indeks przywództwa = 0.3 Indeks motywacji = 0.4 Indeks zasobów badawczo-rozwojowych = 0.9 Indeks godzin szkoleniowych = 0.9 Indeks osiąganej jakości w stosunku do celu jakości = 0.8 Retencja pracowników = 0.7 Wydajność administracyjna / przychody = 0.9 Z powyższego równania otrzymujemy współczynnik wydajności równy i = 68%. Przyjmijmy też, że bezwzględna wartość kapitału intelektualnego organizacji wynosi 200 milionów dolarów. Wtedy iC wyniesie: iC = 0.68 x 200 milionów $ = 136 milionów $. Pomiar kapitału daje dobrą podstawę do wyceny przedsiębiorstwa, zwracając równocześnie uwagę na rolę tego kapitału w przetwarzaniu i transformacji przedsiębiorstwa. Wartościując kapitał intelektualny, robimy to w trzech wymiarach5: 1. wartości rynkowej 2. wielkości strat w przypadku utraty 3. wpływu na wzrost dochodów i obniżenie kosztów W przypadku kapitału ludzkiego najważniejsze elementy to: • jasność umysłów pracowników; • częstość działań bez namysłu; 5 Bartnicki M., Pomiar kapitału intelektualnego, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw 11/2000, s.12-13 15 • ludzie najlepsi w branży; • dawanie z siebie wszystkiego; • możliwie najlepsze wykorzystywanie potencjału społecznego; • wychodzenie przez ludzi z nowymi pomysłami; • dążenie pracowników do wykonania zadań na jak najwyższym poziomie. Najistotniejsze dla kapitału rynkowego są : • robienie interesu na pragnieniach klienta; • zadowoleni klientów; • ufność w przyszłość wspólną z klientem; • rynkowe zorientowanie przedsiębiorstwa; • obsługa klienta przydająca wartości; • długowieczność więzi rynkowych; • przywiązanie klienta. Kapitał strukturalny znajduje swe odzwierciedlenie w: • efektywności przedsiębiorstwa; • pomniejszaniu kosztów uzyskania dochodów; • najlepszym czasie transakcji; • zmniejszającym się czasie realizacji zleceń; • najniższym koszcie wykonania; • rosnącym dochodzie na jednego zatrudnionego; • najwyższym dochodzie na jednego zatrudnionego; Należy przeprowadzić selekcję • doboru form kapitału; • doboru wag; • doboru wskaźników. Na każdy z nich działają trzy czynniki: strategia, charakterystyka przedsiębiorstwa i charakterystyka biznesu. 16 Tabela 1 Selekcja form kapitału, wag i wskaźników Źródło: Bartnicki M., Pomiar kapitału intelektualnego, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, Nr 11/2000, s. 14 Elementy selekcji Czynniki selekcji Selekcja form kapitału Selekcja wag Selekcja wskaźników Strategia Prowadzony biznes Przedsiębiorstwo Strategia ma największy wpływ na dobór różnych form kapitału intelektualnego, nadaje im sens i ułatwia zrozumienie ich roli. Dla prawidłowego doboru wskaźników najważniejsza jest znajomość działalności bieżącej przedsiębiorstwa. Dla odpowiedniego przypisania wag nadrzędną spraw jest określenie znaczenia roli poszczególnych składników kapitału w tworzeniu wartości, liczy się więc dynamika przemysłu. Dotychczas rozwiązania zawierały indeksy osobno dla każdej formy kapitału. Graficzne zobrazowanie zmian wartości tych indeksów w czasie uwidacznia wzajemne zależności, ułatwia dyskusje i sprzyja porównywaniu. Indeks nie pozwala zmierzyć wartości kapitału intelektualnego, lecz pozwala na bezpośrednie odzwierciedlenie zmian zachodzących w tym obszarze kształtowania wartości przedsiębiorstwa. Wartość przedsiębiorstwa ma dwa podstawowe źródła: aktywa umożliwiające bieżącą działalność przedsiębiorstwa oraz sposobności, czyli możliwości przyszłej działalności przedsiębiorstwa. Kapitał intelektualny zdecydowanie silniej wpływa na możliwość przyszłego gospodarowania niż na bieżącą działalność. Dążenie do uchwycenia związków pomiędzy kapitałem intelektualnym a rynkową wartością przedsiębiorstwa prowadzi do pogłębienia wiedzy o naturze prowadzonej działalności gospodarczej. Przekształcenie przez przedsiębiorstwo operacji i możliwości w swoją wartość zależy od efektywności stosowania kapitału finansowego i intelektualnego. Jednakże kapitał finansowy (związany głównie z działalnością bieżącą) podlega prawu zmniejszających się dochodów, a kapitał intelektualny (związany ze sposobnościami) prawu zwiększających się dochodów. Wyzwaniem jest zespolenie tych dwóch różnych źródeł wartości przedsiębiorstwa. 19 • pojemność sieci komputerowej / zatrudnionego; • wynik na działalności IT / zatrudnionego, 4. Obszar rozwoju i odnowy potencjału produkcyjnego: • wydatki na rozwój kompetencji / zatrudnionego; • współczynnik zadowolenia zatrudnionych; • inwestycje w kapitał relacyjny / klienta; • udział godzin szkoleń; • udział godzin prac rozwojowych; • udział szans; • wydatki na R&D / wydatki na administrację; • wydatki na szkolenia / zatrudnionego; • wydatki na szkolenia / wydatki na administrację; • wydatki na rozwój biznesu / wydatki na administrację; • udział zatrudnionych powyżej 40 lat życia; • wydatki na rozwój technologii IT / wydatki na IT; • wydatki na szkolenia IT/ wydatki na IT; • R&D zasoby / ogólne zasoby; • szanse pozyskiwania klientów; • przeciętna wieku klientów, wyszkolenie; dochód; • przeciętny okres współpracy klienta z przedsiębiorstwem (w miesiącach); • inwestycje edukacyjne; • ukierunkowanie komunikacji do klienta / rocznie; • nowe rynkowe inwestycje rozwojowe; • inwestycje rozwojowe w kapitał strukturalny; • wartość systemu EDI; • wznowienia oprogramowania w systemie EDI; • pojemność systemu EDI; • procentowy udział nowych produktów do pełnej rodziny produktów w przedsiębiorstwie; • inwestycje badawczo rozwojowe R&D w badania podstawowe; 20 • inwestycje badawczo - rozwojowe R&D w projektowanie produktu (tj. wartość pieniężna zainwestowana w zmianę jakości, ilości i różnorodność produktów, projektów, itp.); • inwestycje badawczo - rozwojowe w zastosowania (wdrożenia); • inwestycje we wdrażanie nowych produktów i szkolenia; • przeciętna wieku patentów w przedsiębiorstwie; • niezrealizowane rozwiązania patentowe. 5. Obszar zasobów pracowniczych: • indeks przywództwa; • indeks motywacji; • indeks możliwości; • liczba pracowników / liczba pracowników będących właścicielami akcji przedsiębiorstwa; • zyskowność na pracownika; • przeciętny okres obsługi serwisowej przedsiębiorstwa; • liczba menadżerów; • liczba kobiet menadżerów; • przeciętny wiek zatrudnionych; • liczba pracowników z doświadczeniem w handlu i IT; • czas szkoleń (dni / rok); • umiejętność załogi w zakresie technik komputerowych; • liczba kierowników szczebli pośrednich; • liczba kobiet na stanowiskach kierowników szczebli pośrednich; • liczba pełnoetatowych pracowników; • przeciętny okres zatrudnienia w przedsiębiorstwie pełnoetatowych pracowników; • przychód na etatowego pracownika, przeciętny roczny koszt szkoleń, komunikacji oraz programów doradztwa dla pełnoetatowych pracowników; • liczba pracowników etatowych korzystających z udogodnień socjalnych w przedsiębiorstwie; 21 • procent etatowych pracowników; • koszt rocznych szkoleń, komunikacji i programów doradczych; • liczba pracowników zatrudnionych czasowo (sezonowo); • przeciętny okres zatrudnienia pracowników czasowych; • roczny koszt szkoleń i programów doradczych dla pracowników czasowych; • liczba sezonowych pracowników lub pracujących na kontrakcie do przeciętnego okresu kontraktu; • liczba menadżerów ze stopniami zawodowymi, naukowymi, artystycznymi, itp. Inną metodą jest karta pomiaru „widocznych sygnałów” służąca do zobrazowania kondycji kapitału intelektualnego Tabela 2 Zbilansowana karta pomiaru Źródło : CMA Management, May 2000, s. 20 Zbilansowana karta pomiaru „widocznych znaków” kapitału intelektualnego Lp. Znaki i ocena jego widoczności 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1. Wizerunek marki, reputacja 2. Ludzie żyjący strategią 3. Uważanie firmy za świetne miejsce pracy 4. Celowe dzielenie się wiedzą 5. Wyzwanie istniejącego status quo 6. Antycypowanie przyszłości, proaktywność 7. Ciągłe zespalanie niespójności związanych z działalnością 8. Wczuwanie się w pozycję klienta 9. Rozpoznawanie inicjatywy i innowacyjności 10. Uczenie się z wielu źródeł Kolejne miary, według składników kapitału, to7: 7 Roslender R.: A Contemporary Management Accounting Perspective. Management Accounting, Februarry 2002, s. 34 24 • jakość produktów i usług; Organizacje uczące się Organizacje uczące się są ważnym tematem przy omawianiu kapitału intelektualnego, ponieważ: • współczesny rynek cechuje duża tymczasowość, dlatego elastyczniejsze i efektywniejsze zarządzanie kapitałem ludzkim, które występuje w tych organizacjach jest obecnie bardzo pożądane; • tylko takie organizacje są w stanie utrzymać się na rynku i skutecznie konkurować; • organizacje te realizują najefektywniej proces uczenia się, ponieważ uczenie się jednostki jest powiązane z uczeniem się całej organizacji, co daje efekt synergii. Organizacja ucząca się to: 1. organizacja umożliwiająca uczenie się wszystkim swoim pracownikom i podlegająca nieustannej zmianie; 2. mająca bardziej naturę procesu niż stałej formy, jest ciągłą zmianą, ciągłą metamorfozą, ciągłym ruchem; 3. grupa ludzi, którzy nieustannie wzmacniają swoje zdolności do kreowania przyszłości, jakiej się poddają 4. organizacja, która wspiera uczenie się jej wszystkich członków i sama się ciągle przekształca. Organizacja ta tworzy takie warunki, aby uczenie się nie było tolerowane, lecz wręcz wymagane; 5. organizacja stale rozwijająca swoje możliwości kreowania własnej przyszłości. 5 czynników funkcjonowania organizacji uczącej się8: 1. myślenie systemowe – obserwowanie rzeczywistości jako ciągu przyczynowo-skutkowego i dzięki czemu staje się możliwe oddziaływanie strukturalne na procesy, zwłaszcza produkcji; 8 Senge P. M., Piąta dyscyplina Teoria i praktyka organizacji uczących się, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998 25 2. mistrzostwo osobiste – kreatywne podejście do procesu rozwoju osobistego menadżerów, a także pracowników (warsztat profesjonalny i rozwój osobisty); 3. modele myślowe – które definiują system wartości i zasad działania firmy, określają „nasz sposób działania” (ang. „ the way we do things there”), są składnikiem kultury organizacji; 4. wizja przyszłości organizacji – wizja wszystkich pracowników, całkowite zaangażowanie pracowników występuje wtedy, gdy wizje organizacji i jednostek się pokrywają; 5. zespołowe uczenie się – wywołanie tego samego stopnia zaangażowania pracowników w proces uczenia się. Warunki funkcjonowania organizacji uczącej się: • nieskrępowany przepływ informacji w poziomie i w pionie np. za pomocą baz danych w Intranecie; • tworzenie przyjaznego środowiska do wypróbowywania nowych umiejętności, do podejmowania ryzyka, tolerancja błędów (są one materiałem do nauki); • zachęcanie pracowników do rozwoju osobistego, co jest w praktyce równoznaczne z dofinansowaniem lub całkowitym pokryciem kosztów nauki podjętej przez pracownika. Wyzwania dla kierowników pojawiające się przy zarządzaniu organizacjami uczącymi się: • zmiana układu pracodawca – pracownik, ponieważ w organizacji uczącej się to właśnie pracownikowi przypisana jest odpowiedzialność za własną osobowość w firmie i za własną karierę; • pracownik równolegle prowadzi 2 lub więcej karier zawodowych; • najszerszy wachlarz technik organizowania pracy (praca w domu, telepraca, elastyczny czas pracy); • funkcje szkoleniowe; • pomysłowe i niestandardowe rozwiązania płacowe. 26 Ochrona kapitału intelektualnego organizacji W interesie każdej organizacji jest to, by wszystkie posiadane zasoby znajdowały się pod kontrolą i były osiągalne w każdym momencie. Przy kapitale intelektualnym jest to problem, ponieważ kapitał intelektualny tkwi głównie w głowach pracowników, występuje więc brak formalnej postaci, trudne jest zatem stałe jego strzeżenie i stała dostępność (choroby pracowników, emerytura). Dlatego należy nadać efektom działania osobowego kapitału intelektualnego postać słownego, graficznego bądź elektronicznego dokumentu. Kapitałowi intelektualnemu w obszarze techniki – dokumentu w formie opisu wynalazku, dokumentacji projektu, zapisu receptury, kapitałowi intelektualnemu w obszarze organizowania działalności i budowania kontaktów organizacji z otoczeniem: graficzną i opisową postać struktury organizacyjnej (regulaminy wewnętrzne, bazy danych, znaki towarowe i handlowe, oznaczenia). Wszystko to tworzy cenne i wartościowe zasoby własności intelektualnej danej organizacji. Zasoby te dzielimy na dobra wolne i dobra chronione. • Dobra wolne to dobra powszechnie dostępne, na których organizacja nie może ustanowić wyłącznego prawa do korzystania (wiedza powszechnie znana, opublikowana w mediach, nauczane w szkołach oraz te dobra niematerialne, których okres ochronny minął lub, których ochrona została cofnięta. • Dobra chronione, to takie, nad którymi organizacja ma ustanowione wyłączne prawo korzystania. Przyszłość zarządzania kapitałem intelektualnym Już od dawna każdą rzecz mającą jakąś wartość można było wymienić, czy to na targu, czy też począwszy od XVII wieku na giełdzie. Na początku były to giełdy gdzie wymieniano akcje kapitałowe, a od końca XIX wieku na giełdach całego świata, szczególnie na Wall Street w Nowym Jorku maklerzy wymieniali, sprzedawali i kupowali akcje przedsiębiorstw w szale spekulacji. Rada Giełdy w Chicago 29 Podsumowanie Trudność w zarządzaniu kapitałem intelektualnym polega na tym, że nie ma możliwości, by system rachunkowości finansowej uchwycił prawdziwa wartość współczesnego przedsiębiorstwa. Kapitał intelektualny nie zastępuje i nie eliminuje tradycyjnej rachunkowości, jednak uzupełnia ją o współczesne aspekty. Aby to zrobić potrzebna jest identyfikacja niematerialnych składników , które często znajdują się poza bilansem, zmierzenie ich i zaprezentowanie. Po to właśnie powstały systemy mierników i równanie iC. Dzięki ich w miarę jednolitemu zapisowi można porównywać kapitał intelektualny kilku organizacji. A skoro nie obejmują one zysków i strat w sensie pieniężnym, mogą być stosowane nie tylko w organizacjach komercyjnych lecz także w tych nie nastawionych na zysk. Równanie iC pozwala z kolei na stworzenie w przyszłości rynku (giełdy) kapitału intelektualnego. Kapitał intelektualny uwzględnia zacieranie się granic między organizacjami, przedsiębiorstwami i innymi instytucjami. Jest on także niezmiernie ważny z powodu globalizacji, która postępuje coraz szybciej i wymaga dzielenia się wiedzą w obrębie całej naszej planety. 30 Bibliografia Książki: 1. Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektualny, PWN, Warszawa 2001 2. Kapitał intelektualny dylematy i wyzwania, A. Pocztowski red, Wyższa Szkoła Biznesu National -Louis University, Nowy Sącz 2001 Czasopisma: 1. Bartnicki M., Pomiar kapitału intelektualnego, Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw 11/2000 2. CMA Management , May 2000 3. Strojny M., Zarządzanie kapitałem intelektualnym Ogólny zarys koncepcji, Przegląd organizacji 7-8/ 2000 4. Roslender R. : A Contemporary Management Accounting Perspective. Management Accounting, Februarry 2000 31 Spis rysunków Rysunek 1 Historia zarządzania kapitałem intelektualnym ............................................... 5 Spis tabel Tabela 1 Selekcja form kapitału, wag i wskaźników ........................................... 16 Tabela 2 Zbilansowana karta pomiaru ...................................................................... 21