Pobierz Zarządzanie zapasami w przedsiębiorstwie w kontekście utrzymania ciągłości produkcji i więcej Publikacje w PDF z Analiza i zarządzanie w biznesie tylko na Docsity!
ZARZĄDZANIE ZAPASAMI W PRZEDSIĘBIORSTWIE
W KONTEKŚCIE UTRZYMANIA CIĄGŁOŚCI PRODUKCJI
MANAGEMENT OF INVENTORIES IN AN ENTEPRISE IN THE
CONTEXT OF PRODUCTION CONTINUITY
Izabela EMERLING
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
Streszczenie: Zapasy stanowią bardzo istotną kategorię w rachunkowości każdego przedsiębiorstwa. Zarządzanie zapasami przedsiębiorstwa jest dla zarządu jednym z istotniejszych obszarów decyzyjnych. Prawidłowe zarządzanie zapasami pozwala na ograniczenie kosztów całkowitych i zwiększenie jakości produkcji, co jest celem zintegrowanego systemu zarządzania. Prawidłowe zarządzanie finansami wpływa też pozytywnie na utrzymanie płynności finansowej w przedsiębiorstwie. Celem artykułu jest przedstawienie problematyki zarządzania zapasami w przedsiębiorstwie w kontekście utrzymania ciągłości produkcji oraz płynności finansowej podmiotu.
Słowa kluczowe: zapasy, rachunkowość, zarządzanie zapasami, redukcja kosztów, produkcja, płynność
1. WSTĘP
Zapasy stanowią bardzo istotną kategorię w rachunkowości każdego przedsiębiorstwa. Odgrywają one bardzo ważną rolę w utrzymaniu ciągłości produkcji, a co za tym idzie, przyczyniają się do wypracowywania coraz wyższych zysków ze sprzedaży, co z kolei wpływa na płynność jednostki gospodarczej. Szczegółowa informacja o stanie zapasów jest wiedzą niezbędną dla prowadzącego działalność produkcyjną przedsiębiorstwa. Wiedza ta pozwala bowiem z jednej strony na uniknięcie niepotrzebnych kosztów związanych z utrzymywaniem powierzchni magazynowych, zaś z drugiej strony na szybką reakcję w sytuacji, gdy potrzebne są zwiększone zapasy w przypadku zwiększania produkcji. Zarządzanie zapasami przedsiębiorstwa jest dla zarządu jednym z istotniejszych obszarów decyzyjnych. Prawidłowe zarządzanie zapasami pozwala na ograniczenie kosztów całkowitych i zwiększenie jakości produkcji, co jest celem zintegrowanego systemu zarządzania [15]. Zachowanie krótkoterminowej płynności jest uwarunkowane posiadaniem wystarczających zasobów środków pieniężnych uzyskiwanych ze sprzedaży dóbr, usług. Dopływ tych środków zależy również od sposobu zarządzania zapasami, w których zamrożone są środki pieniężne [5]. Płynność finansowa przedsiębiorstwa oznaczająca zdolność do terminowej spłaty zobowiązań bieżących, wymaga dysponowania aktywami bieżącymi w niezbędnej wysokości. Natomiast posiadanie należności krótkoterminowych w postaci kredytów towarowych pozwala na wzrost przychodów ze sprzedaży pod warunkiem, że środki te można łatwo i szybko upłynnić [5]. Celem artykułu jest przedstawienie problematyki zarządzania zapasami w przedsiębiorstwie w kontekście utrzymania ciągłości produkcji oraz płynności finansowej podmiotu. Zastosowane metody badawcze opierają się na studiach literaturowych z badanego zakresu oraz ocenie zarządzania zapasami. Analizie poddane zostaną wskaźniki obliczone na podstawie danych ze sprawozdania finansowego, opisujące gospodarowanie zapasami. Metody te zostaną przedstawione w kontekście ich przydatności do oceny zarządzania zapasami w badanym przedsiębiorstwie. Badanie zostanie przeprowadzone na spółce notowanej w na Giełdzie Papierów Wartościowych. Podstawową hipotezą badawczą jest założenie że zarządzanie zapasami jest bardzo istotne dla utrzymania ciągłości produkcji w
przedsiębiorstwie i ma wpływ na płynność finansową przedsiębiorstwa. Weryfikacja powyższej hipotezy badawczej jest głównym celem tego artykułu.
2. ZAPASY I ICH ZNACZENIE W PRZEDSIĘBIORSTWIE
Zapasy są bardzo istotną częścią większości operacji przedsiębiorstwa. Zgodnie z treścią MSR 2 do zapasów należy zaliczyć aktywa, które: przeznaczone są do sprzedaży w toku zwykłej działalności gospodarczej lub, są w trakcie produkcji przeznaczonej na taką sprzedaż lub, mają postać materiałów lub dostaw surowców zużywanych w procesie produkcyjnym lub w trakcie świadczenia usług. Ponadto do zapasów należy zaliczyć zakupione i przeznaczone do odsprzedaży dobra. Zapasy obejmują również wyroby gotowe wyprodukowane lub będące w trakcie wytwarzania ich przez jednostkę gospodarczą, łącznie z materiałami i surowcami oczekującymi na wykorzystanie w procesie produkcji. Ich poziom zależy w dużej mierze od wielkości sprzedaży. Zapasy to najmniej płynna część krótkoterminowych aktywów [3]. Zapasy zmniejszają ryzyko związane z niepewnością i terminowością dostaw oraz niepewnością rynku. Łańcuchy dostaw od dostawcy do odbiorcy często opóźniają się. Jakość otrzymanych towarów nie zawsze jest odpowiednia. Dostawcy mogą mieć kłopoty z terminowym dostarczeniem zamówień. Utrzymywanie odpowiednio wysokich zapasów umożliwia przedsiębiorstwu utrzymywanie równomiernej produkcji pomimo fluktuacji czasu dostaw. Przedsiębiorstwo nie jest z reguły w stanie ocenić dokładnie jakie będzie zapotrzebowanie na jego produkty. Utrzymując zapasy może ono zaspokoić popyt nawet w przypadku jego niespodziewanego wzrostu [4]. Zamawianie surowców, transport, produkcja oraz magazynowanie produktów w większych partiach jest z reguły tańsze w przeliczeniu na jednostkę wyrobu niż wykonywanie wszystkich wymienionych wyżej czynności dla każdego produktu oddzielnie. Dodatkowo, kupując surowce w większych partiach, przedsiębiorstwa mogą często uzyskać rabaty od dostawców. Sprzedaż niektórych produktów podlega silnym zmianom sezonowym. Przedsiębiorstwo utrzymując równomierną produkcję, gromadzi zapasy w czasie niskiego popytu, w ten sposób przygotowując się na okres wysokiego popytu. Dostępność niektórych surowców może podlegać sezonowym zmianom. W czasie większej podaży przedsiębiorstwo może gromadzić zapasy przygotowując się na okres, gdy dane surowce będą trudniej dostępne.
3. ZAPASY A PŁYNNOŚĆ FINANSOWA JEDNOSTKI GOSPODARCZEJ
Zapasy mają również istotny wpływ na płynność finansową. Zwiększenie zapasów powoduje zmniejszenie gotówki, natomiast zmniejszenie zapasów uwalnia gotówkę. Zmiana stanu zapasów ma więc wpływ na sytuację płatniczą firmy [8]. Płynność rozumiana jest jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych. Do ich regulowania jednostka wykorzystuje posiadane zasoby gotówkowe oraz te składniki majątku, które stosunkowo szybko oraz bez wysokich kosztów mogą być zamienione na gotówkę [14]. W prawidłowo funkcjonującej firmie pomiędzy poszczególnymi składnikami tych aktywów oraz zobowiązań krótkoterminowych powinny być zachowane odpowiednie relacje. Płynność finansowa jest niezwykle ważna dla każdego podmiotu gospodarczego, bowiem determinuje jego wypłacalność wobec kontrahentów. Utrzymanie płynności finansowej zarówno krótkookresowej jak i długookresowej wymaga sprawności organizacyjnej i decyduje o wizerunku podmiotu na zewnątrz. Szczególne znaczenie dla poziomu płynności finansowej firmy ma poziom oraz struktura kapitału obrotowego danej
lub wyprodukowanych w danym czasie oraz momentu zamówienia (wyprodukowania) zapasów. Ze względu na płynność, zarządzanie zapasami powinno prowadzić do jak najszybszej ich rotacji [10]. Zbyt wysoki poziom zapasów powoduje wzrost kosztów ich utrzymania, natomiast zbyt niski może spowodować niedobory i przerwać ciągłość produkcji [14]. Problem zarządzania zapasami sprowadza się do sprecyzowania odpowiedzi na pytanie, w jak dużych partiach i z jaką częstotliwością zapasy należy odnawiać. Należy stworzyć taki ich optymalny poziom, który nie powoduje zakłóceń w procesie sprzedaży i produkcji przy warunkach minimalnego kosztu ich utrzymania [7]. Nadmierne zamrożenie środków finansowych w zapasach prowadzi do powstawania kosztów utraconych możliwości (ograniczenia rozwoju firmy). Z kolei niedobory zapasów wywołują zachwianie realizacji zamówień [20]. Ogólnie zarządzanie zapasami ma na celu zapewnienie dostępności zapasów potrzebnych do prowadzenia normalnej działalności jednostki, utrzymanie kosztów przechowywania i zamawiania zapasów na jak najniższym poziomie [16]. Jednym z głównych celów zarządzania zapasami w jednostce jest utrzymanie jak najniższego ich poziomu, ze względu na to, że utrzymywanie zapasów jest związane z zamrożeniem środków pieniężnych, co powoduje wzrost kosztów finansowania działalności, a w konsekwencji wpływa na obniżenie rynkowej wartości jednostki. Niestety zbyt zaniżony poziom zapasów może wpłynąć negatywnie na poziom przychodów ze sprzedaży. Jest to związane z przestojami w procesie produkcji i obniżeniem poziomu sprzedaży. W konsekwencji prowadzi to do zmniejszenia rzeczywistych przepływów pieniężnych, co z kolei negatywnie wpływa na wartość jednostki [17, 18]. Bardzo ważnym problemem jest więc rozpoznanie wszystkich kosztów dotyczących nabywania i utrzymywania zapasów w przedsiębiorstwie. Koszty te obejmują scharakteryzowane poniżej grupy. Koszty utrzymania są to koszty rosnące proporcjonalnie do przeciętnej wielkości zapasów np. koszty kapitałowe, koszty magazynowania, koszty przemieszczania zapasów oraz przeładunku, koszty starzenia się i zużycia zapasów oraz koszty ubezpieczenia. Koszty kapitałowe to koszty utraconych korzyści z kapitału. Przedsiębiorstwo utrzymując zapasy, zamraża w nich część swoich środków. Zapasy same w sobie nie generują zysku. Koszty kapitałowe określają tzw. koszt alternatywny utrzymywania zapasów, czyli pokazują zysk, jaki spółka uzyskałaby, gdyby przeznaczyła środki na inne zyskowne przedsięwzięcie. Koszty kapitałowe są kosztem teoretycznym, nie wykazywanym w rachunku zysków i strat. Koszty magazynowania to m.in.: amortyzacja budynków magazynowych oraz urządzeń transportowych, płace personelu magazynowego, koszty konserwacji i remontów, zużycie materiałów pomocniczych. Koszty przemieszczania zapasów to koszty siły roboczej i urządzeń mechanicznych. Wśród kosztów starzenia się zapasów wyróżnić można: koszty fizycznego starzenia się zapasów, dotyczące utraty pierwotnych wartości użytkowych produktów oraz koszty ekonomicznego starzenia się zapasów związane z tempem postępu technicznego. Koszty ubezpieczenia z kolei to wydatki jednostki dotyczące ubezpieczenia zapasów od powodzi, ognia, kradzieży oraz innych zdarzeń losowych [20]. Koszty zamawiania – powstają w wyniku składania i realizacji zamówień, a dotyczą złożenia i odbioru zamówienia, odbioru przesyłek, korespondencji wewnątrz firmy itd. Dla uproszczenia koszty zamawiania są traktowane jako koszty stałe. Charakter podobny do kosztów zamawiania mają koszty wyczerpania zapasów oraz koszty utraty rabatu od wielkości zamówienia [21].
5. WSPÓŁCZESNE METODY WYKORZYSTYWANE W ZARZĄDZANIU
ZAPASAMI
Skuteczne zarządzanie zapasami przyczynia się do ograniczenia poziomu kosztów. W celu optymalizacji poziomu zapasów w jednostce gospodarczej stosuje się wiele metod, wśród nich znajdują się: ABC – metoda ta opiera się na podziale zapasów utrzymywanych w jednostce na trzy grupy, które są oznaczone jako A, B, C. Grupa A zawiera zapasy o największym znaczeniu dla przeciętnej jednostki. Zapasy te związane są z największymi inwestycjami, co oznacza że ich niedobór jest związany z dużymi kosztami i zagrożeniami. Grupa B to zapasy pośrednie. Natomiast grupa C dotyczy łatwych lub tanich w zastąpieniu zapasów [19]. metoda czerwonej linii – opiera się na tym, że materiały są przechowywane w odpowiednim pomieszczeniu oraz w miarę ich zużywania obniża się ich poziom. W momencie, gdy zapas znacznie się obniży odsłania się czerwona linia sygnalizująca konieczność złożenia zamówienia. metoda dwóch koszy – polega na tym, że materiały umieszczone są w dwóch pojemnikach. Wyczerpanie jednego z nich oznacza, że należy złożyć zamówienie. Zapasy z drugiego pojemnika stanowią zapas rezerwowy [6]. XYZ – jest odwrotnością ABC. Polega na podziale zapasów na trzy grupy, w których opisywane są struktury użytkownika. Oczekiwany poziom zapasów w firmie rozpatruje się z punktu widzenia dokładności prognozowania i regularności zapotrzebowania [13]. optymalnej wielkości zamówienia EOQ, dwuskładnikowy model zapasów. Dwa ostatnie z wymienionych modeli zostaną scharakteryzowane szerzej w dalszej części artykułu. Model optymalnej wielkości zamówienia EOQ jest szeroko wykorzystywany w zarządzaniu zapasami materiałów i towarów [20]. Wraz ze wzrostem wielkości zamówienia wzrasta również poziom przeciętnych zapasów. Jeżeli natomiast częstotliwość zamówień zostaje zwiększona, to wielkość przeciętnych zapasów ulega zmniejszeniu oraz zmniejszają się koszty utrzymania. W modelu optymalnej wielkości zamówienia przyjmuje się, że koszty utrzymania zapasów są zmienne oraz wzrastają proporcjonalnie do przeciętnej wielkości zapasów. Koszty utrzymania zapasów wobec tego są uzależnione od przeciętnego stanu zapasów i jednostkowego kosztu utrzymania zapasu. Pozostałe koszty dotyczące zapasów to koszty zamawiania. Nie wzrastają one proporcjonalnie do wielkości dostaw i nie zależą od jej wielkości [7]. Natomiast całkowite koszty zapasów to suma łącznych kosztów utrzymania i zamawiania zapasów [3]. Na rysunku 1 przedstawiono kształtowanie się kosztów utrzymania zapasów oraz kosztów zamawiania.
Rys. 2 Dwuskładnikowy model zapasów Źródło: [2]. Jednostka decyduje się na składanie zamówienia za każdym razem, gdy poziom zapasów jest poniżej poziomu wyznaczonego przez Qo, punkty t1, t2, t3 są momentami zamawiania produktów. W sytuacji wątpliwości dotyczącej czasu i zużycia dostawy produktów, poziom odnowy zapasu wylicza się według wzoru [5]: ROP = zużycie w okresie dostawy + zapas bezpieczeństwa = średni czas dostawy • zużycie na jednostkę czasu + zapas bezpieczeństwa Utrzymywanie zapasu bezpieczeństwa jest związane z dodatkowymi kosztami. Rosną przede wszystkim koszty utrzymania zapasów, gdyż ich przeciętna wielkość jest wyższa i wynosi EOQ/2 + zapas bezpieczeństwa.
6. ANALIZA ZARZĄDZANIA ZAPASAMI NA PRZYKŁADZIE BADANEGO
PRZEDSIĘBIORSTWA
Przedsiębiorstwo „X” jest znaną spółką akcyjną z branży odzieżowej, która rozpoczęła działalność w roku 1995, skupiając się głównie na niewielkiej produkcji garniturów i garsonek. Spółka ciągle dynamicznie się rozwija i obecnie produkuje szeroki asortyment produktów, zdobywa przewagę konkurencyjną na rynku, którą gwarantuję je produkcja wytrzymałych i dobrych gatunkowo produktów. Produkty są sprzedawane przede wszystkim w największych miastach w Polsce (np. Kraków, Wrocław, Warszawa), ale także w innych krajach tj. Niemcy, Francja, Włochy czy Hiszpania. Wizytówką firmy są przede wszystkim męskie garnitury. Transport produktów odbywa się głównie poprzez firmy kurierskie.
Tabela 1 Wskaźniki przedstawiające zarządzanie zapasami Wskaźnik płynności bieżący aktywa bieżące/pasywa bieżące Wskaźnik płynność szybki (aktywa bieżące – Zapasy – RMK)/ pasywa bieżące Wskaźnik płynności gotówkowej Środki pieniężne/ zobowiązania bieżące Kapitał obrotowy netto Kapitał obrotowy/ Aktywa
Cykl zapasów
S
Z n
Z – przeciętny stan zapasów n – liczba dni w okresie S – wielkość charakteryzująca obrót zapasami (sprzedaż lub koszty)
Koszt utrzymania zapasów
z k j
Q K 2 Kz – koszt utrzymania zapasów Q – wielkość pojedynczego zamówienia
2
Q (^) – przeciętna wielkość zapasu
kj – jednostkowy koszt utrzymania zapasów
Koszt zamawiania zapasów
Ks = ks · n Ks – koszty stałe zapasów ks – stały jednostkowy koszt dostawy n – ilość dostaw Całkowite koszty zapasów Kc = Kz + Ks
Całkowite koszty zapasów Q
S k Q K (^) c j 2
Q
S (^) – ilość dostaw
Optymalna wielkość zamówienia (^) j
s k
k s EOQ 2
s – planowana wielkość sprzedaży w ciągu roku Źródło: [2].
Przedsiębiorstwo planuje rozpoczęcie działalności również w krajach tj. Brazylia, Czechy, Norwegia, Szwecja, Austria a także podpisało i stale podpisuje wiele kontraktów m.in. z większymi centrami handlowymi. Ważnym elementem polityki finansowej przedsiębiorstwa jest zarządzanie zapasami. Analizę poziomu zapasów w jednostce przeprowadzono na podstawie następujących wskaźników (tabela 1). W badanym przedsiębiorstwie poziom zapasów jest utrzymywany na podobnym poziomie. W roku 2011 zapasy w przedsiębiorstwie stanowiły 207100 tys. zł, natomiast w roku 2012 – 210450 tys. zł. Ich udział stanowił w roku 2011 – 64% aktywów bieżących, natomiast w roku 2012 65% aktywów bieżących. Udział zapasów materiałowych w ogólnej sumie zapasów wynosił odpowiednio w roku 2011 68%, natomiast w roku 2012 – 60%. Przedsiębiorstwo ograniczyło wielkość zapasów materiałowych, optymalizując ich poziom oraz ograniczając koszty ich utrzymania. Udział produktów w ogólnej sumie zapasów stanowił w roku 2011 oraz 2012 niecałe 2%, co potwierdza fakt że przedsiębiorstwo nie ma problemów ze zbytem swoich produktów. Wskaźniki płynności przedsiębiorstwa na tle przedsiębiorstw z branży odzieżowej przedstawia tabela 2
Tabela 2
Częstotliwość dostaw wyniesie wówczas:
20 18
n
dni
Poza tym przedsiębiorstwo „X” chciałoby sprzedać swoje wyroby odzieżowe na poziomie dwukrotnie większym w roku 2014. Wówczas sprzedaż wynosiłaby 300000 sztuk. Optymalna wielkość pojedynczej dostawy będzie wówczas wynosić:
11619 12
EOQ sztuk
Przeciętny poziom zapasów wzrośnie z 8216 do 11619 sztuk, czyli o ok. 43,1% przy wzroście sprzedaży o 100%. Wzrost sprzedaży daje w rezultacie mniej, niż proporcjonalny wzrost zapasów. Można zatem z całą pewnością stwierdzić, że relacja zapasów do danej sprzedaży będzie ukazywała spadek kosztów związanych z zapasami wraz ze wzrostem sprzedaży oznaczającym rozwój jednostki.
7. PODSUMOWANIE
W ostatnich latach przedsiębiorstwa borykają się z wieloma problemami, takimi jak spadek płynności, trudności ze zbyciem produktów , a tym samym ze zwiększaniem wielkości produkcji. Rozważania przeprowadzone w wyżej wymienionym artykule z pewnością nie wyczerpują problemu. Analiza porównawcza dała jednoznaczne wnioski. Prawidłowe zarządzanie zapasami przyczynia się do zachowania ciągłości produkcji, a także pozwala przedsiębiorstwu na zachowanie płynności finansowej. Wszystkie wskaźniki finansowe w badanym przedsiębiorstwie wykazywały wartości bardziej korzystne, niż wskaźniki dla danego sektora. Na tle przedsiębiorstw z branży odzieżowej Przedsiębiorstwo X również wypracowało korzystne wyniki. Udowodniono więc postawioną we wstępie hipotezę że prawidłowe zarządzanie zapasami jest bardzo istotne dla utrzymania ciągłości produkcji i ma wpływ na płynność finansową przedsiębiorstwa. Przeprowadzone w pracy analizy i symulacje zdają się też potwierdzać tezę, że zarządzanie zapasami jawi się bardzo ważnym elementem polityki przedsiębiorstw.
8. LITERATURA
[1] A. Adamczyk, J. Iwin-Gorzyńska. Wybrane zagadnienia finansów przedsiębiorstw. Warszawa, PWE, 2009. [2] A. Adamska. Rola i zadania dyrektora finansowego. Kraków, Oficyna Ekonomiczna Grupa Wolters Kluwer, 2004. [3] E. F. Brigham, J. F. Houston. Podstawy zarządzania finansami , Vol. 2, Warszawa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2005. [4] Business and Economics Journal (BEJ) ISSN 2151-6219. [5] T. Cicirko. Podstawy zarządzania płynnością finansową przedsiębiorstwa. Warszawa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie-Oficyna Wydawnicza, 2010. [6] C. Comerton-Forde, T. Hendershott, Ch. M. Jones, P. C. Moulton, M. S. Seasholes. “The Role of Market-Maker Inventories and Revenues”, The journal of finance , vol LXV, No. 1, Time Variation in Liquidity, Feb, 2010. [7] W. Dębski. Teoretyczne i praktyczne aspekty zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Warszawa, PWN, 2005. [8] Five Strategies for Improving Inventory Management, Across Complex Supply Chain Networks, How Companies Think about Growing Network Pressures—and Ways they can Effectively Respond, CSCO Insights June 2011. [9] W. Gabrusewicz. Podstawy analizy finansowej. Warszawa, PWE, 2005.
[10] G. Gołębiowski, A. Tłaczała. Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym. Warszawa, Difin, 2005. [11] http://useconomy.about.com/lr/liquidity/61645/2/ used on 04.02. [12] T. Jachna, M. Sierpińska. Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych. Warszawa, WN PWN, 2004. [13] J. G. Kalberg, K. L. Parkinson. Corporate liquidity: Management and Measurment, IRWIN, Homewood, 1993. [14] A. Kusak. Płynność^ finansowa: analiza i sterowanie. Warszawa, Wyd. Naukowe Wydz. Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, 2006. [15] E. W. Maruszewska. „Wdrażanie zintegrowanych systemów zarządzania i zmiany w roli służb księgowych – Polska perspektywa”. Management Systems in Production Engineering, Nr 2(6) 2012. [16] G. Michalski. “Optimalization of liquidity strategy”, GLOBAL CONFERENCE ON BUSINESS AND FINANCE PROCEEDINGS, vol 7, No. 1, 2012, The Institute for Business and Finance Research, Honolulu, USA, January 3-6, 2012, ISSN 1931- CD, ISSN 1941-9589 online (http://www.theibfr.com/proceedings.htm), pp. 136-141. [17] G. Michalski. “Inventory Management Optimization as Part of Operational Risk Management”. Journal of Economic Computation And Economic Cybernetics Studies and Research, No. 4, Vol.43, 2009. [18] G. Michalski G. Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach. Warszawa, WN PWN, 2005. [19] G. Michalski. Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw. Warszawa, C. H. Beck, 2010. [20] M. Sierpińska, D. Wędzki. Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie. Warszawa, PWN, 2001. [21] Y. Wien. Inventories, Liquidity, and the Macroeconomy, Working Paper 2008-045A, http://research.stlouisfed.org/wp/2008/2008-045.pdf
