Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej, Streszczenia z Prawo Unii Europejskiej

Pobierz Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej i więcej Streszczenia w PDF z Prawo Unii Europejskiej tylko na Docsity! Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej  29  MAGDALENA BRODAWKA  Koło Naukowe Prawa Europejskiego,  Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Warszawski  Zasada pierwszeństwa prawa   Unii Europejskiej jako przedmiot   zainteresowania polskiego   Trybunału Konstytucyjnego  Polska, stając się członkiem Unii Europejskiej, zobowiązała się przejąć jej cały dotychczasowy dorobek prawny (acquis communata- ire), a tym samym związała się zasadą pierwszeństwa prawa unij- nego. Jednak treść art. 8 ust. 1 polskiej ustawy zasadniczej1, zgodnie z którym „Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej”, wydaje się być w sprzeczności z zasadą supremacji prawa Unii Europejskiej. Stąd też orzecznictwo Trybunału Konstytucyjne- go oraz liczni przedstawiciele polskiej doktryny starają się znaleźć odpowiedź na pytanie: Czy pierwszeństwo prawa Unii Europejskiej rozciąga się również na Konstytucję i w jaki sposób pogodzić te po- zornie sprzeczne z sobą zasady. Znaczenie zasady pierwszeństwa prawa UE   dla polskiego porządku prawnego  Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej oznacza, iż w razie zaistnienia konfliktu normy unijnej z normą krajową właś- ciwy organ stosujący prawo powinien zastosować normę unijną, __________________ 1 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.). MAGDALENA BRODAWKA 30  odmawiając tym samym zastosowania obowiązującym regulacjom prawa wewnętrznego2. Trybunał poświęcił wiele miejsca w swoich wyrokach dla sformułowania, a następnie rozwinięcia znaczenia zasady pierwszeństwa dla porządku prawnego Unii Europejskiej. Zgodnie z jego orzecznictwem, podstawowym założeniem funkcjo- nowania systemu jest zapewnienie prymatu prawa unijnego nad porządkiem wewnętrznym państw członkowskich, gdyż w innym wypadku współpraca stałaby się bezprzedmiotowa i bezcelowa3. Nie bez przyczyny w doktrynie podkreśla się zatem fakt, że zasada pierwszeństwa prawa unijnego „musi stanowić i stanowi konstytu- tywny element ponadnarodowego charakteru Unii Europejskiej oraz istotę jej porządku prawnego”4. Mimo tak fundamentalnego znaczenia zasady dla funkcjonowania systemu prawa unijnego za- sada nie została wyrażona expressis verbis w żadnym z traktatów założycielskich. W traktacie lizbońskim zdecydowano się jedynie umieścić deklarację, która wskazuje, że „zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Trak- taty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem Państw Członkowskich na warun- kach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo”5. Zasada pierwszeństwa powstała i została rozwinięta jedynie na gruncie orzecznictwa. Należy jednak podkreślić, że stanowiła ona przed- miot zainteresowania nie tylko Trybunału Sprawiedliwości, lecz również sądów czy trybunałów krajowych, również w Polsce. Jed- nak w przeciwieństwie do wyroków Trybunału stanowisko sądów krajowych nie zawsze było tak stanowcze w tej materii6. __________________ 2 K. Wójtowicz, Zasady stosowania prawa wspólnotowego w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Warszawa 2003, s. 120. 3 D. Kornobis-Romanowska, Kompetencje wspólnotowe sądów krajowych – przegląd zagadnień, [w:] D. Kornobis-Romanowska (red.), Stosowanie prawa wspólnotowego w prawie wewnętrznym z uwzględnieniem prawa polskiego, Warszawa 2004, s. 23. 4 Ibidem. 5 Deklaracja nr 17 Traktatu z Lizbony odnosząca się do pierwszeństwa, Dzien- nik Urzędowy C 83 z 30.3.2010, <http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. do?uri=OJ:C:2010:083:0335:0360:PL:PDF>. 6 T. Wasilewski, Stosunek wzajemny. Porządek międzynarodowy, prawo międzynaro- dowe, europejskie prawo wspólnotowe, prawo krajowe, Toruń 2009, s. 172–174. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej  33  bowi prawnemu UE oraz dynamice procesów integracyjnych14. W wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 24 listopada 2010 r. Try- bunał orzekł, że art. 90 Konstytucji wyznacza granicę przekazania kompetencji na rzecz Unii, którą definiują czynniki określające toż- samość konstytucyjną Rzeczypospolitej. Przekazanie kompetencji jest więc dopuszczalne tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza konstytucyjnych podstaw państwa. Artykuł 90 Konstytucji nie określa szczegółowych zasad stoso- wania umów ratyfikowanych na podstawie ust. 2 i 3, a więc za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie lub w drodze referendum ogólnokrajowego. Do tego rodzaju umów stosuje się natomiast ogólne zasady odnoszące się do umów ratyfikowanych, które zosta- ły zawarte w art. 91 Konstytucji. Jego ustęp pierwszy ma następują- ce brzmienie: „Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogło- szeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chy- ba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy”. Do umów tych ma zastosowanie również ustęp 2 art. 91, według które- go: „Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli usta- wy tej nie da się pogodzić z umową”. O ile zatem pierwszeństwo prawa unijnego w stosunku do ustawy nie budzi wątpliwości, o tyle kwestia wzajemnych relacji z Konstytucją była źródłem wielu spo- rów. Przedmiotem burzliwej dyskusji były zatem postanowienia art. 8 ust. 1 i art. 91 oraz próba ich wzajemnego pogodzenia. Część przedstawicieli doktryny stoi obecnie na stanowisku, że zasada nadrzędności Konstytucji, wynikająca z art. 8 ust. 1, stanowi „suwe- rennościowe jądro”. Nawiązują oni tym samym do postanowień ustawy zasadniczej Niemiec, gdzie przy konstrukcji przekazania kompetencji zostało określone „niezmieniane minimum” odnoszą- ce się do materii niepodlegającej procedurze przekazania15. Inni __________________ 14 M. Jabłoński, Polskie referendum akcesyjne, Wrocław 2007, s. 154. 15 K. Wójtowicz, Konstytucja RP a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, [w:] J. Barcz (red.), Czy zmieniać konstytucję? Ustrojowo-konstytucyjne aspekty przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2002, s. 79. MAGDALENA BRODAWKA 34  przedstawiciele doktryny głoszą pogląd, że zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej ma charakter absolutny i związana jest z koniecznością zapewnienia zgodności wszystkich norm prawa krajowego, również tych o randze konstytucyjnej. Aby pogodzić z sobą te dwa sprzeczne stanowiska, opowiadano się za konieczno- ścią wyraźnego określenia w Konstytucji zakresu stosowania zasa- dy pierwszeństwa prawa unijnego. Odwoływano się również do autonomicznego i niezależnego charakteru źródeł prawa Unii Eu- ropejskiej, a w konsekwencji do konieczności różnego traktowania systemu prawa krajowego i unijnego16. Kierunek interpretacji nadany   przez Trybunał Konstytucyjny  Naprzeciw problematyce stosowania zasady pierwszeństwa prawa unijnego wyszedł Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z dnia 17 marca 2003 r., rozstrzygając o zgodności z Konstytucją ustawy o referendum ogólnokrajowym, podkreślił znaczenie art. 9 Konsty- tucji. Jego brzmienie: „Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”, formułuje – zdaniem Trybunału – zasadę przychylności procesowi integracji europejskiej17. Trybunał stwierdził jedynie, że Konstytucję należy interpretować w sposób służący realizacji zasady przychylności. Mimo że Trybunał nie zde- finiował, co rozumie pod zasadą przychylności i nie skonkretyzo- wał jednocześnie dozwolonych granic interpretacji, to uważa się, że jego orzeczenie miało fundamentalne znaczenie. Z jednej strony Trybunał wskazał, że konieczne jest dokonanie takiej interpretacji postanowień Konstytucji, które umożliwią eliminację ewentualnych kolizji z prawem unijnym, mającym przecież pierwszeństwo nad prawem krajowym. Z drugiej strony Trybunał wyjaśnił poruszaną __________________ 16 S. Biernat, Prawo Unii Europejskiej a Konstytucja RP i prawo polskie – kilka reflek- sji, „Państwo i Prawo” 2004, nr 11, s. 24. 17 Wyrok TK z 17 marca 2003 r., sygn. akt K 11/03, Dz.U. 2003.98.904, 3.06.2003. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej  35  wyżej problematyczną kwestię, stwierdzając, że tryb wyrażenia zgody na ratyfikację traktatu akcesyjnego w drodze referendum nie stanowi naruszenia Konstytucji. W drodze tego orzeczenia doszło również do potwierdzenia istnienia pełnego zakresu podstaw akce- syjnych, co znajduje swój wyraz w tym, że obok „zasady przychyl- ności procesowi integracji europejskiej (art. 9) istniała odpowiednia norma przenosząca i proceduralna (art. 90), a także norma kolizyjna odnosząca się do skutku przystąpienia w sferze przekazania prawo- twórczych kompetencji organów państwa”18. W kolejnym orzeczeniu TK z dnia 11 maja 2005 r. w sprawie konstytucyjności Traktatu o przystąpieniu do Unii Europejskiej również została poruszona kwestia wzajemnych relacji między prawem unijnym a polską Konstytucją. W orzeczeniu tym Trybunał odpowiedział na zarzuty wnioskodawców formułujących wniosek, że absolutnie rozumiana zasada nadrzędności prawa unijnego stoi w sprzeczności z treścią art. 91 ust. 3, który dopuszcza pierwszeń- stwo prawa wtórnego przed prawem polskim, ale tylko przed ustawą, a nie przed Konstytucją. Trybunał zaznaczył, że ewentual- na kolizja nie może być usuwana poprzez uznanie nadrzędności normy prawa pochodnego nad normą konstytucyjną. Trybunał rów- nież podkreślił wyraźnie, że „Zagwarantowane w art. 91 ust. 2 Kon- stytucji pierwszeństwo stosowania umów międzynarodowych […] w tym: umów o przekazaniu kompetencji »w niektórych sprawach« […], nie prowadzi wprost (i to w żadnym zakresie) do uznania ana- logicznego pierwszeństwa tychże umów przed postanowieniami Konstytucji. Konstytucja pozostaje zatem – z racji swej szczególnej mocy – »prawem najwyższym Rzeczypospolitej Polskiej« w stosunku do wszystkich wiążących Rzeczpospolitą Polską umów międzyna- rodowych. […] Z racji wynikającej z art. 8 ust. 1 Konstytucji nad- rzędności mocy prawnej korzysta ona na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania”19. Potwier- __________________ 18 M. Jabłoński, op. cit., s. 171. 19 Wyrok TK z dnia 11 maja 2005 r., sygn. akt K 18/04, pkt 4.2, Dz.U. 2005.86.744, 17.05.2005.