Zasadność istnienia Trybunału Stanu w systemie organów ..., Streszczenia z Postępowanie karne

Pobierz Zasadność istnienia Trybunału Stanu w systemie organów ... i więcej Streszczenia w PDF z Postępowanie karne tylko na Docsity!

Angelika Ciżyńska

Zasadność istnienia Trybunału

Stanu w systemie organów państwa

Rzeczypospolitej Polskiej

The legitimacy of the existence of the State Tribunal in the system

of organs of the state of the Republic of Poland

I. Wstęp Obok Senatu RP kolejnym organem państwowym, którego sens funkcjonowania bywa często podważany, jest Trybunał Stanu (TS). Trybunał ten jest konstytu- cyjnym organem władzy sądowniczej, ale co do zasady nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości w znaczeniu przedmiotowo- podmiotowym^1. Jego zadaniem jest głównie egzekwowanie odpowiedzialności konstytucyjnej najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem, lub w zakresie swojego urzędowania. Orzeka również o odpowiedzialności karnej Prezydenta RP, a także wyjątkowo – człon- ków Rady Ministrów, co jest sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości. Zawarty w art. 175 ust. 1 Konstytucji RP^2 katalog organów wymiaru sprawiedliwości nie jest zamknięty więc można zaliczyć do niego TS. Konstytucja RP określa mianem członków TS przeważnie osoby wchodzące w skład TS. Termin sędzia TS został użyty wyłącznie w art. 199 ust. 3 Konsty- tucji RP. Członkowie TS sprawują swoją funkcję w sposób honorowy i jest ona dodatkową względem ich stałej działalności zawodowej, ponieważ TS nie działa permanentnie i nie ma samodzielnej bazy instytucjonalnej. Konsekwencją tego 1 A. Sakowicz, S. Steinborn, art. 199, [w:] M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Legalis. 2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm.).

10 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) jest fakt, iż członkowie TS zostali wyposażeni w niezawisłość wyłącznie w sferze sprawowania funkcji sędziego TS i nie są takimi sędziami jak sędziowie sądów z art. 175 Konstytucji RP i sędziowie TK^3. W związku z tym w niniejszej pracy osoby wchodzące w skład TS będą określane mianem członków TS. Skład Trybunału Stanu reguluje art. 199 Konstytucji RP, zgodnie z którym TS tworzy przewodniczący (z urzędu jest nim Pierwszy Prezes SN), dwóch zastępców przewodniczącego i szesnastu członków. Zastępcy przewodniczą- cego i pozostałych szesnastu członków TS wybierani są przez Sejm RP, spoza grona posłów i senatorów danej kadencji, na okres jego kadencji z możliwością ponownego wyboru^4. Nie ma przeszkód, aby członkami TS zostali byli posłowie, senatorowie, ministrowie, nawet jeśli nadal są aktywnymi politykami^5. Istnieje możliwość, że członkiem TS zostanie również sędzia SN, sądu powszechnego, sądu administracyjnego, czy sądu wojskowego. W przypadku zastępców przewodniczącego istnieje wymóg posiadania kwa- lifikacji wymaganych do zajmowania stanowiska sędziego sądu najniższego szczebla, zaś w przypadku pozostałych członków tylko połowa z nich musi posiadać wspomniane kwalifikacje^6. Zastępcy przewodniczącego i członkowie TS wybierani są bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów na wniosek Marszalka Sejmu lub 35 posłów. Wybrani członkowie TS są niezawiśli, podlegają tylko Konstytucji i ustawom, posiadają immunitet formalny ukształtowany analogicznie do immunitetu sędziowskiego^7. W dyskusji wokół Trybunału Stanu pojawiają się głosy stwierdzające, że praw- dopodobnie jest on najmniej znaczącą w polskim życiu publicznym instytucją^8. Ma on służyć głównie jako „propagandowy straszak” i jest instytucją kosztowną oraz zdecydowanie niewydolną^9. Czy aby na pewno te głosy zdecydowanej kry- tyki są słuszne? W celu odpowiedzi na to pytanie należy przeanalizować jego działalność i regulacje na podstawie których funkcjonuje. Pozwoli to ocenić, czy 3 Tamże. 4 W przypadku wakatu w składzie TS dochodzi do wyborów uzupełniających. Nowo wybrana osoba kończy swoją kadencję wraz z końcem bieżącej kadencji Sejmu. 5 A. Sakowicz, S. Steinborn, op. cit. 6 Art. 61 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2062). 7 A. Ciżyńska, J. Karakulski, K. Kos, J. Pylko, Prawo konstytucyjne wraz z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2017, s. 249. 8 Raróg, Trybunał Stanu – strachy na Lachy, https://www.salon24.pl/u/polityka- aspektyprawne/317332,trybunal-stanu-strachy-na-lachy, [dostęp:1.12.2017]. 9 S. Sękowski, Po co nam Trybunał Stanu?, http://info.wiara.pl/doc/1105883.Po-co-nam- -Trybunal-Stanu, [dostęp:1.12.2017].

12 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) ustawa, do czasu wejścia w życie kolejnej konstytucji, nie została wydana więc Trybunał Stanu nie został powołany^17. 22 lipca 1952 r. Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucję Polskiej Rzeczy- pospolitej Ludowej^18. W konstytucji tej zrezygnowano m.in. z odpowiedzialności konstytucyjnej. Uważano ją za nieadekwatną dla naszego ustroju, ponieważ odstąpiono od podziału władzy i przyznano ją Sejmowi jako najwyższemu orga- nowi.^19. Nie widziano powodów, dla których warto przeciwstawiać jeden organ drugiemu. Początek lat 80. przyniósł zmiany w segmencie stosunków politycznych. Zaszła społeczno-polityczna potrzeba znalezienia i rozliczenia winnych załama- niu gospodarczemu państwa. Nowa ekipa rządząca niezadowolenie społeczne próbowała skupić na swoich poprzedników wskazując ich błędy^20. W marcu 1981 r. na XII Kongresie Stronnictwa Demokratycznego uznano, że ważne znaczenie dla urzeczywistnia demokracji w Polsce powinno mieć ustanowienie Trybunału Stanu.^21 W międzyczasie (30 grudnia 1981 r.) Przewodniczący Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego – gen. Wojciech Jaruzelski zwrócił się do Sejmu PRL-u, aby powołał on TS. Ostatecznie 26 marca 1982 r. uchwalono ustawę o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej^22 i ustawę o Trybunale Stanu^23. Ustawa z 1982 r. była kilkukrotnie nowelizowana. Najważniejsze zmiany wpro- wadzono w 2001 r., ich celem było dostosowanie jej uregulowań do Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. III. Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu Na kognicję TS składa się głównie rozstrzyganie o odpowiedzialności konsty- tucyjnej najwyższych funkcjonariuszy władzy publicznej. Jednak TS jest też uprawniony do orzekania o odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa (w tym przestępstwa skarbowego) osób piastujących najwyższe stanowiska. Jest 17 W. Lassota, op. cit., s. 6. 18 Dz .U. Nr 33, poz. 232. 19 J. Zaleśny, Odpowiedzialność konstytucyjna w prawie polskim okresu transformacji ustro- jowej, op. cit., s. 87. 20 Tamże, s. 88. 21 W. Lassota, op. cit., s. 10. 22 Dz. U. Nr 11, poz. 83. 23 Dz. U. Nr 11, poz. 84.

Artykuł prawniczy | 13 to odpowiedzialność na zasadzie winy^24 i jej głównym celem jest zagwaranto- wanie wykonywania Konstytucji i realizacja przez rząd konstytucyjnej zasady legalizmu. Ze względu na reguły materialne odpowiedzialność konstytucyjna może być związana z naruszeniem przepisów jedynie Konstytucji lub też z naruszeniem Konstytucji lub innych ustaw. W Polsce ma ona tą drugą formę i jest określona przez przepisy Konstytucji RP i ustawę o Trybunale Stanu. Zaś ze względu na regulacje proceduralno- kompetencyjne odpowiedzialność ta może być pono- szona przed sądami zwykłymi w odpowiedniej procedurze, przed specjalnymi organami typu sądowego lub przed przedstawicielskimi ciałami politycznymi. Rozwiązanie polskie to odpowiedzialność przed specjalnym organem typu sądo- wego, czyli Trybunałem Stanu. Należy wspomnieć, że odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością indywidualną, ponieważ podmioty wymienione w art. 198 Konstytucji RP ponoszą ją za własne czyny. Podstawą odpowiedzialności konstytucyjnej jest delikt konstytucyjny, co wynika z art. 198 Konstytucji RP. Delikt konstytucyjny jest czynem (działaniem lub zaniechaniem) niebędącym przestępstwem, naruszającym Konstytucję lub ustawę (normy te muszą obowiązywać w momencie popełnienia czynu), popeł- nionym w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania, przez osobę należącą do kręgu podmiotów wymienionych w art. 198 Konstytucji RP oraz zawinionym^25. Od 2001 r. czyn może zostać uznany za delikt konstytu- cyjny nawet jeżeli został popełniony nieumyślnie. Wynika to z art. 3 w zw. z art. 1 znowelizowanej ustawy o TS^26. Odpowiedzialność Prezydenta RP przed Trybunałem Stanu unormowana została w art. 145 ust. 1 i art. 198 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 2 ust. 1 i 2 ustawy o TS. Zgodnie z tymi przepisami głowa państwa ponosi odpowiedzialność przed TS za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, a także za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Regulacje te stosuje się odpowiednio do osób, które tymczasowo wykonują obowiązki głowy państwa, np. Marszałek Sejmu, który zastępuje Prezydenta RP. Jak można zauważyć w przypadku tego organu wła- ściwość TS w sprawach przestępstw jest wyłączna i zupełna. 24 J. Wróblewski, Trybunał Stanu. Odpowiedzialność Konstytucyjna a odpowiedzialność polityczna, Warszawa 1988, s. 8-9. 25 A. Ciżyńska, J. Karakulski, K. Kos, J. Pylko, op. cit., s. 249. 26 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o Trybunale Stanu (Dz. U. Nr 175, poz. 1692).

Artykuł prawniczy | 15 wynosi 10 lat od popełnienia czynu, chyba że stanowi on przestępstwo lub prze- stępstwo skarbowe, dla którego ustawa przewiduje dłuższy okres przedawnienia. Należy wspomnieć, że według art. 2 ust. 2 ustawy o TS jeżeli osoba sprawująca urząd Prezydenta RP, mogła być za popełnione przestępstwo postawiona przed TS, ale z pewnych przyczyn nie była, to po upływie kadencji do osądzenia jej odpowiedzialności w tym zakresie właściwy staje się sąd powszechny^29. Wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu danej osoby na ręce Marszałka Sejmu mogą złożyć następujące podmioty: w przypadku Prezydenta RR - co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego (1/ składu), w przypadku Prezesa RM i członków RM - Prezydent RP (jest to jego prerogatywa) lub co najmniej 115 posłów, w przypadku Prezesa NBP, Prezesa NIK, Członków KRRiT, osób, którym Prezes RM powierzył kierowanie mini- sterstwem, Naczelny Dowódca Sil Zbrojnych - Prezydent RP (akt ten wymaga kontrasygnaty), co najmniej 115 posłów lub sejmowa komisja śledcza; w przy- padku posłów- Marszałek Sejmu a w przypadku senatorów - Marszałek Senatu. Objęcie danej osoby wnioskiem wstępnym powoduje zmianę w jej społecznej percepcji, a uczestnictwo w postępowaniu jest dla niej kolejną dolegliwością. To dlatego istotne jest takie uregulowanie przez ustawodawcę kwestii związanych ze składaniem wniosku wstępnego, aby nie był on narzędziem politycznych rozgrywek i pewnego rodzaju formą nękania. W związku z tym wstępny wniosek o postawienie w stan oskarżenia lub o pociągnięcie do odpowiedzialności przed TS musi spełniać warunki wymagane przez przepisy k.p.k. w stosunku do aktu oskarżenia, zawierać podpisy wszystkich wnioskodawców i wskazywać osobę upoważnioną do występowania w imieniu wnioskodawców przed organami Sejmu^30. Nawet jeżeli kilku funkcjonariuszy władzy publicznej uczestniczyło w popełnieniu danego czynu, to wnioskodawca nie ma obowiązki złożenia jednego wspólnego wniosku. Zgodnie z art. 11 ust. 4 ustawy o TS zawisłość sprawy karnej przed TS wyklucza wszczęcie postępowania karnego ponownie o ten sam czyn. Jeżeli postępowanie karne zostało wcześniej wszczęte, to musi ono zostać zawieszone. W przypadku, gdy złożono tylko wniosek wstępny o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej a czyn wyczerpuje też znamiona czynu zabronionego przez ustawę karną, to nie ma przeciwwskazań, aby wszcząć postępowanie karne w ramach sądownictwa powszechnego^31. Decyzja o łącznym 29 M. Milczarek, Odpowiedzialność karna Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Przegląd Prawa Konstytucyjnego, 2010/1, s. 143. 30 Art. 6 ust. 5 ustawy o TS. 31 J. Zaleśny, s. 245.

16 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) rozpoznaniu czynu w aspekcie karnym i konstytucyjnym należy do Sejmu [w przypadku Prezydenta RP do Zgromadzenia Narodowego (ZN)]. Marszałek Sejmu przekazuje wniosek spełniający wszelkie niezbędne wymogi do stałej komisji sejmowej - Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej (KOK). Postępowanie przed KOK jest podobne do postępowania przygotowawczego w procesie karnym i zastosowanie znajdują przepisy k.p.k.^32. Po wpłynięciu takiego wniosku Przewodniczący KOK niezwłocznie zawiadamia osobę, której dotyczy wniosek i przesyła jej jego odpis^33. Osoba ta ma możliwość złożenia pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych a także korzystania z pomocy obrońcy. Na koniec swoich prac KOK uchwala sprawozdanie z wnioskiem o postawienie danej osoby w stan oskarżenia przed TS lub o umorzenie postę- powania. Wniosek ten musi spełniać wymogi przewidziane dla aktu oskarżenia. Jeżeli wniosek wstępny dotyczył Prezydenta RP, to KOK swoje ustalenia przeka- zuje ZN, jeżeli jednak dotyczył innych podmiotów, to KOK swoje sprawozdanie i wniosek kieruje na posiedzenie plenarne Sejmu RP. Prezydent RP zostaje postawiony w stan oskarżenia, jeżeli ZN podejmie uchwałę większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN (374 głosy). Podjęcie uchwały powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta. Zastępuje go wtedy Marszałek Sejmu. Po przyjęciu uchwały o postawieniu Pre- zydenta RP w stan oskarżenia ZN wybiera ze swego grona dwóch oskarżycieli, z których przynajmniej jeden powinien mieć kwalifikacje prawnicze. W przypadku Prezesa RM i członków RM uchwała o postawieniu w stan oskarżenia przed TS podejmowana jest większością 3/5 ustawowej liczby posłów (276 głosów), zaś w przypadku pozostałych osób bezwzględną większością posłów w obecności quorum. Podobnie jak w przypadku Prezydenta RP, podjęcie uchwały o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie w czynnościach danej osoby. Tego rodzaju konsekwencja nie znajduje zastosowania względem posła lub senatora, ponieważ ustawodawca nie przewidział zawieszenia sprawo- wania mandatu parlamentarnego^34. Po przyjęciu uchwały o postawienie danej osoby w stan oskarżenia, w terminie trzech miesięcy, posłowie wybierają ze swojego grona oskarżyciela. Art. 13a ustawy o TS przewiduje wyjątek od zasady dyskontynuacji. Ozna- cza to, iż w przypadku upłynięcia kadencji Sejmu postępowanie w sprawie 32 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1904 ze zm.) 33 B. Naleziński, Trybunał Stanu, [w:] P. Sarnecki red., Prawo konstytucyjne RP, Warszawa 2014, s. 439. 34 Tamże, s. 441.

18 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwo- wych i w organizacjach społecznych, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych. Niezależnie od orzeczenia wymienionych kar, nawet jeżeli czyn popełniono nieumyślnie, TS w stosunku do Prezydenta RP orzeka złożenia z urzędu a w stosunku do pozostałych osób utratę zajmo- wanego stanowiska. Ze względu na znikomą społeczną szkodliwość czynu lub wyjątkowe okoliczności TS może poprzestać na stwierdzeniu winy oskarżonego. W przypadku popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego TS orzeka kary lub środki przewidziane w ustawie. Względem byłego Prezydenta RP TS orzekając o jego winie może przewidzieć dodatkowe sankcje wynikające z ustawy z dnia 30 maja 1996 r. o uposażeniu byłego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie art. 8 tej ustawy^36 , np. utratę dożywotniego miesięcznego uposażenie w wysokości odpowiadającej 75% kwoty wynagrodzenia zasadniczego ustalonego w przepisach o wynagro- dzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe dla Prezydenta Rzeczypospolitej. Od wyroku TS zapadłego w pierwszej instancji stronom postępowania przy- sługuje apelacja. Mogą ją wnieść w terminie 30 dni od daty doręczenia im odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem. Wyrok TS może zostać zaskarżony w całości lub części. Dopuszczalne jest też zaskarżenie samego uzasadnienia. W postępowaniu w drugiej instancji TS orzeka w składzie przewodniczącego i 6 członków. Jak widać całość wyrokowania w sprawie odbywa się w TS, co powoduje wątpliwości, czy dochodzi do należytej realizacji prawdy obiektywnej. Zawsze istnieje ryzyko, że członkowie TS nie będą chcieli podważać ustaleń swoich kolegów, którzy tworzą z nimi jeden zespół. Od orzeczenia zapadłego w drugiej instancji nie przysługuje zarówno zwy- czajny, jak nadzwyczajny środek zaskarżenia. Art. 20c ust. 3 ustawy o TS prze- sądził, iż od wyroku TS zapadłego w drugiej instancji nie przysługuje kasacja. Należy również wspomnieć, że względem osób skazanych przez TS Prezydent RP nie może zastosować prawa łaski. 36 Dz. U. Nr 75, poz. 356.

Artykuł prawniczy | 19 IV. Działalność Trybunału Stanu w latach 1982

• 2017 Przez ostatnie 35 lat TS nie miał wiele okazji do działania (w tym czasie prowa- dził tylko trzy postępowania), w tym w Polsce Ludowej TS tylko raz prowadził postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej^37. 28 października 1982 r. posłowie Stronnictwa Demokratycznego złożyli wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej byłego Prezesa RM Piotra Jaroszewicza i trzech byłych wiceprezesów RM: Tadeusza Wrzaszczyka, Jana Szydlaka i Tade- usza Pykę. Ostatecznie Sejm umorzył postępowanie w sprawie J. Szydlaka i T. Pyki. P. Jaroszewicz i T. Wrzaszczyk zostali pociągnięci do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS. P. Jaroszewicz został oskarżony m.in. o dopuszczanie do zmian w narodo- wym planie gospodarczym, spowodowanie nadmiernego wzrostu wydatków na niepewne inwestycje, doprowadzenie do nadmiernego zadłużenia przekra- czającego granice bezpieczeństwa kraju i utajnienie informacji na ten temat. T. Wrzaszczykowi zarzucono m.in. nieprzedstawienie Sejmowi i RM obiektywnej analizy stanu gospodarki oraz niezaplanowanie równowagi w zakresie kredyto- wego importu^38. Do rozprawy nie doszło, bowiem TS był zobowiązany umorzyć postępowanie na podstawie art. 15 ustawy z dnia 21 lipca 1984 r. o amnestii^39. Drugą sprawą rozpatrywaną przez TS jest tzw. afera alkoholowa. Na przeło- mie lat 1989/1990 Skarb Państwa doznał strat w wysokości ok. 1,7 biliona starych złotych. Nastąpiło to na skutek fałszowania dokumentacji celnej oraz przemytu. W tym okresie Ministrem Współpracy Gospodarczej z Zagranicą był Dominik Jastrzębski. Wydał on pod koniec 1988 r. zarządzenie, zgodnie z którym nie było konieczne posiadanie koncesji na niehandlowy import alkoholu i wystarczało zapłacenie niewielkiego cła. Dochodziło do licznych nadużyć celników i uzna- wania, że nie jest konieczne posiadanie koncesji, bowiem dany transport alko- holu zostanie przeznaczony na własny użytek^40. Po kontroli w zakresie importu alkoholu NIK postawiła zarzuty ministrom rządu Mieczysława Rakowskiego i rządu Tadeusza Mazowieckiego oraz pracownikom Głównego Urzędu Celnego. 37 J. Zaleśny, s. 17. 38 H. Kowalik, Miała być rzeź decydentów, http://reportaze-sadowe.wprost.pl/historia- -prl/504265/Miala-byc-rzez-decydentow.html, [dostęp: 20.12.2017]. 39 Dz. U. Nr 36, poz. 182. 40 Afera alkoholowa (1990), http://www.bliskopolski.pl/iii-rp/afery/afera-alkoholowa/, [dostęp: 20.12.2017].

Artykuł prawniczy | 21 biernego prawa wyborczego na urząd prezydenta oraz do Sejmu, Senatu i rad gmin na 5 lat oraz karę zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk i pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych na 5 lat^46. Oskarżeni przyczynili się do tzw. afery alkoholowej, bowiem byli odpowiedzialni za interes państwa na granicy i nie ma okoliczności zwalniający ich z tej odpowiedzialności. Obrońcy skazanych wnieśli apelację, jednakże TS w II instancji 21 października 1998 r. wydał wyrok utrzymujący w mocy wcześniejsze rozstrzygnięcie. Trzecią sprawą dotyczącą odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS jest sprawa Emila Wąsacza – Ministra Skarbu Państwa w rządzie Jerzego Buzka. Został pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS na mocy uchwały Sejmu IV kadencji z 27 lipca 2005 r., za niedopełnienie obowiązków podczas prywatyzacji dużych przedsiębiorstw państwowych - Domów Towaro- wych Centrum, Telekomunikacji Polskiej S.A. i Powszechnego Zakładu Ubez- pieczeń^47 oraz sprzedanie ich zagranicznym firmom, przez co Skarb Państwa stracił miliardy złotych, co stanowiło zagrożenie dla bezpieczeństwa obywateli i funkcjonowania państwa prawnego. W listopadzie 2006 r. TS uznał, że dokumenty przekazane przez Sejm nie spełniały wymogów koniecznych dla aktu oskarżenia. TS w 2007 r. w II instancji zwrócił sprawę I instancji. Zbiegło się to jednak z końcem kadencji Sejmu, a tym samym końcem kadencji członków TS. Rozpoczęcie każdej nowej kadencji Sejmu oznaczało konieczność wyznaczenia na wniosek Przewodniczącego TS nowego posła oskarżyciela, z czym niestety wiązały i nadal wiążą się problemy (przeważ- nie powodem jest brak chętnych) i na skutek czego dochodzi do przewlekania postępowania. W lipcu 2016 r. wybrano na oskarżyciela poseł Halinę Szydełko, a trzy miesiące później wylosowano pięcioosobowym skład orzekający TS^48. 24 lutego 2017 r. odbyła się pierwsza, od czasu ponownego przekazania do I instancji, rozprawa w sprawie E. Wąsacza. Jak zostało wcześniej wspomniane ściganie przed TS jest dopuszczalne przeważnie w okresie 10 lat od popełnienia czynu. Zaś zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy o TS złożenie wniosku wstępnego przerywa przedawnienie. W związku z tym obrońca E. Wąsacza - mecenas Michał Królikowski wniósł o umorzenie postępowania z powodu przedawnienia, 46 B. Nieścior, Zasadność istnienia Trybunału Stanu w świetle praktyki egzekwowania odpo- wiedzialności konstytucyjnej w latach 1990-2014, http://prawno-naukowy.blog.pl/tag/sprawy- -przed-trybunalem-stanu/, [ dostęp: 21.12.2017]. 47 Tamże 48 Emil Wąsacz przed Trybunałem Stanu, https://www.youtube.com/watch?v=-QZRslYM9n4, [dostęp: 20.12.2017].

22 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) bowiem w 2002 r. (data złożenia wniosku wstępnego) doszło do przerwania przedawnienia i w 2012 r. do przedawnienia. Oskarżyciel sejmowy podniósł, iż z chwilą złożenia wniosku wstępnego wobec E. Wąsacza w 2002 r. doszło do przerwania przedawnienia i wstrzymania jego biegu do czasu prawomocnego wyroku TS więc tym samym nie doszło do przedawnienia. Skład orzekający powziął wątpliwości co do przedawnienia zarzucanych E. Wąsaczowi deliktów konstytucyjnych i odroczył rozprawę do 31 marca 2017 r. Ostatecznie 31 marca 2017 r. TS uznał, że o tym, czy doszło do przedawnienia wspomnianych deliktów podejmie decyzję pełny skład TS^49 , a przewodniczyć będzie mu Przewodnicząca TS, czyli I prezes SN - Małgorzata Gersdorf. Przytoczone wyżej postępowania nie świadczą o tym, iż w Sejmie nie pro- wadzono prac, aby pociągnąć do odpowiedzialności konstytucyjnej inne osoby. Ostatecznie jednak Sejm, po wysłuchaniu sprawozdania KOK, podejmował uchwały o umorzeniu postępowań, np. w sprawie z 1999 r. dotyczącej pocią- gnięcia do odpowiedzialności przed TS przewodniczącego KRRiT – Bolesława Sulika za odmowę przyznania zagwarantowanych w koncesji częstotliwości dla Radia Maryja^50. V. Argumenty za utrzymaniem Trybunału Stanu Jak się okazuje, wbrew głosom podnoszonym w mediach, koszty utrzymania TS nie są wysokie. Obsługę kancelaryjną oraz czynności sekretariatu TS prowadzi Sąd Najwyższy, co nie generuje dodatkowych kosztów. Podobnie jest z miejscem obrad TS, ponieważ odbywają się w gmachu Sądu Najwyższego. Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy o TS członkowie TS sprawują swoje funkcje nieodpłatnie i mają prawo do diet i zwrotu poniesionych kosztów podróży oraz zakwaterowania. W związku z pełnieniem swoich funkcji otrzymują diety w wysokości 10% przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w formie komunikatu, w M.P., na podstawie art. 20 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren - tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych^51 , za każdy dzień udziału w pracach Trybunału Stanu (a tych dni od 1982 r. nie było wiele). Wspomniane średnie 49 Trybunał Stanu orzeka: Doszło do przedawnienia sprawy Emila Wąsacza?, http://prawo. gazetaprawna.pl/artykuly/1031789,trybunal-stanu-emil-wasacz.html, [dostęp: 22.12.2017]. 50 Tamże, s. 167. 51 t. j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1383.

24 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) Ostatnimi czasy nawet jeżeli dojdzie do złożenia wniosku wstępnego, to osta- tecznie i tak sprawa kończy się umorzeniem na etapie prac sejmowych. VII. Alternatywy dla Trybunału Stanu Jak wynika z badań zaprezentowanych w rozdziale „Społeczny odbiór Senatu RP i Trybunału Stan” najwięcej zwolenników likwidacji TS opowiada się za przejęciem jego kompetencji przez SN. Zwolennikiem tej koncepcji jest Andrzej Zoll, który uważa, że rolę organu orzekającego o odpowiedzialności osób peł- niących ważne funkcje w państwie mogłaby pełnić Izba Karna SN. Jako główne powody likwidacji TS wskazuje on „skażenie polityczne” tego organu, brak profesjonalnego charakteru. W przypadku przejęcia uprawnień TS przez Izbę Karną SN A. Zoll zwraca uwagę na konieczność opracowania regulacji ustawowych, w jakich okolicz- nościach SN stawałby się TS i według jakiej procedury by wtedy działał. SN w tym przypadku nie byłby wyższą instancją, lecz jedyną instancją^53. Dodatkowo należałoby wprowadzić ustawowy wyjątek od zasady, że od orzeczeń SN nie przysługuje środek odwoławczy (art. 426 § 1 k.p.k.). Zmiana ta pozwoliłaby też na zniwelowanie społecznego przeświadczenia, że osoby, o których odpowiedzialności się orzeka, są sądzone przez swoich przeciwników politycznych, ponieważ sędziom SN nie zarzuca się przynależno- ści partyjnej i sympatii politycznych. Przeciwnikiem powyższego rozwiązania jest A. Strzembosz, który uważa, że orzekanie przez SN o odpowiedzialności konstytucyjnej doprowadzi do wprowadzenia pewnego czynnika politycznego do orzecznictwa sądowego. SN orzekając o odpowiedzialności konstytucyjnej wyszedłby poza swoje kompetencje^54. Kolejną alternatywą dla TS jest przejęcie jego uprawnień przez Trybunał Konstytucyjny. Takie rozwiązanie dobrze sprawdza się w Austrii i Bułgarii. Jed- nak na wstępie należy zauważyć, że sędziowie TK podobnie jak członkowie TS wybierani są przez Sejm. W związku z tym przeciwnicy TS nadal będą pod- nosić, iż występuje pewien czynnik polityczny. Argument ten można jednak obalić wskazaniem, iż kadencja sędziego TK trwa 9 lat i jest ona indywidualna, 53 Państwo prawa jeszcze w budowie. Andrzej Zoll w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem, Warszawa 2013, s. 304. 54 Adam Strzembosz: Ważny czynnik profilaktyczny, http://www.se.pl/wiadomosci/opinie/ wazny-czynnik-profilaktyczny_191063.html, [dostęp: 15.12.2017]

Artykuł prawniczy | 25 w odróżnieniu od czteroletniej kadencji Sejmu. Powoduje to, iż w skład TK wchodzą sędziowie wybrani przez różne kadencje Sejmu. Aktualnie TK dokonuje kontroli abstrakcyjnej i jest sądem prawa (orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą), zaś przyznając mu kompetencje do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej, niekiedy połączonej z odpowie- dzialnością karną stałby się też sądem faktów, dokonywałby kontroli indywidu- alnej i karałby konkretne osoby. Mogłoby to spowodować zaangażowanie TK w polityczne spory, które niekiedy motywują polityków do złożenie wniosku o pociągnięcie danej osoby do odpowiedzialności konstytucyjnej. Wprowadzenie tego rozwiązania wiązałoby się z znaczną modyfikacją przepisów konstytucyj- nych i ustawowych dotyczących działalności TK. Należy dodać, że wysoką rangę TK potwierdza art. 190 ust. 1 Konstytucji RP zgodnie z którym orzeczenia TK są ostateczne i jak już zostało wspomniane

• mają moc powszechnie obowiązującą. To z tego powodu TK nie mógłby przejąć uprawnień TS, bowiem do postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej stosuje się odpowiednio przepisy k.p.k. a postępowanie karne charakteryzować powinno się co najmniej dwuinstancyjnością (art. 176 ust. 1 Konstytucji RP). VIII. Podsumowanie Działalność TS jest bardzo ograniczona, ale, jak słusznie zauważa Adam Strzem- bosz, stanowi element swego rodzaju profilaktyki i przestrogi dla osób, których rola w państwie jest znacząca. Nie ponoszą one odpowiedzialności karnej ze względu na fakt, że nie popełniły przestępstwa, ale złamały przepis konsty- tucyjny^55. Gdyby nie było Trybunału Stanu, mogłyby dalej funkcjonować bez żadnych ograniczeń. Niska aktywność Trybunału Stanu jest przesłanką dla potwierdzenia tezy, że po transformacjach ustrojowych Polska jest państwem praworządnym. Jako sąd nad politykami - Trybunał Stanu cały czas jest gotowy do rozpatrzenia spraw, jed- nak, jak to już zostało wspomniane we wcześniejszej części pracy, o postawieniu kogoś przed TS decyduje Sejm RP a fakt, że robi to rzadko, to tylko dobry znak. Aby uniknąć likwidacji TS być może warto wprowadzić następujące rozwią- zania, które prawdopodobnie przyczyniłyby się do przyspieszenia prac KOK i TS a także zwiększyły ich efektywność: 55 Tamże

Artykuł prawniczy | 27 Sakowicz A., Steinborn S., art. 199, [w:] M. Safjan, L. Bosek (red.), Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Legalis, Szeliga Z., Odpowiedzialność parlamentarzystów, Prezydenta, Rady Ministrów oraz jej członków w świetle Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., Lublin 2003, Wróblewski J., Trybunał Stanu. Odpowiedzialność Konstytucyjna a odpowiedzialność polityczna, Warszawa 1988, Zaleśny J., Odpowiedzialność konstytucyjna w prawie polskim okresu transformacji ustro- jowej, Toruń 2004, Zaleśny J., Odpowiedzialność konstytucyjna. Praktyka III RP, Warszawa 2004, Zięba-Załucka H., Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w Rzeczypospolitej Polskiej [w:] S. Grabowska, R. Grabowski (red.), Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w państwach europejskich, Toruń 2010. Netografia: Adam Strzembosz: Ważny czynnik profilaktyczny, http://www.se.pl/wiadomosci/opinie/ wazny-czynnik-profilaktyczny_191063.html, [dostęp: 15.12.2017 ], Afera alkoholowa (1990), http://www.bliskopolski.pl/iii-rp/afery/afera-alkoholowa/, [dostęp: 20.12.2017 ], Emil Wąsacz przed Trybunałem Stanu, https://www.youtube.com/watch?v=-QZR- slYM9n4, [dostęp :21.12.2017], Kowalik H., Miała być rzeź decydentów, http://reportaze-sadowe.wprost.pl/historia- -prl/504265/Miala-byc-rzez-decydentow.html, [dostęp: 20.12.2017 ], Nieścior B., Zasadność istnienia Trybunału Stanu w świetle praktyki egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej w latach 1990-2014, http://prawno-naukowy. blog.pl/tag/sprawy-przed-trybunalem-stanu/, [dostęp: 21.12.2017], Raróg, Trybunał Stanu – strachy na Lachy, https://www.salon24.pl/u/polityka- aspektyprawne/317332,trybunal-stanu-strachy-na-lachy, [dostęp:1.12.2017 r.], Sękowski S., Po co nam Trybunał Stanu?, http://info.wiara.pl/doc/1105883.Po-co-nam- -Trybunal-Stanu, [dostep:1.12.2017], Trybunał Stanu orzeka: Doszło do przedawnienia sprawy Emila Wąsacza?, http://prawo. gazetaprawna.pl/artykuly/1031789,trybunal-stanu-emil-wasacz.html, [dostęp: 22.12.2017 ]. Streszczenie Trybunał Stanu jest obok Senatu RP kolejnym organem państwowym, którego sens funkcjonowania jest często podważany. W dyskusji wokół Trybunału Stanu pojawiają się głosy stwierdzające, że jest on instytucją kosztowną i zdecydowanie niewydolną. Czy aby na pewno te głosy krytyki są słuszne? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy

28 | Przegląd Prawno-Ekonomiczny 43 (2/2018) przeanalizować jego działalność i regulacje na podstawie których funkcjonuje. Pozwoli to uzyskać odpowiedź, czy Trybunał Stanu jest w ogóle potrzebny. Jeżeli tak, to czy warto zmienić jego dotychczasową formułę? Celem artykułu jest odpowiedź na zadane wyżej pytania i wypracowanie przydatnych dla systemu organów państwa Rzeczypospolitej Polskiej postulatów de lege ferenda. Słowa kluczowe: Trybunał Stanu, społeczna legitymizacja, odpowiedzialność konstytucyjna Summary The State Tribunal is, next to the Senate of Republic of Poland, a state organ that’s sense of existence is often put to doubt. In the discussion considering this institution voices claiming that it is expensive and inefficient could be heard. Are those critical opinions legitimate indeed? In order to answer this question one should analyze it’s activity and regulations based on which it operates. It will allow to find an answer for the question if the State Tribunal is necessary at all. If it is, is it worth it to change its up-to-date function? The aim of dissertation is an answer for the questions above and developing de lege ferenda postulates useful for the system of organs of Republic of Poland. Keywords: State Tribunal, social legitimacy, constitutional responsibility Autor mgr Angelika Ciżyńska - doktorantka w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Jagiel- lońskiego w Krakowie. Zainteresowania naukowe: prawo konstytucyjne, prawo porównawcze.