Podstawowe Zasady Prawa Administracyjnego: Analiza Kluczowych Zasad | Egzaminy Prawo administacyjne materialne

1. Podstawowe zasady prawa administracyjnego.

Pojęcie zasada prawa nie jest rozumiane jednolicie. W jednej z koncepcji o zasadach

prawa można mówić w znaczeniu opisowym oraz normatywnym. W znaczeniu opisowym

zasada prawa to wzorzec ukształtowania określonej instytucji prawnej w szczególnie

istotnych dla tej instytucji aspektach. W znaczeniu normatywnym zasada prawa to wiążąca

norma prawna, należąca do danego systemu prawa, jednakże w jakimś stopniu nadrzędna

wobec pozostałych norm tego systemu, a przy tym taka, której wyznacza się w tym systemie

role szczególne, odmienne od ról wyznaczonych pozostałym normom tego systemu.

Normatywne rozumienie zasad prawa administracyjnego pozwala utożsamiać to pojęcie

z normami wynikającymi z aktów zajmujących najwyższe szczeble w hierarchii źródeł prawa

oraz rekonstruowanymi z ich treści. Szczególna rola tych zasad wyraża się w tym, że

wskazują one powinność osiągania pożądanych stanów i respektowania określonych wartości

oraz wpływają na procesy tworzenia, interpretowania i stosowania prawa. W tym sensie

zasady prawa administracyjnego utożsamiać należy z naczelnymi wartościami danego

porządku prawnego, dającymi się przełożyć na abstrakcyjne powinności i wzorce

zachowań obowiązujące w sferze stosunków poddanej prawu administracyjnemu. Tak

rozumiane zasady prawa administracyjnego wynikają bezpośrednio lub dadzą się

zrekonstruować z postanowień Konstytucji oraz prawa Unii Europejskiej i prawa

międzynarodowego. Co przy tym istotne, nie ma ogólnie przyjętego i akceptowanego

katalogu tych zasad. Najczęściej jednak, w kontekście rodzajów norm, na których procesy

stanowienia i stosowania wpływają, wyróżnia się zasady prawa materialnego, zasady prawa

ustrojowego oraz zasady proceduralne. Część zasad ma charakter uniwersalny co wynika

z faktu, że są one zasadami odnoszącymi się do całego systemu prawa. Poniżej krótko

scharakteryzowane zostaną wybrane zasady należące do tej ostatniej kategorii.

Zasada demokratycznego państwa prawnego.

Zasada ta została wyrażona w art. 2 Konstytucji, w świetle którego Rzeczpospolita

Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady

sprawiedliwości społecznej. Uznaje się ją za aksjologiczny fundament porządku prawnego

a jej znaczenie dalece wykracza poza regulację stosunków między państwem i jednostką oraz

problematykę funkcjonowania administracji publicznej. Z zasady tej wywodzi się szereg

innych zasad kluczowych dla funkcjonowania państwa, przy czym niektóre z nich

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Podstawowe Zasady Prawa Administracyjnego: Analiza Kluczowych Zasad i więcej Egzaminy w PDF z Prawo administacyjne materialne tylko na Docsity!

1. Podstawowe zasady prawa administracyjnego.

Pojęcie zasada prawa nie jest rozumiane jednolicie. W jednej z koncepcji o zasadach prawa można mówić w znaczeniu opisowym oraz normatywnym. W znaczeniu opisowym zasada prawa to wzorzec ukształtowania określonej instytucji prawnej w szczególnie istotnych dla tej instytucji aspektach. W znaczeniu normatywnym zasada prawa to wiążąca norma prawna, należąca do danego systemu prawa, jednakże w jakimś stopniu nadrzędna wobec pozostałych norm tego systemu, a przy tym taka, której wyznacza się w tym systemie role szczególne, odmienne od ról wyznaczonych pozostałym normom tego systemu. Normatywne rozumienie zasad prawa administracyjnego pozwala utożsamiać to pojęcie z normami wynikającymi z aktów zajmujących najwyższe szczeble w hierarchii źródeł prawa oraz rekonstruowanymi z ich treści. Szczególna rola tych zasad wyraża się w tym, że wskazują one powinność osiągania pożądanych stanów i respektowania określonych wartości oraz wpływają na procesy tworzenia, interpretowania i stosowania prawa. W tym sensie zasady prawa administracyjnego utożsamiać należy z naczelnymi wartościami danego porządku prawnego, dającymi się przełożyć na abstrakcyjne powinności i wzorce zachowań obowiązujące w sferze stosunków poddanej prawu administracyjnemu. Tak rozumiane zasady prawa administracyjnego wynikają bezpośrednio lub dadzą się zrekonstruować z postanowień Konstytucji oraz prawa Unii Europejskiej i prawa międzynarodowego. Co przy tym istotne, nie ma ogólnie przyjętego i akceptowanego katalogu tych zasad. Najczęściej jednak, w kontekście rodzajów norm, na których procesy stanowienia i stosowania wpływają, wyróżnia się zasady prawa materialnego, zasady prawa ustrojowego oraz zasady proceduralne. Część zasad ma charakter uniwersalny co wynika z faktu, że są one zasadami odnoszącymi się do całego systemu prawa. Poniżej krótko scharakteryzowane zostaną wybrane zasady należące do tej ostatniej kategorii. Zasada demokratycznego państwa prawnego. Zasada ta została wyrażona w art. 2 Konstytucji, w świetle którego Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Uznaje się ją za aksjologiczny fundament porządku prawnego a jej znaczenie dalece wykracza poza regulację stosunków między państwem i jednostką oraz problematykę funkcjonowania administracji publicznej. Z zasady tej wywodzi się szereg innych zasad kluczowych dla funkcjonowania państwa, przy czym niektóre z nich

wywodzone są wyłącznie z tej zasady (m.in. zasada zaufania do państwa i prawa, zasada ochrony praw słusznie nabytych, zasada niedziałania prawa wstecz, zasada zachowania vacatio legis , zasada prawidłowej legislacji), inne natomiast wywodzą się z innych postanowień Konstytucji, choć niewątpliwie mają swoje źródło w zasadzie demokratycznego państwa prawnego. Szczególną cechą tej zasady jest jej pojemny i niedookreślony zarazem zakres. Z tego względu spełnia ona rolę swoistej klauzuli generalnej, której treść rekonstruowana jest w kontekście konkretnego przypadku (np. w procesie kontroli konstytucyjności określonego aktu stanowienia lub stosowania prawa) a organ opierając treść swojego rozstrzygnięcia odtwarza aksjologiczne założenia systemu prawa zgodnego z tą zasadą. Z punktu widzenia działalności administracji publicznej podkreślić należy dwa podstawowe założenia na których opiera się zasada demokratycznego państwa prawnego. Są nimi: prymat prawa (z którego wynika obowiązek podejmowania działań przez administrację wyłącznie na podstawie i w granicach prawa) oraz poszanowanie praw i wolności jednostki. Zasada legalizmu. Zasada ta wynika z art. 7 Konstytucji, zgodnie z którym organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Zważywszy, że pojęcie prawa w rozumieniu tego przepisu należy utożsamiać przede wszystkim z prawem powszechnie obowiązującym, to z zasady tej wynika, że wszystkie organy władzy publicznej (a zatem i organy administracji publicznej) mogą podejmować działania wyłącznie na podstawie aktów prawnych rangi ustawy upoważniających te organy do (a) podjęcia działania, (b) podjęcia działania w określonej formie i (c) podjęcia działania w określonych warunkach. Ważne jest przy tym, aby działania administracji podejmowane były na podstawie, ale i w granicach prawa, co jest szczególnie istotne w tych przypadkach, gdy przepis wyposaża organ w pewien zakres samodzielności, z której organ ten powinien korzystać z poszanowaniem ogólnych zasad i wartości na których oparty jest prawa. Zasada legalizmu odnosi się do działań administracji publicznej zarówno w kontekście procesów stanowienia jak i stosowania przez nią prawa. Jej wpływ na procesy prawotwórcze wyraża się przede wszystkim w obowiązku respektowania konsekwencji hierarchii źródeł prawa, zwłaszcza zaś uznaniu Konstytucji jako ustawy zasadniczej oraz prymatu ustawy, co oznacza obowiązek tworzenia przez administrację prawa zgodnego z normami wyższego rzędu oraz w oparciu o wyraźne upoważnienie ustawowe. W procesach stosowania prawa konsekwencją zasady legalizmu jest obowiązek przestrzegania przepisów prawa określających zarówno podstawy prawne działań,

przede wszystkim ustawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Wynika z niej objęcie tą kontrolą zasadniczej części działań podejmowanych przez organy administracji publicznej w zewnętrznej sferze działania, przy czym kontroli podlegają zarówno działania o charakterze indywidualnym (zwłaszcza decyzje administracyjne i postanowienia) jak i generalnym (np. akty prawa miejscowego). Prawo do uruchomienia kontroli sądu (materializujące się w prawie do wniesienia skargi) ma przy tym zasadniczo każdy, kto ma w tym interes prawny. Zwrócić należy przy tym uwagę na specyfikę prawa do sądu w przypadku kwestionowania działań administracji publicznej przed sądem administracyjnym, Otóż, w kontekście konstytucyjnych i ustawowych uwarunkowań odnośnie funkcji tych sądów, istotą tego prawa jest możliwość domagania się zweryfikowania przez sąd administracyjny legalności określonych działań administracji. Przedmiotem rozstrzygnięcia sądu administracyjnego nie jest bowiem orzeczenie o prawach o obowiązkach jednostki (sąd nie rozstrzyga spraw administracyjnych) ale kwestia zgodności z prawem działania administracji publicznej. Zasada jawności administracyjnej. Przyjąć można, że zasada jawności administracyjnej polega na uregulowaniu działalności administracji publicznej w taki sposób, aby jej działania, zamierzenia i projekty były jawne dla jednostki, zapewniając transparentność (przejrzystość) tej działalności służącą przede wszystkim możliwość poddania jej skutecznej kontroli społecznej. Tak rozumiana zasada jawności przejawia się w wielu sferach działalności administracji publicznej i wywodzi się z wielu regulacji prawnych. Do najważniejszych należy konstytucyjne, obywatelskie prawo dostępu do informacji publicznej wyrażone w art. 61 Konstytucji obejmujące m.in. prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, prawo dostępu do dokumentów, prawo wstępu na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących w powszechnych wyborów (z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu). Prawo to konkretyzowane jest w szeregu aktach rangi ustawowej, przede wszystkim w ustawie o dostępie do informacji publicznej, w świetle której informacją publiczną jest każda informacja i sprawach publicznych, a prawo dostępu do niej przysługuje każdemu bez konieczności wykazywania interesu prawnego lub faktycznego w jej otrzymaniu. W świetle postanowień tej ustawy udostępnienie informacji publicznej następuje: (1) przez jej ogłoszenie w Biuletynie informacji publicznej (jest to urzędowy publikator teleinformatyczny w postaci ujednoliconego systemu stron w sieci teleinformatycznej), (2) na wniosek oraz, (3) przez

wstęp na posiedzenia organów pochodzących z wyborów powszechnych. Jawność działania administracji przejawia się również w instrumentach zapewniających społeczeństwu i jednostkom prawo udziału w postępowaniach prowadzonych przez organy administracyjne, obowiązku uzasadniania rozstrzygnięć administracyjnych, regulacjach antykorupcyjnych i lobbingowych czy też obowiązku ogłaszania aktów normatywnych (co wiąże się z zasadą jawności prawa). Nie ulega wątpliwości, że zasada jawności warunkuje większe zaangażowanie społeczeństwa w problemy związane z funkcjonowaniem państwa i realizacją zadań publicznych oraz wydatnie przyczynia się do wykształcenia się społeczeństwa obywatelskiego. Zasada proporcjonalności. Zasada ta wyraża się w nakazie zachowywania właściwych relacji między celami, jakie władza publiczna zamierza ociągnąć a środkami, jakie mają być zastosowane dla osiągnięcia tych celów. Założeniem, leżącym u podstaw tej zasady jest to, aby podejmowana w interesie publicznym ingerencja państwa w prawa i wolności jednostki była rozsądna, racjonalna i proporcjonalna do wartości celu, którego ociągnięciu ingerencja ta jest podejmowana. Zasadę tą pierwotnie wywodzono z zasady państwa prawnego. Obecnie za podstawowe źródło zasady proporcjonalności uważa się art. 31 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Na zasadę proporcjonalności, która wskazuje dopuszczalne środki ingerencji państwa w sferę praw i wolności jednostki składają się trzy zasady szczegółowe:

zasada przydatności (odpowiedniości) – która nakazuje wybór takich środków, które w świetle posiadanej wiedzy pozwalają skutecznie osiągnąć założone cele,
zasada konieczności (niezbędności) – która nakazuje preferowanie takich środków, które są dla interesów jednostek jak najmniej uciążliwe (stąd zasada ta zwana jest również zasadą najłagodniejszej interwencji) co wymaga powstrzymywania się od stosowania takich środków, które są w stanie doprowadzić do osiągnięcie zamierzonych celów, ale cele te mogą być osiągnięte przy pomocy mniej dotkliwej ingerencji. Przy czym granice niezbędności należy określać przy uwzględnieniu podmiotowych, przedmiotowych, terytorialnych oraz czasowych aspektów ingerencji.

Treścią stosunku są określone przepisami prawa zachowania podmiotów stosunku, czyli ich uprawnienia i obowiązki. W tym elemencie stosunki administracyjnoprawne wyróżniają dwie cechy swoiste:

po pierwsze, nierównorzędność stron tych stosunków - podmiotem jednostronnie i autorytatywnie rozstrzygającym o treści stosunku (prawach i obowiązkach jego stron) jest zawsze i tylko organ administrujący, co przesądza o tym, że podmioty tych stosunków nie są sobie równe – podmiot administrujący pozostaje wobec administrowanego w relacji nadrzędności, wykorzystując w tym zakresie władztwo administracyjne. Wynikająca z władztwa administracyjnego możliwość narzucania swojej woli przez organ administracji i jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej podmiotów administrowanych zasadniczo różni stosunki administracyjnoprawne od opartych na zasadzie równorzędności stron stosunków cywilnych.
po drugie, treść tych stosunków kształtowana jest w zasadzie przez prawo przedmiotowe, a ich strony wstępują tu w pewne więzy prawne z góry w prawie przedmiotowym ustalone i w ich ramach mają tylko te prawa i obowiązki, która wynikają w danej sytuacji z obowiązujących przepisów prawnych. W przeciwieństwie do nich stosunki cywilne kształtowane są zasadniczo wolą podmiotów tych stosunków.

3. Publiczne prawa podmiotowe.

Publiczne prawo podmiotowe można określić jako taką sytuację prawną jednostki, której kwintesencją jest oparta na obowiązujących przepisach prawa możliwość skutecznego żądania określonego zachowania ze strony organu państwa bądź możliwość skutecznego żądania nieingerowania państwa w przypadku podjęcia przez nią określonego działania. W innym ujęciu publicznymi prawami podmiotowymi są przewidziane prawem korzyści, które należą się określonej jednostce i mogą być przez nią skutecznie realizowane w oparciu o obowiązujące prawo. Dla bliższej charakterystyki wskazać można podstawowe cechy tak rozumianych publicznych praw podmiotowych:

prawa te mają swoje źródło w prawie publicznym i wynikają z faktu objęcia określonej sfery stosunków społecznych i zachowań regulacją prawną,
istotą tych praw jest opowiadający im obowiązek organów administracji publicznej podjęcia określonego działania bądź powstrzymania się od działania,

prawa te za w zasadzie prawami niezbywalnymi w tym sensie, że nie ma możliwości zrzeczenia się tych praw, choć nie ma jednak obowiązku korzystania z nich,
prawa te mają charakter osobisty i zasadniczo nie mogą być przedmiotem sukcesji,
prawa te mają charakter aktualny w tym sensie, że można się na nie powoływać wyłącznie w oparciu o obowiązującą normę prawną. Publiczne prawa podmiotowe są kategorią wewnętrznie zróżnicowaną. Podstawowym podziałem w tym zakresie jest podział dokonany w oparciu kryterium treści prawa, które pozwala wyróżnić dwie zasadnicze grupy praw podmiotowych:

Prawa o treści negatywnej – polegające na roszczeniu uprawnionych podmiotów wobec władzy publicznej o zaniechanie ingerencji w sferę uprzednio uznanej wolności lub przyznanego statusu.
Prawa o treści pozytywnej – polegające na roszczeniu uprawnionych podmiotów wobec władzy publicznej o określone, aktywne zachowanie. W tej grupie wyróżnić można m.in.:

prawa polegające na roszczeniu o wydanie aktu administracyjnego o określonej treści,
prawa polegające na żądaniu od organu określonego prawem zachowania się (wydania decyzji w ogóle, ale nie decyzji o określonej treści),
prawa polegające na domaganiu się określonych świadczeń pozytywnych,
prawa polegające na możliwości współdziałaniu z administracją publiczną w rozstrzyganiu spraw publicznych,
prawa polegające na żądaniu udziału w działaniach organów państwa. W założeniu twórców koncepcji publicznych praw podmiotowych instytucjonalną gwarancją ich ochrony miało być sądownictwo administracyjne, a sama ochrona materializować się w możliwości wniesienia do sądu administracyjnego skargi w przypadku naruszenia prawa podmiotowego przez administrację. Obowiązujące w tym zakresie regulacje pozwalają przyjąć, iż mimo ukierunkowania działalności sądów administracyjnych przede wszystkim na ochronę obiektywnego porządku prawnego, przy tej okazji chronione są również prawa podmiotowe jednostek, bowiem naruszenie obowiązującego prawa (a taka jest, generalnie rzecz ujmując, przesłanka kwestionowania przez sądy administracyjne działań administracji publicznej w kontekście zgodności z prawem jako jedynego kryterium kontroli) jest równocześnie naruszeniem publicznego praw a podmiotowego jednostki.

Podstawowe Zasady Prawa Administracyjnego: Analiza Kluczowych Zasad, Egzaminy z Prawo administacyjne materialne

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Podstawowe Zasady Prawa Administracyjnego: Analiza Kluczowych Zasad i więcej Egzaminy w PDF z Prawo administacyjne materialne tylko na Docsity!

1. Podstawowe zasady prawa administracyjnego.

3. Publiczne prawa podmiotowe.