Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego Sarmaty, Egzaminy z Język polski

Pobierz Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego Sarmaty i więcej Egzaminy w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego

Sarmaty

Wprowadzenie Przeczytaj Galeria zdjęć interaktywnych Animacja Dla nauczyciela

Dlaczego legenda o starożytnym plemieniu Sarmatów, zamieszkującym w pierwszych wiekach naszej ery ziemie położone między Dnieprem a Wisłą, stała się mitem założycielskim polskiej szlachty?

Sarmatyzm miał ogromny wpływ na kulturę polską XVII wieku. Przejawiał się w każdej dziedzinie życia szlachty: politycznej, kulturalnej, religijnej i obyczajowej. Sarmacki światopogląd i styl życia złożyły się na niezwykle barwny i wyrazisty wizerunek polskiego szlachcica, którego rysy odnajdujemy u wielu niezapomnianych postaci literackich, np. u niektórych bohaterów Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Cześnika z Zemsty Aleksandra Fredry czy Onufrego Zagłoby z Sienkiewiczowskiej Trylogii. Przekonanie o sarmackim pochodzeniu stanowiło źródło dumy polskiej szlachty i utwierdzało ją w przekonaniu o własnej wielkości.

Twoje cele

Poznasz genezę i kontekst społeczno‐historyczny polskiego sarmatyzmu. Scharakteryzujesz polskiego Sarmatę. Zbadasz, jakie cechy kultury sarmackiej przetrwały w mentalności Polaków.

Szlachta w strojach województw Rzeczypospolitej Obojga Narodów Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego

Sarmaty

obietnicy dotrzyma, wszak dał verbum nobile, które jest wystarczającą gwarancją. Jeśli jednak ktoś zechce go obrazić lub zagrozić jego własności, to w imię tegoż honoru wznieci awanturę (często ośmielony dopiero co wychylonym kielichem trunku) i wówczas grzeczne do tej pory określenie „waszmość” zabrzmi niczym pogróżka. Gdyby to nie wystarczyło, będzie dociekać swoich praw z szablą w ręku - zorganizuje zajazd na włości niepokornego sąsiada.

Polski szlachcic opuszcza domowe pielesze jedynie w celach wojennych, politycznych lub religijnych. Synów nie wyprawia za granicę, jak to czyniono dawniej, aby zapewnić im solidne wykształcenie, a jedynie posyła do jednego z popularnych wówczas kolegiów jezuickich. Dzieci wychowuje w przywiązaniu do rodzimej tradycji; utwierdza je w przekonaniu o jej absolutnym prymacie nad innymi. Jako konserwatysta jest niechętny wszelkim zmianom, reformom i temu, co nowoczesne. Podczas gdy zachodni sąsiedzi interesują się egzotyką innych kontynentów, jego wzrok sięga ledwie poza wschodnie granice własnego kraju. Wnętrze szlacheckiego dworku zdobią orientalne tkaniny i sprzęty, perskie dywany oraz turecka broń, mająca świadczyć o waleczności gospodarza. Polski szlachcic lubi otaczać się niezwykłymi, kosztownymi, bogato zdobionymi przedmiotami, dlatego szczególnie przypada mu do gustu egzotyczna sztuka Wschodu. Fascynację Orientem eksponuje nawet w ubiorze i języku.

Słownik

kolegia jezuickie

szkoły średnie (wyłącznie męskie) prowadzone przez jezuitów od połowy XVI w. do 1773 r. W XVII i XVIII w. były dominującymi instytucjami edukacji szlacheckiej zarówno w Rzeczypospolitej, jak i w innych krajach europejskich. W programie nauczania najważniejsze miejsce zajmowały łacina, która była wówczas językiem urzędowym, niezbędnym do pełnienia funkcji państwowych i kościelnych, retoryka oraz lektura

Swój charakterystyczny barwny strój Sarmata nosi z dumą jako symbol patriotyzmu i przywiązania do tradycji. Na co dzień zakłada żupan, a witając gości, idąc do kościoła czy na sejmowe obrady, przywdziewa kontusz i z pomocą sługi okręca się parokrotnie pasem kontuszowym. Do tego czapka z futrzaną opuszką, szerokie spodnie i wysokie buty. Strój ten nazywa narodowym, choć większość jego elementów została przejęta od Węgrów i Turków. Źródło: Stanisław Antoni Szczuka w reprezentacyjnym czerwonym kontuszu – tradycyjnym sarmackim stroju, popularny, imaginacyjny portret Stanisława Antoniego Szczuki, ok. 1735-1740, Wikimedia Commons, domena publiczna.

klasycznych tekstów łacińskich. Naukę łączono z praktykami religijnymi. Poprzez odpowiednie wychowanie młodzieży kolegia miały sprzyjać realizacji głównych celów zakonu, jakimi były przeciwdziałanie reformacji i umacnianie pozycji Kościoła katolickiego

konserwatyzm

(łac. conservatus – zachowany) postawa, którą charakteryzują przywiązanie do istniejącego ustroju politycznego, obowiązujących praw i obyczajów oraz zakorzenionych w tradycji wartości, a także niechęć do gwałtownych zmian

liberum veto

(łac. wolne sprzeciwiam się) słynna zasada jednomyślności sejmu funkcjonująca w Polsce w XVII–XVIII w.; sprzeciw jednego posła pozwalał na zerwanie sejmu i uchylenie uchwał, które wcześniej zapadły

megalomania

(z gr.) przesadne wyobrażenie o własnej wartości

Orient

w kulturze europejskiej pojęcie odnoszące się do obszarów Azji oraz północno‐wschodniej Afryki

pogrzeb sarmacki

podczas ceremonii pogrzebowych szlachta manifestowała swoje bogactwo. Uroczystości, w których uczestniczyły setki duchownych i tłumy gości, poprzedzała pełna przepychu procesja – najważniejszy punkt pogrzebowego scenariusza. Ten pochód miał prawdziwie teatralną oprawę. Na jego czele jechał zwykle ktoś w zbroi zmarłego, co miało wywołać wrażenie, że jest on obecny na własnym pogrzebie. Podczas nabożeństwa rycerz ten wjeżdżał konno do kościoła i rzucał się na posadzkę przed katafalkiem, na którym stała trumna. Pochówkowi towarzyszyły bicie dzwonów, łamanie oręża zmarłego, głośne lamenty zgromadzonych i wygłaszanie panegirycznych oracji. Trwające kilka dni uroczystości pogrzebowe kończyły się wystawną stypą, która często przeradzała się w zwykłą hulankę przy dźwiękach muzyki i hukach fajerwerków

Sarmaci

(łac. Sarmatae, Sauromatae) koczowniczy lud pochodzenia irańskiego, który w starożytności zamieszkiwał stepy na południowym wschodzie Europy, a w pierwszych wiekach naszej ery przesiedlił się w okolice Dunaju. Nazwa „Sarmacja”, spotykana już w starożytnych kronikach, pojawiła się m.in. u Jana Długosza i Marcina Bielskiego. W XVI

Galeria zdjęć interaktywnych

Polecenie 1

Zapoznaj się z galerią zdjęć interaktywnych. Scharakteryzuj portret trumienny jako gatunek malarski.

Inskrypcja: Stanisław Woysza z Bzowa, Podstoli Smoleński (Stanisław Woysza of Bzów, Assistant Master of the Pantry of Smoleńsk) / Iegomość Pan Stanisław ze Bzowa Woysza Podstoli Smoleński Pocieszenia P(anny) Przenaświętszey godzinek Fundator życie doczesne/ skończył R(oku) 1677. Lutego Źródło: Portret trumienny Stanisława Woyszy, domena publiczna.

Polecenie 2

Jakie cechy kultury sarmackiej odnajdujesz na przedstawionym w galerii portrecie Stanisława Woyszy? Zapisz je.

Polecenie 2

Jakie cechy Sarmaty ukazane w mulmedium dostrzegasz u współczesnych Polaków? Przedstaw swoje obserwacje w wypowiedzi pisemnej. Zilustruj argumenty przykładami.

Ćwiczenie 1

Ćwiczenie 2

Zaznacz poprawną odpowiedź. Ksenofob to:

człowiek niemający poczucia własnej wartości.

osoba bojąca się cudzoziemców.

osoba wrogo nastawiona do innych.

osoba, która ma wrogi stosunek do wszystkiego, co obce.

Zaznacz poprawną odpowiedź. Z czym Sarmata utożsamia polskość?

Z różnymi wyznaniami religijnymi.

Z polityką.

Z katolicyzmem.

Z kościołem.

Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Zaściankowość i egzotyka, czyli portret polskiego Sarmaty

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

6. odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki; III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1. formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1. zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2. tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca; IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

pozna genezę i kontekst społeczno‐historyczny polskiego sarmatyzmu;

1. Dyskusja (akwarium). Nauczyciel prosi uczniów, by podzieli się na dwie grupy. Informuje, że będą uczestniczyć w dyskusji na temat: „Sarmatyzm – niebezpieczny mit. Czy afirmacja narodowej tożsamości w okresie sarmatyzmu prowadziła do zacofania i ciemnoty?”. Nauczyciel wyjaśnia, że ten typ dyskusji określany jest jako akwarium i przedstawia zasady: pierwsza grupa siada w kręgu i dyskutuje na zadany temat (jeśli uczniowie nie potrafią sami znaleźć argumentów, nauczyciel może na początku udzielić im podpowiedzi, zadając pytania). W tym samym czasie druga grupa zajmuje miejsca dookoła i obserwuje przebieg dyskusji. Jej zadaniem jest analiza doboru i skuteczności argumentów, przestrzegania zasad i ogólnego przebiegu debaty. Nauczyciel wyznacza czas dyskusji. Po zakończeniu debaty nauczyciel prosi chętnych uczniów o dokonanie oceny umiejętności prowadzenia dyskusji, trzymania się tematu, doboru argumentów itp. kolegów z grupy dyskutującej. Przy ocenie poziomu dyskusji nauczyciel może nawiązać do tradycji Sejmu polskiego.
2. Nauczyciel robi krótki wykład na temat historii sarmatyzmu, podkreślając złożoność tego zjawiska. Zaznacza, że sarmatyzm łączył w sobie tradycje Wschodu i Zachodu, że wywarł wpływ na kulturę innych słowiańskich krajów. Odnosząc się do wcześniejszej dyskusji, nauczyciel przedstawia ideę „złotej wolności szlacheckiej” i prezentuje myśl polityczną Rzeczpospolitej, opartą o republikańskie idee praworządności, samorządności i tolerancji religijnej. Nauczyciel zarysowuje kontekst historyczny i wskazuje początek wieku XVIII jako moment degeneracji kultury sarmackiej epoki baroku.
3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”. Zapoznają się z multimedium i wykonują zamieszczone tam polecenia. Nauczyciel komentuje, odnosząc się do materiału z sekcji „Przeczytaj” – wiedzy o sarmackiej obyczajowości.
4. Uczniowie, po odsłuchaniu i obejrzeniu animacji, indywidualnie wykonują ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Animacja”. Sprawdzają poprawność udzielonych odpowiedzi. Nauczyciel komentuje bazujące na multimedium wypowiedzi uczniów. Może dopowiedzieć, że podejście do religii zmieniało się wraz upływem czasu. Może wskazać, że Akt Konfederacji Warszawskiej z 1573 roku gwarantował swobodę religijną, a sytuacja zmieniła się diametralnie po potopie szwedzkim – wzrosło znaczenie katolicyzmu, a innowiercy utracili prawo do sprawowania urzędów. Może dodać, że w XVIII wieku upowszechniła się koncepcja Rzeczpospolitej jako przedmurza chrześcijaństwa.
5. Uczniowie dobierają się w pary i wykonują dwa polecenia zamieszczone w tej sekcji. Przy poleceniu 2 nauczyciel może zaproponować klasie wspólne wykonanie polecenia w formie przygotowania plakatu, na którym znajdą się zarówno wypisane cechy, jak i ich współczesne symbole wizualne. Do wykonania plakatu (technika collage) uczniowie mogą wykorzystać kolorowe tygodniki.

Faza podsumowująca:

1. Debata oksfordzka. W ramach podsumowania nauczyciel dzieli klasę na dwie grupy: jedna grupa przygotowuje argumenty uzasadniające pogląd o zaściankowości i ciemnocie polskiej szlachty, a druga argumenty w obronie tezy, że złota wolność szlachecka łączyła się z kosmopolityzmem i tolerancją. Przedstawiciele grup prezentują argumenty, nauczyciel komentuje rezultat dyskusji.
2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli? Na koniec poleca chętnemu uczniowi podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.

Praca domowa:

1. Zbadaj historię polskiego portretu trumiennego i napisz krotką rozprawkę na temat specyfiki tego nurtu w malarstwie.
2. Znajdź przysłowia i powiedzenia nawiązujące do sarmatyzmu i jego obyczajowości. Zastanów się, w jaki sposób funkcjonują dzisiaj w polskiej kulturze.

Materiały pomocnicze:

M. Klimowicz, Literatura oświecenia, Warszawa 2003. T. Kostkiewiczowa, Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko. Szkice o prądach literackich polskiego Oświecenia, Warszawa 1979.

Wskazówki metodyczne

Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Galeria zdjęć interaktywnych”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.