CO TRZEBA WIEDZIEĆ O "ZBRODNI I KARZE" -
1. Kilka słów o autorze: Fiodor Dostojewski (1821-1881), znakomity pisarz rosyjski o światowym
rozgłosie, autor takich dzieł jak: "Zbrodnia i kara" (najsłynniejsza), "Idiota", "Biesy", "Bracia Karamazow"
oraz "Wspomnienia z domu umarłych" (na podstawie swoich doświadczeń z katorgi) - książki cytowanej w
"Innym świecie" G. Herlinga-Grudzińskiego (o sowieckim łagrze). Piewca wartości chrześcijańskich, często
używał motywu walki dobra ze złem.
2. Geneza powieści: Pisarz przebywał na czteroletniej katordze za działalność rewolucyjną i tam, podczas
obserwacji współwięźniów, zrodził się pomysł napisania powieści o zbrodniarzu. Zainspirował się też
dziełami Puszkina oraz postacią autentycznego mordercy, francuskiego literata, który uważał się za
jednostkę wybitną i tym argumentował swoje postępowanie. W utworze widać ponadto ślady osobistych
przeżyć autora: problemy finansowe, alkoholizm ojca, katorga na Syberii itp.
3. Jaka jest tematyka "Zbrodni i kary"? To realistyczna powieść psychologiczna, rozgrywająca się w
dużej mierze w umyśle bohatera. Rodion Raskolnikow planuje i realizuje zbrodnię, w przekonaniu, że ma do
tego prawo jako jednostka wyjątkowa, nadczłowiek tępiący "ludzkie wszy". Nie wytrzymuje obciążenia
potwornym czynem, popada w załamanie psychiczne, demaskuje się, a w końcu dobrowolnie przyznaje do
zbrodni. Skazany 8 lat ciężkich robót nie potrafi traktować katorgi jako pokuty za zbrodnię, gdyż swoją
winę dostrzega jedynie w tym, że był za słaby, aby żyć z piętnem zbrodniarza. Miłość pozwala mu w końcu
zrozumieć grzech, odrodzić się moralnie i rozpocząć nowe życie.
4. Jaka jest problematyka utworu? Przesłanie jest niezwykle czytelne i uniwersalne - żaden czlowiek nie
ma prawa do zabijania, każda zbrodnia jest złem, które niszczy również zbrodniarza.
5. Dlaczego "Zbrodnia i kara" to powieść polifoniczna? Polifoniczna to inaczej wielogłosowa (termin
zaczerpnięty z muzyki). Nazwę gatunku wymyślił Michaił Bachtin, rosyjski literaturoznawca, właśnie w
oparciu o twórczość Dostojewskiego. Oznacza to, że w utworze dialogi i monologi są ważniejsze niż
wydarzenia akcji, bo to głównie przez rozmowy poznajemy bohaterów, ich bogate i niejednoznaczne
osobowości, wewnętrzne rozdarcie itp. (Zauważcie, że taka technika trochę przypomina teatr, gdzie trzeba
uważnie słuchać postaci, żeby zrozumieć akcję). Żadna postać nie jest wartościowana przez narratora, każda
ma prawo do własnych pogladów i... do ich zmiany pod wpływem innych postaci. Autor konfrontuje
postawy, poglądy, filozofie, idee ludzi żyjących w podobnych lub różnych warunkach materialnych, ale
ocenę moralną pozostawia czytelnikowi.
Cechy powieści polifonicznej:
- rozbudowane dialogi bohaterów
- monologi wewnętrzne
- mowa pozornie zależna (monolog wewnętrzny przedstwiony jako narracja)
- brak wartościowania bohaterów (każdy głos w dyskusji jest równorzędny)
- różnorodne ukazanie świata przedstawionego
- obecność skrajnie różnych konwencji, np. realizm i oniryzm
6. Jak należy rozumieć tytuł? Po rosyjsku brzmi on: Преступление и наказание (Priestuplienije i
nakazanije), a te słowa mają o wiele szersze znaczenie niż ich polski przekład. "Преступление" - to nie
tylko zbrodnia, a każde niedopuszczalne przekroczenie prawa poprzez działanie w myśl własnych zasad, ale
wbrew obowiązującym w społeczeństwie normom. Czy to nie wyjaśnia problemu Raskolnikowa? Natomiast
"наказание" - to nie tylko kara, ale i przestroga, nauczka, bo przecież przesłanie moralne niesie
ostrzeżeniem przed takim zachowaniem.
W ogóle istnieje przekonanie, że wszelkie tłumaczenia tytułu, nie tylko polskie, są niezbyt trafne i nie
oddają niuansów języka rosyjskiego.
7. Czas i miejsce akcji. Wydarzenia dzieją się w ciągu 14 dni: od poniedziałku 7 lipca 1865 r. do
niedzieli 20 lipca. Datę roczną określił sam Dostojewski w liście do wydawcy, pisząc, że wydarzenia mają
miejsce w bieżącym roku. Początek akcji trzeba wyśledzić z tekstu - wyznacza go informacja, że
