Pobierz Zeszyt ćwiczeń do biologii dla klasy ósmej szkoły podstawowej - klucz odpowiedzi i więcej Matury próbne w PDF z Biologia tylko na Docsity! 1 Zeszyt ćwiczeń do biologii dla klasy ósmej szkoły podstawowej – klucz odpowiedzi. I. Genetyka Numer zadania Oczekiwana odpowiedź 1. Czym jest genetyka? 1. a), b) 2. P, P 3. Przykładowe odpowiedzi (dwie spośród podanych): Cechy roślin: większe owoce, bulwy lub innych jadalne części, zboża o pełniejszych kłosach, większa odporność na mróz czy choroby. Cechy zwierząt: kury znoszące więcej jaj, krowy dające więcej mleka, owce o miękkiej i delikatniej wełnie, osobniki odporniejsze na choroby. 4. F, P, P 5. Nie zawsze jest możliwe tradycyjne pobranie odcisku palca od identyfikowanej osoby, a badanie DNA da się przeprowadzić na podstawie nawet niewielkiego fragmentu tkanki. 6. Przykładowa odpowiedź: Analiza DNA roślin pozwala na określnie np., czy miejsce odnalezienia ofiary było równocześnie miejscem przestępstwa. Umożliwia także ustalenie pory roku, w której doszło do przestępstwa. 7. 2. Nośnik informacji genetycznej – DNA 1. Deoksyryboza, zasada azotowa (adenina, guanina, cytozyna lub tymina), reszta kwasu fosforowego. 2. a) Ponieważ na rysunku nie podano oznaczenia końców 5ꞌ i 3ꞌ, poprawnymi odpowiedziami są sekwencje: GTTCA (czytana od góry) oraz ACTTG (czytana od dołu). b) 1. D, 2. C, 3. B, 4. A 3. Odcinek DNA, który zawiera informację o określonej cesze organizmu. Gen Charakterystyczny dla gatunku zestaw chromosomów. Kariotyp Cechy gatunkowe Cechy indywidualne wyprostowana postawa ciała, zdolność mowy, przeciwstawny kciuk niebieski kolor oczu, blizna, kształt nosa, grupa krwi AB, opalenizna, ciemny kolor włosów, prosty nos Zastosowanie genetyki Dziedzina Wczesne wykrywanie chorób. medycyna Dostarczanie informacji o ludziach pierwotnych. archeologia Otrzymywanie nowych odmian smakowych owoców. rolnictwo Uzyskiwanie odmian roślin odpornych na szkodniki. rolnictwo Leczenie chorób genetycznych, do tej pory nieuleczalnych. medycyna 2 4. 1. 2. 3. chromosom chromatyna podwójna helisa DNA 5. a) b) B c) Materiał genetyczny musi ulegać podwojeniu przed każdym podziałem komórek naszego ciała, ponieważ inaczej komórki potomne miałyby go o połowę mniej. 6. a) Budowa cząsteczki Nazwa kwasu Kwas deoksyrybonukleinowy Kwas rybonukleinowy (RNA) nukleinowego (DNA) Cechy kwasu B, D, F A, C, E nukleinowego Funkcja kwasu w 1 2 komórce b) 1. Są zbudowane z nukleotydów. 2. Zawierają zasady azotowe: adeninę, guaninę i cytozynę oraz resztę kwasu fosforowego. 7. Oznaczenie Adenina (A) Guanina (G) Cytozyna (C) Tymina (T) próbki [%] [%] [%] [%] 1. 12 38 38 12 2. 27 23 23 27 3. 10 40 40 10 8. Próbki 1, 2 i 3 nie pochodzą od tego samego organizmu, ponieważ mają różną zawartość zasad azotowych. 5 b) Genotypy roślin z pokolenia P: Aa, Aa Genotypy roślin z pokolenia F1: AA, Aa, Aa, aa c) Kolor nasion roślin potomnych: zielony Uzasadnienie: Kolor zielony nasion jest cechą recesywną, ujawniającą się tylko u homozygot recesywnych. Rośliny pokolenia rodzicielskiego były homozygotami recesywnymi. Po połączeniu się ich gamet powstały homozygoty recesywne o zielonej barwie nasion. 5. a) b) D 5. Dziedziczenie cech u człowieka 1. D, D, D, D, R, R 2. C 3. C → E → B → D → A 4. Rodowód genetyczny narysowany przez ucznia. 5. Przykładowe odpowiedzi – w zależności od wybranej cechy: zdolność zwijania języka w rurkę – A, brak tej zdolności – a włosy ciemne – A, włosy jasne – a włosy kręcone – A, włosy proste – a wolny płatek ucha – A, przyrośnięty płatek ucha – a barwa oczu inna (ciemniejsza) niż niebieska – A, 6 6. Odpowiedź zgodna z rodowodem z zadania 4. 7. Odpowiedź zgodna z rodowodem z zadania 4. 8. Dziecko odziedziczyło po ojcu kręcone włosy, ponieważ mama ma proste. 9. a) Genotyp matki: Aa Genotyp ojca: Aa Geotyp córki: aa b) Prawdopodobieństwo: 75% 10. a) Genotyp mężczyzny: aa Genotyp kobiety: Aa lub AA b) Kobieta musi mieć genotyp Aa, aby mogła urodzić dziecko bez piegów. 6. Dziedzicznie płci u człowieka 1. 2. B3 3. a) Ponieważ mężczyźni mają tylko jeden chromosom X. Jeżeli znajduje się w nim allel powodujący chorobę, są chorzy. Kobiety mają dwa chromosomy X, dlatego aby wystąpiła u nich choroba powodowana przez allel recesywny, oba chromosomy X muszą zawierać recesywne allele. Liczba par chromosomów w kariotypie człowieka 23 liczba par autosomów 22 liczba par chromosomów płci 1 chromosomy płci u kobiet XX chromosomy płci u mężczyzn XY 7 b) Nosicielami są heterozygoty, u których dana cecha się nie ujawnia. Jedynie u kobiet występują dwa chromosomy X i tylko one mogą być heterozygotami pod względem genu daltonizmu. 4. królowa Wiktoria: XHXh carewicz Aleksy: XhY Edward VII: XHY 5. F, F, P, P 6. Genotypy rodziców: Kobieta: XDXD Mężczyzna: XdY Odpowiedź: Prawdopodobieństwo, że dziecko tej pary nie będzie rozróżniać kolorów, wynosi 0%. 7. Dziedziczenie grup krwi 1. 2. Genotyp kobiety: IAIB Genotyp mężczyzny: IAIB Odpowiedź: Dzieci tej pary mogą mieć grupę krwi A, B lub AB. 3. F, P, P, P 4. a) Rodowód genetyczny narysowany przez ucznia. b) 0, AB Grupy krwi A B AB 0 Możliwe genotypy IAIA, IAi IBIB, IBi IAIB ii 10 b) Przykładowe odpowiedzi: Struktury analogiczne: 1. Skrzydło ważki i skrzydło ptaka. 2. Kończyny kreta i odnóża turkucia podjadka. Struktury homologiczne: 1. Kończyny przednie delfina i nietoperza. 2. Ręka człowieka i kończyna przednia 4. P, F, F 5. 6. 7. Cechy te zanikają, ponieważ nie pełnią już swoich pierwotnych funkcji/nie odgrywają żadnej istotnej roli. 8. a) analiza sekwencji DNA – 5 określanie zmian zasięgów występowania roślin i zwierząt – 2 badanie skamieniałych szczątków szkieletów – 1 porównywanie narządów homologicznych – 3 analiza podobieństwa funkcjonowania różnych grup organizmów – 4 b) dowody bezpośrednie – C dowody pośrednie – D 2. Mechanizmy ewolucji 1. To podstawowy mechanizm ewolucji. N Człowiek wybiera do rozrodu osobniki o pożądanych przez niego cechach. S Selekcjonerem jest środowisko. N 2. a) dobór sztuczny b) Celem było uzyskania przez człowieka odmian o różnych walorach smakowych i większej wartości odżywczej. 3. a) b) B 4. a) Przykładowe odpowiedzi: Czy długość ogona u samca wikłacza olbrzymiego ma wpływ na liczbę zakładanych przez niego gniazd/atrakcyjność samca/jego sukces rozrodczy? Wpływ długości ogona samca wikłacza olbrzymiego na atrakcyjność samca/liczbę zakładanych przez samca gniazd/sukces rozrodczy samca. 11 b) Przykładowe odpowiedzi: Samce wikłacza olbrzymiego o dłuższych ogonach zakładają większą liczbę gniazd/odnoszą większy sukces rozrodczy/są bardziej atrakcyjne dla samic. Im samiec wikłacza olbrzymiego ma dłuższy ogon, tym większa jest liczba przypadających na niego gniazd/większa atrakcyjność/większy sukces rozrodczy. Liczba gniazd/Atrakcyjność/Sukces rozrodczy samca wikłacza olbrzymiego zależy od długości jego ogona. 5. 6. Na ciemnym tle bardziej widoczne są odmiany jasne, a na jasnym – ciemne. Większa dostrzegalność powoduje częstsze wyłapywanie motyli przez drapieżniki. Liczniejsze są odmiany, których barwa jest zbliżona do koloru tła (środowiska). 7. Z wykresu wynika, że zwiększyła się liczba motyli odmiany ciemnej. Prawdopodobnie jest to spowodowane zwiększeniem ilości zanieczyszczeń w środowisku, przez co motyle o jasnych skrzydłach są bardziej widoczne dla drapieżników na ciemnych pniach. 8. a) F, P b) Izolacja geograficzna powoduje, że osobniki grup rozdzielonych barierą geograficzną nie mogą się ze sobą swobodnie krzyżować/wymieniać między sobą materiału genetycznego. W miarę upływu czasu różnice powstające pomiędzy tymi grupami w wyniku np. przystosowania do różnych warunków środowiska będą bardzo duże i doprowadzą do powstania nowego gatunku. 3. Pochodzenie człowieka 1. Szkielet: B, ponieważ (dwie spośród podanych): kończyny dolne są dłuższe niż górne, kręgosłup nie jest łukowato wygięty, mózgoczaszka jest stosunkowo duża, trzewioczaszka jest spłaszczona, miednica jest krótka i szeroka. 2. zredukowany ogon – D złożone zachowania społeczne – E kostny szkielet wewnętrzny – A odżywianie młodych mlekiem matki – B przynajmniej jedna para chwytnych kończyn – C 12 3. 4. posługiwanie się ogniem – C wytwarzanie narzędzi – B poruszanie się na dwóch nogach – A posługiwanie się mową – D 5. Odkryte tropy są starsze niż wcześniej znane ślady istot dwunożnych. Dodatkowo przedstawiają odciski stóp lepiej przystosowanych do dwunożności niż znane późniejsze tropy. 6. P, F, P 7. Odciski stopy istoty dwunożnej przedstawia rysunek A. Odcisk stopy małpy przedstawia rysunek B. Cecha, która umożliwia rozróżnienie obu odcisków, to położenie dużego palca. Sprawdź, czy potrafisz – II. Ewolucja życia 1. 1.1. Struktury analogiczne to: 1 i 3 oraz 2 i 4. Struktury homologiczne to: 1 i 2 oraz 3 i 4. 1.2. Struktury analogiczne mają (wspólne pochodzenie / różne pochodzenie). W ich budowie jest widoczne przystosowanie do pełnienia (tych samych funkcji / różnych funkcji). 2. 1.1. Obecność drapieżników powoduje zmniejszenie liczby plamek na ciele samców gupików. 1.2. dobór naturalny 3. B. 2. 4. P, F 5. Rozstrzygnięcie: Jest dowodem bezpośrednim. Uzasadnienie: Analiza budowy i funkcjonowania żywych skamieniałości pozwala śledzić kolejność pojawiania się poszczególnych form organizmów. 15 4. Przykładowe odpowiedzi: 5. P, F, P 6. a) b) Przeżuwacze mają czterokomorowy żołądek, w którego pierwszej komorze występują protisty i bakterie rozkładające celulozę. Dodatkowo u przeżuwaczy występują długie jelita oraz szerokie zęby umożliwiające rozcieranie pokarmu. c) Kształt i budowa dzioba pozwalają określić rodzaj przyjmowanego przez ptaka pokarmu. Przykładowo ptaki drapieżne mają ostre dzioby o haczykowatym kształcie, które pozwalają im wyrywać kawałki mięsa z ciała ofiary. Natomiast ptaki żywiące się nasionami mają dzioby grube i masywne, służące do rozłupywania nasion. Doświadczenie Hipoteza: Substancje chemiczne wytwarzane przez mniszka lekarskiego powodują zmniejszenie liczby mszyc. Próba kontrolna: roślina spryskana czystą wodą Próba badawcza: roślina spryskana preparatem z mniszka. Wynik: Wniosek: Stosowanie preparatu z mniszka powoduje zmniejszenie liczby mszyc na roślinie. Wyjaśnienie: Związki produkowane przez mniszka można wykorzystać do odstraszania lub likwidowania szkodników, co ogranicza stosowanie szkodliwych dla zdrowia chemicznych środków ochrony roślin. 7. a) Największy przyrost masy ciała nastąpił w grupie pierwszej / karmionej wyłącznie pokarmem mącznym. b) Wpływ rodzaju pokarmu na przyrost masy ciała larw mącznika młynarka. / Czy rodzaj pokarmu wpływa na przyrost masy ciała larw mącznika młynarka? 16 8. Jest to forma obrony rośliny. Obecność tych struktur ma zniechęcić motyla do złożenia jaj. Motyle unikają liści, na których znajdują się jaja innego osobnika, ponieważ oznacza to mniejszą ilość dostępnego dla larw pokarmu. 5. Pasożytnictwo 1. pijawka lekarska 2. 3. Samica gąsienicznika ma zakończenie odwłoka przekształcone w pokładełko, które umożliwia jej przekłucie się do ciała gąsienicy i złożenie w nim jaj. 4. Dzięki temu, że pasożyty likwidują jaja lub formy larwalne, szkodnik nie ma szansy się rozmnożyć i spowodować jeszcze większych szkód. 5. P, F, F 6. 1. Podobieństwo jaj kukułki do jaj gospodarza. Im bardziej jajo kukułki jest podobne do jaj gospodarza, tym większa szansa, że nie zostanie przez niego rozpoznane. 2. Podobieństwo kukułki do drapieżnego krogulca. Pozwala to na zbliżenie się do gniazd gospodarzy i podrzucenie jaj. 7. 1. Podobieństwo zapachu i wyglądu larw modraszka do larw mrówek. 2. Wydawanie przez larwy modraszka takich dźwięków, jakie wydaje królowa mrówek. 8. a) krzyżak ogrodowy: drapieżnictwo kleszcz pospolity: pasożytnictwo b) Przykładowe odpowiedzi (dwie spośród podanych) 1. Krzyżak żywi się setkami zwierząt, natomiast kleszcz wykorzystuje kilku żywicieli. 2. Ofiary krzyżaka są zwykle od niego mniejsze, natomiast żywiciele kleszcza są od niego więksi. c) 6. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami 1. F, P, P 2. a) B, C b) A 17 3. A. Bąkojady oczyszczają skórę dużych kręgowców, np. antylop z pasożytów. W ten sposób ptaki te zdobywają pokarm, natomiast duże kręgowce są mniej narażone na choroby. B. Kolibry odżywiające się nektarem kwiatów, przenoszą ich pyłek. Dzięki tej zależności kolibry mają pokarm, a rośliny zostają zapylone. 4. a) A – cukry/węglowodany/związki organiczne B – woda i sole mineralne b) Jest to symbioza. Glon i grzyb dzięki temu, że tworzą porost, mogą występować/żyć w takich miejscach, gdzie samodzielnie nie mogłyby przetrwać, np. na nagich skałach lub na bardzo ubogim podłożu. 5. P, F, P 6. Sadzonki szczepione grzybnią mają większą masę pędów, dlatego jest większa szansa, że przyjmą się po przesadzeniu i lepiej się rozrosną. 7. D 8. 1. – B 2. – C 3. – A 7. Czym jest ekosystem? 1. a) B b) Zbiór X zawiera wyłącznie nieożywione elementy, a zbiór Z – wyłącznie elementy żywe/organizmy. 2. Jest to ekosystem sztuczny, ponieważ powstał w wyniku działalności człowieka i jest przez niego cały czas przekształcany. 3. 4. P, F 5. a) Przykładowe odpowiedzi (trzy spośród podanych): rośliny zielne, paprocie, poziomki, borówki, jagody, płazy (np. ropuchy), gady (np. jaszczurka zwinka, zaskroniec), jeże, niektóre ptaki (np. rudziki) b) Nie będą się dobrze rozwijać, ponieważ są przystosowane do innych warunków środowiska/wymagają dużej wilgotności i zacienienia. 6. a) Plankton roślinny, który jest zawsze zależny od ilości dostępnego światła. A Ryby odżywiające się planktonem. D Ryby żywiące się bezkręgowcami dennymi. B Ryby drapieżne polujące na mniejsze ryby planktonożerne. C b) Przykładowe odpowiedzi (dwie spośród podanych): oświetlenie, dostępność pokarmu, powiązania między organizmami, wymagania środowiskowe 7. 20 c) Przyczyną niedotlenienia organizmu może być tlenek węgla. 6. P, P, F 7. Odpowiedź zgodna z informacjami uzyskanymi przez ucznia. 3. Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody 1. 1. B, 2. C, 3. A 2. F, P, P Doświadczenie Hipoteza: Najszybciej rozkładają się odpady organiczne. Wynik: Dane w tabeli wpisane przez ucznia na podstawie obserwacji stanu odpadów po około miesiącu. Wniosek: Odpady organiczne rozkładają się najszybciej, a odpady plastikowe najwolniej. 3. Przykładowe odpowiedzi: 1. Uzyskiwanie energii z innych źródeł niż paliwa kopalne. 2. Oszczędzanie wody. 3. Ochrona wód przed zanieczyszczeniami. 4. Ograniczenie eksploatacji organizmów – zmniejszenie wycinki drzew, połowów i polowań. 5. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. 6. Ochrona gleby przed nadmiernym nawożeniem, wyjałowieniem i zanieczyszczeniami. 4. Samooczyszczanie się wód jest zjawiskiem biochemicznym, jest przeprowadzane przez organizmy, m.in. bakterie, sinice i inne organizmy zaliczane do destruentów. 4. Sposoby ochrony przyrody 1. C 2. A, C, B 3. 1. park narodowy – B 2. rezerwat przyrody – D 3. park krajobrazowy – C 4. pomnik przyrody – A 4. a) rezerwat przyrody, park krajobrazowy, Rezerwat Biosfery UNESCO „Człowiek i biosfera” b) Jezioro Łukajno jest dogodnym miejscem gniazdowania ptaków wodnych, ponieważ jest trudno dostępne dla ludzi i drapieżników, a także zapewnia duży obszar gniazdowania i żerowania. 5. a) Ochrona rybołowa w Polsce nie jest wystarczająca dla zapewnienia jego przetrwania, ponieważ to gatunek wędrowny, który może trafić na obszar innego państwa, gdzie nie będzie objęty ochroną. b) Celem tworzenia obszarów Natura 2000 jest ochrona zagrożonych gatunków na całym obszarze ich występowania oraz ochrona charakterystycznych cennych przyrodniczo siedlisk. 6. A, C, E 7. a) 1. Słowiński PN – E 2. Biebrzański PN – B 3. Białowieski PN – A 4. Kampinoski PN – C 21 5. Karkonoski PN – D 6. Tatrzański PN – F b) 1. B, 2. F, 3. A, 4. C, 5. E, 6. D 8. a) Program ochrony żubrów polega na odtworzeniu populacji występujących naturalnie. Początkowo stosowano hodowle półwolne, później wolne na terenie puszczy białowieskiej. Ostatecznie osobniki z dzikich stad odławia się i przewodzi w kolejne miejsca, gdzie stanowią podstawę nowych stad. b) Polega na ochronie obszarów przyrodniczo cennych dla całego kontynentu europejskiego. Zapewnia ochronę wielu gatunkom zwierząt, zwłaszcza ptaków wędrownych. Ochrona ta pozwala koordynować działania na terenie wielu państw. c) Początkowo ochrona bobra polegała na utworzeniu licznych niewielkich kolonii, które miały szanse na szybki rozwój. Obecnie bóbr jest chroniony przepisami prawa krajowego i międzynarodowego. Projekt zakłada stworzenie stada rozrodczego służącego do odtworzenia populacji dzikich. Obecnie foki są hodowane w fokarium na Helu. Osobniki żyjące w stanie dzikim są chronione prawnie we wszystkich krajach nadbałtyckich. Dodatkowo planuje się utworzenie chronionych obszarów wybrzeża, na których wypuszczone do środowiska foki mogłyby się rozmnażać i odpoczywać. Sprawdź, czy potrafisz – IV. Człowiek i środowisko 1. Łąka ma większą różnorodność (ekosystemową / gatunkową) niż pole uprawne, ponieważ charakteryzuje się większą liczbą (gatunków / ekosystemów) występujących na jej obszarze. To sprawia, że łąka jest ekosystemem (bardziej / mniej) odpornym na różnego rodzaju zakłócenia. 2. 2.1. Ochrona obszarowa Ochrona indywidualna Ochrona gatunkowa Przykład chronionego elementu przyrody Mazurski Park Krajobrazowy / Stary Czapliniec / Jezioro Łuknajno / Krutynia Górna Dąb Diany / Głaz Edward żółw błotny / gronostaj / bielik / rybołów 2.2. Przykładowe odpowiedzi: 1. Tworzenie korytarzy ekologicznych. 2. Likwidacja gatunków inwazyjnych. 3. Koszenie łąk. 4. Zakładanie sztucznych gniazd. 3. 3.1. Przykładowe odpowiedzi: Cecha raka pręgowanego: plastyczność ekologiczna Znaczenie adaptacyjne: możliwość życia w różnych rodzajach siedlisk o zmiennych warunkach Cecha raka pręgowanego: odporność na wysychanie Znaczenie adaptacyjne: przetrwanie okresów suszy / możliwość przemieszczania się lądem do sąsiadujących zbiorników wodnych (ekspansja gatunku) 22 3.2. Rak pręgowany jest gatunkiem o szerokim zakresie tolerancji na zmienne warunki środowiska, w związku z czym wygrywa konkurencję z rodzimym rakiem szlachetnym. To może prowadzić do wyparcia raka szlachetnego z siedliska a w konsekwencji może doprowadzić do wyginięcia tego gatunku. 4. P, F, P