Paweł Czubik
Zgodność z Konstytucją warunków
użycia na terytorium państwa
dokumentów zagranicznych w
świetle orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego Republiki Kolumbii
Kwartalnik Prawa Publicznego 3/3, 137-157
2003
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Informacje i wskazówki
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Ranking uczelni
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Nasze e-booki ratujące uczniów i studentów!
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów zagranicznych w świetle orzeczeń TK Republiki Kolumbii, Publikacje z Diritto Costituzionale
Artykuł opublikowany w: Kwartalnik Prawa Publicznego
Typologia: Publikacje
2019/2020
1 / 22
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Dokumenty powiązane
Podgląd częściowego tekstu
Pobierz Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów zagranicznych w świetle orzeczeń TK Republiki Kolumbii i więcej Publikacje w PDF z Diritto Costituzionale tylko na Docsity!
Paweł Czubik
Zgodność z Konstytucją warunków
użycia na terytorium państwa
dokumentów zagranicznych w
świetle orzeczeń Trybunału
Konstytucyjnego Republiki Kolumbii
Kwartalnik Prawa Publicznego 3/3, 137-
K W A R T A L N I K P R A W A P U B L I C Z N E G O R OK I I I • N R 3/2003 • UKSW - WARSZAWA • T N O iK - TO R U Ń • IS S N 1 6 4 2 -9 5 9 1
Paweł Czubik *
ZGODNOŚĆ Z KONSTYTUCJĄ
WARUNKÓW UŻYCIA NA TERYTORIUM PAŃSTWA
DOKUMENTÓW ZAGRANICZNYCH
W ŚWIETLE ORZECZEŃ
TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO
REPUBLIKI KOLUMBH
1. W p r o w a d z e n i e
Zasadniczo prawo wewnętrzne poszczególnych państw rozstrzy ga o możliwości i ewentualnych warunkach użycia przed organami publicznymi tych państw dokumentów poświadczających dokonanie konkretnych czynności prawnych, wystawionych przez organy publicz ne innego państw a1. Ograniczenia prawa wewnętrznego państw w tym zakresie wynikać mogą z umów międzynarodowych przewidujących eliminację lub zasadnicze ograniczenie konkretnych wymogów praw nych dotyczących wprowadzania dokumentów zagranicznych do obro tu prawnego w państwie stronie umowy. Zasadniczo jednak ma miejsce zarówno jednostronne - tj. jedynie dzięki konkretnemu kształtowi pra wa wewnętrznego jak i umowne - tj. ze względu na postanowienia umowy międzynarodowej w tym zakresie, ustalenie liberalnych zasad wprowadzania dokumentów zagranicznych we własną przestrzeń praw ną. Stanowi to wyłączny wyraz woli państwa stwarzającego konkretne
*** Dr Paweł Czubik - Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1 Por. J. Ciszewski, T. Ereciński,** Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, Część III, przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego, Warszawa 1998, s. 172.
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów.
legalizacyjnych. Wreszcie ostatni typ rozwiązań prawnych w tym za kresie nie przewiduje potrzeby jakiegokolwiek uwierzytelniania doku mentów zagranicznych - ich użycie na terytorium prawnym danego państwa w zasadzie jest możliwe w każdym przypadku, a w praktyce ich akceptacja przez konkretne organy jako środek dowodowy to ele ment uznania administracyjnego tych organów. W tym trzecim wypad ku zastosowanie rozwiązań umownych dotyczących liberalizacji obrotu prawnego nie ma zasadniczego wpływu na warunki dopuszczalności dokumentów zagranicznych ze względu na jednostronną wynikającą z prawa wewnętrznego swobodę ich dostępu na obszar prawny danego państwa. W przypadku natom iast mechanizmów pierwszego i drugie go typu zastosowanie międzynarodowych rozwiązań umownych wiąże się z ustaleniem dla dokumentów pochodzących z konkretnego pań stwa-strony umowy mechanizmów bardziej liberalnego dostępu doku mentów zagranicznych. Zwykle wiąże się on ze zniesieniem wymogów legalizacji dokumentów pochodzących z tych państw lub też zastępo waniem tego wymogu innymi wymogami (np. wymogami prawa we wnętrznym państwa pochodzenia dokumentu5). Tym samym więc przy jęcie przez państwo umowy międzynarodowej oznacza zazwyczaj za stąpienie norm prawa wewnętrznego regulujących kwestie legalizacji dokumentów zagranicznych normami wynikającymi z umowy między narodowej w przypadku dokumentów pochodzących z państwa strony umowy. Często wynika to nie tylko z ogólnie przyjętych zasad stosowa nia prawa lecz również jest wyraźnie uregulowane w prawie wewnętrz nym państw. Przykładowo polski kodeks postępowania cywilnego wy raźnie stanowi, iż przepisów części międzynarodowej kodeksu nie sto suje się, gdy umowa międzynarodowa stanowi inaczej (Art. 1096.)6. Odnosi się to oczywiście również do warunków i wymogu legalizacji dokumentów zagranicznych sprecyzowanych w tej części kodeksu. Ozna cza to, iż unormowanie sprecyzowane w Art. 1138 kpc, stanowiące, iż procedurze legalizacji podlegają dokumenty zagraniczne dotyczące prze niesienia własności nieruchomości położonej w Polsce oraz dokumenty budzące wątpliwości co do autentyczności7, zastąpione zostaje, w przy
5 W takim wypadku prawo międzynarodowe wskazuje na obowiązek akceptacji dokumentu, sporządzonego lub poświadczonego w państwie, w którym został wysta wiony, zgodnie z prawem tego państwa. 6 Wynika to również z unormowań art. 91 ust. 2 Konstytucji RP. 7 W prawie polskim nie istnieje rozwiązanie alternatywne w stosunku do legali zacji w przypadku dokumentów zagranicznych objętych obowiązkiem dokonania tej czynności konsularnej. W prawie innych państw istnieją możliwości zastosowania do kumentu mimo braku zachowanych wymogów legalizacyjnych, pod warunkiem urzę dowego rozstrzygnięcia o jego autentyczności np. przez organ sądowy państwa, w któ
Pawel Czubik
padku państw, z którymi Polska ma podpisaną umowę znoszącą wy móg legalizacji, rozwiązaniem, zgodnie z którym legalizacji nie powin no się wymagać. Nawet jeżeli dokument budzi wątpliwości co do auten tyczności to ustalenie jego autentyczności nie może wiązać się z żąda niem notariuszy lub przedstawicieli władz, którym jest przedkładany, dokonania legalizacji dokumentu8. Możliwość żądania przez władze dokonania takiej czynności nie jest bowiem przewidziana w żadnym przypadku w którymkolwiek z reżimów umownych znoszących ten wymóg, a regulacje umowne z chwilą ich przyjęcia zgodnie zarówno z unormowaniem polskiej Konstytucji jak i Art. 1096 kpc całkowicie zastępują unormowania wynikające z części kpc zawierającej przepisy z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie dość specyficz nych regulacji odnoszących się do uwierzytelniania dokumentów obo wiązujących w państwie latynoamerykańskim - Kolumbii. W drugiej połowie lat 90-tych mechanizmy legalizacji konsularnej dokumentów stosowane przez Republikę Kolumbii stały się przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego (la Corte Constitucional) tego państw a - po pierwsze w związku z przyjęciem bardzo znaczącej umowy mię dzynarodowej dotyczącej problemu legalizacji dokumentów, a po dru gie dość zaskakującą zmianą unormowania prawa wewnętrznego re gulującego wymóg legalizacji dokumentów zagranicznych. Unormo wania i praktyka kolumbijska omówione zostaną na tle wspomnia nych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Analiza ta może być o tyle
rym dokument ma być zastosowany (tak jest np. w prawie niemieckim - patrz: G. Bi- scottini, L ’efficacité des actes administratifs étrangers, Recueil des cours Académie de droit international, 1961, vol. 104 / III, s. 668). 8 Co oczywiście w żadnym przypadku nie wyklucza możliwości dokonania legali zacji na wniosek strony. Organ któremu przedkładany jest dokument nie może jednak że uzależniać skutków prawnych wiążących się z użyciem dokumentu od faktu doko nania względem niego legalizacji. Oczywiście zalegalizowanie może znacznie przyspie szyć postępowanie - w przeciwnym bowiem razie - jeżeli dokument budzi wątpliwości co do autentyczności - ustalenie jego autentyczności może być procesem długotrwa łym. Por. P. Czubik, Legalizacja krajowa dokumentów, Kraków 1998, s. 68, 104-105. W literaturze prawniczej spotyka się również odmienny pogląd wskazujący na możli wość żądania przez władze legalizacji w przypadku gdy dokument budzi wątpliwości co do autentyczności, a legalizację zniósł reżim umowny. Zob. J. Ciszewski, T. Ereciń- ski, Międzynarodowe postępowanie cywilne, Warszawa 2000, s. 255. Taka dosyć kuszą ca koncepcja, celowościowo słuszna, bo ułatwiająca uznanie dokumentów w praktyce
- choć może nie budzić znaczących wątpliwości z punktu widzenia ogólnego kształtu i zasad polskiej procedury cywilnej, wydaje się jednak nie do obrony z punktu widze nia prawa międzynarodowego publicznego, miejsca norm wynikających z umowy mię dzynarodowej w polskim porządku prawnym, czy też samego brzmienia Art. 1096 kpc.
Pawel Czubik
nej konstrukcji w porównaniu z mechanizmami europejskimi9. Są one nie tyle elementem charakterystycznym dla samej Kolumbii, co raczej stanowią wyraz praktyki przyjmowanej w Ameryce Łacińskiej. W miej scu tym warto przyjrzeć się drugiej nieco egzotycznej z punktu widze nia prawnika polskiego możliwości, jaka przewidziana została w art. 259 kolumbijskiego kpc. Zastosowanie tego mechanizmu może mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdy konsul kolumbijski nie jest w stanie poświadczyć dokumentu. Przyczyna takiej niemożności poświadczenia nie wynika z uregulowań art. 259 - w praktyce latynoamerykańskiej chodzi w miejscu tym głównie o brak nawiązanych stosunków konsu larnych lub niemożność skorzystania z oferty dokonania czynności praw nej przez właściwego konsula narodowego w związku z oddaleniem urzędu czy urzędowaniem konsula w innym państwie i znaczącymi trud nościami strony z tym związanymi10. W sytuacjach takich dokument może poświadczyć konsul zaprzyjaźnionego państwa (nación amiga). Brak jest definicji, która wskazywałaby jak rozumieć to pojęcie - czasy współpracy międzynarodowej wymagają dość szerokiego ujęcia, w prak tyce jednak wykorzystanie tego mechanizmu jest rzadkie i zasadniczo ogranicza się do niewielkiej grupy zbliżonych kulturowo państw 1 1. W praktyce państw odnoszącej się do uwierzytelniania dokumen tów zagranicznych stosowany jest często mechanizm zezwalający na legalizację dokumentów zagranicznych przez konsula państwa, w któ rym wystawiony został dokument, akredytowanego w państwie w któ rym dokument ma być zastosowany. Nie wydaje się jednak by omawia ne rozwiązanie wynikające z art. 259 kpc Republiki Kolumbii było od zwierciedleniem tego typu praktyki12, w każdym razie na pewno nie
9 Wewnętrzne mechanizmy europejskie różnią się niekiedy dość znacząco od sie bie. Przede wszystkim pod pojęciem legalizacji różne porządki prawne rozumieją po świadczanie odmiennych kwestii formalnych odnoszących się do dokumentu (np. zgod ność z prawem miejsca wystawienia, uprawnienie urzędnika do jego sporządzenia itp.). 1 0 Patrz: G. Parra-Aranguren, La adhésion de Venezuela al Convenio de La Hay a de 1961 que suprimiô la exigencia de legalización de los documentos pûblicos extran- jeros, Revista de la Facultad de Ciencias Juridicas y Polîticas, 1999, vol. 43, no. 115, s. 133-136. W praktyce wenezuelskiej wynika to z artykułu 157 kodeksu procedury cywilnej - brak jest jednak (odmiennie niż w prawie Kolumbii) obowiązku poświadcza nia podpisu konsula z nación amiga dla jego skuteczności na terytorium Wenezueli. 1 1 Ibidem, s. 134. Wspomniany konsul nie może pochodzić z kraju będącego w sta nie wojny lub w sporze z danym państwem. Konsul ten nie może być reprezentantem państwa, które wystawiło dokument, zdaniem cytowanego autora nie dawałoby to pew ności co do bezstronności jego działań względem poświadczanego dokumentu. 1 2 Właściwie brak odzwierciedlenia tego typu praktyki w wewnętrznych normach kolumbijskich. W praktyce wielu państw nie stanowi to przeszkody w stosowaniu tego mechanizmu. Przykładowo w praktyce RP mechanizm ten wynika przede wszystkim
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów..
jest wyłącznie jej odzwierciedleniem13. Stanowi ono przede wszystkim praktykę regionalną w tym względzie, która rozwinąć się mogła w związ ku z bliskością, wręcz identycznością kulturową, językową i prawną państw Ameryki Łacińskiej14. W przypadku braku własnego konsula czynności prawne może wykonać konsul obcego państwa. W praktyce preferowane jest działanie konsula innego państwa latynoamerykań skiego15. Stosowanie tego mechanizmu przypomina co do swojego efek tu działanie konsula w imieniu dwóch państw (co zgodne jest z art. 8 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych16) - nie jest to jed nak rzeczywiste wykorzystanie tego unormowania. Działanie konsula zaprzyjaźnionego państwa odbywa się najczęściej nieoficjalnie. Do sa mych czynności uwierzytelniających dokonywanie oficjalnej notyfika cji państwu przyjmującemu jest w zasadzie zbyteczne. Dla państwa przyjmującego, na którego terytorium dokumenty podlegają poświad czeniu przez konsula zaprzyjaźnionego państwa, jest w zasadzie obo jętne jaką drogą dokumenty krajowe po ich formalnym przygotowaniu do zagranicznego użycia (poprzez dokonanie niezbędnych uwierzytel nień krajowych) uzyskają możliwość ich użycia w porządku prawnym docelowego państwa. Jeżeli dane państwo możliwość tę uzależnia od dokonania czynności legalizacyjnej przed konsulem państwa trzeciego, państwo, w którym dokument został wystawiony, w tego typu kwestie nie powinno ingerować. Z drugiej jednak strony potrzebę notyfikacji państwu przyjmującemu można uzasadniać potrzebą posiadania ta kiej informacji przez osobę, która będzie zmuszona dokonać wszelkich
z konsularnych konwencji dwustronnych precyzujących uprawnienia takie dla konsu la z danego państwa akredytowanego w RP. Patrz: E. Wierzbowski, Międzynarodowy obrót prawny w sprawach cywilnych, Warszawa 1971, s. 163. W praktyce jednak czyn ności takie mogą również wykonywać akredytowani w RP konsulowie państw nie ma jących tego wyraźnych gwarancji umownych. Spełnienie wymogu poświadczenia przez przedstawiciela polskiej służby dyplomatyczno-konsularnej wynikającego art. 1138 kpc gwarantowane jest w takim przypadku poprzez dodatkowe zalegalizowanie podpisu obcego konsula przez MSZ RP. Zob. P. Czubik, Legalizacja..., s. 65-66. 1 3 Patrz przypis nr 9. 1 4 Choć rolę konsula „de nación amiga” może również spełniać konsul państwa spoza regionu latynoamerykańskiego. Zob. G. Parra-Aranguren, op. cit., s. 136 - przy kład zastosowania legalizacji dokonanej przez konsula szwajcarskiego na Kubie celem użycia dokumentu kubańskiego na terytorium Wenezueli. 1 5 Rozwinięcie omawianej praktyki w stosunkach latynoamerykańskich ma swoją genezę w umowie regionalnej - Traktacie o Prawie Międzynarodowym Prywatnym - podpisanym w Limie w 1878 r. Traktat ten przewidywał w rozdz. 7 (poświęconym legalizacji) w art. 51 możliwość jej dokonania przez konsula z nación amiga. G. Parra- -Aranguren, op. cit., s. 134. 16 Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych, Zał. do Dz.U. 1982, Nr 13, poz. 98.
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów..
nej i konsularnej i wkroczyć na obszary dotyczące czynności prawnych konsula. Będąca przedmiotem skargi konstytucyjnej zmiana nie dotyczyła jednak dość kontrowersyjnego z punktu widzenia polskiej czy europej skiej praktyki unormowania dotyczącego poświadczeń formalnych wzglę dem dokumentu dokonywanych przez obcego konsula z państwa za przyjaźnionego, lecz co ciekawe wynikała z wprowadzenia unormowa nia dodatkowo nakazującego poświadczenie przez MSZ Republiki Ko lumbii podpisu konsula kolumbijskiego po zalegalizowaniu przez niego dokumentu zagranicznego, a więc dotyczyła wprowadzenia istotnej zmiany przede wszystkim do pierwszego mechanizmu legalizacyjnego przewidzianego w art. 259 kolumbijskiego kpc18.
3. Z a k r e s z m i a n w p r a w i e K o l u m b i i o d n o s z ą c y c h s i ę DO W ARUNKÓW U W IE R Z Y T E L N IA N IA D O K U M EN TÓ W
3 .1. Za k r e s z m i a n w p r a w i e K o l u m b i i PRZYJĘTYCH WSKUTEK ZASTOSOWANIA KONWENCJI HASKIEJ
Pierwsza z spraw rozpatrywanych przez Trybunał Konstytucyjny dotyczących zmian w procedurze uwierzytelnienia dokumentów zwią zana była z przyjęciem przez Kolumbię unormowań Konwencji haskiej o zniesieniu wymogu legalizacji zagranicznych dokumentów publicz nych z 1 9 6 1 r.1 9 Generalnie rzecz ujmując przyjęcie przez państwo Konwencji ha skiej o zniesieniu wymogu legalizacji oznacza, że państwo po pierwsze uznaje bez legalizacji dokumenty zagraniczne z państw stron Konwen cji poświadczone w specyficzny, wprowadzony przez Konwencję sposób, po drugie zaś dla własnych dokumentów przeznaczonych do państw- stron Konwencji wprowadzić musi2 0 specyficzną procedurę poświadcze
1 8 Również mechanizmu drugiego, choć w jego przypadku rola konsula kolumbij skiego jest już drugoplanowa - podstawowa dla strony czynność legalizacyjna jest dokonywana przez konsula z „nación amiga”. 19 Convention abolishing the requirement of legalisation for foreign public docu ments done in the Hague 5 Oct. 1961, UNTS, vol. 527, p. 189. Konwencja ta jak do tychczas nie została przyjęta przez Polskę - prace nad jej przyjęciem przez RP są obecnie w toku. Konwencja ta łączy prawie 80 państw świata w tym wszystkie pań stwa europejskie poza Danią, Islandią, Mołdową i Polską. 20 Wymóg ten dotyczy nawet państw, które w ogóle nie wymagają legalizacji czy jakiegokolwiek równoważnego poświadczenia dokumentu zagranicznego dla uznania
Paweł Czubik
nia krajowego, która zagwarantuje dokumentom tym moc dowodową w tych państwach stronach. Poświadczenie to ma formę ujednoliconą2 1 we wszystkich państwach-stronach (forma ta skonkretyzowana zosta ła w załączniku do Konwencji) - jest to tzw. klauzula Apostille. Istnie nie formy tej pozwala łatwe rozpoznanie dokumentu objętego zakre sem zastosowania Konwencji22. Klauzula ta jest umieszczana na doku mencie przez upoważniony do tego organ państwa, w którym doku ment został wystawiony - jest to poświadczenie finalne - nie może podlegać jakiemukolwiek dalszemu poświadczaniu. Jednocześnie Kon wencja zakazała państwom-stronom stosować legalizację23 względem dokumentów objętych zakresem zastosowania Konwencji24. Z jednolitą formą poświadczenia i wyznaczeniem do tej czynności konkretnych or ganów krajowych przez władze państwa-strony2 5 wiąże się kolejne bar
jego mocy dowodowej - tylko poprzez poświadczenie bowiem dokumentów własnych uzyskają gwarancję ich uznawania zagranicą bez legalizacji. Por. Explanatory Report on the Hague Convention of 5 October 1961 Abolishing the Requirement of Legalisa tion for Foreign Public Documents, by Yvon Loussouarn - Dean of the Faculty of Law at the University of Rennes, Rapoporteur to the First Commission. Rennes, 15 April 1961, Conférence de La Haye de Droit International Privé. Actes et Documents de la Neuvième Session, 5-26 Octobre 1960, vol. II, Legalization, La Haya 1961, s. 4. Oczy wiście jeżeli chodzi o uznawanie dokumentów zagranicznych to zgodnie z brzmieniem Konwencji wspomniane państwa nie powinny zmieniać swojej dotychczasowej prakty ki i akceptować jako dowód dokumenty zagraniczne bez poświadczenia ich klauzulą przewidzianą przez Konwencję. 2 1 A. Panchaud, Conférence de La Haye de Droit International Privé - Légalisa tion des actes publics étrangers, Schweizerisches Jahrbuch für internationales Recht / Annuaire suisse de droit international, 1960, vol. XVII, s. 15. 2 2 J. T. Haight, The Hague Convention Abolishing the Requirement of Legalisa tion for Foreign Public Documents - Report of the Committee on the International Unification of Private Law, with Action by the Section of International Law and the House of Delegates, International Lawyer, 1975, vol. 9, s. 765. 2 3 Oznacza to, iż w odróżnieniu od licznych dwustronnych umów międzynarodo wych, które likwidują jedynie wymóg legalizacji (pozostawiając możliwość dokonania takiej czynności formalnej względem dokumentu - np. na wniosek strony), Konwencja haska znosi również możliwość dokonania takiej czynności. Por. G. Dahlhoff, Legali sation gefälschter oder unwahrer ausländischer Urkunden durch deutsche Ausland svertretungen, StAZ - Das Standesamt, 1997, Nr. 1, s. 2. 24 Zakresem zastosowania objęte zostały dokumenty z państw stron mające cha rakter dokumentów publicznych (lub poświadczonych przez osoby publiczne) poza do kumentami związanymi ze sprawami handlowymi lub celnymi oraz dokumentami spo rządzonymi przez przedstawicieli dyplomatycznych i urzędników konsularnych. 2 5 Konwencja nie precyzuje jakie organy administracji państwowej powinny zaj mować się wydawaniem klauzul, praktyka państw jest w tym przypadku bardzo cie kawa i niejednolita. Pewne niewiążące zalecenia związane z wyznaczeniem organów skierowano do państw-stron w czasie prac nad Konwencją haską. Zob. W. C. Harvey, The United States and the Hague Convention Abolishing the Requirement of Légalisa
i s
Paweł Czubik
3 .2. S k a r ż o n a z m i a n a KOLUMBIJSKIEGO KODEKSU POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
Zaskarżone przed Trybunałem Konstytucyjnym Republiki Kolum bii uregulowanie powstało poprzez zmiany do art. 259 kodeksu proce dury cywilnej Republiki Kolumbii wprowadzone Dekretem prezydenta nr 2282 z dnia 7 października 1989 (art. 1 pkt. 118). Wprowadzono wówczas obowiązek dodatkowego uwierzytelniania dokumentów zagra nicznych, które miały być użyte na terytorium Kolumbii i zostały zale galizowane przez kolumbijskiego konsula akredytowanego w państwie, w którym wystawiono lub poświadczono dokument. Dodatkowe uwie rzytelnienie podpisu konsula Republiki Kolumbii dokonywanej jest przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Kolumbii. Taka „superlegalizacja” podpisu własnego konsula spotykana jest w przypadku państw Ameryki Łacińskiej. Sporadycznie rozwiązania takie stosowano również w przypadku państw z innych rejonów świata (w tym państw europejskich)29. Generalnie jest to obecnie praktyka zanikająca również w przypadku państw amerykańskich30. Świadczy ona dość negatywnie o zaufaniu państwa do własnej zawodowej służby zagranicznej, stąd też zasadniczo państwa raczej eliminują stosowanie takiej praktyki a nie ją wprowadzają. Dla jednostki, która musi zastosować dokument zagraniczny prak tyka taka stanowi kolejne utrudnienie3 1 oraz wiąże się z dodatkowymi kosztami. Stąd też można było oczekiwać, iż zmiana taka zostanie źle odebrana przez obywateli prowadzących działalność gospodarczą za granicą i często przedstawiających dokumenty zagraniczne przed wła dzami krajowymi.
2 9 Zob. praktyka szwajcarska w tym zakresie [w:] E. Bourgnon, La légalisation des signatures en droit suisse et international, Schweizerische Zeitschrift für Beurkundungs- und Grundbuchrecht, 1987, Heft 2, s. 77. 3 0 Przykładowo Wenezuela po kilkudziesięciu latach stosowania tego mechani zmu w roku 1958 ostatecznie z niego zrezygnowała. Zob. G. Parra-Aranguren, op. cit., s. 159-160. Podkreślono przy tym, iż poświadczanie podpisu własnego konsula podwa żało „pełną moc prawną” urzędowych podpisów konsulów na terytorium ich państwa wysyłającego. 3 1 Zasadniczo legalizacja konsularna to już finalny etap szeregu uwierzytelnień ją poprzedzających stosowanych w państwie, w którym dokument został wystawiony. W. C. Harvey, op. cit., s. 477.
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów..
4. K o n t r o l a z g o d n o ś c i z K o n s t y t u c j ą W SPOM NIANYCH ZMIAN PRAWA R EPU BLIK I KOLUM BII
4 .1. O r z e c z e n i e d o t y c z ą c e z g o d n o ś c i z K o n s t y t u c j ą K o n w e n c j i h a s k i e j 32
Na wstępie warto zauważyć, iż Konstytucja Kolumbii stanowi dokument znaczący zarówno objętościowo jak i treściowo33. Poziom szcze gółowości regulacji zawartych w Konstytucji jest znaczący. Konstytu cja określa szczegółowo wzajemne relacje pomiędzy różnymi organami władzy publicznej nawet stosunkowo niskiego szczebla. Ocena zgodności z Konstytucją przyjmowanych umów międzyna rodowych jest obowiązkiem Trybunału Konstytucyjnego (la Corte Con- stitucional) zgodnie z art. 2 4 1 ust. 10 Konstytucji Republiki Kolumbii. Ocena zgodności umowy z Konstytucją następuje w efekcie dość skom plikowanego procesu poprzedzającego zarówno podpisanie jak i ratyfi kację umowy. Warunkiem podjęcie jakichkolwiek działań skutkują cych związaniem Kolumbii umową jest orzeczenie Trybunału o zgodno ści umowy z Konstytucją. Właściwie Trybunał wypowiada się na tem at zgodności z Konstytucją ustawy, którą można uznać za dokonującą trans pozycji umowy (w pełni powiela ona jej treść). Nie jest to jednak sensu stricto implementacja umowy do prawa wewnętrznego. Z chwilą wej ścia w życie takiej ustawy Republika Kolumbii nie jest związana umo wą, od tej chwili może jedynie podejmować działania międzynarodowe zmierzające do związania jej postanowieniami. W postępowaniu przed Trybunałem uczestniczy Prokurator Ge neralny przedkładający swoją opinię na tem at zgodności badanej umo wy z Konstytucją. Trybunał bada zgodność po pierwsze wspomnianego powyżej specyficznego mechanizmu implementowania umowy między narodowej do wewnętrznego porządku prawnego. Bada czy ustawa wprowadzająca umowę opracowana została we wskazanym trybie
32 Sentencia C-164/99 Conuencion sobre abolicion de legalizacion para documen tas publicos extranjeros suscrita en la Haya el 5 de octubre de 1961 - Control de constitucionalidad. 33 Tekst kolumbijskiej Konstytucji (Constitution Politico de Colombia) podobnie jak wszystkie omawiane orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dostępne są na stro nie internetowej rządu Republiki Kolumbii - www.gobiernoenlinea.gov.co.
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów..
kuł 226 Konstytucji kolumbijskiej stanowi, że Państwo kolumbijskie popiera współpracę międzynarodową w dziedzinie stosunków politycz nych, gospodarczych, społecznych i ekologicznych opartych na zasa dach równości, wzajemności i porozumienia narodowego. Pozytywnie oceniono rozwiązania rejestru i weryfikacji autentycz ności przewidziane w Konwencji - bardzo nowoczesne, tworzące upraw nienie jednostki, pozwalające załatwić sprawę szybko i bez naruszenia pewności obrotu. Trybunał sporo miejsca w swoim orzeczeniu poświęcił zgodności Konwencji z art. 83 Konstytucji odnoszącym się do przestrze gania zasad dobrej wiary w działaniach administracji publicznej.3 7 Try bunał podniósł, iż zasadę tę należy respektować również w dziedzinie stosunków międzynarodowych - w procesie współpracy i integracji po między różnymi państwami38. Stwierdził przy tym jednoznacznie, że ana lizowana Konwencja stanowiąc wyraz wzrastającego zaufania pomiędzy państwami-stronami, jak i jednostkami z tych państw, bez wątpienia odpowiada podstawowym zasadom ustawy najwyższej dotyczącym do brej wiary, którymi kierować się winna administracja publiczna39. Prokurator Generalny w swojej opinii zauważył również (z czym zgodził się Trybunał), iż Konwencja znosząc legalizację w pełni zgodna jest z art. 209 Konstytucji, który stanowi, iż funkcje administracyjne powinny być wykonywane dla dobra ogólnego i być wypełniane zgodnie z postulatami skuteczności, gospodarności i szybkości ich wykonywania40. Co ciekawe Trybunał zauważył41 (choć nie odniósł się do tej kwe stii głębiej), iż pojęcie legalizacji zdefiniowane w Konwencji i definicja legalizacji wynikająca z art. 259 kpc nie są określeniami tożsamych czynności. Z punktu widzenia art. 259 kolumbijskiego kpc legalizacja to poświadczenie przez konsula jego podpisem, iż dokument sporzą dzony został zgodnie z prawem miejsca wystawienia42. Z punktu wi
37 Trybunał odniósł się do szerokiej interpretacji tej zasady sprecyzowanej w du żym stopniu we wcześniejszym orzeczeniu - Sentencia C-340/96, Principio de la Bu- ena Fe - demanda de inconstitucionalidad contra los articulos 1 y 10 del Decreto 2150 de 1995 por el cual se suprimen y reforman regulaciones, procedimientos o trdmites innecesarios existentes en la Administración Publica. 38 Sentencia C-164/99..., s. 7. 39 Ibidem. 40 Sentencia C-164199...{Concepto del Procurador General de la Nación , s. 4, Cocideraciones de la Corte, s. 7). 41 Ibidem, s. 6. 42 Spełnienie tego wymogu pozwala użyć zagraniczny dokument publiczny na te rytorium Kolumbii - jedynie w przypadku czynności dotyczących nieruchomości poło żonych w Kolumbii wymagane jest zachowanie również formy właściwej z punktu wi dzenia prawa kolumbijskiego tj. formy aktu notarialnego ( escritura publica). Zob. Sen tencia C-412/01 (pełny tytuł w przypisie 48).
Pawel Czubik
dzenia Konwencji haskiej czynność legalizacyjna, którą Konwencja za stępuje, to poświadczenie przez konsula państwa w którym dokument ma być użyty autentyczności podpisu wystawcy, pieczęci jaką został opatrzony oraz faktu, iż wystawca dokumentu działał jako osoba urzę dowa. Nie ma w Konwencji haskiej mowy o zniesieniu czynności legali zacyjnej stanowiącej poświadczenie zgodności dokumentu z prawem miejsca jego wystawienia43. Mogłoby to stanowić dość istotny argument ułatwiający omijanie w praktyce postanowień Konwencji - generalnie jednak praktyka państw-stron Konwencji zna tego typu przypadki, kiedy legalizacja w rozumieniu prawa wewnętrznego oznacza również czyn ność poświadczająca, do której nie odnosi się Konwencja. Ja k słusznie jednak zauważył prof. Parra-Aranguren44 żadne z postanowień Kon wencji nie zakazuje państwom-stronom przypisywać jej szerszych kon sekwencji prawnych niż wynikają z jej litery45. W praktyce tak się w rze czywistości dzieje - i taka jest również praktyka kolumbijska46. Jeżeli z faktu sporządzenia dokumentu przez osobę działającą w charakterze urzędowym domniemywa się w praktyce istnienie zgodności dokumen tu z prawem miejsca wystawienia świadczy to również o tym, iż pod pojęciem tym kryje się wyłącznie zgodność formalna czynności, której treść zawiera dokument, z tym porządkiem prawnym47. Ogólnie Trybunał w swoim orzeczeniu zasadniczo docenia rolę Konwencji haskiej. Trybunał zauważył znaczenie tej umowy między narodowej dla zagwarantowania i rozwoju współpracy między państwa
4 3 Podobnie Konwencja nie wyklucza występowania generalnie rzadkich sytuacji poświadczania dokumentu przez konsula innego niż będącego urzędnikiem państwa, w którym dokument ma być zastosowany (czyli konsula państwa, w którym dokument został wystawiony lub konsula „de nación amiga”). W warunkach funkcjonowania Kon wencji pomiędzy jej stronami przypadki te nie będą miały jednak większego zastoso wania praktycznego. 4 4 Znany latynoamerykański (obywatel Wenezueli) prawnik internacjonalista, sędzia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. 45 G. Parra-Aranguren, op. cit., s. 147. 46 Taka de facto będzie również praktyka polska po przystąpieniu Polski do Kon wencji - polską klauzulą legalizacyjną konsul poświadcza zgodność dokumentu z pra wem miejsca wystawienia. Jedynym państwem, które nie uznało możliwości zastoso wania Konwencji haskiej w stosunku do pewnej niewielkiej kategorii dokumentów zagranicznych, w związku z wynikającą z prawa wewnętrznego potrzebą szczególnego poświadczenia, było USA - w tej sprawie złożyło stosowne zastrzeżenie innym pań stwom-stronom Konwencji. 47 Co nie wynika bezpośrednio z treści definicji legalizacyjnej występującej w pra wie kolumbijskim (i nie tylko - por. E. Wierzbowski, op. cit., s. 161, patrz także: J. Bier nat, Poświadczenie przez notariusza zgodności z oryginałem odpisu, wyciągu lub kopii dokumentu sporządzonego w języku obcym , Rejent, 2002, nr 10, str. 45).
Pawel Czubik
Trybunał zauważył, że domniemanie dobrej wiary dotyczy działań i wykonywania obowiązków jednostki kontrolowanych przez organy wła dzy publicznej. W zgodności z tą regułą, wynikającą z artykułu 83 Kon stytucji, artykuł 84 wprowadza wyraźne ograniczenie działania władz publicznych w kwestii stawiania wymogów formalnych nie przewidzia nych w ustawie. Władza publiczna może stawiać jednostkom takie wy mogi jedynie w granicach wyraźnie przewidzianych ustawowo. Nie moż na więc żądań stanowiących realizację funkcji ustawowych celem ochro ny interesu generalnego w postaci bezpieczeństwa obrotu postrzegać jako przypisywania złej wiary przez administrację publiczną51. Tym samym Trybunał ocenił, iż zmiana kolumbijskiego kpc ozna cza uporządkowanie materii legalizacyjnej w prawie Kolumbii. Nie sta nowi tym samym naruszenia Konstytucji wprowadzenie przez ustawo dawcę względem dokumentów zagranicznych nowych wymogów dla celów dowodowych52. Oba omawiane orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego odnoszące się do warunków precyzujących moc dowodową dokumentów zagranicz nych dotyczyły dwóch zupełnie odmiennych sytuacji faktycznych - po pierwsze liberalizacji obrotu dokumentami poprzez zastąpienie legali zacji dokumentu poświadczeniem wydawanym zgodnie z umową mię dzynarodową, po drugie zaś utrudnieniem tego obrotu poprzez wpro wadzenie dodatkowego poświadczenia administracyjnego niezbędnego dla uznania przez władze Kolumbii mocy dowodowej dokumentu za granicznego. Nie było pomiędzy tymi działaniami sprzeczności formal nej - utrudnienie dotyczyło bowiem dokumentów z tych państw, które nie były objęte ułatwieniem umownym53. Spostrzeżenie to stanowiło dość istotny argum ent dla Trybunału, na nim w dużym stopniu oparł on swoje rozstrzygnięcie. Jak słusznie zauważył Trybunał5 4 wymóg do datkowego poświadczania przez kolumbijski MSZ podpisu kolumbij skiego konsula złożonego na legalizowanym dokumencie zagranicznym nie może dotyczyć dokumentów objętych zakresem Konwencji haskiej, ponieważ są one w pełni zwolnione z legalizacji konsularnej, a więc ipso facto zwolnione są z wszelkich następujących po legalizacji czyn ności formalnych55. Jednocześnie Trybunał zauważył, iż w przypadku dokumentów pochodzących z państw-stron Konwencji haskiej wymóg poświadczenia podpisu konsula przez MSZ może dotyczyć jedynie do kumentów z grup wyjętych spod zakresu zastosowania Konwencji.
5 1 Ibidem, s. 5. 5 2 Ibidem. 5 3 Ibidem, s. 6. 5 4 Ibidem, s. 6—7. 5 5 Por. P. Czubik, Konwencja haska....
Zgodność z Konstytucją warunków użycia na terytorium państwa dokumentów.
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał uznał w pełni zgodność kwestionowanego unormowania z Konstytucją. Do takiej wydaje się nieco kontrowersyjnej oceny przyczynił się fakt, iż ze strony skarżące go brak było wniosku o ocenę przez Trybunał zgodności zmiany art. 259 kolumbijskiego kodeksu postępowania cywilnego z innymi artyku łami Konstytucji niż art. 83 odnoszący się do zasady dobrej wiary w dzia łaniu administracji publicznej. Spowodowało to, iż Trybunał nie oce niał zgodności zmiany z regulacjami odnoszącymi się do działalności państwa w sferze stosunków międzynarodowych. Ocena zmiany kpc w tym świetle mogłaby wyglądać zdecydowanie gorzej.
5. W n i o s k i z o r z e c z e ń T r y b u n a ł u
Reasumując, warto zwrócić uwagę na kilka podstawowych wnio sków jakie nasuwają się w związku z orzeczeniami Trybunału. Nie bu dzi większych wątpliwości orzeczenie Trybunału dotyczące Konwencji haskiej. Trybunał wyraźnie docenił znaczenie tej umowy w międzyna rodowym obrocie. Stwierdził, iż przyczynia się ona do pogłębienia współ pracy międzynarodowej i osiągnięcia celów wynikających również bez pośrednio z Konstytucji Republiki. Więcej wątpliwości budzi drugie orzeczenie Trybunału. Zmiana kodeksu procedury cywilnej wydaje się być nieco sprzeczna z ogólno światową tendencją upraszczania obrotu dokumentami. Wydaje się, że oba omawiane orzeczenia są w pewnym stopniu wzajemnie sprzeczne. W drugim przypadku Trybunał uznał swobodę (czy raczej brak ograni czeń konstytucyjnych) władzy ustawodawczej do kreślenia kształtu wewnętrznych procedur formalnych. Nie zauważył jednakże, iż mogą one konstytuować efekty sprzeczne z ogólnym kierunkiem działań mię dzynarodowych państwa56. Kontrowersyjne może wydawać się również
56 Oczywiście sprzeczność ta w analizowanym przypadku nie ma charakteru sprzeczności normatywnej. Jak zauważył Trybunał liberalizacja obrotu wynikające z Konwencji haskiej i zmiany (utrudnienie obrotu) wprowadzone do kpc dotyczą doku mentów z innych grup państw ( Sentencia C-412/01... s. 6). Warto jednak zauważyć, że przyjęcie unormowań Konwencji haskiej przyczynia się często do ułatwienia procedur legalizacyjnych stosowanych również w przypadku dokumentów wystawionych w pań stwach nie będących jej stronami. Wynika to z prostej kalkulacji ekonomicznej - pań stwom nie opłaca się utrzymywanie odmiennej ścieżki postępowania ze znacząco róż nymi i bardziej skomplikowanymi rozwiązaniami legalizacyjnymi dla dokumentów pochodzących z mało znaczącej grupy państw pozostających poza Konwencją haską (Konwencja ta łączy prawie wszystkie państwa Europy, Japonię, USA liczne państwa