Pobierz Ziemie Rzeczypospolitej po III rozbiorze i więcej Publikacje w PDF z Historia tylko na Docsity! Ziemie Rzeczypospolitej po III rozbiorze Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Wiek XIX w źródłach, oprac. S.B. Lenard, M. Sobańska-Bondaruk, Warszawa 1998, s. 307. Źródło: Akt abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego. Cytat za: Maria Żywirska, Ostatnie lata życia króla Stanisława Augusta, Warszawa 1978, s. 128. Cytat za: Artykuł Rozwój i odmiany merkantylizmu w okresie nowożytnym, J. Latuszek, 2014, Historia.org. Sprawy związane z III rozbiorem nie zakończyły się w dniu 24 października 1795 roku. Ostateczną konwencję rozbiorową zaborcy zawarli prawie półtora roku później – 26 stycznia 1797 r. w Petersburgu. Rozstrzygnięto w niej sprawę długów Rzeczypospolitej, osobistych długów ostatniego króla Stanisława Augusta oraz sytuację prawną poddanych mających dobra ziemskie w kilku zaborach. Konwencja zawierała również tajny artykuł, na mocy którego sygnatariusze zobowiązali się, że nie będą używać w tytulaturach swych monarchów nazwy „Królestwo Polskie”. Określenie to miało zniknąć z mapy Europy. Niedługo po zawarciu konwencji do Petersburga, na zaproszenie życzliwego mu wtedy cara Pawła I, przybył ostatni król Rzeczypospolitej. Los pokazał, że Pałac Marmurowy był jego ostatnią siedzibą. Poniatowski zmarł 12 lutego 1798 r. Za jego życia działania podjęte w konwencji ze stycznia 1797 r. weszły zaledwie we wstępną fazę. Polakom natomiast przyszło się zmierzyć z wieloma trudnościami, wielu doznawało szoku… Włodzimierz Tetmajer, Alegoria Polski umarłej, 1909 r. Wyjaśnij pojęcie alegorii, a następnie uzasadnij, że dzieło Włodzimierza Tetmajera zostało prawidłowo nazwane alegorią. Czy znasz inne źródła ikonograficzne, które nawiązują do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów? Źródło: polichromia, katedra św. Mikołaja Biskupa w Kaliszu, domena publiczna. Ziemie Rzeczypospolitej po III rozbiorze Podział ziem polskich między zaborców, 1795 rok. Które państwo zagarnęło ziemie z najlepszym potencjałem gospodarczym? Odpowiedź uzasadnij Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0. W zaborze pruskim Obszar zaboru pruskiego został podzielony na trzy prowincje: Prusy Południowe (tereny leżące na lewym brzegu Wisły oraz Warszawa), Prusy Nowowschodnie (tereny leżące na północ od Wisły i Bugu), Nowy Śląsk (księstwo siewierskie i zachodnia Małopolska po Częstochowę). Po III rozbiorze ziemie polskie stanowiły ponad połowę obszaru państwa pruskiego, a ludność zamieszkująca te tereny prawie połowę ludności Królestwa Prus! Analiza działań Prus wobec Polaków i ziem polskich pozwala stwierdzić, że konsekwentnie od 1772 r. (po I rozbiorze) do 1918 r. (odzyskanie niepodległości) prowadziły one działania mające na celu zatarcie historii Polski, zgermanizowanie jej mieszkańców i trwałe połączenie ziem polskich z państwem pruskim. W tym celu już po I rozbiorze rozpoczęto proces germanizacyjny oraz kolonizacyjny. W administracji wprowadzono język niemiecki, podobnie uczyniono w sądach i szkolnictwie. Rząd pruski dołożył wszelkich starań, aby wzmocnić żywioł niemiecki na zagarniętych terenach. Na ziemie polskie sprowadzono żołnierzy z rodzinami, administrację, mieszczaństwo, a także chłopów. Wprowadzono pruskie prawo, które od 1797 r. było jedynym obowiązującym. Szlachta polska została odsunięta od urzędów, zlikwidowano samorząd szlachecki, pozostawiono natomiast monopol własności ziemskiej. Dóbr ziemskich nie mogły kupować osoby, które nie miały pochodzenia szlacheckiego, co oznaczało, że cofnięto to prawo mieszczanom, ale mieszczaństwo niemieckie nie podlegało temu zakazowi. Poważniejszym zmianom nie uległa sytuacja chłopów, poza tym, iż musieli służyć w wojsku pruskim i płacić wyższe podatki. Polecenie 1 W którym z omawianych okresów historii Polski spotkałeś/spotkałaś się już z procesem kolonizacji na ziemiach polskich? Ciekawostka Polska szlachta zadłużała się i żyła ponad stan, zapożyczając się m.in. w bankach. W latach spadku koniunktury na zboże (1805–1806) obniżyły się jej dochody, a wierzyciele domagali się spłaty zaciągniętych długów. Wierzytelności pruskie przejął Napoleon I i odsprzedał je Księstwu Warszawskiemu za 21 mln franków. Księstwo miało je spłacić w czterech rocznych ratach. Konwencję dotyczącą zadłużenia Polaków w pruskich bankach podpisano w Bayonne (1808 r.) i stąd się wzięło używane do dziś określenie „bajońskie sumy”. Kwoty te nie zostały ostatecznie wyegzekwowane. W zaborze rosyjskim Ziemie Rzeczpospolitej, zagarnięte przez Rosję były uważane przez nią za kraj rdzennie rosyjski. Tereny te podzielono na 9 guberni. Większość z ok 6, 5 mln mieszkańców stanowili chłopi białoruscy i litewscy oraz rusińscy (ukraińscy). W pierwszych latach po utracie niepodległości przez Polskę w zaborze rosyjskim nie prowadzono polityki rusyfikacji, ale podjęto inne działania. Polska magnateria i szlachta średnia utraciły wiele przywilejów przy zachowaniu dotychczasowej pozycji w społeczeństwie. Szlachta miała monopol na władanie ziemią i pełnię władzy nad chłopami. Swojej pozycji nie utrzymały szlachta zaściankowa i szlachta gołota, zostały zdegradowane przez władze rosyjskie. Zmianie uległo też położenie chłopów. Tam, gdzie wprowadzone zostało oczynszowanie nakładano wyższe podatki chłopom. Chłopi zobowiązani byli do służby wojskowej, która trwała 25 lat. Łagodniej niż w zaborze pruskim Rosja podeszła do uprawnień szlachty. Pozostawiła samorząd sejmikowy i pozwalała szlachcie wybierać część urzędników, w tym sądowych. W sądach nadal obowiązywało prawo polskie. Natomiast ewidentne zmiany nastąpiły w dziedzinie wiary. Religią panującą w Rosji było prawosławie podległe carowi. Wobec Polaków wyznania rzymskokatolickiego dochodziło do prześladowań. Na skutek takich m.in. działań Kościół rzymskokatolicki ustąpił pierwszeństwa Kościołowi prawosławnemu. Rząd rosyjski dążył do podporządkowania sobie kościoła katolickiego aby osłabić polskość ziem zabranych. Dyskryminacja dotknęła także wyznanie greckokatolickie. W 1803 r. utworzono wileński Okręg Naukowy, w którym szkolnictwo wszystkich szczebli miało charakter polski. Polecenie 2 Jakie wydarzenie i w którym roku dokonało podziału na Kościół rzymskokatolicki i Kościół prawosławny? Kiedy i w jakich okolicznościach powstał Kościół greckokatolicki? W zaborze austriackim Na ziemiach polskich Austria utworzyła prowincję, której oficjalna nazwa brzmiała Królestwo Galicji i Lodomerii (Galicja i Lodomeria to pochodzące z łaciny nazwy ziemi halickiej i włodzimierskiej). Poza cząstkowymi regulacjami przez pierwsze kilkanaście lat po I rozbiorze pozostawiono polskie prawo i polskie sądy. Zmiana w tym zakresie nastąpiła w drugim roku po III rozbiorze. Wprowadzono wtedy kodeks cywilny zachodniogalicyjski, a w roku 1811 – ogólnoaustriacki. Austria wprowadziła w Galicji rządy centralistyczne, policyjne i biurokratyczne. Galicja była germanizowana i eksploatowana podatkami, obowiązywała niemiecka administracja i język w urzędach, sądach i szkołach. Ludność ziem polskich zabranych przez Austrię miała (od 1797 r.) ograniczoną możliwość dostępu do urzędów. Wraz z wprowadzeniem prawa w urzędach obowiązywał język niemiecki. Władze austriackie bowiem za cel postawiły sobie zgermanizowanie ludności byłej Rzeczypospolitej. Sytuacja polskiej szlachty, podobnie jak w pozostałych dwóch zaborach, uległa pogorszeniu. Ograniczono jej swobodę stanową: zakazano odbywania jakichkolwiek zjazdów, odebrano prawo nietykalności osobistej i majątkowej, zniesiono wolność podatkową. Dokonano nowego podziału wewnątrz stanu szlacheckiego: na magnaterię i rycerstwo. Z kolei podobnie jak w zaborze pruskim szlachta zachowała wyłączne prawo do posiadania dóbr ziemskich. Zmiany dotknęły również miasta i mieszczaństwo. Część miast podupadła z tych samych powodów, co w pozostałych dwóch zaborach (odcięcie od dróg handlowych). Dodatkowo handel polski osłabiały wprowadzone nakazy i zakazy wynikające z polityki merkantylizmu, zwłaszcza zakaz importu. Ludność miast podzielono na obywateli i mieszkańców. Rząd wiedeński starał się natomiast polepszyć położenie chłopów poprzez zrównanie ich sytuacji z sytuacją chłopów w cesarstwie habsburskim. Otrzymali zatem opiekę sądu i państwa. W sferze wiary w państwie Habsburgów dominował katolicyzm, ale Kościół w Austrii nie miał mocnej pozycji. Pozostałe wyznania zostały objęte „patentem tolerancyjnym”. Polakach, które miały przypominać po rozbiorach Polski pełną chwały przeszłość narodową. Jaki styl architektoniczny reprezentuje świątynia Sybilli? Źródło: domena publiczna. Polecenie 4 Dowiedz się, dlaczego Liceum Krzemienieckie nazywano Atenami Wołyńskimi. Jak radził sobie ostatni król Rzeczypospolitej? Stanisław August Poniatowski marzył o wyjeździe do Włoch, ale nie otrzymał zgody od Katarzyny II. W Grodnie doczekał śmierci cesarzowej (17 listopada 1796 r.). Na zaproszenie cara Pawła I, którego nie mógł odrzucić, przeprowadził się do Petersburga (10 marca 1797 r.). Podstawę utrzymania Stanisława Augusta stanowiły pensje udzielane przez zaborców, ponieważ nie układały się jego sprawy finansowe, w tym sprzedaż majątku ruchomego m.in. w Warszawie. Życzliwość cara nie trwała długo. Stosunkowo szybko, po pierwszych aktach łaski (za jeden z nich uznał wypuszczenie polskich jeńców), dał odczuć byłemu królowi Rzeczypospolitej, że nie życzy sobie kolejnych petycji. Stanisław August brał udział w koronacji Pawła I w Moskwie. Jego obecność na niej miała jednak bardziej przysłużyć się Pawłowi I niż Stanisławowi Augustowi. W ten sposób car chciał podkreślić swoją potęgę imperatora. Po powrocie z Moskwy do Petersburga do Stanisława Augusta dołączyła żona Elżbieta z Szydłowskich. Elżbieta z Szydłowskich (1748/1749–1810) – żona Jana Jerzego Grabowskiego, a po jego śmierci Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1784 roku lub w 1785 roku została prawdopodobnie żoną morganatyczną (związek morganatyczny to związek przedstawiciela arystokracji z osobą z niższego stanu, niezmieniający jej pozycji społecznej) Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wykorzystywała chętnie swoje wpływy. Najwięcej kontrowersji wśród historyków wzbudza jej ślub z królem. Wielu bowiem uważa, że Grabowska nigdy nie była żoną Poniatowskiego, ale do śmierci pozostawała kochanką. Po abdykacji króla, towarzyszyła Stanisławowi w podróży do Petersburga i mieszkała z nim do końca życia. Po śmierci Poniatowskiego Grabowska wróciła do Warszawy. Źródło: Jan Chrzciciel Lampi, domena publiczna. Stanisław August zmarł w swojej siedzibie w Petersburgu. Uroczystości pogrzebowe z udziałem Pawła I, korpusu dyplomatycznego i wojska rozpoczęły się 5 marca 1798 r. wystawieniem trumny w kościele św. Katarzyny, a zakończyły 8 marca zniesieniem trumny do podziemi tego kościoła. Polecenie 5 Stanisław August Poniatowski, będąc w Petersburgu, pisał pamiętniki. Jak myślisz, jaki był cel ich pisania? Słownik absolutyzm oświecony odmiana absolutyzmu, forma ustroju państwa rozpowszechniona w Europie w drugiej połowie XVIII w., w której władca uznaje niektóre zasady umowy społecznej między sobą a społeczeństwem, przyznaje mu pewne wolności, np. tolerancję religijną, a jednocześnie pozostaje monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej Centralizacja Lwowska Zgromadzenie Centralne we Lwowie, założona w 1796 r. grupa kierownicza spiskowego ruchu trójzaborowego (Deputacji Polskiej); ich główna siedziba mieściła się we Lwowie; ich celem było wywołanie powstania zbrojnego z pomocą dyplomatyczną Francji; w 1797 r. działacze organizacji próbowali sprowokować incydent graniczny na Bukowinie, który wywołałby wojnę turecko‐austriacką; akcja nie powiodła się; Centralizacja została rozbita, a Dzieduszycki trafił na 3 lata do aresztu w Ołomuńcu ikonografia dziedzina badań w historii i historii sztuki, której zadaniem jest opis i interpretacja elementów w dziełach sztuki kolonizacja (od łac. colonia) zasiedlanie terenów przez nowych przybyszów spoza terytorium, na którym się osiedlają konwencja (łac. conventio) umowa międzynarodowa pociągająca skutki prawne Kościół greckokatolicki powstał w wyniku unii brzeskiej (1596 r.), zachowuje liturgię w obrządku wschodnim, głową Kościoła pozostaje papież merkantylizm (fr. mercantilisme, wł. mercante - kupiec) doktryna i polityka ekonomiczna charakteryzująca się dążeniem do zwiększenia sił i bogactwa państwa przez aktywne popieranie produkcji i handlu w celu zapewnienia dodatniego bilansu handlowego w obrotach zagranicznych prawosławie Kościół wschodni, ostatecznie odłączył się w wyniku schizmy w 1054 r.; od Kościoła zachodniego (rzymskokatolickiego) różnią go m.in. liturgia i dogmaty styl klasycystyczny w architekturze styl wzorujący się na formach architektonicznych starożytnego Rzymu i Grecji; rozwinął się w połowie XVIII w. i trwał zasadniczo do ok. 1815 r., faktycznie jeszcze przez cały wiek XIX Towarzystwo Przyjaciół Nauk reprezentowało naukę całego kraju, skupiało między innymi, uczonych, literatów i przyjaciół nauk. Powstanie Towarzystwa i jego działalność stanowiły przełom w rozwoju nauki i sposobach uprawiania jej w Polsce. Głównym celem programu celem było służenie pracą naukową polskim interesom narodowym, zwłaszcza zachowaniu polskości i rozwojowi gospodarczemu kraju. Poza działalnością naukową zajmowało się również gromadzeniem zbiorów muzealnych i organizowaniem rocznic. Działało w latach 1800 - 1832 unifikacja ujednolicenie czegoś, scalenie różnych elementów w jedną całość wierzyciel osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby – dłużnika, z którym łączy ją stosunek zobowiązaniowy ziemie zabrane Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Dokończ zdanie – uzupełnij lukę. Stolica Rzeczypospolitej Obojga Narodów znalazła się po III rozbiorze w zaborze . Ćwiczenie 2 Uzupełnij lukę. Który zaborca starał się polepszyć sytuację chłopów? Prusy Rosja Austria Uzasadnij odpowiedź. 輸 輸 Ćwiczenie 3 Zaznacz, które z podanych stwierdzeń jest prawdziwe, a które fałszywe. Stwierdzenie Prawda Fałsz Pierwsza organizacja konspiracyjna przeciwko zaborcy została utworzona w zaborze pruskim. Izabela Czartoryska zgromadziła pamiątki w Świątyni Sybilli, położonej na terytorium zaboru rosyjskiego. Gimnazjum Wołyńskie, późniejsze Liceum Krzemienieckie, funkcjonowało w zaborze austriackim. 輸 Ćwiczenie 4 Jak król Stanisław August Poniatowski motywuje swoją abdykację? Odpowiedz na pytanie na podstawie tekstu źródłowego. Akt abdykacji Stanisława Augusta Poniatowskiego My, Stanisław August, z Bożej Łaski Król Polski, Wielki Książe Litewski et c., et c., et c. Nie szukając w ciągu królowania naszego innych korzyści lub zamiarów, jak stać się użytecznym ojczyźnie Naszej, byliśmy także tego zdania, iż opuścić należy tron w okolicznościach, w których rozumieliśmy, że oddalenie Nasze przyłoży się do powiększenia szczęścia współziomków Naszych lub też przynajmniej umniejsza ich nieszczęścia; przekonani teraz, że pieczołowitość Nasza na nic się ojczyźnie Naszej nie przyda, kiedy nieszczęśliwa zdarzona w niej insurekcja pogrążyła ją w teraźniejszy stan zniszczenia, i rozważywszy, że środki względem przyszłego losu Polski koniecznie potrzebne z powodu naglących okoliczności, a od Najjaśniejszej Imperatorowej Wszech Rosji i innych sąsiednich mocarstw przedsięwzięte, jedynymi są do przywrócenia pokoju i spokojności współobywatelom Naszym, których dobro zawsze było najmilszym przedmiotem starań Naszych — postanowiliśmy przeto z przywiązania do spokojności publicznej oświadczyć, tak jako też niniejszym aktem najuroczyściej ogłaszamy, że wolnie i z własnej woli wyrzekamy się bez ekscepcji wszelkich praw Naszych do Korony Polskiej, do Wielkiego Księstwa Litewskiego i innych należących do nich krajów, jako też znajdujących się w nich posesji i przynależytości; akt ten uroczysty abdykacji korony i rządu Polski w ręce Najjaśniejszej Imperatorowej Wszech Rosji składamy dobrowolnie i z tą rzetelnością, która postępowaniem Naszym w całym życiu kierowała. Zstępując z tronu, dopełniamy ostatniego obowiązku królewskiej godności, zaklinając Najjaśniejszą Imperatorową, ażeby macierzyńską swą “ 醙 Ćwiczenie 7 Zapoznaj się z podanymi źródłami i wykonaj polecenia. Źródło A Zamek Królewski w Warszawie. Źródło: Marcin Białek, 2008, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0. Źródło B 難 Pałac Marmurowy w Petersburgu. Źródło: Andrey Korzun, 2007, licencja: CC BY-SA 3.0. Rozstrzygnij, która z fotografii (A czy B) przedstawia obiekt, w którym ostatnie lata życia spędził Stanisław August Poniatowski. B A Uzasadnienie Ćwiczenie 8 Porównaj sytuację Polaków w trzech zaborach po III rozbiorze Rzeczypospolitej. 難 Dla nauczyciela Autor: Stanisław Mrozowicz Przedmiot: Historia Temat: Ziemie Rzeczypospolitej po III rozbiorze Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XXVII. Upadek Rzeczypospolitej (wojna z Rosją i powstanie kościuszkowskie). Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: 3) porównuje politykę państw zaborczych na zagarniętych ziemiach Rzeczypospolitej; Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie. Cele operacyjne: Uczeń: poznaje działania zaborców wobec społeczeństwa polskiego w pierwszych latach po III rozbiorze; śledzi zmiany, z jakimi musiało się zmierzyć polskie społeczeństwo po utracie niepodległości; opisuje losy ostatniego króla Rzeczypospolitej po abdykacji; przekonuje się, że już w pierwszych latach po utracie niepodległości powstawały ugrupowania i organizacje działające przeciwko zaborcom; definiuje różnice w polityce zaborców w stosunku do ludności i ziem polskich. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm.