Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Analiza cefalometryczna
Typologia: Prace dyplomowe
1 / 173
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Panu dr hab. n. med. Pawłowi Piotrowskiemu Promotorowi pracy, za wsparcie i umożliwienie realizacji pracy oraz cenne uwagi i sugestie, a także poświęcony czas i okazaną życzliwość składam serdeczne podziękowania.
Pracę dedykuję moim najbliższym, a w szczególności Żonie i Synom,
którzy wspierają mnie we wszystkim co robię,
Dziękuję Wam.
F wartość testu Fishera Gn Gnathion – punkt kraniometryczny na żuchwie Go Gonion – punkt kraniometryczny na kącie żuchwy max wartość maksymalna cechy w badanej próbie min wartość minimalna cechy w badanej próbie MO maksymalne odwodzenie żuchwy MSR maksymalne swobodne rozwarcie szczęk n liczebność próby N Nasion – punkt kraniometryczny twarzoczaszki u nasady nosa N-Gn pomiar liniowy między punktami kraniometrycznymi na nasadzie nosa i bródce OI Occlusal Index według Gsellmann’a p poziom istotności Po Porion – punkt kraniometryczny otworu słuchowego zewnętrznego Pog Pogonion – punkt antropometryczny na bródce Po-Pog pomiar liniowy między punktami kraniometrycznymi w otworze słuchowym zewnętrznym i na bródce Q25 I kwartyl Q75 III kwartyl R korelacja porządku rang Spearmana RPP relaksacyjna płytka podjęzykowa S Sella – punkt kraniometryczny w części mózgowej czaszki – punkt środkowy siodła tureckiego SD odchylenie standardowe S-Gn pomiar liniowy między punktami kraniometrycznymi na podstawie czaszki i bródce S-Go pomiar liniowy między punktami kraniometrycznymi na podstawie czaszki i na kącie żuchwy SNPog kąt zawarty między punktami kraniometrycznymi na podstawie czaszki, nasadzie nosa i bródce ssż staw skroniowo-żuchwowy
śr.WSCD średni wskaźnik stopnia ciężkości dysfunkcji śr.WSNB średni wskaźnik stopnia nasilenia bólu t wartość testu t-Studenta U wartość testu Manna-Whitneya URNŻ układ ruchowy narządu żucia NŻ narząd żucia US układ stomatognatyczny UZ układ zębowy WSNB wskaźnik stopnia nasilenia bólu WSSCD wskaźnik sumaryczny stopnia ciężkości dysfunkcji WSSNB wskaźnik sumaryczny stopnia nasilenia bólu x (^) średnia arytmetyczna
χ^2 wartość testu chi kwadrat
2
Wyższą częstość oznak (45-86%) niż objawów (14-36%) nieprawidłowości w układzie ruchu narządu żucia ujawniają wyniki badań Solberg i wsp. [1979], a także w różnych proporcjach Ingerval i wsp. [1980], Nilner i Lassing [1981], Agerberg i Inkapool [1990], De Kanter i wsp. [1993], Nourallah i Johansson [1995]. Dysproporcje te świadczą o nieuświadamianiu sobie przez znaczną grupę pacjentów istnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu stomatognatycznego, a co za tym idzie konieczności prowadzenia akcji profilaktyczno-edukacyjnych podnoszących świadomość prozdrowotną w zakresie zaburzeń czynnościowych w układzie stomatognatycznym zarówno wśród dorosłych jak i wśród dzieci i ich rodziców [Włoch i Łakomski 1996, Mehr i Piotrowski 2006, Redman i wsp. 2011]. Sugeruje się również, że granica wieku osób cierpiących na dolegliwości skroniowo-żuchwowe stale obniża się, na co wskazują rezultaty przesiewowych i klinicznych badań dzieci i młodzieży szkolnej z różnych populacji i grup etnicznych w tym także wśród dzieci polskich [Chłapowska i wsp. 2004, Kalinowska i Gołębiowska 2008]. U dzieci w wieku 3-7 lat, z zachodniego regionu Arabii Saudyjskiej, zaburzenia skroniowo-żuchwowe ujawniono w 16,53% przypadków, przy czym najczęściej stwierdzano objawy akustyczne ze strony stawów skroniowo-żuchwowych (7,8%) i czułość mięśni (6,77%) [Alamoudi i wsp. 1998]. Wyniki z różnych badań epidemiologicznych, dotyczące częstości występowania oznak i symptomów zaburzeń skroniowo-żuchwowych u dzieci i nastolatków, opracowane przez Feteih [2006], wykazują duże zróżnicowanie międzypopulacyjne. Najwyższe wskaźniki w granicach 50-80% stwierdzono w Niemczech, Polsce i Szwecji, nieco mniejsze 30-50% w Stanach Zjednoczonych, Izraelu i Finlandii zaś najmniejsze – poniżej 30% w Holandii, Japonii, Chinach, Bogocie i Arabii Saudyjskiej. Ponadto autor sugeruje, że na tak duże zróżnicowanie międzypopulacyjne wpływa również brak międzynarodowych standardów oraz stosowanie przez różnych autorów różnych metod i kryteriów oceny dysfunkcji skroniowo-żuchwowych. W badaniach własnych Feteih [2006] stwierdził, że wśród dzieci w wieku 12-16 lat z zachodniego regionu Arabii Saudyjskiej, 21,3% wykazywało przynajmniej jeden objaw wskazujący na dysfunkcje w stawie skroniowo-żuchwowym. Z badań dzieci i młodzieży bostońskiej w wieku do 17 roku życia na podstawie relacji ich rodziców wynika, że częstość występowania bruksizmu wynosi 38%, natomiast symptomy zaburzeń czynnościowych w stawach skroniowo-żuchwowych występują u 5% dzieci [Cheifetz i wsp. 2005]. Z badań 3-, 5-, 10- i 15-letnich dzieci
3
szwedzkich przeprowadzanych trzykrotnie w latach 1983, 1993 i 2003 wynika, że częstość występowania objawów skroniowo-żuchwowych wzrasta wraz z wiekiem. U dzieci w wieku 3 i 5 lat objawy występowały bardzo rzadko, natomiast ponad 50% dzieci w wieku 10 i 15 lat wykazywało jeden lub więcej objawów zaburzeń skroniowo- żuchwowych [Köhler i wsp. 2009]. Wyniki analiz porównawczych ujawniają również niekorzystne zmiany w czasie, a mianowicie stały wzrost częstości występowania zaburzeń funkcjonalnych związanych z narządem żucia. Z badań porównawczych kilku dużych grup studentów z San Jose wynika, że w okresie od 1966 r. do 2002 r. nastąpił znaczny wzrost częstości nocnego bruksizm z 5,1% do 22,5% [Granada i Hicks 2003]. Natomiast w badaniach Köhlera i wsp. [2009] nie stwierdzono istotnych zmian częstości występowania objawów czynnościowych zaburzeń w ciągu analizowanych 20 lat. Zmiany w czasie są wyraźniejsze w starszych grupach wiekowych, które jak się wydaje są bardziej narażone na czynniki predysponujące do wystąpienia zaburzeń skroniowo-żuchwowych. W artykule przeglądowym LeResche [1997] dokonuje podsumowania dotychczasowych wyników badań epidemiologicznych różnych populacji i stwierdza, że mimo znacznej ich liczby istnieją między nimi pewne zbieżności. Skroniowo- żuchwowe dolegliwości bólowe oraz inne objawy i symptomy zaburzeń czynnościowych w układzie stomatognatycznym występują u około 10% populacji powyżej 18 roku życia i jest to przede wszystkim problem dotyczący młodych dorosłych i dorosłych w średnim wieku, a nie dzieci czy osób starszych, i dwa razy częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. Ten wzorzec występowania sugeruje, że etiologiczne badania powinny być skierowane na biologiczne i psychospołeczne czynniki, które są częstsze u kobiet niż u mężczyzn i których wpływ zmniejsza się w starszych grupach wiekowych.
5
Zęby wraz z przyzębiem tworzą narząd zębowy (NZ), który jest bezpośrednio odpowiedzialny za czynności gryzienia i żucia. Żeby jednak funkcje te mogły być prawidłowo wykonywane nie wystarczą same zęby, które w rzeczywistości są ostatnim ogniwem w procesie żucia pokarmu i stanowią jedynie jeden z istotnych elementów narządu żucia. Łuk zębowy górny osadzony w zębodołach wyrostków zębodołowych szczęki prawej i lewej pozostający w okluzji z łukiem zębowym dolnym osadzonym w wyrostku zębodołowym żuchwy stanowią razem układ zębowy (UZ). Wzajemne ustawienie łuków zębowych górnego i dolnego, a co za tym idzie szczęk i żuchwy wobec siebie, zależy w rzeczywistości od ustawienia żuchwy względem kości skroniowej, a ściślej powierzchni stawowych w stawie skroniowo-żuchwowym (SSŻ), który stanowi część bierną układu ruchowego. Część czynną stanowią mięśnie żucia: skroniowy, żwacz, skrzydłowy przyśrodkowy, skrzydłowy boczny górny i skrzydłowy boczny dolny, które działają bezpośrednio na staw skroniowo-żuchwowy, powodując ruchy żuchwy. Żuchwa połączona ruchomo z czaszką w stawie skroniowo-żuchwowym wraz z mięśniami żucia tworzą układ ruchowy narządu żucia (URNŻ). Układ zębowy (UZ) i układ ruchowy narządu żucia (URNŻ) wraz z mięśniami nadgnykowymi oraz językiem, wargami, policzkami i gruczołami ślinowymi tworzą narząd żucia (NŻ). Prawidłowe wzajemne funkcjonowanie wszystkich wyżej wymienionych struktur anatomicznych tworzących narząd żucia zapewnione jest dzięki koordynacji naczyniowo-nerwowej poprzez zaopatrzenie tętniczo-żylne i limfatyczne wszystkich elementów narządu żucia, a także we włókna nerwowe dośrodkowe i odśrodkowe, poprzez które z kolei realizowana jest nadrzędna, sterująca rola ośrodkowego układu nerwowego. Wszystkie struktury zębowe, kostno-stawowe, mięśniowe i gruczołowe połączone ze sobą siecią naczyń krwionośnych i chłonnych oraz włóknami aferentnymi i eferentnymi układu nerwowego somatycznego i wegetatywnego tworzą morfo- funkcjonalną całość określaną mianem układu stomatognatycznego (US). Podstawową jego funkcją jest gryzienie i żucie pokarmów, ale także czynności dalsze takie jak wstępne trawienie i połykanie, jak również ze względu na skrzyżowanie drogi pokarmowej i oddechowej współudział w czynnościach oddychania oraz funkcjach tworzenia i wydawania dźwięków. Schemat układu stomatognatycznego przedstawiono na Ryc. 1.
6
Ryc. 1.
Schemat układu stomatognatycznego (NA&EAP) na podstawie definicji układu stomatognatycznego według Majewskiego [2007].
8
Parzysty staw skroniowo-żuchwowy ( articulatio temporomandibularis ) jest jedynym połączeniem ruchomym w obrębie czaszki, pomijając staw kowadełkowo- młoteczkowy, stanowiący połączenie stawowe kosteczek słuchowych. Oba stawy skroniowo-żuchwowe są sprzężone funkcjonalnie zarówno poprzez główki stawowe znajdujące się w obrębie jednej kości (żuchwy) jak i przez panewki, które wprawdzie zlokalizowane są na dwóch oddzielnych kościach skroniowych, ale tworzących nieruchomą całość w połączeniu z pozostałymi kośćmi mózgoczaszki. Ruchy w obu stawach odbywają się jednocześnie, ale mogą być symetryczne lub asymetryczne. Rozwój stawu skroniowo-żuchwowego rozpoczyna się w 7 tygodniu rozwoju zarodkowego, kiedy to pojawiają się zawiązki powierzchni stawowych i krążka stawowego. W 8 tygodniu życia zarodka zawiązuje się torebka stawowa. W 9 i 10 tygodniu kształtuje się dolna jama stawu, a w 11-12 tygodnia – górna jama stawu. Począwszy od 10 tygodnia ujawnia się połączenie mięśnia skrzydłowego bocznego z torebką stawową i krążkiem stawowym [Woźniak i wsp. 2005]. Jama stawowa pojedynczego stawu skroniowo-żuchwowego jest podzielona, przez element dodatkowy – krążek stawowy ( discus articularis ), na dwie części lub dwa piętra: górne i dolne. Z biomechanicznego punktu widzenia w obrębie każdego stawu można wyróżnić dwa stawy: skroniowo-krążkowy z jamą stawową górną i krążkowo- kłykciowy z jamą stawową dolną. Krążek stawowy jako element wspólny dla obu tych stawów pełni zarówno rolę główki jak i panewki stawu. W stawie skroniowo- krążkowym jest elementem ruchomym, stanowiącym główkę stawu, natomiast w stawie krążkowo-kłykciowym tworzy panewkę stawu dla głowy żuchwy. Wszystkie możliwe ruchy odbywają się we wszystkich czterech stawach równocześnie. Powierzchnia stawowa na kości skroniowej zlokalizowana jest w przednim odcinku części łuskowej, do przodu od otworu słuchowego zewnętrznego. Tworzą ją dwa elementy: (1) guzek stawowy ( tuberculum articulare ) na wyrostku jarzmowym kości skroniowej i (2) część dołu żuchwowego ( fossa mandibularis ) położona do przodu od szczeliny skalisto- bębenkowej zwana dołkiem stawowym ( fovea articularis ). Kostnym elementem, hamującym przesuwanie się wyrostka kłykciowego żuchwy do tyłu jest guzek zastawowy ( tuberculum retroarticulare ) w tylnej części dołu żuchwowego. Powierzchnię stawową na żuchwie tworzy głowa żuchwy ( caput mandibulae ) na
9
wyrostku kłykciowym ( processus condylaris ). Elementy kostne tworzące staw skroniowo-żuchwowy oznaczono na fotografiach kości czaszki (Ryc. 2 A, B, C).
Ryc. 2. Elementy kostne budowy stawu skroniowo-żuchwowego. A Powierzchnia skroniowa części łuskowej kości skroniowej: 1 – guzek stawowy 2 – dołek stawowy, 3 – szczelina skalisto-bębenkowa, 4 - dół żuchwowy; B Żuchwa widok z przodu: 5 – wyrostki kłykciowe; C Powierzchnia boczna gałęzi żuchwy: 6 – głowa żuchwy. (Źródło własne: NA&EAP).
11
endoskopowych. Zmiany napięcia tego więzadła mogą wywoływać ruchy młoteczka [Wysocki wsp. 2009]. Unerwienie stawu skroniowo-żuchwowego pochodzi z kilku źródeł: od nerwu trójdzielnego, twarzowego, językowo-gardłowego, błędnego i podjęzykowego. Głównym źródłem zaopatrzenia jest nerw uszno-skroniowy z grupy tylnej gałęzi nerwu żuchwowego (od V3 trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego), prowadzący włókna czuciowe. Przednia część stawu unerwiona jest przez: (1) jedną lub dwie gałęzie od nerwu żwaczowego, (2) nerw skroniowy tylny głęboki, oba pochodzące z grupy przedniej gałęzi nerwu żuchwowego. Receptory czuciowe znajdujące się w torebce stawowej kontrolują, poprzez jądro ruchowe nerwu trójdzielnego, aktywność mięśni żucia. Część czynną układu ruchowego narządu żucia stanowią przede wszystkim mięśnie żucia i mięśnie nadgnykowe działające bezpośrednio na staw skroniowo- żuchwowy, ale nie bez wpływu na ruchy żuchwy pozostają grupy mięśni szyi i karku, które stabilizują ustawienie czaszki. Mięśnie żucia znajdują się w najbliższej okolicy stawu skroniowo-żuchwowego. Dwa największe z nich są palpacyjnie wyczuwalne i uwidaczniają się na powierzchni bocznej czaszki. Mięsień skroniowy MS ( musculus temporalis ) leży na powierzchni zewnętrznej łuski kości skroniowej, a mięsień żwacz MŻ ( musculus masseter ) – na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy. Skurcz wachlarzowato rozłożonych włókien mięśnia skroniowego powoduje unoszenie opuszczonej żuchwy, a jego tylne włókna poziome – cofanie wysuniętej żuchwy. Podobnie działa mięsień żwacz – unosi opuszczoną żuchwę. Unerwienie ruchowe obu tych mięśni pochodzi od nerwu żuchwowego – trzeciej gałęzi nerwu trójdzielnego (V3). Mięsień skroniowy zaopatrują nerwy skroniowe głębokie przednie, środkowe i tylne, natomiast mięsień żwacz – nerw żwaczowy. Są to dwa najsilniejsze mięśnie zwierające szczęki, które ulegają przetrenowaniu, a co za tym idzie i nadmiernemu przerostowi (hipertrofii) podczas nawykowego zaciskania szczęk. Przyczep początkowy mięśnia skroniowego na powierzchni zewnętrznej łuski kości skroniowej i mięśnia żwacza – na kości jarzmowej oraz przyczepy końcowe obu tych mięśni znajdujące się w obrębie żuchwy, a także przyczep początkowy mięśnia skrzydłowego bocznego dolnego zaznaczono na fotografii czaszki (Ryc. 3).
12
Ryc. 3. Przyczepy mięśni żucia. Widok czaszki w norma lateralis. 1 – przyczep początkowy i końcowy mięśnia skroniowego, 2 – przyczep początkowy i końcowy mięśnia żwacza, 3b – przyczep początkowy mięśnia skrzydłowego bocznego dolnego. (Żródło własne: NA&EAP).
Pozostałe mięśnie żucia: skrzydłowy boczny górny MSBG i dolny MSBD ( m. pterygoideus lateralis superior et inferior) oraz mięsień skrzydłowy przyśrodkowy MSP ( m. pterygoideus medialis ) nie uwidaczniają się na powierzchniach zewnętrznych, bowiem związane są z wyrostkami skrzydłowatymi kości klinowej na podstawie czaszki. Mięśnie skrzydłowe boczne mają swoje przyczepy początkowe odpowiednio: MSBG – na grzebieniu podskroniowym i na powierzchni skroniowej skrzydła większego kości klinowej i MSBD – na powierzchni zewnętrznej blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej, i powierzchni podskroniowej szczęki. Z kolei mięsień skrzydłowy przyśrodkowy MSP ma swój początek w dole skrzydłowym wyrostka skrzydłowatego kości klinowej, wyrostku piramidowym kości podniebiennej i wyrostku podniebiennym szczęki (Ryc 4).
NA&EAP
