Zmiany w znaczeniu pojęcia arete (cnoty) w starożytnej Grecji - Notatki - Etyka, Notatki z Etyka

Pobierz Zmiany w znaczeniu pojęcia arete (cnoty) w starożytnej Grecji - Notatki - Etyka i więcej Notatki w PDF z Etyka tylko na Docsity!

Ukaż zmiany, jakie się dokonały w znaczeniu pojęcia „arete”

(cnoty) w starożytnej Grecji za sprawą działalności Szkoły

Sofistycznej P rotagorasa oraz nauki Sokratesa.

Opracowała Psychosocjologia

Cnota z greckiego arte lub z łaciny/ virtus/ jest to pozytywna cecha moralna, jest postrzegana jako trwała możliwość przestrzegania zasad moralnych. Cnota uważana jest przez różne koncepcje etyczne za najwyższe dobro. Składające się na nią cechy charakterologiczne budują ideał moralny człowieka, są one pewnym kryterium idealnego życia. Dobro zaś to pojęcie abstrakcyjne będące przeciwieństwem zła. Jest przedstawiane jako elementarne pojecie moralne, określające pozytywną wartość wszelkich czynów i zachowań, którymi zajmuje się dział filozofii zwany etyką. Pojęcie to jest analizowane też przez inne nauki społeczne: jak psychologia, socjologia, ekonomia, itp. Dobra moralne wyróżnił po raz pierwszy Sokrates wynosząc je ponad wszystkie. Dla niego człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne. Twierdził, że tylko to, co dobre, jest naprawdę pożyteczne. Sokrates uważał, że z umysłu wypływa wiedza o świecie, uważał d uszę ,za lepszą część człowieka a rozum kieruje naszym życiem. Według niego prawdziwym dobrem jest cnota , która jest jedną, ponieważ każdą cnotą jest wiedza. Zdobywając wiedzę osiągamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Cnota, zatem świadczy o doskonałości, umiejętności czy o sztuce. W klasycznym twierdzeniu, cnoty są to godne podziwu ludzkie charakterystyki czy usposobienia, które wyróżniają dobrych ludzi od złych. Zadania filozofów na temat charakterystyki cnoty sie różniły. Sokrates poszukiwał pojedyncze j cnoty dla ludzkiego życia, gdy Platon zidentyfikował 4 centralne cnoty występujące w idealnym obrazie osoby. Arystoteles zaś utrzymywał, że każda moralna cnota jest znaczenie m pomiędzy występnymi extre mami. Niemal każdy system etyczny zajmował się badaniem natury cech, które uznawał za cnoty. W etyce starożytnej Grecji i Rzymu cnota stanowiła ideał tężyzny fizycznej i duchowej. Przyrównywana była do męstwa bohaterów, szybkości galopującego konia i bystrości wzroku orła. Tak uformowało sie pojecie (arte) – cnoty, która w połączeniu z mądrością i pięknem fizycznym tworzył ideał człowieka dojrzałego. Ideał ten łączył w sobie zalety doskonałego sportowca z cnotami prawego obywatela. Młodzieniec taki musi posiadać cechy dobrego i dzielnego rycerza, wytrzymałego na trudy walki, a zarazem wytwornego w każdym ruchu, połączone z wysoką kulturą moralną, umysłową

Protagoras – filozof, który nauczał w Atenach i był przyjacielem Periclesa. Był on pierwszym z Sofistów i nauczał gramatyki, retoryki jak również interpretacji poezji. Protagoras wierzył, iż nic nie jest wyłącznie dobre czy złe , prawdziwe czy nie i to, iż człowiek jest swoim własnym autorytetem, twierdził, iż „człowiek jest miarą wszystkiego”. W późniejszych czasach zostało to minimalnie zinterpretowane. Zakładał on, iż opinie każdego człowieka są różne, i to, co jest prawda dla jednego, może świadczyć przeciwnie dla innego. Dlatego też stwierdził on, iż nie ma generalnie obiektywnej prawdy. Niestety znane są jedynie fragmenty ich nauczań i to z dzieł Platona, który był zagorzałym przeciwnikiem sofistów. Przeciwstawiali się sofiści poglądowi o wrodzoności i dziedziczności cnoty, wprowadzili wiele nowych pojęć pedagogicznych. W nauczaniu zwracają uwagę na:

1. Odrzuceniu twierdzenia, że natura człowieka jest darem bogów, a prawa, urządzenia społeczne i normy etyczne są powszechne. Twierdzili przeciwnie, iż prawa, zasady moralne, przepisy religijne są wytworem ludzkim,
2. Relatywizm poznawczy, wyrażając sie w przekonaniu, ze prawdę poznaje człowiek jedynie za pomocą zmysłów, a ponieważ zmysły poszczególnych ludzi odmiennie reagują na bodźce zewnętrzne, dlatego nie istnieje jedna, powszechna prawda. Protagoras podsumowuje, iż: „ Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”. Twórcza rola przypisana człowiekowi w tym zdaniu wymaga starannego przygotowania i wysokich kwalifikacji. Człowiek musi być indywidualnością doskonałą, o jasności myśli i stałości woli, tylko tak ukształtowani ludzie z charakterem zapewnić mogą harmonijny rozwój jednostkom i społecznościom. Stąd zrodziła się tak wielka rola przyznana edukacji. Wymyślili oni specjalny program nauczania, który obejmował:

• gramatykę, podstawa do rozumienia pojęć
• retorykę, umiejętność skutecznego przemawiania
• dialektykę, sztukę prowadzenia sporów i przekonywań. Wywody dalszych filozofów i spory z sofistami oparte były o ich przeświadczenie, iż pedagogika nie jest wolna od jednostronności i błędów a także na tym, iż praktyka edukacji oparta była na pobieraniu opłaty. Praktyka nauki cnoty za opłatą była typowa dla greckich sofistów, lecz nieustannie stawiana sprzeciwowi ze strony Sokratesa.

W książce J. Bruna pt. ”Sokrates ” autor mówi, że Sokrates uważał myśl za najważnie jszą cnotę. To cnota jest rodzaje m wiedzy , a łączy nas z transcendencją, z której się wywodzi i że dawniej dusza obcowała już z prawdą bezpośrednio, co uświadamia nam maieutyka. Intelektualny optymizm, który Nietsche zarzuca Sokratesowi, nie jest wyrazem uniwersalności nauki, lecz znakiem wierności. Platon i Xenophon oferują różnorodne tłumaczenie Sokratesowskiego sprzeciwu do zapłaty, tłumaczenia te miały nie tylko ukazywać faworyzowanie tychże nauczyciela jak ukazanie negatywnego nastawienia do sofistów. Oboje, Platon i Xenophon byli bardzo przekonujący w tym nastawieniu, co sprzyjało pogłębiającemu się sprzeciwowi Sofistów i ich opinii nad pobieraniem opłaty. Sokrates jest chyba najbardziej zagadkowa postacią w historii filozofii. Nie pozostawił on po sobie żadnych pism. Całe swoje życie spędził w Atenach. Jego wielką pasją było nauczanie. Poświęcił temu cały swój wolny czas. Czerpał z tego przyjemność, dlatego nie pobierał opłat za udzielanie lekcji – w przeciwieństwie do Sofistów. Walczył on z głupotą i niesprawiedliwością, co nie bardzo podobało się organom władzy. Swoją śmiałą mową zraził do siebie wielu. Sokrates był przekonany, że o postępowaniu ludzkim decyduje wiedza. Geniusz pedagogiczny Sokratesa tkwił w przekonaniu, iż mądrość polega na świadomości własnej niewiedzy zestawionej z wiedzą posiadana. Nie uważał się za człowieka mądrego. Jego najsłynniejsza wypowiedz „ wiem, ze nic nie wiem ...” Jest jedną z najbardziej rozpoznawanych. Oparł sie na założeniu, iż jego wiedza jest niczym w porównaniu z cała mądrością świata, jego ogromem i jego tajemnicami. Cnota dla Sokratesa jest wiedzą o tym, co dobre; zło natomiast jest ignorancją. Dlatego człowiek, który posiada cnotę, panuje nad s woimi namiętnościami i potrzebami ciała oraz jest niezależny od ze wnętrznych uwarunkowań. Takiemu człowiekowi nie może zaszkodzić czyjeś moralnie złe działanie lub jakieś nieszczęście. Źródłem szczęścia nie są ani dobra zewnętrzne, ani pomyślny los, ani przyjemności ciała, lecz dobre czyny. Kwestionował on relatywizm sofistów, twierdząc, że to nie człowiek jest miarą wszystkiego, a prawa moralne sa niezależne od wyobrażeń poszczególnych jednostek, bowiem na dnie świadomości ludzkiej (sumienia) złożone są odwieczne i niezmienne pojęcia, wskazujące, co jest dobre, a co złe, stanowiąc nieomylny miernik każdego sadu moralnego i nadające stałość myślom i czynom człowieka.

Według Sokratesa celem działania człowieka jest cnota, do której prowadzi wiedza, ten, kto posiada wiedzę posiada cnotę , a tym samym największe dobro i jest szczęśliwy. Platon wyznawał, że cnota nie należy do samego rozumu, każda część duszy musi mieć swą cnotę, posiadanie wiedzy jest cnotą tylko jednej części, mianowicie rozumu. Według Platona są trzy cnoty do trzech części duszy; mądrość – rozumnej, męstwo – impulsywnej, panowanie – pożądliwej, cnota czwarta to sprawiedliwość. Sama cnota i wiedza nie czynią życia ludzkiego pełnym i doskonałym. Wiedza bez radości jest tak samo nie doskonała jak radość bez wiedzy. Platon wymieniał, jako naczelne, cztery cnoty: umiarkowanie, męstwo, sprawiedliwość i mądrość. Do nich nawiązywał Arystoteles, który cnotami nazywał zalety etyczne, a osobą cnotliwą (dzielną etycznie) człowieka, który bez trudu rozpoznaje wymagania moralne, jakie stawia przed nim dana sytuacja i postępuje według nich nieprzymuszony. Arystoteles dzielił cnoty na moralne , czyli cechy charakteru oraz intelektualne będące cechami umysłu. Podał koncepcję duszy , którą zaakceptowała religia chrześcijańska. W etyce chrześcijańskiej natomiast cnotą nazywana jest zdolność do czynienia dobra i duchowego samodoskonalenia się człowieka, w etyce zaś współczesnej - gotowość do realizowania wartości duchowych w myśleniu i działaniu osoby ludzkiej. Lista oraz liczba najważniejszych cnót zmieniała się w różnych epokach i u różnych filozofów oraz etyków. Do najistotniejszych cnót zaliczane są cztery antyczne , wymieniane przez Platona, które zostały przyjęte przez teologię chrześcijańską i nazywane są kardynalnymi, naturalnymi lub też przyrodzonymi Podsumowując możemy przedstawić podstawowe poglądy Sokratesa: Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete , starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy. Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami: Metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym ( aporii ); Metoda maieutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o dobru. Według świadectwa Arystotelesa Sokrates stosował metodę indukcyjną: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Ten pogląd nie jest jednak zgodny z innymi poglądami Sokratesa, znanymi nam z pism Ksenofonta i Platona. Cnota zaś ewaluowała poprzez wieki. Znajdując kolejne sprzeczności filozofowie prześcigali się w wyścigu do doskonałości. Do uchwycenia istoty cnoty i do sprawnego jej nauczania. W każdej religii, w każdej kulturze, kulturze każdej nacji jest ona potrzebna, by mogło się rozwijać prawidłowo społeczeństwo. Cnota bez uczynków jest martwa powiedziałby na pewno nie jeden uczony i niejeden człowiek. Cnota jest rodzajem wiedzy, ponieważ zakłada poznanie istoty rzeczy, bez poznania, której można wypowiadać tylko sądy subiektywne i zabarwione emocjonalnie.