Znaczenie kapitału pracującego w przedsiębiorstwach polskich, Publikacje z Business Finance

Pobierz Znaczenie kapitału pracującego w przedsiębiorstwach polskich i więcej Publikacje w PDF z Business Finance tylko na Docsity!

Agnieszka Opałka

Znaczenie kapitału pracującego w

przedsiębiorstwach polskich

Ekonomiczne Problemy Usług nr 39, 305-

2009

NR 549 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 39 2009

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

AGNIESZKA OPAŁKA

Uniwersytet Szczeciński

ZNACZENIE KAPITAŁU PRACUJĄCEGO

W PRZEDSIĘBIORSTWACH POLSKICH

Wprowadzenie

Problem zarządzania kapitałem obrotowym wpisany jest w działalność operacyjną przedsiębiorstwa. Każda firma na bieżąco dokonuje bowiem zakupów materiałów i surow- ców niezbędnych do produkcji, sprzedaży wyrobów gotowych, reguluje zobowiązania czy ściąga należności. Decyzje te dotyczą właśnie gospodarowania kapitałem obrotowym. Im bardziej decyzje te będą oparte na rachunku efektywności, tym większe będą ko- rzyści, a mniejsze koszty związane z tym kapitałem. Niski poziom kapitału obrotowego stanowi zagrożenie utraty płynności, zbyt wysoki zaś może powodować powstanie nieuza- sadnionych kosztów pozyskania kapitału finansującego część majątku obrotowego bądź kosztów utraconych możliwości w przypadku finansowania tego majątku kapitałem włas- nym^1. Celem artykułu jest określenie istoty kapitału pracującego pod kątem metod wyzna- czania i roli tego kapitału w przedsiębiorstwie. Przedstawiono również wartość i strukturę aktywów obrotowych oraz poziom kapitału pracującego w przedsiębiorstwach polskich.

Istota kapitału pracującego

Kapitał obrotowy netto jest częścią kapitału obrotowego brutto i obejmuje tę część kapitału stałego przedsiębiorstwa, która finansuje aktywa obrotowe. Inaczej określany jest jako kapitał pracujący. Jest więc cząstką kapitałów długoterminowych firmy (własnych i obcych), które przyjęły swą materialną postać w aktywach obrotowych. Kapitał obroto- wy netto jest zatem uzależniony nie tylko od poziomu wybranych składników aktywów przedsiębiorstwa, ale także od struktury jego pasywów. Kategoria ta syntetyzuje zarówno informacje dotyczące aktywów, jak i pasywów przedsiębiorstwa. Pojemność informacyjną

(^1) S. Franek, J. Iwin, A. Jóźwiak, Z. Niedzielski, N. Skorupa: Wybrane zagadnienia z finansów przedsię- biorstw. Wydawnictwo Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 55.

Znaczenie kapitału pracującego w przedsiębiorstwach polskich 307

nia zobowiązań. Wpływa na zwiększanie zdolności firmy do dostosowywania się do zmie- niającego się poziomu sprzedaży. Kapitał obrotowy zmienia się nieustannie wraz ze zmianą stanu poszczególnych składników aktywów bieżących, znajdujących się w ciągłym ruchu i przyjmujących prze- miennie formę rzeczową i pieniężną. Od prędkości tego ruchu, a w konsekwencji również ruchu kapitału obrotowego, zależy kwota środków niezbędnych do finansowania bieżącej działalności 3. Istotnym problemem z zakresu zarządzania kapitałem obrotowym jest fakt, iż kapitał w przedsiębiorstwie jest ograniczony, a powiększanie jego wartości wiąże się z ponoszeniem dodatkowych kosztów. Kierownictwo przedsiębiorstw powinno kształtować taką wielkość i strukturę aktywów obrotowych, aby można było je sfinansować, minimali- zując koszt ich pozyskania 4.

Aktywa obrotowe w przedsiębiorstwach polskich

Przez zarządzanie kapitałem obrotowym rozumie się całokształt działań z zakresu zarządzania aktywami bieżącymi i pasywami bieżącymi, tzn. przede wszystkim środkami pieniężnymi, należnościami, zapasami, papierami wartościowymi o charakterze lokat krót- koterminowych i zobowiązaniami krótkoterminowymi 5. Ustalenie pożądanych rozmiarów i struktury aktywów bieżących jest jednym z elementów, stanowiącym o skuteczności ta- kiego zarządzania. W sposób bezpośredni poszczególne elementy tych aktywów wpływają na poziom kapitału obrotowego netto. Warto więc przeanalizować wolumen i strukturę ak- tywów obrotowych w przedsiębiorstwach w Polsce.

Tabela 1 Wartość i struktura aktywów obrotowych w przedsiębiorstwach w Polsce

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 I–VI 2008 w mln zł 1 2 3 4 5 Aktywa ogółem (Aog) 1 052 721,8 1 159 408,2 1 357 362,1 1 456 500, Aktywa obrotowe (Ao) 396 349,1 458 836,2 529 221,6 571 965, Zapasy (Z) 105 247,3 119 981,9 147 608,2 162 182, Należności krótkoterminowe (Nk) 188 769,0 213 793,8 242 111,3 266 042, Inwestycje krótkoterminowe (Ik) 92 055,3 113 724,3 125 559,6 126 739,

(^3) System finansowy w Polsce. Red. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 802. (^4) J. Franc-Dąbrowska: Strategie kapitału obrotowego a efektywność przedsiębiorstw rolniczych. W: Finanse przedsiębiorstwa. Red. P. Karpuś. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006, s. 257. 5 J. Gajdka, E. Walińska: Zarządzanie finansowe. Teoria i praktyka. T. 2. Fundacja Rozwoju Rachun- kowości w Polsce, Warszawa 1998, s. 459.

308 Agnieszka Opałka

1 2 3 4 5 Struktura aktywów obrotowych (w %) Ao / Aog 37,6 39,6 39,0 39, Z / Ao 26,6 26,1 27,9 28, Nk / Ao 47,6 46,6 45,7 46, Ik / Ao 23,2 24,8 23,7 22, Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Udział aktywów obrotowych w sumie bilansowej w przedsiębiorstwach polskich w analizowanych latach wyniósł prawie 40%. Wszystkie składniki aktywów bieżących charakteryzowały się tendencją rosnącą. Największą wartość osiągnęły należności krótko- terminowe, najmniejszą – inwestycje krótkoterminowe. Udział tych należności w aktywach obrotowych z roku na rok wykazywał jednak tendencję spadkową. Pewnym odchyleniem może być rok 2008 (udział należności krótkoterminowych w aktywach obrotowych wzrósł w porównaniu z rokiem 2007 o 0,8 p.p.), ale poziom aktywów obejmuje tylko pierwsze pół- rocze. Systematycznie rósł natomiast udział zapasów w aktywach obrotowych. Utrzymując składniki aktywów obrotowych na danym poziomie przedsiębiorstwo winno liczyć się z odpowiednimi konsekwencjami. Szeroko rozumiane inwestycje krótko- terminowe (zasoby gotówkowe) są niezbędne do spłaty kredytów i pożyczek, regulowania należności czy wypłaty wynagrodzeń. Zabezpieczają również w wypadku nieprzewidzia- nych trudności płatniczych, związanych przykładowo z mniejszymi niż planowane wpły- wami ze sprzedaży. Przedsiębiorstwo może również celowo utrzymywać wyższy poziom inwestycji krótkoterminowych ze względu na planowane zaciągnięcie kredytu bankowego, możliwe przy posiadaniu wymaganych przez bank środków własnych. Poziom zasobów gotówkowych w przedsiębiorstwie nie może być jednak zbyt wysoki. Zapewnia płynność, z drugiej strony ogranicza osiągnięcie wyższych zysków przy zaangażowaniu tych środ- ków w procesy gospodarcze i inne inwestycje. Występujące w każdym przedsiębiorstwie należności krótkoterminowe są efektem udzielonych odbiorcom kredytów. Stosowanie odroczonych terminów zapłaty za produk- ty i usługi może zachęcać i przyciągać odbiorców, wpływając na wzrost sprzedaży oraz pozwala budować w przyszłości trwałe stosunki współpracy. Zarządzając należnościami krótkoterminowymi trzeba powziąć pewne środki ostrożnościowe. Ważne jest zgromadze- nie podstawowych informacji o potencjalnym kredytobiorcy dotyczących solidności regu- lowania przez niego płatności. Efektywne gospodarowanie zapasami z kolei to dążenie do minimalizacji kosztów związanych z ich utrzymaniem przy zapewnieniu ciągłości produkcji i odpowiedniego po- ziomu sprzedaży oraz płynności bieżącej. Utrzymywane w przedsiębiorstwie zapasy w po- staci surowców, materiałów, półfabrykatów, wyrobów, towarów warunkują ciągłość w re- alizacji zamówień odbiorców. Stanowiąc najmniej płynny składnik aktywów obrotowych ich utrzymanie wiąże się z kosztami (m.in. magazynowania, ubezpieczenia) oraz pewnymi

310 Agnieszka Opałka

polskich wyznaczono dla porównania w ujęciu majątkowym i kapitałowym, co przedsta- wiono w tabeli 2.

Tabela 2 Kapitał pracujący w przedsiębiorstwach polskich

Wyszczególnienie

2005 2006 2007 I–VI 2008 w mln zł Aktywa trwałe 656 372,7 700 572,0 828 140,5 884 535, Aktywa obrotowe 396 349,1 458 836,2 529 221,6 571 965, Kapitał stały 764 127,2 835 169,8 986 123,6 1 059 548, Kapitały własne 635 034,5 702 462,8 846 483,6 912 298, Zobowiązania długoterminowe 129 092,7 132 707,0 139 640,0 147 250, Zobowiązania krótkoterminowe 288 594,6 324 238,4 371 238,5 396 951, Kapitał obrotowy netto 107 754,5 134 597,8 157 983,1 175 013, Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Na podstawie danych zamieszczonych w tabeli 2 widać, że kapitał obrotowy netto w polskich przedsiębiorstwach jest dodatni. Oznacza to, że część aktywów obrotowych fi- nansowana jest kapitałami stałymi. Firmy są więc wypłacalne, terminowo regulują swoje zobowiązania, ale także bez opóźnień otrzymują należności za sprzedane wyroby i usługi. Podkreślić trzeba jednak fakt, że tempo wzrostu kapitału obrotowego netto z roku na rok jest coraz mniejsze. W 2006 roku kapitał obrotowy netto wzrósł w stosunku do 2005 roku o 24,9%, z kolei w 2007 roku – już tylko o 17,4%. Na podstawie danych z pierwszego półrocza 2008 roku ten wzrost wyniósł 10,8% w stosunku do całego roku 2007. Zmianie ulega struktura kapitału stałego. Dominujące kapitały własne rosną w szybkim tempie. Na- tomiast zobowiązania długoterminowe rosną coraz wolniej. Powodem może być obawa pol- skich przedsiębiorstw przed zaciąganiem długu o charakterze długoterminowym, którego obsługa wiąże się z wysokimi kosztami finansowymi. W trudnych obecnie gospodarczo czasach strach ten jest jeszcze silniejszy, bowiem praktycznie niemożliwe są do zaplano- wania przychody z działalności, a w rezultacie zysk przedsiębiorstwa. Może to również przyczynić się do pogorszenia sytuacji płatniczej polskich firm. Analizując poziom kapi- tału pracującego w przedsiębiorstwach z podziałem na branże (tab. 3), jest on najwyższy w sekcji Przetwórstwo przemysłowe. W badanych latach dość wysoki poziom i tenden- cję wzrostową wykazywał on także w branży Handel i naprawy. Stabilny, ale stosunkowo wysoki poziom kapitału pracującego charakteryzował sekcję Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę oraz Obsługa nieruchomości i firm. Zdecydowanie spe- cyficznymi branżami są Edukacja oraz Ochrona zdrowia i pomoc społeczna – wartości kapitału pracującego są najniższe. Ujemny kapitał pracujący pojawił się w 2005 roku w fir-

Znaczenie kapitału pracującego w przedsiębiorstwach polskich 311

mach z branży Transport, gospodarka magazynowa i łączność. Oznaczał, że aktywa trwałe przedsiębiorstwa finansowane są zobowiązaniami krótkoterminowymi. Sytuację taką nale- żałoby uznać za niekorzystną, gdyż spłata zobowiązań w terminie ich wymagalności może powodować konieczność sprzedaży części aktywów trwałych. Poziom kapitału pracującego zależy więc zdecydowanie od specyfiki branży. W jednej niska wartość może oznaczać kłopoty z płynnością, w firmach innej branży może być naturalnym efektem prowadzenia działalności gospodarczej.

Tabela 3 Kapitał pracujący w przedsiębiorstwach polskich z podziałem na branże

Wyszczególnienie 2005 2006 2007 I–VI 2008 w mln zł Ogółem 107 754,5 134 597,8 157 983,1 175 013, Branże: Górnictwo 2 383,8 3 878,3 3 623,3 5 773, Przetwórstwo przemysłowe 57 536,5 68 171,5 82 461,1 87 836, Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 11 484,9^ 14 975,6^ 12 256,7^ 14 381, Budownictwo 6 522,4 9 442,1 14 268,0 15 032, Handel i naprawy 16 236,7 22 248,1 24 889,2 26 345, Hotele i restauracje 264,7 575,1 806,9 949, Transport, gospodarka magazynowa i łączność -511,0^ 1 027,5^ 535,6^ 4 240 Obsługa nieruchomości i firm 11 381,7 11 669,7 16 014,5 16 171, Edukacja 39,0 118,6 172,8 139, Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 55,1 140,9 210,4 191, Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (^) 2 360,6 2 350,6 2 744,6 3 953,

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Wzrost kapitału obrotowego netto świadczy o wzroście płynności przedsiębiorstwa. Potwierdzeniem tego powinien być też rosnący wskaźnik udziału tego kapitału w przy- chodach ogółem. W tabeli 4 przedstawiono informację na ten temat dla przedsiębiorstw w Polsce. Z danych tabeli 4 wynika, że wskaźnik udziału kapitału obrotowego netto w przycho- dach ogółem rośnie bardzo wolno. W 2006 roku wzrósł on o 0,8 p.p. w porównaniu do roku

2005. W 2007 roku wzrost wyniósł zaledwie 0,2 p.p. Obserwować można więc oddziaływa- nie na polskie firmy trudnej sytuacji gospodarczej na światowych rynkach finansowych.