Pobierz Źródła prawa, hierarchia aktów prawnych i więcej Streszczenia w PDF z Prawo publiczne tylko na Docsity!
Źródła prawa, hierarchia aktów prawnych
Wprowadzenie Przeczytaj Gra interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: PAP, TK: Zeszłoroczna reforma Kodeksu karnego jest niekonstytucyjna, 14.07.2020 r., dostępny w internecie: prawo.gazetaprawna.pl [dostęp 22.11.2021 r.]. Źródło: Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 22.11.2021 r.]. Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 22.11.2021 r.].
Źródło: Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 1999 roku, 2000 r., dostępny w internecie: trybunal.gov.pl [dostęp 22.11.2021 r.].
System prawny i system moralny – czy coś je łączy?
Cechy systemu prawa. Norma prawna i wykładnia prawa. Gałęzie prawa
Historia, funkcje, systemy źródeł prawa
Instytucje stojące na straży praworządności
Przeczytaj
System prawny
System prawny najprościej można określić jako zbiór norm prawnych obowiązujących w danym państwie, przy czym, w zależności od źródła, z jakiego się wywodzą, możemy mówić o następujących systemach prawnych:
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Niektóre państwa charakteryzuje mieszany system prawny, stworzony zarówno pod wpływem prawa stanowionego, jak i precedensowego.
Zasady (cechy) systemu prawnego
System prawny funkcjonuje na podstawie określonych zasad. Należą do nich:
Rodzaje prawa
Rodzaj prawa Kryterium wyróżnienia Obszar regulacji
materialne
treść
normy określające prawa i obowiązki oraz zachowania poszczególnych ludzi i instytucji w społeczeństwie (np. określają prawa i obowiązki stron umowy najmu); mają charakter pierwotny (np. Kodeks cywilny, Kodeks karny)
formalne
normy, które regulują postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej; pozwalają egzekwować prawo materialne (np. wskazują, jak dochodzić ochrony praw osobistych przed sądem); mają charakter wtórny (np. Kodeks postępowania cywilnego, Kodeks postępowania karnego, Kodeks postępowania administracyjnego)
Termin „źródło prawa” jest wieloznaczny i odnosi się do różnych zjawisk dotyczących tworzenia i obowiązywania prawa. Źródło prawa to sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawa. Jest to akt prawny obejmujący reguły postępowania ludzi ustanowione lub akceptowane przez państwo.
Możemy mówić o dwóch postaciach źródeł prawa:
materialnej (stanowi ją wola państwa – decyzja organów, które tworzą akty normatywne); formalnej (stanowi ją konkretny akt prawny z regułami postępowania, np. ustawa, rozporządzenie).
Inny podział źródeł prawa wskazuje na:
fontes iuris cognoscendi (jako wszystkich czynników, które dostarczają informacji o prawie); fontes iuris oriundi (jako wszystkich czynników mających wpływ na ukształtowanie konkretnej treści przepisów prawnych i ich formy).
Organy promulgacyjne
Za źródło prawa rozumiane sensu largo uznawane są też organy promulgacyjne (publikacyjne).
Organy promulgacyjne w RP to dzienniki urzędowe, w których ogłasza się teksty aktów prawnych). Należą do nich:
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dziennik Ustaw RP
zawiera m.in.:
Konstytucję RP; ustawy; rozporządzenia z mocą ustawy wydane przez Prezydenta RP; rozporządzenia wydane przez Prezydenta RP, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, ministrów kierujących działami administracji
rządowej, przewodniczących określonych w ustawach komitetów, będących członkami Rady Ministrów, oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji; orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w Dzienniku Ustaw; uchwały Rady Ministrów uchylające rozporządzenie ministra.
Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”
zawiera m.in.:
zarządzenia Prezydenta RP wydane na podstawie ustawy; uchwały Rady Ministrów i zarządzenia Prezesa Rady Ministrów wydane na podstawie ustawy; orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych ogłoszonych w „Monitorze Polskim” lub aktów normatywnych, które nie były ogłoszone.
Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej,
dzienniki urzędowe urzędów centralnych,
Dziennik Urzędowy Komisji Nadzoru Finansowego
zawierają m.in.:
akty normatywne organu wydającego dziennik urzędowy i nadzorowanych
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Hierarchia aktów prawnych w RP
Źródła prawa powszechnie obowiązującego w Rzeczypospolitej Polskiej są hierarchicznie uporządkowane. Poczynając od najważniejszego aktu, są to:
Źródła prawa o charakterze wewnętrznym
Nie stanowią one powszechnie obowiązujących źródeł prawa.
Zaliczamy do nich:
uchwały, zarządzenia.
Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe organowi wydającemu te akty. Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.
Uchwały i zarządzenia podlegają kontroli zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.
Słownik
fontes iuris cognoscendi
(łac.) źródła poznania prawa
fontes iuris oriundi
(łac.) źródła powstania prawa
normatywny akt prawny
tekst formułujący normy postępowania, wydawany przez podmiot, który ma kompetencję do działań prawotwórczych
promulgacja
ogłoszenie aktu normatywnego
sensu largo
(łac.) w szerokim znaczeniu
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Zaznacz, które spośród podanych cech charakteryzują system prawny.
zupełność
spójność
hierarchiczność
pomocniczość
Ćwiczenie 2
Wybierz organ promulgacyjny, w którym ogłaszane są akty prawa miejscowego.
wojewódzki dziennik urzędowy
Dziennik Ustaw RP
dziennik urzędowy ministra kierującego działem administracji rządowej
Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”
Ćwiczenie 3
Dopasuj rodzaje prawa do odpowiednich kryteriów.
podział ze względu na treść
podział ze względu na korzyść
podział ze względu na formę
podział ze względu na zasięg
międzynarodowe krajowe
prywatne niepisane
materialne pisane
formalne publiczne
miejscowe
Ćwiczenie 4
Uporządkuj akty prawne w hierarchii ważności od najmniej ważnego do najważniejszego.
konstytucja
rozporządzenia
ratyfikowane umowy międzynarodowe wymagające uprzedniej zgody parlamentu wyrażonej w ustawie lub społeczeństwa – wyrażonej w referendum ogólnokrajowym
ustawy
Ćwiczenie 6
Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj polecenie.
Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach
międzynarodowych
Rozdział 2
Zawieranie umowy międzynarodowej
Art. 5
1. Minister kierujący działem administracji rządowej właściwy do
spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa, po uzgodnieniu
projektu umowy i instrukcji negocjacyjnej z ministrem właściwym do
spraw zagranicznych oraz z innymi zainteresowanymi ministrami,
składa Prezesowi Rady Ministrów wniosek o udzielenie zgody na
rozpoczęcie negocjacji umowy międzynarodowej.
2. Prezes Rady Ministrów wyznacza organ właściwy do prowadzenia
negocjacji oraz określa zakres jego upoważnienia.
Art. 6
1. Organ właściwy do prowadzenia negocjacji składa Radzie
Ministrów, po uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw
zagranicznych oraz innymi właściwymi ministrami, wniosek
o udzielenie zgody na podpisanie umowy międzynarodowej
i proponuje, w uzasadnionych przypadkach, treść zastrzeżeń strony
polskiej do umowy wielostronnej.
Materiał źródłowy do ćwiczeń 7 i 8.
Źródło I
2. Wniosek, o którym mowa w ust. 1, określa tryb związania umową
międzynarodową Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Rada Ministrów, w drodze uchwały, udziela zgody na podpisanie
umowy międzynarodowej.
4. Przepisy ust. 1–3 stosuje się odpowiednio do umów
międzynarodowych niepodpisywanych, o których mowa w art. 13
ust. 1.
Źródło: Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych, dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 22.11.2021 r.].
Rozstrzygnij, czy podpisanie umowy międzynarodowej w trybie opisanym w powyższej ustawie oznacza włączenie takiej umowy do systemu źródeł prawa w Polsce. Uzasadnij odpowiedź.
Rozstrzygnięcie: tak
Uzasadnienie:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2
kwietnia 1997 r.
Art. 190
1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie
obowiązującą i są ostateczne.
2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach
wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu
w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony.
PAP
TK: Zeszłoroczna reforma Kodeksu karnego jest
niekonstytucyjna
Zeszłoroczna reforma Kodeksu karnego zaskarżona do TK przez
prezydenta Andrzeja Dudę przed jej podpisaniem jest niezgodna
z konstytucją ze względu na naruszenie procedury legislacyjnej –
orzekł we wtorek Trybunał Konstytucyjny. Zaskarżona nowelizacja
m.in. zaostrzała kary, w tym za przestępstwa pedofilskie.
Trybunał wydał wyrok w pełnym składzie. Zdanie odrębne do
orzeczenia zgłosił wiceprezes TK Mariusz Muszyński.
Źródło: PAP, TK: Zeszłoroczna reforma Kodeksu karnego jest niekonstytucyjna, 14.07.2020 r., dostępny w internecie: prawo.gazetaprawna.pl [dostęp 22.11.2021 r.].
Ćwiczenie 7 Wyjaśnij różnicę między kontrolą prewencyjną a kontrolą następczą konstytucyjności ustawy.
Ćwiczenie 8 Podaj tytuł dziennika urzędowego, w którym został ogłoszony wyrok Trybunału Konstytucyjnego, o którym jest mowa w źródle III. Uzasadnij, dlaczego właśnie w tym dzienniku ogłoszono wyrok.
Dla nauczyciela
Autor: Dawid Tarczyński
Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie
Temat: Źródła prawa, hierarchia aktów prawnych oraz akty prawne obowiązujące w RP będące i niebędące źródłami prawa
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy, zakres rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
V. Prawo w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
- przedstawia źródła prawa w Rzeczypospolitej Polskiej – wykazuje szczególną moc konstytucji; przedstawia procedurę ustawodawczą.
Zakres rozszerzony
XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
wyjaśnia zasady hierarchiczności, spójności i zupełności w systemie prawnym oraz pojęcie luki prawnej; rozpoznaje rodzaje prawa (międzynarodowe, krajowe, miejscowe; prywatne, publiczne; materialne, formalne; cywilne, karne, administracyjne; pisane, niepisane);
wymienia obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej akty prawne niebędące źródłami prawa i wyjaśnia ich specyfikę.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie.
Cele operacyjne:
