Zróżnicowanie cywilizacyjne Afryki przed odkryciami ..., Publikacje z Historia

Pobierz Zróżnicowanie cywilizacyjne Afryki przed odkryciami ... i więcej Publikacje w PDF z Historia tylko na Docsity!

Zróżnicowanie cywilizacyjne Afryki przed odkryciami

geograficznymi

Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Handel w Gao wg XVI-wiecznego arabskiego podróżnika i dyplomaty Leo Africanusa, [w:] Jerzy Hauziński, Kraje i kultury śródziemnomorskie, Poznań 1990, s. 332–333. Cytat za: Wielka Historia Świata, t. 5, Późne średniowiecze, pod red. nauk. K. Baczkowskiego, Kraków 2005, s. 686. Cytat za: Wielka historia świata, tom IV Kształtowanie średniowiecza, A. Bieniek, K. Kościelniak, M. Salamon, K. Stopka, A. Waśko, Kraków 2005 str. 241. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśni, Księgi pierwsze, Pieśń II, dostępny online: wolnelektury.pl.

Twoje cele

Porównasz organizację i funkcjonowanie państw afrykańskich z różnych kręgów kulturowych. Ocenisz osiągnięcia gospodarcze i polityczne wybranych ludów afrykańskich. Wyjaśnisz, w jaki sposób Etiopia pozostała enklawą chrześcijaństwa w islamizującej się Afryce.

Przeczytaj

Muzułmańskie kraje Afryki Północnej

W X w. Maghreb znalazł się pod panowaniem szyickiej dynastii Fatymidów, którzy w 969 r. opanowali również Egipt, gdzie założyli nową stolicę, nazwaną Miastem Zwycięskim – Al‐Kahira, dzisiejszy Kair.

Meczet i uczelnia Al-Azhar w Kairze, założona przez Fatymidów w latach 970-972(kilkakrotnie przebudowywana). Wskaż i nazwij elementy architektury związanej z meczetami. Źródło: David Stanley, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.0.

Nowy kalifat w drugiej połowie X i pierwszej połowie XI w. był najpotężniejszym państwem arabskim, a Kair – głównym ośrodkiem kultury islamu. Za panowania Al‐Aziza (975–996) w Kairze i jego okolicach wzniesiono wiele wspaniałych pałaców, meczetów oraz mostów i kanałów. Jednak już po jego śmierci rozpoczął się kryzys związany ze słabością władzy centralnej i walkami wewnętrznymi. W 1171 r. ostatni władca z dynastii Fatymidów został zdetronizowany przez Saladyna. W następstwie tego wydarzenia islam szyicki został zastąpiony sunnickim.

do sułtana, który sprawował ją za pośrednictwem powoływanego przez siebie rządu, jego pracami zaś kierował Wielki Wezyr. Stolicą kraju był Fez, w którym rezydował sułtan, ale placówki dyplomatyczne i handlowe państw europejskich znajdowały się w Tangerze. W XV w. swój okres świetności Maroko miało za sobą i już tylko broniło się przed atakami Portugalczyków, którzy w 1415 r. zdobyli Ceutę, a w 1505 r. Oran.

Państwa Sudanu

Zaawansowane organizacje państwowe powstały w środkowej części kontynentu afrykańskiego położonej na południe do Sahary, określanej przez Arabów mianem Sudanu. Jego zachodnia część podlegała wpływom muzułmańskim z arabskiego Maghrebu. Znaczna część ludności Afryki Zachodniej u progu kolonializmu żyła w społecznościach niezorganizowanych w państwach. Niemniej i tutaj wykształciły się organizacje państwowe. Największe z nich to Mali, Songhaj i Kongo. Nazwa Mali pojawia się po raz pierwszy w źródłach arabskich już w końcu IX w. Był to jeden ośrodków zamieszkałych przez lud Malinke. Wspaniały rozkwit państwa Mali nastąpił w pierwszej połowie XIII w. Władzę objął Sundiata Keita, który scalił terytorium Malinke i dzięki silnej armii wzmocnił władzę centralną oraz powiększył terytorium państwa. Sundiata dbał również o rozwój gospodarczy kraju. Wokół stolicy państwa, Niani, utworzył liczne wioski, w których osadził niewolników zobowiązanych do płacenia danin bądź w produktach rolnych, bądź w wyrobach rzemieślniczych. Dostawy brakujących towarów zapewniał rozwinięty handel.

Zachodnia Afryka w XIV w. Przeanalizuj mapę i zastanów się, dlaczego ośrodki miejskie i państwowe rozwinęły się akurat na tych terenach?

rozpoczął "świętą wojnę" z krzyżowcami i opanował Jerozolimę. Podczas III krucjaty zmierzył się m.in. z Ryszardem Lwie Serce. Jaką rolę odegrał Saladyn w okresie krucjat? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie WHP; khanacademy.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Następcy Sundiaty nadal powiększali terytorium państwa, ofiarą podbojów padł m.in. Songhaj wraz ze stolicą Gao. Mali szczyt potęgi osiągnęło za panowania Mansa Musy I (1312– 1337). Imperium Mali miało wtedy swój największy zasięg terytorialny, ale sam władca przeszedł do historii przede wszystkim jako sprawny administrator i budowniczy. Na jego polecenie w Niani powstała wspaniała sala audiencyjna, w Gao wzniesiono meczet, a w Timbuktu pałac. Mansa Musa I był również gorliwym propagatorem islamu. Do legendy przeszła zorganizowana przez niego pielgrzymka do Mekki, która rozsławiła nazwę Mali w całym świecie islamskim – orszak króla składał się z ok. 8‐10 tys. ludzi, a cała wyprawa pochłonęła ogromne środki.

Atlas Kataloński – fragment z wizerunkiem Mansa Musy I. Zwróć uwagę na insygnia władzy Mansa Musy I. Jak sądzisz, czy autor przedstawił je trafnie? Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Potężne imperium Mali było silnie zróżnicowane pod względem etnicznym i gospodarczym. Najbardziej rozwinięte pod względem gospodarczym ludy Melinke i Songhaj zajmowały się rolnictwem i prowadziły osiadły tryb życia, ale w granicach rozległego państwa funkcjonowały ludy pozostające na poziomie koczowniczym, dla których głównym źródłem utrzymania była hodowla. Rolnicy, posługując się motyką z żelaznym ostrzem, uprawiali przede wszystkim proso, sorgo i ryż. Ponadto w ramach gospodarki rolnej rozwijało się rzemiosło – głównie wytop żelaza i kowalstwo, skórnictwo, garncarstwo i tkactwo bawełniane. Ludy pasterskie zajmowały się hodowlą wołów, kóz, owiec, osłów i wielbłądów. Duże znaczenie dla gospodarki Mali miało kopalnictwo i przetwarzanie surowców mineralnych, m.in. złota, miedzi, soli. Zróżnicowanie geograficzne ogromnego kraju oraz specjalizacja produkcyjna poszczególnych grup

Kongijczycy: przedstawiciele możnych (po lewej) i niższych (po prawej) warstw społecznych wg ryciny z końca XVI w. Zwróć uwagę na ubiory Kongijczyków. Porównaj je z XVI-wiecznymi ubiorami Europejczyków. Źródło: Wielka historia świata, tom 6: Narodziny świata nowożytnego 1453-1605, pod red. naukową S. Grzybowskiego, Kraków 2005 str. 19, tylko do użytku edukacyjnego.

Podstawowym zajęciem ludności Konga było rolnictwo, ale dużą rolę odgrywały również rzemiosło i handel. Najważniejszymi dziedzinami kongijskiego rzemiosła były garncarstwo i tkactwo oraz wymagająca znacznie większych umiejętności obróbka miedzi i złota, a nawet o wiele trudniejsze hutnictwo żelaza. Rozwinięty handel wewnętrzny obejmował przede wszystkim wyroby z miedzi, tkaniny, kość słoniową oraz niewolników, których wykorzystywano przede wszystkim w rolnictwie i kopalniach. Administracja Konga dbała o należyte utrzymanie dróg i mostów oraz targowisk.

Chrześcijańska enklawa w Afryce

Chrześcijaństwo usadowiło się w Afryce na obszarze położonym na południe od pasa pustyń – w Etiopii. W wyniku arabskich podbojów w VII w. Etiopia została odcięta od pozostałych krajów chrześcijańskich. Ponadto kraj pogrążył się w trwających wiele lat wojnach wewnętrznych. W ich wyniku Etiopia utraciła kontrolę nad szlakami handlowymi, co przyśpieszyło jej upadek gospodarczy i rozpad polityczny.

Na przełomie XII i XIII w. w Eopii panował Gebre Meskel Lalibela. Za jego rządów zostały zbudowane tzw. monolityczne kościoły. Wznoszono je w ten sposób, że najpierw odkrywano pokryte ziemią skały, a następie wykuwano w nich bryłę i wnętrze świątyni. Spośród dwunastu kościołów największy jest Medhanie Alem, czyli kościół Zbawiciela, o wymiarach 33,5 na 23,5 m. Źródło: Jens Klinzing, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Proces ponownej krystalizacji państwowości etiopskiej nastąpił w drugiej połowie XIII w. i był związany z objęciem władzy przez Jykuno Amlaka w 1270 r. Jykuno został cesarzem Etiopii na mocy tzw. Świętego Przymierza – umowy z Kościołem, która jemu przyznawała władzę i tytuł, a Kościołowi dawała wyjątkową pozycję w państwie.

Cały wiek XIV i pierwsza połowa XV przebiegały pod znakiem konfliktów zbrojnych z muzułmańskimi sułtanatami, utworzonymi na jej południowo‐wschodnim krańcu. Według tradycji etiopskiej wielu cesarzy zasiadających wówczas na tronie okryło się sławą zdobytą na polach bitewnych.

stołki) osiągnęły wysoki poziom artystyczny. Niektóre z ludów stworzyły silne państwa, które przetrwały do czasów kolonizacji.

Loango, stolica królestwa ludu Bakongo, które w XVI wieku uzyskało niezależność od Królestwa Kongo (XIV – XIX wiek). Bakongo utrzymywało się z handlu niewolnikami i kością słoniową. Rycina z 1686 r. Czy Loango przypomina XVII-wieczne miasto europejskie? Wymień podobieństwa, wskaż różnice. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zachodnią część Afryki (obecnie tereny dzisiejszej Nigerii, Beninu i Togo) zamieszkiwali Jorubowie, posługujący się językiem joruba. Na długo przed przybyciem Brytyjczyków stworzyli system dobrze zorganizowanych miast‐państw, skupionych pod przywództwem świętego miasta Ife. Większość tych ośrodków, otoczonych wysokimi murami, należała w późnym średniowieczu do najbardziej zaludnionych miast w Afryce środkowo‐zachodniej. Odkrycia archeologiczne wskazują, że Oyo – Ile, stolica państwa Oyo (ok.1300‐1800), w XVII wieku, czyli w momencie swojego rozkwitu, mogła liczyć nawet kilkadziesiąt tys. mieszkańców! Sztuka Jorubów stała na wysokim poziomie, znane są zwłaszcza wizerunki bóstw sporządzane z brązu oraz rytualne maski.

Mosiężna głowa z Ife, XII wiek. Zwróć uwagę na realistyczny sposób przedstawienia postaci. Co możesz powiedzieć o sztuce Jorubów na podstawie tej rzeźby?

Słownik

Berberowie

zróżnicowana etnicznie rdzenna ludność Afryki Północnej i Sahary

kalifat

(z arab. chalifa – następca) muzułmańska organizacja społeczno‐polityczno‐religijna rządzona przez islamskiego przywódcę duchowego – kalifa

Maghreb

(z arab. maghrib – zachód) nazwa stosowana przez Arabów na określenie regionu północno‐zachodniej Afryki

mameluk

(z arab., posiadany) termin, którym na Wschodzie określano białych niewolników zdobytych na wojnie; tworzono z nich gwardie przyboczne

sorgo

rośliny z rodziny wiechlinowatych (traw), uprawianych w krajach strefy tropikalnej. Z kłosów sorgo pozyskuje się ziarno, a z łodyg odmian pastewnych i cukrowych – cukier

sułtan

(z arab. sultan – władza) tytuł władcy używany w państwach muzułmańskich, m.in. przez Seldżuków, mameluckich władców Egiptu i monarchów osmańskich

sunnici

nazwa odłamu muzułmanów, przeciwstawnego szyitom, stanowiącego większość wyznawców islamu; sunnici traktują Sunnę, czyli zbiór spisanych faktów i wydarzeń z życia Mahometa jako źródło wiedzy religijnej równorzędne Koranowi

szyici

odłam muzułmanów przeciwny sunnitom, uznający jedynie Koran i odrzucający tradycję

• Sunnę; szyici uważają Alego, zięcia Mahometa, za prawowitego następcę proroka i okazują szczególną cześć dla niego i jego potomstwa

Słowa kluczowe

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wymień główne źródła bogactwa państw położonych w Afryce Zachodniej.

Polecenie 3

Porównaj warunki rozwoju politycznego i gospodarczego państw Afryki Północnej i państw leżących na południe od Sahary.

Twoja odpowiedź

Twoja odpowiedź

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Imiona władców przypisz do państw, w których panowali.

Egipt Fatymidów Mahomet I

Songhaj Sundiata Keita

Mali Al-Aziz

Eopia Jykuno Amlak

Ćwiczenie 2

Wskaż, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe.

Zdanie Prawda Fałsz Eopia była jedynym państwem chrześcijańskim w późnośredniowiecznej Afryce. Władcy państwa Songhaj przeprowadzili przymusową islamizację swoich poddanych. Pod rządami dynasi Mameluków w Egipcie panowała szyicka odmiana islamu.

Ćwiczenie 3

Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 6

Na podstawie informacji zawartych w źródle wyjaśnij przyczyny wysokich cen towarów sprowadzanych z Afryki Północnej i Europy.

Handel w Gao wg XVI-wiecznego arabskiego

podróżnika i dyplomaty Leo Africanusa

Kupcy tutejsi [mowa o Gao] są bardzo zamożni – regularnie rozchodzą

się oni na wszystkie strony ze swoimi towarami. Do miasta napływają

tłumnie Murzyni, przywożąc z sobą znaczne ilości złota, ażeby nabywać

za nie towary sprowadzane z Berberii i Europy. Nigdy jednak nie udaje

się im napotkać takiej ilości towarów, która wyrównałaby podaż złota.

Ciągle więc muszą zawracać z połową lub nawet dwiema trzecimi

kruszcu. […]

Na jednym z targowisk sprzedaje się niewolników, szczególnie w dni,

kiedy przyjeżdżają kupcy; niewolnik młody, w wieku piętnastu lat,

sprzedawany jest za sześć dukatów, i tyleż samo kosztują dzieci […].

Zdumienie ogarnia przybysza na widok tylu kosztownych i luksusowych

towarów, napływających tu codziennie. Konie kupowane w Europie za

dziesięć dukatów odsprzedawane są tu za czterdzieści, a niekiedy

pięćdziesiąt dukatów za sztukę. Nie ma takiego sukna z Europy,

chociażby najbardziej zgrzebnego, za które nie można by uzyskać

czterech dukatów od łokcia, a za delikatne tkaniny płacą nawet

piętnaście dukatów od łokcia, zaś łokieć szkarłatu z Wenecji czy

materiału tureckiego wart tu jest trzydzieści dukatów. Miecz ceni się na

trzy lub cztery korony, tak samo ostrogi, uzdy i podobne artykuły. Takoż

samo korzenie sprzedaje się po wysokiej cenie, ale ze wszystkich

towarów najdroższa jest sól.

Źródło: Handel w Gao wg XVI-wiecznego arabskiego podróżnika i dyplomaty Leo Africanusa, [w:] Jerzy Hauziński, Kraje i kultury śródziemnomorskie, Poznań 1990, s. 332–333.

Twoja odpowiedź