Żywienie i aktywność fizyczna dzieci w okresie poniemowlęcym, Streszczenia z Sztuka

Pobierz Żywienie i aktywność fizyczna dzieci w okresie poniemowlęcym i więcej Streszczenia w PDF z Sztuka tylko na Docsity!

Żywienie

i aktywność

fizyczna dzieci

w okresie

poniemowlęcym

Poradnik dla rodziców

Zeszyt 2

Spis treści

52 53

Żywienie i aktywność fizyczna

dzieci w okresie poniemowlęcym

Żywienie dzieci w okresie

poniemowlęcym

• wzorce, potrzeby, trudności*

Halina Weker, Marta Barańska, Małgorzata Strucińska

Wprowadzenie

 (^) Jakie są umiejętności dziecka w wieku

2–3 lata – charakterystyczne cechy rozwoju

psychomotorycznego

 Jakie są zachowania żywieniowe małego dziecka

 Karmienie piersią – wciąż ważne

Podstawy żywienia

 (^) Jakie są potrzeby żywieniowe dziecka w okresie

poniemowlęcym

 Modelowy talerz żywieniowy – jak planować

posiłki dla dziecka

 (^) Jakie produkty należy wykorzystywać

w żywieniu dzieci  (^) Jaka powinna być wielkość porcji różnych

produktów w diecie małego dziecka

 Ile posiłków i jakich powinno otrzymać dziecko

w ciągu dnia

 (^) Jak prawidłowo ułożyć dietę dziecka

 (^) Zasady sporządzania posiłków dla dzieci

Wskazówki praktyczne

 (^) Jak karmić małe dziecko

 (^) Jakie są najczęstsze błędy w żywieniu dzieci

 Dziecko z problemem nadmiaru lub niedoboru masy ciała

• jak postępować

 Przykładowe jadłospisy i wybrane przepisy

Aktywność ruchowa dziecka

• czas wspólnej zabawy

Maria Jodkowska, Anna Oblacińska, Marta Barańska

Rola aktywności ruchowej dzieci w wieku

poniemowlęcym (1–3 lata)

Umiejętności motoryczne

Potrzeby

Rola zabawy w rozwoju aktywności ruchowej

Rady dla rodziców

• Skrócona i uaktualniona wersja poradnika dotyczącego żywienia dzieci w wieku 13–36 miesięcy życia (Instytut Matki i Dziecka, 2012).

56 57

Odczucia dziecka związane z rozpoznaniem nowego smaku i jego akceptacja nie

dokonuje się automatyczne. Zdarza się, że np. dwulatek odrzuca proponowaną po-

trawę z uwagi na „inne” niż dotychczas doznania smakowe – złości się i wypluwa

jedzenie. Część matek w takiej sytuacji wycofuje się z podawania nowej potrawy.

Tymczasem najlepszym rozwiązaniem jest stopniowe oswajanie dziecka

z nowym smakiem oraz cierpliwe i konsekwentne zachęcanie go do spró-

bowania symbolicznej łyżeczki. Pozytywny efekt widoczny jest po kilkunastu

próbach – dziecko zazwyczaj samo otwiera buzię przed następną porcją.

Dziecko w okresie poniemowlęcym potrafi już dobrze porozumiewać się z otocze-

niem, radzi sobie także w prostej samoobsłudze oraz w próbach samodzielnego je-

dzenia. Zdaje sobie także sprawę, że płacz i krzyk są skutecznym sposobem na osią-

ganie swojego celu, jakim jest np. uzyskanie od rodzica ulubionej przekąski, deseru,

słodkiego napoju. Dlatego czasem pożądane są zmiany w tym, czego dziecko się

nauczyło, ponieważ wzory postaw i zachowań utrwalone w pierwszych latach

życia dziecka mają tendencję do przetrwania , bez względu na to, czy są korzyst-

ne, czy niekorzystne.

W kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych u dziecka i praktyk rodzi-

cielskich związanych z żywieniem dziecka istotna jest nie tylko cierpliwość i konse-

kwencja rodziców, ale także ustalenie przez nich czytelnych dla dziecka zasad od-

noszących się do sytuacji jedzenia (karmienia), co jest niezbędne przy realizowaniu

zaleceń żywieniowych.

Dziecko powinno być karmione piersią co najmniej do około 12. miesiąca życia. Karmienie piersią może być kontynuowane w 2. i 3. roku życia, tak długo, jak sobie tego życzy matka i dziecko. Nie ustalono górnej granicy wieku, do której dziecko może być karmione naturalnie.

Podstawy żywienia

Jakie są potrzeby żywieniowe dziecka

w okresie poniemowlęcym

W żywieniu dzieci zwrócić należy szczególną uwagę na częstość spożywania

posiłków i ich organizację, dobór produktów w diecie, wartość energetyczną

i odżywczą oraz nawyki i zachowania żywieniowe.

Właściwa organizacja posiłków podawanych dziecku w ciągu dnia zapewnia

równomierną podaż energii, a także częściowo zapobiega błędom żywieniowym.

Małe dzieci powinny otrzymywać w ciągu dnia 4–5 posiłków: 3 większe

i 1–2 mniejsze. Dzieci młodsze w 2. roku życia niekiedy wymagają większej liczby

mniejszych objętościowo posiłków. Wartość energetyczna i odżywcza diet dzieci

powinna być zbliżona do norm żywieniowych.

Według obowiązujących aktualnie norm ustalono, że:

 (^) Zapotrzebowanie na energię należy indywidualizować w odniesieniu do masy

ciała dziecka. U dzieci w wieku 13–36 miesięcy dobowe zapotrzebowanie na

energię w przeliczeniu na 1 kg masy ciała wynosi około 83 kcal.

 Minimalna ilość białka nie powinna być niższa niż 1 g na 1 kg masy ciała dziec-

ka i wyższa niż 15% energii z białka w całodziennej zalecanej puli energetycznej

(1000 kcal).

 (^) Tłuszcze powinny dostarczać 30–40% całkowitej energii tak, aby pokrywać

wydatek energetyczny dziecka i jego wzrost. Bardzo ważna jest podaż odpowied-

niej jakości tłuszczu, w tym źródeł kwasów tłuszczowych, zwłaszcza długołań-

cuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.

 Udział energii z węglowodanów w ogólnej puli energetycznej powinien wyno-

sić 55–60%. Należy ograniczać cukry dodane (poniżej 10% energii). W żywie-

niu dzieci zaleca się te produkty, które są źródłem węglowodanów złożonych.

Karmienie piersią – wciąż ważne

58 59

 Zapotrzebowanie dziecka w wieku 13–36 miesięcy na wapń wynosi 700 mg, na

witaminę D – 15 μg (600 j.m.) na dzień.  (^) Woda dobrej jakości powinna być zalecana jako główne źródło płynów. Dzieci

nie powinny pić słodkich i gazowanych napojów.

Modelowy talerz żywieniowy

— jak planować posiłki dla dziecka

 (^) Zdrowa dieta dzieci jest jednym z elementów umożliwiających ich optymalny

wzrost, rozwój i zdrowie. Pod pojęciem zdrowej diety rozumieć należy urozma-

icony, polecany w żywieniu dzieci asortyment żywności, właściwą liczbę posił-

ków o odpowiedniej wartości energetycznej i odżywczej.

 (^) Dieta dziecka będzie prawidłowo zbilansowana pod względem energii i waż-

nych składników pokarmowych – białka, tłuszczu, witamin i składników mine-

ralnych – zwłaszcza żelaza i wapnia – wtedy, gdy w kuchni domowej wykorzysta-

ne zostaną różnorodne produkty spożywcze – mleko i produkty mleczne, pie-

czywo, kasze, mięso, drób, ryby, owoce i warzywa, a przygotowywane posiłki

będą urozmaicone.

Do układania diety dziecka pomocny może być modelowy talerz żywieniowy, który obrazuje udział poszczególnych grup produktów wyrażony w ilościach porcji w jadłospisie dziecka.

Zgodnie z zaleceniami

żywieniowymi dieta

dziecka powinna być

indywidualizowana,

dostosowana do

jego potrzeb i apetytu.

o

w

o

c

e

4

P^ o

R

cj

e

tłu

s^ Z^ c^ Z^ e

1 – 2 P o R cje P r o D u K t y b I a ł K

o w e 4 – 5 P o R c j i w a r Z y

w

a

P o

R c

j i

P^ r

o^ D

u^ K

ty

Z^ b

o

o

w

e

P

o

R

c

j

i

Modelowy talerz żywieniowy dla dziecka

(1 000 kcal)

Źródło: opracowanie własne

63

Jakie produkty należy wykorzystywać w żywieniu dzieci

Pełnowartościowa całodzienna dieta dziecka powinna być urozmaicona i uwzględ-

niać produkty z różnych grup żywności w następującej liczbie porcji:

 (^) produkty białkowe:

 mleko i przetwory mleczne – 3 porcje;

 mięso, drób, ryby, jaja – 1–2 porcje;

 przetwory zbożowe – 5 porcji;

 (^) warzywa – 5 porcji;

 (^) owoce – 4 porcje;

 (^) tłuszcze – 1–2 porcje.

Produkty białkowe

Mleko i przetwory mleczne

Mleko i produkty mleczne– jogurt, kefir, sery twarogowe, sery żółte – zawierają ła-

two przyswajalne białko, wapń – pierwiastek niezbędny do budowy kości, zębów

i prawidłowego przebiegu wielu przemian metabolicznych, niektóre witaminy

z grupy B. Jogurty, kefiry ze względu na obniżoną ilość laktozy – cukru mlecznego

• i obecność bakterii kwasu mlekowego są lepiej tolerowane przez niektóre dzieci

niż mleko płynne spożywcze. Mleko, jogurt, kefir mogą być wykorzystywane nie

tylko jako napoje, ale także jako dodatek do sosów, zup, deserów. Zwłaszcza jogurt

jest chętnie jedzony przez dzieci ze względu na aksamitny smak i łagodny, orzeźwia-

jący aromat. W żywieniu dzieci polecany jest jogurt naturalny z dodatkiem miodu,

świeżych owoców, można go także wykorzystywać do przygotowywania lekkich

sosów, zup. Należy unikać dosładzanych jogurtów oraz serków.

Mięso, drób, ryby, jaja

Mięso w diecie dzieci jest ważnym źródłem białka, witaminy B1, witaminy PP, wita-

miny B12, żelaza hemowego (bardzo dobrze przyswajalnego przez organizm), cynku

oraz wielu pierwiastków śladowych. W żywieniu dzieci poleca się świeże, chude mięso

wysokiej jakości. Mięso z drobiu jest delikatne, lekkostrawne, bogate w białko. Mięso

z ryb oprócz białka jest źródłem ważnych nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Ze względu na zróżnicowany skład, niestabilne receptury, dużą liczbę substan-

cji dodatkowych, dzieciom, a zwłaszcza tym, które są na diecie bezglutenowej lub

bezmlecznej, nie należy podawać przetworów mięsnych o nieznanych recepturach.

Dlatego w żywieniu najmłodszych dzieci polecane jest przede wszystkim wysokiej

jakości mięso gotowane i mięso pieczone, które cienko pokrojone można wykorzy-

stywać jako dodatek do kanapek, sałatek albo podstawę do sporządzania różnych

past do pieczywa.

Jaja są „koncentratem” składników odżywczych – pełnowartościowego białka,

tłuszczu, biopierwiastków, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Produkty zbożowe

Produkty zbożowe są źródłem węglowodanów złożonych – skrobi, błonnika,

witamin z grupy B, składników mineralnych – głównie fosforu, wapnia, magnezu,

miedzi, selenu, molibdenu, manganu, chromu. Skrobia powinna być podstawowym

64 65

węglowodanem w żywieniu dzieci. Jest ona dobrze trawiona, ale jej nadmiar w die-

cie może obciążać przewód pokarmowy. Skrobia ryżowa jest najlepiej trawiona

i wchłaniana, dlatego wprowadza się ją najwcześniej w formie kleiku/kaszki. Ryż

jest produktem bezglutenowym. Pod nazwą błonnik kryje się wiele węglowodanów

wchodzących w skład tkanki roślinnej. Błonnik wpływa korzystnie na perystaltykę

jelit, florę jelitową, absorbuje różne substancje organiczne i wzmaga ich wydalanie.

Dieta dziecka powinna być bogatobłonnikowa. Dlatego w żywieniu dzieci poleca

się urozmaicone gatunki pieczywa – pełnoziarniste, jasne i ciemne, różne kasze –

grube i drobne.

Ze względu na dodatek do pieczywa (np. chałka, bułki, rogale maślane) tłuszczu

cukierniczego zawierającego niekorzystne izomery trans, należy unikać w diecie

dzieci nadmiaru tych produktów.

Warzywa

Niedobór warzyw jest jednym z najczęściej obserwowanych błędów w żywieniu

dzieci. Warzywa są ważnym źródłem węglowodanów – głównie skrobi (ziemnia-

ki, groch, fasola, soczewica, kukurydza) oraz cukrów prostych – glukozy, fruktozy

i dwucukru – sacharozy, składników mineralnych – potasu, magnezu, wapnia,

manganu, miedzi, cynku, molibdenu, żelaza i witamin – C, β-karotenu, witamin

z grupy B (np. warzywa zielone – krótko gotowany szpinak, zielony groszek, zie-

lona fasolka zawierają znaczne ilości kwasu foliowego, ziemniaki – wit. B1 i B6).

Ciemnozielone warzywa liściaste – jarmuż, brokuły – mogą być źródłem witamin

rozpuszczalnych w tłuszczach – E i K. Warzywa są także cennym źródłem błon-

nika. Rośliny strączkowe – fasola, groch, soja, soczewica – zawierają znaczne ilo-

ści białka roślinnego. Warzywa bogate w witaminę C to różne odmiany kapusty,

pomidory, papryka, natomiast warzywa bogate w β-karoten to marchew, dynia,

szpinak, sałata zielona, zielony groszek, fasolka szparagowa. Warzywa korzeniowe

(buraki, pietruszka, ziemniaki, seler), cebulowe (pory, cebula), strączkowe (groch,

fasola), a także kabaczki, cukinia, ogórki zawierają mniej witamin.

Warzywa stanowią podstawę zup, papek jarzynowych, są ważnym dodatkiem do

drugich dań w postaci jarzynek, surówek, a także sałatek. W kuchni dziecka nale-

ży wykorzystywać do przygotowania potraw przede wszystkim świeże sezonowe

warzywa. Z mrożonek i różnych przetworów korzystamy w okresie zimy i wcze-

snej wiosny. Potrawy z warzyw mają łagodny smak i zapach, co ma duże znaczenie

w żywieniu najmłodszych dzieci.

Odpowiedni smak i zapach soków, zup, przecierów oraz innych potraw warzyw-

nych i warzywno-mięsnych przeznaczonych dla najmłodszych dzieci uzyskuje się

poprzez łączenie różnych gatunków warzyw i owoców.

Potrawy dla dzieci w 2. roku życia można uatrakcyjniać dodatkiem świeżych list-

ków warzyw, zawsze w niewielkiej ilości. Zielona pietruszka zawiera dużo cennej

witaminy C, dlatego powinna być wykorzystywana jako dodatek do zup, sosów,

surówek. Do dań rybnych doskonale pasuje świeży koper, bazylia, szczypiorek.

Świeży drobno pokrojony koperek wykorzystać można do warzyw kapustnych,

zup, potraw z ziemniaków, a także do dań i past rybnych. Listki bazylii można

dodać do pomidorów, omletów, serów i ryb. Szczypiorek podkreśla smak sałatek

warzywnych, zup, omletów, kanapek, białego sera. Liście świeżej mięty można

okazyjnie dodać do napojów, deserów, sałatek owocowych i lodów.

Owoce

Owoce są źródłem naturalnych cukrów prostych, dwucukrów, wielocukrów,

składników mineralnych, ważnych witamin oraz wielu związków organicznych,

które wpływają korzystnie na funkcjonowanie organizmu dziecka. Naturalne

cukry występujące w owocach to przede wszystkim glukoza, fruktoza, sacharoza.

Cukry są źródłem łatwo dostępnej energii. Zawarty w owocach błonnik oraz pek-

tyny regulują pracę przewodu pokarmowego małego dziecka.

Witaminy występujące w owocach to przede wszystkim witamina C i prowitamina

A, czyli β-karoten, związki o silnym działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym.

68 69

Ilość płynów spożywana w ciągu dnia przez dzieci uwarunkowana jest indywidualnymi potrzebami. w żywieniu małych dzieci polecana jest woda naturalna, źródlana, słabo zmineralizowana, najlepiej butelkowana z atestem. woda dobrej jakości polecana jest nie tylko do picia, lecz także do przygotowywania mleka modyfikowanego i potraw. w domu, żłobku czy w przedszkolu dzieci powinny mieć zawsze dostęp do picia

• kubki, szklaneczki i butelka z wodą powinny być w zasięgu wzroku dziecka, tak aby mogło ono wskazać, że chce pić.

Tłuszcze spożywcze

Pod pojęciem tłuszczu spożywczego w potocznym ujęciu rozumiemy miesza-

ninę różnych substancji – kwasów tłuszczowych nasyconych i nienasyconych,

glicerolu, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E), substancji aromatycz-

nych, lecytyny, fosfolipidów, cholesterolu i innych. Tłuszcze odgrywają szcze-

gólną rolę w żywieniu dzieci. Są źródłem energii, która jest niezbędna w okresie

intensywnego wzrastania. Stanowią ważny element strukturalny błon komórko-

wych. Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe są niezbędne do

rozwoju tak ważnych organów, jak mózg i siatkówka oka. Tłuszcze są źródłem

rozpuszczalnych w tłuszczach witamin A, D, E. Źródłem tłuszczu w diecie dzieci

są przede wszystkim produkty mleczne – mleko, sery, masło, jogurty – oraz mię-

so, drób, ryby, żółtko jaj, a także tłuszcze spożywcze – oleje wykorzystywane do

sporządzania potraw.

Z wielu przeprowadzonych dotychczas badań wynika, że bardzo korzystne dla

naszego zdrowia są te tłuszcze spożywcze, które w swoim składzie zawierają

w przewadze kwasy tłuszczowe nienasycone i wielonienasycone, czyli oleje ro-

ślinne. Polecana jest zwłaszcza oliwa z oliwek, olej sojowy, olej rzepakowy beze-

rukowy lub niskoerukowy (tj. bez niekorzystnego dla naszego organizmu kwasu

erukowego). Oliwę z oliwek i olej rzepakowy możemy stosować do smażenia.

Do przygotowywania potraw na surowo – bez obróbki termicznej – takich jak

surówki, sałatki można wykorzystywać także olej sojowy, słonecznikowy, kuku-

rydziany. Uważa się, że w żywieniu dzieci powyżej 1. roku życia ilość tłuszczu

powinna pokrywać ok. 30–35% całodziennego zapotrzebowania na energię.

Restrykcyjne ograniczanie tłuszczu w diecie dzieci może wpływać niekorzystnie

na ich tempo wzrostu i rozwoju.

Woda w żywieniu dzieci

Woda jest składnikiem niezbędnym do życia. W organizmie pełni funkcję substan-

cji budulcowej, uniwersalnego rozpuszczalnika, uczestniczy w transporcie m.in.

składników odżywczych, stanowi idealne środowisko dla prawidłowego przebiegu

procesów metabolicznych, reguluje gospodarkę cieplną.

W czasie choroby – gorączka, wymioty, biegunka – zapotrzebowanie na wodę

wzrasta. Stąd bardzo ważne jest w tym okresie systematyczne podawanie dzieciom

małymi porcjami wody lub innych płynów zgodnie z zaleceniami lekarza.

U dzieci w wieku 1–3 lata zapotrzebowanie na wodę wynosi ok. 1300 ml na dobę.

W żywieniu małych dzieci szczególne znaczenie ma jakość wody używanej do przy-

gotowywania mleka w proszku, zup, przecierów czy soków. Woda przeznaczona dla

niemowląt i małych dzieci powinna mieć naturalną czystość chemiczną, mikrobio-

logiczną oraz właściwy skład. Dla niemowląt zaleca się wody źródlane i naturalne

wody mineralne niskosodowe (<20 mg jonów sodu / 1 l) i niskozmineralizowane

(<500 mg rozpuszczonych składników / 1 l). Dla dzieci starszych stopień minera-

lizacji wody może być wyższy (<1000 mg / 1 l). Woda może być bardzo dobrym

źródłem wielu mikroelementów o wysokiej biodostępności. W okresie letnich upa-

łów woda najlepiej zaspokaja pragnienie. Dzieci zawsze powinny mieć do niej dostęp.

Oprócz wody inne ważne dla zdrowia płyny polecane w żywieniu niemowląt i dzieci

to mleko i napoje mleczne, soki owocowe i warzywne.

W żywieniu dzieci należy unikać dosładzanych i gazowanych napojów.

Jaka powinna być wielkość porcji

różnych produktów w diecie małego dziecka

W tabeli przedstawiono orientacyjną liczbę i wielkość porcji różnych produktów

spożywczych i potraw zalecanych do spożycia w ciągu dnia dla dziecka w wieku

13–36 miesięcy.

70 71

Orientacyjna wielkość porcji*

różnych produktów spożywczych zalecanych do spożycia

w ciągu dnia dla dzieci w wieku 13—36 miesięcy

Zalecane spożycie – przykładowe wielkości porcji Zalecane spożycie – przykładowe wielkości porcji

• Wielkość porcji oszacowano za pomocą „Albumu fotografii produktów i potraw", IŻŻ 2000 oraz programu żywieniowego „dieta 5.0", IŻŻ

PRodUkTy biAłkoWe 4–5 porcji WARZyWA 5 porcji

oWoce 4 porcje

TłUSZcZe 1–2 porcje

Produkty mleczne 3 porcje Warzywa żółte, np. 5 fasolek szparagowych, 2 łyżki kukurydzy

Produkty białkowe inne 1–2 porcje

Cienki plaster pieczonego schabu, ryby, lub 1/2 małej piersi kurczaka

1/2 jajka lub 1 plasterek chudej wędliny

1/2 bułki pszennej lub 1 kromka chleba jasnego

1/2 bułki pełnoziarnistej lub 1 kromka chleba razowego

1/2 szklanki płatków zbożowych

2–3 łyżki gotowanej kaszy gryczanej, makaronu lub ryżu

Naleśnik lub placuszek lub ciasto drożdżowe lub biszkopt

1 szklanka mleka płynnego spożywczego o zawartości 2–3,2 % tłuszczu Warzywa pomarańczowe, np. 2 łyżki startej marchewki, gotowanej dyni

1 szklanka mleka modyfikowanego typu Junior Warzywa białe, np.1 ziemniak, 1/2 szklanki kapusty białej/kwaszonej,

1/2 szklanki jogurtu, kefiru lub maślanki, 2 łyżeczki twarożku 1/2 gotowanej cukinii, kalafiora

lub białego sera; 1 plasterek lub łyżeczka tartego żółtego sera Warzywa czerwone, np. 1 mały pomidor, 1/2 małej papryki, buraczek,

1–2 łyżki ugotowanej kapusty czerwonej

Warzywa zielone, np. 1/2 szklanki brokułów/brukselki, kalarepka

Owoce żółto-pomarańczowe i białe, np. średnie jabłko lub mała gruszka

lub morele (3 sztuki) lub mała brzoskwinia lub 1/2 banana

Owoce fioletowo-purpurowe, np. 1/2 szklanki porzeczek, jagód

Owoce czerwone, np. 1/2 szklanki malin

1/2 szklanki soku ze świeżych owoców

1 łyżeczka oliwy z oliwek/oleju rzepakowego,

1 łyżeczka masła

PRodUkTy ZboŻoWe 5 porcji

74 75

Wskazówki praktyczne

Jak karmić małe dziecko

 Podawaj jedzenie odpowiednie do wieku dziecka.

 (^) Utrzymuj 3–4-godzinne przerwy pomiędzy posiłkami, pora karmienia dzieci

powinna odpowiadać porze posiłków dla dorosłych.  (^) Nie podawaj dziecku przekąsek i słodkich napojów pomiędzy posiłkami.

 Ogranicz czas karmienia do 30–35 minut.

 Zachęcaj do samodzielnego jedzenia.

 Akceptuj zachowania żywieniowe właściwe dla wieku, np. jedzenie rączkami,

dotykanie jedzenia, brudzenie się itp.  (^) Systematycznie wprowadzaj nowe produkty/potrawy/posiłki.

 Staraj się nie rozpraszać dziecka, nie zabawiaj go nadmiernie, nie karm podczas

oglądania telewizji.

Jakie są najczęstsze błędy w żywieniu dzieci

Najczęściej obserwowane błędy w żywieniu dzieci to:

 zła organizacja posiłków podawanych dziecku w ciągu dnia – zbyt duża liczba

posiłków (powyżej 4–5), częste pojadanie;

 utrzymywanie karmień nocnych powyżej pierwszego roku życia;

 (^) karmienie butelką ze smoczkiem dziecka powyżej 18.–24. miesiąca życia, co

może skutkować zaburzeniami prawidłowego rozwoju mowy oraz predyspono-

wać do wad zgryzu i próchnicy zębów;

 małe urozmaicenie diety, które może być wynikiem zarówno dziecięcej neofobii^1 ,

(^1) Neofobia – lęk przed nowościami, np. nieznanymi pokarmami, często charakteryzuje stosunek

młodszych dzieci do jedzenia.

ty decydujesz o tym,

co dziecko je,

dziecko decyduje o tym,

ile zje.

Zasady sporządzania posiłków dla dzieci

 Przestrzegaj zasad higieny związanych z przygotowywaniem posiłków/potraw

• zawsze myj ręce przed przystąpieniem do pracy, używaj czystych, suchych na-

czyń i sprzętu kuchennego.

 (^) Zwracaj uwagę na odpowiedni dobór produktów/składników do przygotowania

potraw przewidzianych w jadłospisie dziecka.  (^) Do przygotowywania posiłków/potraw wykorzystuj żywność naturalną, świe-

żą, mało przetworzoną oraz wodę dobrej jakości. W okresie zimowo-wiosennym

możesz wykorzystywać mrożonki z warzyw i/lub owoców.

 Przestrzegaj zasad przygotowywania potraw/posiłków związanych z technologią

(mycie, staranne obieranie i płukanie warzyw/owoców, przesiewanie mąki, my-

cie, osuszanie i usuwanie nadmiaru tłuszczu i powięzi z mięsa, oczyszczanie

i płukanie grubych kasz) oraz obróbką termiczną (gotowanie, duszenie, piecze-

nie potraw – tylko krótko, do miękkości).

 Potraw ze świeżych warzyw i owoców nie przechowuj w lodówce dłużej niż kilka

godzin.

 (^) Potrawy z mięsa i/lub warzyw ugotowane wcześniej przechowuj w lodówce,

zawsze po szybkim schłodzeniu.

 Unikaj solenia potraw/posiłków.

 Ograniczaj dodatek cukru do potraw/posiłków.

 Pamiętaj o odpowiedniej wielkości porcji pożywienia dla dziecka.

 (^) Szanuj apetyt dziecka, nie przekarmiaj go.

76 77

problemów z akceptacją niektórych produktów (często warzyw oraz mięsa), jak

i braku czasu, a także tolerancji i cierpliwości rodziców/opiekunów do stopnio-

wego przyzwyczajania dziecka do zróżnicowanego asortymentu produktów;

 tendencja do podawania potraw o niewłaściwej konsystencji, nadmierne ich roz-

drabnianie, przecieranie, miksowanie;

 (^) niedostosowanie wielkości porcji do wieku i indywidualnego zapotrzebowania

dziecka;  (^) zbyt duża ilość cukru, którego źródłem mogą być podawane w nadmiarze: soki

i słodzone napoje, słodycze oraz inne produkty dosładzane sacharozą, co przy-

czynia się do rozwoju próchnicy zębów, nadmiaru masy ciała, zaburzeń łaknienia;

 nadmierne używanie soli.

Dziecko z problemem nadmiaru lub niedoboru

masy ciała — jak postępować

Sposób żywienia dziecka często wymaga korekty. Zazwyczaj z diety trzeba wyklu-

czyć lub ograniczyć nadmiar słodyczy i innych mało wartościowych produk-

tów , takich jak deserki, jogurty owocowe bogate w cukier (powyżej 10 g/100 ml)

lub batoniki mleczne.

Najczęściej jednak u dzieci z nadwagą obserwuje się błędy żywieniowe związane

z nadmiarem jedzenia. W żywieniu tych dzieci zaleca się zwiększenie ilo-

ści świeżych warzyw i owoców, spożywanie naturalnych jogurtów zamiast

owocowych, ograniczenie spożycia chleba i ziemniaków, masła i innych

tłuszczów, spożywanie mięsa i drobiu zamiast wędlin, unikanie potraw

smażonych. Należy także unikać zakupów chipsów, słodkich napojów, ba-

tonów i słodyczy.

Należy pamiętać, że w zapobieganiu otyłości istotne jest, i to już od najwcześniejsze-

go okresu życia dziecka, prawidłowe odbieranie przez rodziców sygnałów od dziec-

ka o jego sytości lub głodzie. Nie zawsze płacz dziecka oznacza, że jest ono głodne,

może ono w ten sposób sygnalizować inne potrzeby, np. daje do zrozumienia, że ma

dość jedzenia lub jest syte. Takiej informacji nie należy lekceważyć.

Nie należy zaburzać tego naturalnego mechanizmu samokontroli jedzenia.

U dzieci z niedoborami masy ciała przyczyna takiego stanu rzeczy powinna być

bezwzględnie zdiagnozowana przez lekarza pediatrę. U dzieci z problemami

w karmieniu (np. u których występują trudności w rozszerzaniu diety) należy dbać

o urozmaicenie posiłków, przygotowywać małe porcje pożywienia, nie karmić na

siłę, nie okazywać niezadowolenia wobec niechęci dziecka, a przede wszystkim

wprowadzić urozmaicone formy aktywności ruchowej. Dzieci uaktywnione po-

przez zabawę i spacery na świeżym powietrzu są zadowolone, mają więcej energii,

dobrze się rozwijają, a ich żywienie jest codzienną przyjemnością. Niewłaściwe

jest traktowanie pokarmu w kategoriach nagrody czy kary. Chwalenie dziecka za

zjedzenie całej porcji lub ganienie, gdy porcja pożywienia nie została do końca

zjedzona, może już na wstępie zaburzać mechanizm samokontroli łaknienia. Jeśli

u dziecka występuje nadmiar masy ciała potwierdzony przez lekarza, a dieta dziec-

ka nie budzi zastrzeżeń, pierwszym krokiem w działaniu powinno być zwiększenie

aktywności fizycznej dziecka. Dziecko trzeba zachęcać do aktywności ruchowej,

zwłaszcza poprzez spacery, marsze, zajęcia fizyczne, aktywne zabawy i czynnie

razem w nich uczestniczyć. Ważne jest też ograniczanie czasu spędzanego

przez dziecko przed telewizorem.

Przykładowe jadłospisy i wybrane przepisy

Przedstawione poniżej jadłospisy dostarczają zgodnie z zaleceniami średnio:  (^) 1060 kcal (zalecane spożycie – 1000 kcal),

 37 g białka, co stanowi 16% energii – zalecane spożycie: około 15% energii pocho-

dzącej z białka w stosunku do ogólnej puli energetycznej,

 36 g tłuszczu, co stanowi 32% energii – zalecane spożycie: około 30% energii po-

chodzącej z tłuszczu w stosunku do ogólnej puli energetycznej,  (^) 159 g węglowodanów, co stanowi 53% energii – zalecane spożycie: około 50-70%

energii pochodzącej z węglowodanów w stosunku do ogólnej puli energetycznej,

 708 mg wapnia (zalecane spożycie 700 mg/dzień),

 8 mg żelaza (zalecane spożycie 7 mg/dzień),  6 μg witaminy D (Zgodnie z zaleceniami Zespołu Ekspertów podaż witaminy D dla dzieci w wieku 1–18 lat powinna wynosić 600–1000 j.m., tj. 15–25 μg/dzień. Podaż witaminy D z diety dziecka jest z reguły niewystarczająca, stąd konieczność uzupełniania potrzebnej dawki w postaci suplementacji, zawsze po konsultacji z lekarzem pediatrą lub rodzinnym).

80 81

dzień 4.

Kasza drobna mazurska z indykiem i przecierem ze świeżych pomidorów, surówka z marchewki i jabłka, kompot

 kasza mazurska (po ugotowaniu 30–40 g – 2 łyżki)  mięso z indyka gotowane (30–35 g – 1–2 łyżki)  przecier pomidorowy (15 g – 1 łyżka)  natka^ pietruszki (1/2 łyżeczki)  marchewka (25 g – 1 łyżka)

• jabłko (20 g – 1 łyżka) + sok z cytryny (3 g – 1/2 łyżeczki)  oliwa z oliwek (3 g – 1/2 łyżeczki)  lekko słodki kompot z czereśni (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Świeże owoce

 kiwi (75 g – 1 sztuka)  brzoskwinia (100 g – 1 średnia sztuka)

Zapiekany ryż z jabłkami i cynamonem z polewą jogurtowo-waniliową, mleko

 ryż po ugotowaniu (30–40 g – 2 łyżki)  jabłko (50 g – 1/2 małej sztuki)  jogurt naturalny (40 g – 2 łyżki)  cynamon, wanilia

• do smaku  mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

Kuskus z pieczonym łososiem i szpinakiem, kompot

 kasza kuskus (po ugotowaniu 30–40 g – 2 łyżki)  pieczony łosoś (do 30–35 g)  oliwa z oliwek (5 g –1 łyżeczka)  szpinak duszony (20 g –1 łyżeczka)  śmietana 18% tłuszczu (10 g – 1 łyżeczka)  czosnek świeży – do smaku  lekko słodki kompot z porzeczek (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Ciasto z owocami

 ciasto biszkoptowe z jabłkami (50 g – 1 mała porcja)

Omlet z marchewką, kefir

 omlet z jaja (50 g – 1 mała sztuka)  marchewka surowa starta dodana do ciasta omletowego (25 g –1 łyżka)  masło (3 g –1/2 płaskiej łyżeczki)  kefir (150 ml – 1 filiżanka)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

dzień 3.

dzień 4.

i ŚNiAdANie

Zupa mleczna z domowymi lanymi kluskami

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  lane kluski (35 g – 1 łyżka)

Kefir z biszkoptem

 kefir 1,5% tłuszczu (150 ml – 1 filiżanka)  biszkopt (5 g – 1 sztuka)

Zupa krem z brokułów

 zupa krem (220 ml – 1 niepełna szklanka) brokuły + ziemniak  oliwa z oliwek (5 g – 1 łyżeczka)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

Przykładowe jadłospisy dla dzieci

w 2. roku życia

i ŚNiAdANie

Kasza manna na mleku z cynamonem

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  kasza manna (25 g – 2 łyżki)  cynamon – do smaku

Owoce z jogurtem i rodzynkami

 morele (100 g – 2 sztuki)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  rodzynki namoczone i rozdrobnione (10 g – 2 łyżeczki)

Zupa pomidorowa z przetartych pomidorów z drobnym makaronem

 zupa pomidorowa (220 ml – 1 niepełna szklanka)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  makaron gwiazdki (po ugotowaniu 30–40 g – 2 łyżki)  koperek

• 1/2 łyżeczki

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

dzień 3.

do picia: woda dobrej jakości, np. woda źródlana lub naturalna woda mineralna

82 83

dzień 6.

Pulpet z dorsza z ryżem i surówką z białej rzodkwi, kompot

 pulpet z dorsza (do 30–35 g )  oliwa z oliwek (5 g – 1 łyżeczka)  przecier pomidorowy ze świeżych pomidorów (15 g – 1 łyżka)  ryż (po ugotowaniu 30 g – 1–2 łyżki)  biała rzodkiew z jogurtem naturalnym (10 g – 1 łyżeczka)  lekko słodki kompot z gruszek (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Pieczone jabłko z konfiturą śliwkową i jogurtem naturalnym

 pieczone jabłko (50 g – 1/2 sztuki)  konfitura śliwkowa (5 g – 1/2 łyżeczki)  jogurt naturalny (40 g – 2 łyżki)

Mleko, bułeczka z masłem, twarożek z truskawkami

 mleko krowie 2–3,2% tłuszczu (220 ml – 1 niepełna szklanka)  bułka maślana (15 g –1 kromka)  masło (3 g – 1/2 płaskiej łyżeczki)  twarożek (20 g – 1 łyżka)  jogurt naturalny (20 g– 1 łyżka)  truskawki (20 g – 2–3 sztuki)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

Kopytka z gotowanym schabem w warzywach, buraczki, kompot

 kopytka (50 g – 5–6 małych sztuk)  schab gotowany (do 30–35g – 1 plaster)  włoszczyzna (po ugotowaniu 15 g – 1 łyżka)  buraki (po ugotowaniu 20 g – 1 łyżka)  natka pietruszki (1/2 łyżeczki)  lekko słodki kompot z owoców leśnych (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Placuszek z cukinii i marchewki z jogurtem naturalnym

 placek (50 g – 1 mała sztuka)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)

Płatki jęczmienne na mleku z miodem

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  płatki jęczmienne (20 g – 2 łyżki)  miód (12 g –1 płaska łyżeczka)

Wskazówka: miód dodawaj do ciepłego, a nie gorącego posiłku.

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

dzień 5.

dzień 6.

i ŚNiAdANie

Kaszka mleczno-ryżowa z przecierem ze świeżych malin

 kaszka mleczno - ryżowa (60 g – 5–6 łyżek)  maliny świeże (35 g – 2 łyżki)

Ciasto

 ciasto z cukinii (własny wypiek) (35 g – mały kawałek)

Zupa krem z zielonego groszku

 zupa krem – zielony groszek + ziemniak (220 ml – 1 niepełna szklanka)  oliwa z oliwek (5 g – 1 łyżeczka)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

Przykładowe jadłospisy dla dzieci

w 2. roku życia

i ŚNiAdANie

Kanapka z serem żółtym i pomidorem, kakao na mleku

 pieczywo żytnie (20 g – 1/2 kromki)  masło (3 g – 1/2 płaskiej łyżeczki)  ser żółty (10 g – 1 cienki plasterek)  pomidor (25 g – 2 plasterki)  mleko krowie 2%–3,2% tłuszczu (220 ml – 1 niepełna szklanka)

• kakao (5 g – 1 łyżeczka)
• miód (12 g –1 płaska łyżeczka)

Jogurt naturalny z jagodami

 jogurt naturalny (120 ml – 1/2 szklanki)  jagody (40 g – 2 pełne łyżki)  wanilia – do smaku

Delikatny rosół z makaronem i koperkiem

 rosół (220 ml – 1 niepełna szklanka)  makaron (po ugotowaniu 30–40 g

• 2 łyżki)  koperek (1/2 łyżeczki)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

dzień 5.

do picia: woda dobrej jakości, np. woda źródlana lub naturalna woda mineralna

86 87

Pierożki z mięsem, surówka z marchwi, kompot

 pierożki (80 g – 2–3 sztuki)  marchew (25 g – 1 łyżka)  oliwa z oliwek (3 g – 1/2 łyżeczki)  sok ze świeżej cytryny

• kilka kropel aż do uzyskania kwaśnego smaku  lekko słodki kompot z malin (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Lody z polewą ze świeżych jagód

 lody waniliowe (30 g – 1 łyżka)  polewa jagodowa (20 g – 1 pełna łyżka)

Musli domowe z owocami suszonymi na mleku modyfikowanym

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  musli (20 g – 2 łyżki)  owoce suszone namoczone i pokrojone (10 g – 1–2 łyżeczki)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

dzień 2.

dzień 1.

 Sałatka ze świeżych owoców

 winogrona (50 g – 10 kulek)  brzoskwinia (50 g –1/2 sztuki)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)

 Makaron farfalle z cukinią w sosie ze świeżych pomidorów z tartym żółtym serem, kompot  makaron kokardki (po ugotowaniu 50 g – 2–3 łyżki)  cukinia (20 g –1 łyżka)  świeży pomidor (120 g – 1 średnia sztuka)  oliwa z oliwek (5 g – 1 łyżeczka)  ser żółty (5 g – 1 łyżeczka)  bazylia świeża (listek)  lekko słodki kompot z czerwonych porzeczek (220 ml – 1 niepełna szklanka)

 Kawa zbożowa na mleku, pieczywo razowe z sałatką jarzynową

 mleko krowie 2 – 3 % tłuszczu (220 ml – 1 niepełna szklanka)  kawa zbożowa (5 g – 1 łyżeczka)  miód (12 g –1 płaska łyżeczka)  pieczywo razowe (20 g – 1/2 kromki)  masło (5 g – 1 płaska łyżeczka)  sałatka jarzynowa (25 g – 1 łyżka)  majonez (5 g – 1/2 łyżeczki)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

i ŚNiAdANie

Naleśnik z białym serem i truskawkami z polewą jogurtową, kakao naturalne z mlekiem

 naleśnik (50 g – 1 mała sztuka)  twarożek (20 g – 1 łyżka)  truskawki (20 g – 2 sztuki)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  cukier waniliowy – do smaku  mleko 2% tłuszczu (220 ml – 1 niepełna szklanka)  kakao naturalne (5 g – 1 łyżeczka)  miód (12 g –1 płaska łyżeczka)

Sok warzywno-owocowy (domowy)

 sok marchwiowy (120 g – 1/2 szklanki)  sok z wyciśniętej pomarańczy (30 g – 2–3 łyżki)

Zupa cytrynowa z ryżem, śmietaną i koperkiem

 rosół (220 ml – 1 niepełna szklanka)  ryż po ugotowaniu (40 g – 2 łyżki)  sok ze świeżej cytryny (12 g – 1 łyżka)  marchewka gotowana z zupy pokrojona w plasterki (25 g – 1 łyżka)  śmietana 18% (10 g – 1 łyżeczka)  koperek (1/2 łyżeczki)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

dzień 1.

dzień 2.

i ŚNiAdANie

 Kaszka kukurydziana na mleku z dynią

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  kaszka kukurydziana (po ugotowaniu 20 g – 1 łyżka)  dynia gotowana (50 g – 2 łyżki)  wanilia – do smaku

 Pumpernikiel z twarożkiem i rzodkiewką, plasterki pomidora

 pumpernikiel (25 g –1/2 kromki)  masło (5 g – 1 płaska łyżeczka)  ser twarogowy półtłusty (20 g – 1 łyżka)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  drobno pokrojona rzodkiewka (10 g – 1–2 łyżeczki)  pomidor (25 g – 2 plasterki)

 Botwinka z jajkiem i koperkiem

 botwinka (220 ml – 1 niepełna szklanka)  ziemniaki (50 g – 1 mała sztuka)  jaja (25 g – 1/2 sztuki)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  koperek (1/2 łyżeczki)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

Przykładowe jadłospisy dla dzieci

w 3. roku życia

do picia: woda dobrej jakości, np. woda źródlana lub naturalna woda mineralna

88 89

dzień 4.

Kotlet jajeczny, ziemniaki purée, surówka z białej rzodkwi, kefir

 ziemniak (75 g – 1 średnia sztuka)  koperek (1/2 łyżeczki)  kotlet jajeczny ze szczypiorkiem (50 g – 1 sztuka wielkości dużego orzecha włoskiego)  biała rzodkiew (20 g – 1 łyżka)  śmietana 18% (10 g – 1 łyżeczka)  kefir (100 ml – 1/2 szklanki)

Chałka z twarożkiem i tartą marchewką

 chałka (15 g – 1 cienka kromka)  masło (5 g – 1 płaska łyżeczka)  ser biały półtłusty (20 g – 1 łyżka)  tarta marchewka (20 g – 1 łyżka)

Kawa zbożowa na mleku, chleb pytlowy z pastą rybną

 mleko krowie 2–3,2% tłuszczu (220 ml – 1 niepełna szklanka)

• kawa zbożowa (5 g – 1 łyżeczka)
• miód (12 g –1 płaska łyżeczka)  pieczywo pytlowe (25 g – 1 kromka)  masło (5 g – 1 płaska łyżeczka)  pasta rybna (20 g – 2 łyżeczki)  pomidor (25 g – 2 plasterki)  ogórek kwaszony (10 g – 2 plasterki)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

Ryba pieczona z warzywami, ziemniaki, surówka z kapusty kwaszonej, kompot  pieczony^ mintaj^ (35^ g^ –^ 1–2^ łyżki)  olej rzepakowy (5 g – 1 łyżeczka)  włoszczyzna (15 g – 1 łyżka)  ziemniaki (75 g – średnia sztuka) + koperek (1/2 łyżeczki)  kapusta kwaszona (20 g – 2 łyżeczki) + marchewka starta (20 g – 2 łyżeczki)

• olej z pestek winogron (5 g –1 łyżeczka)  lekko słodki kompot z wiśni (220 ml – 1 niepełna szklanka)

Muffinki warzywne

 brokuły (40 g – 1 mała różyczka)  papryka czerwona (30 g – 1/4 małej sztuki)  ser żółty starty na wiórki (10 g – 1–2 łyżeczki)  jajko (30 g – 1/2 sztuki)  przyprawy, np. czosnek

Kluski kładzione z marchewką i śmietanką, mleko

 kluski kładzione (50 g – 2 sztuki)  marchewka starta na drobnej tarce (20 g – 2 łyżeczki)  śmietanka 18% (15 g – 1 łyżka)  mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)

obiAd – ii dANie PodWiecZoRek koLAcjA

dzień 3.

dzień 4.

i ŚNiAdANie

Płatki żytnie na mleku modyfikowanym z owocami suszonymi

 mleko modyfikowane (220 ml – 1 niepełna szklanka)  płatki żytnie (20 g – 2 łyżki)  suszone owoce po namoczeniu (10 g – 1–2 łyżeczki)

Jogurt naturalny z biszkoptem

 jogurt naturalny (120 ml – 1/2 szklanki)  biszkopt (5 g – 1 sztuka)

Zupa jagodowa z makaronem

 zupa ze świeżych jagód (220 ml – 1 niepełna szklanka)  makaron po ugotowaniu (30–40 g – 2 łyżki)  śmietanka 18% (10 g – 1 łyżka)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

Przykładowe jadłospisy dla dzieci

w 3. roku życia

i ŚNiAdANie

Jogurt naturalny z płatkami zbożowymi i cząstkami banana

 jogurt naturalny (200 ml – 1 niepełna szklanka)  naturalne płatki zbożowe (20 g – 5 łyżek)  banan (50 g – 1/2 małej sztuki)

Sałatka ze świeżych owoców

 mandarynka (90 g – 1 sztuka)  dojrzała miękka gruszka (75 g – 1/2 sztuki)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)

Zupa ogórkowa

 zupa ogórkowa (220 ml – 1 niepełna szklanka)  jogurt naturalny (20 g – 1 łyżka)  koperek (1/2 łyżeczki)

ii ŚNiAdANie obiAd – ZUPA

dzień 3.

do picia: woda dobrej jakości, np. woda źródlana lub naturalna woda mineralna