ŠTITASTA ŽLEZDA uloga i značaj, Esej od Biohemija

Preuzmite ŠTITASTA ŽLEZDA uloga i značaj i više Esej u PDF od Biohemija samo na Docsity! SEMINARSKI RAD Hormoni štitaste žlezde Štitasta žlezda (glandula thyreoidea)se nalazi na prednjoj strani vrata. Svojim izgledom podseća na leptira, a njen naziv koji se upotrebljava u medicinskoj terminologiji-thyreos, vodi poreklo iz starogrčkog jezika i znaci štit. .Jedna je od većih žlezda sa unutrapšnjim lučenjem i njena težina je oko 10-20 g. Nalazi se neposredno ispod grkljana(larynxa), a ispred i sa obe strane dušnika(trahee). Pričvršćena je za tireoidnu hrskavicu grkljana i pokreće se prilikom gutanja. Sastoji se od dva režnja, levog (lobus sinister) i desnog (lobus dexter), koji su povezani suženjem- lat. isthmus koji se nalazi u visini 2. i 3. hrskavice dušnika. Ponekad postoji i treći, piramidalni režanj (lat. lobus pyramidalis) u srednjem delu žlezde koji je embrionalni zaostatak. Režnjevi su oblika trostrane piramide ili kupe čiji je vrh usmeren naviše tj. baza naniže. Ona je u bliskim odnosima sa organima i krvnim sudovimai nervima prednjeg dela vrata.Neposredno iza štitaste šlezde sa obe strane prolazi povratni grkljanski živac (lat. n. laringeus recurrens), bočno leži takođe sa obe strane zajednička karotidna arterija (lat. a. carotis comunis), unutrašnja jugularna vena (lat. vena jugulsris interna) i živac vagus (lat. n. vagus). Ispred je mišićni sloj prednje strane vrata. Ona je meke i elastične konzistencije, te se ne može palpirati. U svakom režnju nalazi se dosta režnjića koji nastaju kao posledica podele režnjeva pomoću fibrozne čaure kojom je obmotana i koja se pruža u dubinu gradeći fibrozne pregradice, koji su sačinjeni od folikula, a oni su osnovna fukncionalna jedinica štitne žlezde. Folikuli su obloženi bazalnom membranom na kojoj se nalazi jedan red kockastih epitelnih ćelija, koje sekretuju u unutrašnjost folikula supstancu koloid. Koloid sadrži glikoprotein velike molekularne mase, TG (tireoglobulin)je protein koji se stvara u štitnoj žlezdi i neophodan je za sintezu tireoidnih hormona jer razlaganjem ovog molekula nastaju hormoni štitaste žlezde.Osnovna funkcija štitne žlezde je sinteza dva hormona:  T3 (trijodtironin)  i T4 (tiroksin). T3 i T4 su sintetizovani od joda i od tirozina. T3 i T4 stimulišu sintezu proteina i povećanu potrošnju kiseonika u ćelijama, dovode do opšteg povećanja metabolizma ugljenih hidrata, masti i proteina. Ključni su za pravilan rast i razvoj, a naročito su neophodni za pravilan rast i sazrevanje centralnog nervnog sistema. T3 i T4 su u cirkulaciji prisutni u dve forme:  vezani za proteine  i slobodni (free T3 i freeT4). Za procenu funkcije štitne žlezde je mnogo značajnije određivanje nivoa free T3 i free T4 jer su ove dve forme biološki aktivne. Između kockastih, epitelnih ćelija nalaze se i C-ćelije (parafolikularne ćelije), koje sekretuju kalcitonin koji ima ulogu u regulaciji koncentracije kalcijuma u krvi.On sprečava resorpciju kalcijuma iz kostiju tako što inhibiše ćelije, osteoklaste, koje razgrađuju kosti i na taj način se smanjuje koncentracija kalcijuma u krvi. Ima suprotno dejstvo parathormonu rezervni jod koji je sadržan u hormonima vrati se u štitnjaču i zatim se ponovno upotrebi za proizvodnju nove količine hormona štitnjače. Hormoni štitnjače nalaze se u krvi u dva oblika.  Postoji hormon tiroksin ( T4) i trijodtironin ( T3).Tiroksin ( T4) stvara se u štitnjači, ima slab učinak na ubrzavanje metabolizma. Tiroksin se pretvara u jetri u aktivni oblik trijodtironin ( tiroksin + jod). Trijodtironin ( T3) dakle u oko 80 % se stvara u jetri iz T4, a preostalih oko 20 % stvara sama štitnjača.  Pretvaranje T4 u T3 u jetri ali i drugim organima, nadziru mnogi činioci uključujući i trenutne telesne potrebe kako bi potrošnja i stvaranje hormona bili u ravnoteži. Većina T4 i T3 čvrsto su vezana u krvi uz belančevine u krvi i aktivni su samo kada nisu vezani za te belančevine tj , kada su u slobodnoj formi f-free fT4,fT3).  Slobodni hormoni su pogodni za korištenje u ćelijama svih tkiva u telu, čime se održava normalni metabolizam i zato količina slobodnih hormona u krvi fT4 i fT3 je ona količina koja se može iskoristiti u ćelijama, dok u obliku u kojem su hormoni vezani za belančevine , oni nisu u odgovarajućoj strukturi kojom ih ćelije u telu mogu iskoristiti u svom metabolizmu , a tako i metabolizmu celog tela. Naime slobodni i vezani T3 i T4 su svojevrsnom neslaganju , jer npr. u trudnoći ili kod žena koje koriste kontracepciju jer hormoni koji se pojačano luče u trudnoći i uzimanjem kontracepcije mogu fiziološki uticati na povišenje količine ukupnog vezanog tiroksina ( T4) i ( T3) ali nivoa slobodnih hormona u normalnim fiziološkim okolnostima fT4 i fT3 su uredne. . Prokrvljenost štitnjače je dobra. Pod uticajem tireotropina (TSH) iz adenohipofize luči tiroksin i trijodtironin (T3 i T4), koji povećavaju bazalni metabolizam štitnjače za 60-100%, iskorištavanje hranjivih tvari, povećavaju sintezu proteina i njihovo iskorištavanje i potiču umne procese, a njihovom odsutnošću se smanjuje bazalni metabolizam za 40-50%. Parafolikularne ili C-stanice štitnjače stvaraju još i hormon kalcitonin. Oko 93% hormona štitnjače čini T4, a 7% T3. T4 (oko 50%) se u perifernim tkivima pretvara u T3 sporim dejodiranjem i ima četiri puta slabije djelovanje od tiroksina, ali je prisutan u većim količinama. 3 Štitna žljezda......................................................................... 3.1 Položaj i građa .......................................................................... 3.2 Krvni sudovi ...........................................................................… 3.3 Embrionalni razvoj ................................................................... 3.4 Hormoni štitne žlezde ...........................................................… 3.4.1 Biosinteza ............................................................................................... 3.4.2 Izlučivanje, prenošenje i metabolizam hormona ................................... 3.4.3 Uloga hormona štitaste žlezde i njihova regulacija................................ 3.5 Poremećaji funkcije štitne žlezde ..........................................… 3.5.1 Hipertireoza ili Bazedovljeva bolest ....................................................... 3.5.2 HORMON KOJI DONOSI MIR................................................................... 3.5.3 Kada štitna žlezda prestane dobro da radi............................................. 4 Zaključak............................................................................... 5 Literatura .............................................................................. Štitnjača je mala žlezda koja je smeštena na vratu ispod Adamove jabučice. Ona u promeru ima oko 5 cm, a nalazi se tik pod kožom.  Sastoji se anatomski od dva režnja ( levog i desnog ), koji su povezani sa srednjim tanjim delom štitnjače koji zovemo, vrat štitnjače ( isthmus ), tako da ona liči na slovo H ili krilima leptira.  Kada je uredne veličine ili je malo uvećana , zatim ukoliko je smeštena svojim uvećanim delom uglavnom iza prsne kosti, ne možemo je zapaziti i napipati.Međutim, ponekad kada je uvećana, može se zapaziti prostim okom ili palpacijom ( pipanjem vrata). Ipak pregledom samo “prostim okom” tj ( inspekcijom ) i pipanjem ( palpacijom ), nije moguće sa sigurnošću utvrditi ima li osoba bolest štitnjače, jer ukoliko osoba ima simptome koji upućuju na moguću bolest štitnjače, potrebno je nakon kliničkog pregleda dodatno učiniti pregled ultrazvukom vrata i prema ultrazvučnom nalazu i simptomima pacijenta primeniti dalju dijagnostičku obradu štitnjače ( laboratorijske pretrage hormona, punkciju pod kontrolom ultrazvukom vidljivog čvora, scintigrafiju štitnjače).  Štitnjača može biti jako povećana na vratu , tada govorimo o guši.  Štitnjača je žlezda koja izlučuje hormone štitnjače T3 i T4 ( tiroidni hormoni) koji kontroliraju brzinu kojom se odvijaju telesne hemijske funkcije ( brzina metabolizma) u telu.  Oni na brzinu metabolizma mogu uticati na dva načina . Navedeni hormoni podstiču gotovo svako tkivo na stvaranje belančevina ( prvi način ) i zatim povećavanjem količine kiseonika koje koriste ćelije ( drugi način). Kada su ćelije jače stimulisane, telesni organi rade brže. Za dijagnostikovanje bolesti štitnjače koriste se ultrazvuk štitnjače ( najprikladniji bi bio kolor dopler ultrazvuk) , odnosno celog vrata, zatim laboratorijski krvni testovi za otkrivanje rada štitnjače , ciljana punkcija štitnjače pod kontrolom ultrazvuka vidljivih čvorova u štitnjači i scintigrafija štitnjače.Postoje i dopunske analize koje se mogu takođe koristiti u dijagnostici bolesti štitnjače, a to su CT i MR štitnjače , ali se zbog prethodno navedenih pretraga koje su najčešće dovoljne kao i zbog njihove najčešće lošije dostupnosti pacijentima retko se koriste ULTRAZVUČNA DIJAGNOSTIKA ŠTITNJAČE Ultrazvučnim pregledom štitnjače naročito najnovijim ultrazvučnim kolor dopler uređajima, moguće je izuzetno dobro prikazati štitnjaču. Pregledom ultrazvukom može se videti i izmeriti veličina i volumen štitnjače, struktura štitnjače ( je li homogena-ujednačena tj. uredna ili nehomogena -neujednačena tj. promenjena struktura štitnjače, odnosno postoje li žarišne tvorevine u strukturi kao ciste ili čvorovi ). Ultrazvučnim pregledom može se jasno razabrati radi li se o difuznoj promeni u štitnjači ( cela štitnjača je strukturalno promenjena) , ali bez žarišnih promena ili je mestimično promenjena postojanjem žarišnih promena cista, čvorova koji mogu biti različite veličine, strukture, izgleda na ultrazvučnoj slici. Ultrazvucni pregled štitnjace Ultrazvučnim pregledom kolor doplerom može se kod difuzno promenjenih štitnjača utvrditi je li prokrvljenost uredna, pojačana ili preslaba. Ukoliko doktor primeti izuzetno pojačanu prokrvljenost u celoj štitnjači kolor dopler ultrazvukom , tada uz prisutne simptome pacijenta može s velikom sigurnošću zaključiti kako se radi o poremećaju rada štitnjače -koji zovemo HIPERTIREOZA ili pojačani odnosno ubrzani rad štitnjače. Međutim pravo stanje i konačnu dijagnozu može se postaviti nakon učinjenih hormona TSH , T3,T4 u krvi. Kod sumnje na bolesti štitnjače u osoba koje navode simptome koji mogu biti karakteristični za bolesti štitnjače bilo bi najbolje najprije učiniti ultrazvuk štitnjače, odnosno celog vrata.Takvim redosledom pregleda videt će se anatomska građa štitnjače tj. postoji li difuzno promenjena štitnjača i postoje li čvorovi. Ciste su obično neinteresantne i uglavnom nebitne, ukoliko nisu značajnije uvećane ili upaljene , jer ne predstavljaju pacijentima poteškoće. Međutim svaki vidljiv čvor u štitnjači treba razjasniti ciljanom punkcijom pod kontrolom ultrazvuka i ponekad scintigrafijom , kako bi se videlo radi li se o čvorastoj guši ( nodozna struma ) koju ne treba operirati ukoliko ne zadaje funkcionalne teškoće pacijentu, ili se radi o dobroćudnom ili zloćudnom tumoru štitnjače. Naime ukoliko se kod sumnje na bolesti štitnjače učine samo hormonalni testovi iz krvi za štitnjaču i ukoliko su oni uredni, a na vratu se ne pipa čvor , to ne znači da osoba koja se žali na određene tegobe nema dobroćudni ili čak zloćudni tumor štitnjače koji treba operativno odstraniti.Difuzne promene štitnjače promene veličine ili strukture cele štitnjače bez čvorova ili difuzne promene sa čvorovima najčešće uzrokuju i poremećaj hormonalni poremećaj testova štitnjače dok postojanje difuzno uredne strukture i veličine štitnjače sa jednim ili samo nekoliko čvorova gotovo u pravilu nalazi laboratorijska pretraga krvi TSH,T3,T4 su uredni.Upravo zato, kod prisutnih simptoma koji mogu upućivati na bolest štitnjače, nije dovoljno u dijagnostičkoj obradi učiniti samo laboratorijske pretrage krvi ( hormone štitnjače), već je potrebno učiniti ultrazvučni pregled štitnjače i zatim daljnju obradu , ukoliko je to potrebno.Kod ultrazvučnog pregleda štitnjače potrebno enzima koje pospešuju sintezu hormona štitnjače u ćelijama i tako može nedostajati hormona štitnjače.U drugim retkim slučajevima hipotalamus i hipofiza koji su “nadređeni “organi koji upravljaju u telu radom štitnjače, ukoliko ne luče dovoljno svoje hormone ( TRH i TSH) koji podstiču na rad štitnjaču mogu dovesti do hipotireoze BOLESTI HIPOFIZE Hipofiza ili pituitarna žlezda sastoji se od prednjeg i stražnjeg režnja, čija je aktivnost pod uticajem hipotalamusa. Prednjim režnjem hipofize upravljaju neurohormoni sintetizirani u hipotalamusu, a prednji režanj hipofize - adenohipofiza reguliše izlučivanje hormona iz perifernih endokrinih organa; štitnjače, nadbubrežne žlezde, polnih žlezda, te rast i laktaciju. Zadnji režanj hipofize - neurohipofiza sastoji se od delova nervnih ćelija koje su poreklom iz hipotalamusa i na taj način reguliše metabolizam vode, lučenje mleka i kontrakcije maternice. Pacijenti s bolešću hipotalamusa i hipofize imaju kombinaciju simptoma koja uključuje: simptome intrakranijalne tvorevine (glavobolja, ispadi vidnog polja), te preteranog ili nedovoljnog lučenja jednog ili više hormona hipofize. Simptomi hipo- i hipersekrecije hormona hipofize najčešće se javljaju kod bolesnika s neoplazmom (tumorom) hipotalamusa i hipofize, no isti mogu biti izazvani i drugim uzrocima. Na patološku tvorevinu u području hipotalamusa i hipofize treba posumnjati kada se na RTG snimci (rendgen) nađe povećana sela turcica (tursko sedlo - deo u mozgu koji odgovara smeštaju hipofize) ili kada su prisutni neurološki simptomi. BOLESTI PREDNJEG REŽNJA HIPOFIZE 1. HIPOFUNKCIJA Smanjeno lučenje hormona hipofize može biti generalizovano, pa se govori o hipopituitarizmu ili može biti uzrokovano manjkom jednog ili više hormona hipofize. Generaliziovani hipopituitarizam je sindrom endokrinog manjka zbog delomičnog ili potpunog gubitka funkcije prednjeg režnja hipofize. Uzroci mogu biti različiti, od razvoja tumora hipofize, preko upalnih i autoimunih procesa do idiopatskog (nepoznatog uzroka) manjka hormona hipofize. Simptomi i znakovi hipopituitarizma odgovaraju osnovnoj bolesti kao i simptomima i znakovima koji idu uz nedostatak određenog hormona hipofize. Početak bolesti može biti nagao i dramatičan, no obično ide postupno pa se bolest ne prepoznaje odmah. Obično se navodi da prvo dolazi do smanjivanja gonadotropnih hormona (polni hormoni), zatim nastaje poremećaj i gubitak hormona rasta (HR), a nakraju se smanjuju tireotropin (TSH) i adrenokortikotropni hormon (ACTH). Generalizirani nedostatak hormona hipofize mora se dokazati prije nego se bolesnika počne doživotno lečiti hormonskim terapijama. Potrebno je pronaći simptome nedostatka hormona ili morfološke promene (promene u strukturi) hipofize. Kod odraslih manjak HR obično ne uzrokuje simptome koji bi bili klinički prepoznatljivi. Manjak TSH rezultira razvojem hipotireoze, oslabljenom funkcijom štitne žlijezde, a manjak ACTH uzrokuje hipofunkciju nadbubrežne žlezde, što se ogleda umorom, sniženim krvnim pritiskom, infekcijama i nepodnošenjem stresa.Izolovani manjak hormona hipofize obično se otkrije u detinjstvu ili u mladosti zbog zastoja u rastu ili kašnjenja u spolnom sazrijevanju. DIJAGNOZA Za dijagnostikovanje adenoma metode izbora su CT (kompjutorska tomografija) i MR (magnetska rezonanca). Ocena funkcije štitnjače određuje se radioimunološkom metodom, a sve razine hormona trebaju biti snižene; tiroksin (T4), trijodtironin (T4), i TSH. Ukoliko je povišen TSH, primarni je poremećaj u štitnjači. Test inzulinske tolerancije koristi se za određivanje rezerve ACTH. LEČENJE U svakom slučaju potrebna je nadoknada hormona koji se nedovoljno izlučuju zbog oslabljene funkcije ciljnih žlezda, žlezda pod kontrolom hipofize. Ako se hipopituitarizam pojavio zbog tumora, specifično lečenje je usmereno prema uklanjanju tumora, hirurškim zahvatom ili suzbijanjem lekovima,te takođe nadoknadi hormona ciljanih žlezda koje su u hipofunkciji. 2. HIPERFUNKCIJA Prekomerno izlučivanje hormona hipofize naziva se hiperpituitarizam, a najčešći hormoni koji se pritom prekomerno luče su hormon rasta (HR), prolaktin i ACTH. Povećano lučenje HRa rezultira pojavom gigantizam i akromegalije, a najčešće je uzrokovano postojanjem adenoma (žlezdanog tumora) odgovarajućih ćelija hipofize. Višak HRa može se javiti u bilo koje doba, no najčešće se javlja između 30. i 50. godine života. Ukoliko se prekomerno izlučivanje javi u detinjstvu pre potpunog zatvaranja epifiza (delova kostiju važnih za rast) nastaje pituitarni gigantizam, prekomerni rast. Ukoliko se povećani HR pojavi nakon zatvaranja epifiza, nastaju grube crte lica, te zadebljanja šaka i stopala, što su prvi znaci bolesti a naziva se akromegalija. Javljaju se i drugi simptomi kao što su dlakavost, grublja i tamnija koža, prekomerno znojenje, te preterani rast donje čeljusti (mandibule)- prognatizam. DIJAGNOZA Postavlja se utvrđivanjem prekomernih količina HRa u serumu, te rendgenogramom šaka koji pokazuje zadebljanja. U lečenju se preporučuje odstranjivanje tumora operacijom ili zračenjem, a ukoliko to nije moguće ili nije delotvorno, preporučuje se terapija lekovima. Najčešći uzrok povećanog nivoa prolaktina, što rezultira galaktorejom (lučenje mlijeka u muškarca ili žene koja ne doji), je prolaktinom, tumor hipofize koji izlučuje prekomerne količine prolaktina. Uz povećanu nivo prolaktina, smanjeni su nekad gonadotropini i estradiol. LEČENJE Zavisi od veličine prolaktinoma i simptomima, pa se može koristiti bromokriptin ili provesti hirurški zahvat ili zračenje u bolesnika s progresijom tumora. Potrebno je pacijenta u svakom slučaju držati pod nadzorom.