Pobierz Mit o królu Edypie i więcej Schematy w PDF z Historia tylko na Docsity!
Mit o królu Edypie
Wprowadzenie Przeczytaj Galeria zdjęć interaktywnych Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 147. Źródło: Jan Parandowski, Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979. Źródło: Jacqueline de Romilly, Tragedia grecka, tłum. I. Sławińska, Warszawa 1994, s. 93–94. Źródło: Arystoteles, Poetyka, oprac. H. Podbielski, tłum. H. Podbielski, Wrocław 1989, s. 19. Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998, s. 381–382. Źródło: Lucilla Burn, Mity greckie, tłum. R. A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 81. Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 205–212.
Tragiczna historia Edypa opisana została w tzw. cyklu tebańskim Sofoklesa. Według greckich legend na Tebach, rządzonych przez dynastię Labdakidów, ciążyła klątwa. Gniew bogów dosięgał kolejnych pokoleń — król Edyp, syn Lajosa, nieświadomie popełnił zbrodnie, których chciał uniknąć. Mit ten niósł ze sobą ostrzeżenie, że nie da się oszukać losu i jego wyrokom nie można się sprzeciwiać. Sięgając do legend tebańskich, Sofokles upominał Ateny, że kwestionowanie boskich nakazów prowadzi do upadku.
Twoje cele Poznasz podstawowe kategorie mitów.
Oedipus, Oedipus i Sfinx z Teb (470 p.n.e.) Źródło: domena publiczna.
Jan Parandowski
Wierzenia i podania Greków i Rzymian
Straszny był dzień, kiedy Tejrezjasz […] odkrył prawdę: król Teb jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy, odział się w łachmany żebracze i o kiju wywlókł się z miasta. Źródło: Jan Parandowski, Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979.
“
Mit o królu Edypie
Przeczytaj
Cykl mitów tebańskich
Ze względu na temat, wyróżnia się kilka podstawowych kategorii mitów: teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Te ostatnie przedstawiały początki i dzieje rodów oraz plemion (gr. genos – pochodzenie), zalicza się do nich cykl tebański, zbiór opowieści dotyczących losów mieszkańców greckiego miasta Teby.
Teby (grecki region Beocja). Współczesna mapa Grecji z zaznaczonymi nomosami czyli okręgami geograficzno- kulturowymi. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Teby przed Edypem
Dzieje ojczyzny Edypa miały rozpocząć się kilka pokoleń przed narodzinami bohatera. Według mitu miasto założył Kadmos, brat Europy, gdy na polecenie rodziców bezskutecznie poszukiwał swej siostry porwanej przez Zeusa. Nie mógł wrócić sam do domu, bo byłoby to niezgodne z rozkazem ojca, Agenora. Osiadł więc na obczyźnie, z dala od rodzinnego Tyru. Liczne nieszczęścia, które spadały na jego nową rodzinę i nową ojczyznę, sprawiły, że najpierw abdykował, a następnie opuścił Teby. Jego następcą został Labdakos, założyciel dynastii, o którym mówiło się, że Kadmos jest jego dziadkiem. Do tej dynastii należeli Lajos oraz Edyp.
Jan Parandowski
Edyp jako heros
Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian
Po Amfionie i Dzetosie posiadł tron tebański Lajos, od którego wyszło pokolenie najnieszczęśliwszych władców. Wyrocznia ostrzegła go, że polegnie z ręki własnego syna, który w następstwie ożeni się z jego żoną, a swoją matką, Jokastą. Gdy im się więc syn narodził, przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami, związali i wyrzucili w górach. Dziecko znaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, aby oddać na wychowanie królowej, która nie miała własnego potomstwa. Chłopak miał nogi nabrzmiałe od przekłucia, przezwano go więc O jdipus (Edyp) — “człowiek o spuchniętych nogach Źródło: Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Warszawa 1979, s. 147.
“
Lucilla Burn
Mity greckie
Cykl mitów opowiadający o Tebach i losach panującej nad miastem królewskiej rodziny jest z całą pewnością równie stary jako opowieści tworzące Iliadę i Odyseję. Jednakże zachowane źródła poświadczające ten cykl pochodzą z czasów znacznie późniejszych niż poematy Homerowe: mit o założeniu Teb znamy przede wszystkim z literatury rzymskiej, a zwłaszcza z poezji Owidiusza, natomiast opowieści o Penteusie i Edypie dotarły do nas za pośrednictwem ateńskich tragików z V w. p.n.e.: Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa. Źródło: Lucilla Burn, Mity greckie, tłum. R. A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 81.
“
Edyp jako postać archetypiczna
Grecki filozof Arystoteles (384–322) jest autorem m.in. Poetyki (ok. 335 r. p.n.e.). Przedstawił w niej rozważania na temat struktury utworu literackiego, koncentrując się przede wszystkim na wyjaśnieniu, czym jest tragedia. Wskazał tam cel, jaki powinien przyświecać autorom dzieł zaliczanych do tego gatunku:
jest możliwe, że człowiek, który w życiu był tak straszliwie zhańbiony, po śmierci, jak twierdzili stanowczo mieszkańcy Kolonos, czujący jego opiekę, stał się herosem. I znajduje Sofokles odpowiedzi godne uwagi. Po pierwsze, dokonuje wyraźnego rozróżnienia między złymi czynami popełnionymi umyślnie a takimi, które popełniono mimo woli. Na Edypie ciążą tylko występki tej drugiej kategorii, tak przynajmniej mniemali Grecy. Bo przecież on nie wiedział, że obcy wędrowiec to jego ojciec, a królowa Teb to jego matka. [...] Poza tym heroizacja, której zapowiedzią już za życia jest dostojeństwo bijące z postaci Edypa, zauważone w tragedii przez bezimiennego Kolonejczyka [...]:
„Z dobrego jesteś rodu, to się widzi; Tylko nie sprzyja ci dajmon”
jest jakby zadośćuczynieniem za przekraczające miarę cierpienia owego męża. Źródło: Zygmunt Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1998, s. 381–382.
Arystoteles
Poetyka
Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej (odpowiednią) wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do „oczyszczenia” [katharsis] tych uczuć. Źródło: Arystoteles, Poetyka, oprac. H. Podbielski, tłum. H. Podbielski, Wrocław 1989, s. 19.
“
Henry Fuseli, Edyp przeklina swojego syna, 1786 Źródło: Daderot, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Wprawdzie przywołana definicja nie dotyczy mitu, a tragedii, ale pośrednio pomaga wyjaśnić, z czego wynika wielkie znaczenie postaci Edypa w kulturze. Wywołanie u widzów litości i trwogi łączy się z ich utożsamieniem się z bohaterem oglądanej sztuki. Edyp to postać wyjątkowa: syn królewski, władca Teb, zabójca własnego ojca i mąż swojej matki. Z tym tragicznym herosem może identyfikować się każdy człowiek, gdyż jego losy symbolizują ironię losu, walkę z ciążącym na nim fatum. Każdy ruch, uczynek zbliża go do wypełnienia przepowiedni, choć jemu wydaje się, że udało mu się oszukać przeznaczenie. Edypa można potraktować jako postać archetypiczną, ukazującą pewne wzory uniwersalne, bohatera, który nieświadomy okoliczności popełnia czyny prowadzące go do katastrofy.
Jacqueline de Romilly
Tragedia grecka
Bogowie reprezentują światło wieczności, pogodę. Człowiek – przeciwnie – to istota nietrwała; żyje z dnia na dzień; jest efemerydą. [...] W świecie ludzi wszystko jest niepewne i kruche. Życie ludzkie to ciągła alteracja. Wszystko mija, wszystko się zmienia. [...] także i chór w Królu Edypie, w którego oczach los sławnego bohatera okazuje tę kruchość losu w chwili, gdy ujawnia się prawda, tak rozpoczyna swą pieśń:
“
Galeria zdjęć interaktywnych
Polecenie 1
Obejrzyj galerię, która przedstawia wybrane epizody z mitu o królu Edypie. Na podstawie ilustracji wypisz określenia opisujące postawę Edypa.
Polecenie 2
Zwróć uwagę na postawę i wyraz twarzy Edypa na obrazach: Edyp prowadzony przez córkę Antygonę i Edyp w Kolonie. Napisz, w jaki sposób Edyp znosi swoje cierpienie.
Antoine-Denis Chaudet, Mały Edyp przywrócony do życia przez pasterza Forbasa, który zdjął go z drzewa, między 1763 a 1810 r. Źródło: Wikimedia Commons, Loicwood, licencja: CC BY-SA 2.5.
Sprawdź się
Jan Parandowski Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian Onego czasu ze wszystkich kobiet na ziemi najurodziwsza była Europa, córka Agenora, władcy fenickiego miasta Sydonu. Lubiła chodzić nad brzeg morza, gdzie bawiła się z rówieśnicami. Dziewczęta zbierały kwiaty i tańczyły. Razu pewnego zobaczyły na łące pięknego białego byka. […] Dziewczęta oblegały go dokoła, podawały mu zioła soczyste, a on jadł i szerokim językiem lizał ich białe dłonie. W końcu oplotły go wieńcami i królewna Europa usiadła mu na karku. Wtedy jednym susem skoczył i porwał się do ucieczki. Wpadł do morza, popłynął.
Był to sam Dzeus, który zakochał się w ślicznej pannie. Posejdon wygładził przed nim powierzchnię morza, że była jak stół równiutka. […] Tak dopłynęli do Krety. Dzeus przygotował swej lubej mieszkanie w cudownej grocie, którą osłaniał klon cienisty.
Tymczasem w Sydonie stary Agenor rozpaczał po stracie córki. Zawołał swego syna, Kadmosa, kazał mu szukać siostry i zabronił wracać do domu bez Europy. Kadmos poszedł, ale po długich, bezskutecznych wędrowaniach stracił wszelką nadzieję i bojąc się gniewu ojca, postanowił osiedlić się na obczyźnie. Przede wszystkim jednak poradził się wyroczni, gdzie ma założyć nowe gniazdo. Powiedziano mu, żeby szedł za spotkaną w pustym polu jałówką i pozostał tam, gdzie się ona zatrzyma. Tak się stało. […] W istocie, miejsce było wyborne do założenia miasta. Kadmos chciał zaraz podziękować bogom i wysłał towarzyszy po wodę potrzebną do ofiar. Ale gdy przez kilka godzin nikt z nich nie wracał, poszedł ich szukać. W lesie, przy źródle, ujrzał smoka, który chłeptał gorącą krew pomordowanych dworzan. […] Bohater złożył się oszczepem i rzucił tak celnie, że zabił potwora na miejscu. Potem wyjął mu z paszczy
“
swoim dzieciom: Apollinowi i Artemidzie. Oboje natychmiast zeszli z Olimpu i kilkunastu strzałami z łuku uśmiercili całe potomstwo Niobe. Osierocona matka […] przesiadywała na podmiejskiej górze, póki jej bogowie nie zamienili w kamień. Lecz i wtedy jeszcze cierpiała. Z kamienia, w którym była zaklęta jej dusza, płynęły łzy strugą jasnego źródła.
Po Amfionie i Dzetosie posiadł tron tebański Lajos, od którego wyszło pokolenie najnieszczęśliwszych władców. Wyrocznia ostrzegła go, że polegnie z ręki własnego syna, który w następstwie ożeni się z jego żoną, a swoją matką, Jokastą. Gdy im się więc syn narodził, przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami, związali i wyrzucili w górach. Dziecko znaleźli pasterze i zanieśli do Koryntu, aby oddać na wychowanie królowej, która nie miała własnego potomstwa. Chłopak miał nogi nabrzmiałe od przekłucia, przezwano go więc O jdipus (Edyp) — „człowiek o spuchniętych nogach„.
Edyp nie czuł się szczęśliwy. Rówieśnicy nazywali go podrzutkiem, a nikt nie chciał wyjawić tajemnicy jego pochodzenia. Pojechał zatem do Delf, do wyroczni. W ciemnym sanktuarium dał się słyszeć głos boży, który go upominał, aby nie wracał do ojczyzny, gdyż zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp sądząc, że królestwo Koryntu są jego rodzicami, postanowił winnych stronach dom sobie założyć. Po drodze jednak spotkał wóz, na którym siedział jakiś pan w otoczeniu kilku dworzan. Było to w ciasnym wąwozie górskim i służba krzyknęła na Edypa, aby ustąpił ze ścieżki. Butny młodzieniec nie usłuchał. Powstała kłótnia i bójka, w której tamci śmierć ponieśli. Edyp poszedł dalej, nie domyślając się, że ów pan na wozie — to Lajos, jego własny ojciec.
W Tebach objął rządy szwagier zabitego króla, Kreon. Ale w kilka dni później w górach podmiejskich pojawił się dziwny potwór, który zaczął porywać ludzi i rzucać w przepaście. Nazywał się Sfinks. Miał twarz i piersi kobiety, a resztę ciała lwa, ze skrzydłami jak u ptaka. Powiedział, że dopiero wtedy ustąpi z ziemi tebańskiej, jeśli się
znajdzie ktoś, co rozwiąże jego zagadkę. Tej zagadki nauczył się od muz, a sens jej był taki: „Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech?”. Na próżno odbywano wiece, zgromadzenia i narady: nikt nie umiał dać rzetelnej odpowiedzi. Wielka żałoba spadła na miasto, albowiem Sfinks co dzień porywał ludzi. Wówczas Kreon ogłosił, że kto wyjaśni zagadkę, otrzyma królestwo tebańskie i ożeni się z Jokastą, wdową po zamordowanym Lajosie. W tym właśnie dniu przybył do stolicy Edyp. Myślał przez cały dzień o zagadce, a wieczorem położył się spać i miał sen wróżebny, który mu poddał właściwe rozwiązanie. O świcie poszedł do Sfinksa i powiedział: „Człowiek chodzi rano, to jest w dzieciństwie, na czworakach; gdy urośnie, staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości, która jest życia wieczorem, podpiera się laską, jakby mu trzecia noga przybyła”. Usłyszawszy to Sfinks rzucił się w przepaść.
Kreon dotrzymał słowa, Edyp ożenił się z Jokastą i zaczął panować. Z początku wiodło się wszystko dobrze. Jokasta urodziła dwóch synów: Polinejkesa i Eteoklesa, oraz dwie córki: Antygonę i Ismenę. Ale nad domem królewskim wisiała klątwa bogów. Podwójna zbrodnia Edypa oddała Teby w moc złych duchów. Kraj nawiedzały bezprzykładne klęski. Ziemia leżała twardym ugorem […]. Dzieci przychodziły na świat nieżywe. Zwierzęta nie rozmnażały się. Wezwano wieszcza, Tejrezjasza.
Był to ślepy starzec z długą, białą brodą. […]Pozbawiony widoku rzeczy ziemskich, znał tajemnice przyszłości, wiedział to, o czym nikt nie wie, i rozumiał mowę ptaków. Straszny był dzień, kiedy Tejrezjasz […] odkrył prawdę: król Teb jest winien zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy, odział się w łachmany żebracze i o kiju wywlókł się z miasta […]. Prowadziły go córki. Szukał ziemi, w której by się do grobu położył. Zaszedł do miejscowości Kolonos, niedaleko Aten,
Ćwiczenie 1
Do której kategorii tematycznej należy mit o Edypie? Odpowiedź uzasadnij w 10-20 słowach.
Ćwiczenie 2
Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz Prawda, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub Fałsz – jeśli jest fałszywe.
Zdanie Prawda Fałsz Dzeusowi w uprowadzeniu Europy pomógł Apollo. Kadmos zabił smoka, rozwiązując jego zagadkę. Semele zginęła, pożarta przez Sfinksa. Dirke przywiązano do rogów byka. Amfion miał czarodziejską lirę. Latona, która poczuła się znieważona przez Niobe, poskarżyła się Artemidzie. Eteokles był zięciem Adrastosa. Polinejkes był zięciem Adrastosa.
Ćwiczenie 3
Uporządkuj w kolejności chronologicznej zdania przedstawiające epizody z życia Edypa i jego rodziny.
Samookaleczenie Edypa.
Terezjasz wyjawia, kto zabił Lajosa.
Edyp żeni się z Jokastą.
Narodziny Edypa.
Edyp trafia do Koryntu.
Zaraza w Tebach.
Edyp dowiaduje się od wyroczni, że zabije ojca i poślubi matkę.
Nazwanie chłopca Opuchłostopym.
Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa.
Spotkanie na pustkowiu z Lajosem.
Edyp dociera do Kolonos.
Samobójstwo Jokasty.
Praca domowa
Uzasadnij, że Edyp jest postacią archetypiczną. Odwołaj się do mitu o Edypie i wybranego tekstu kultury.
Ćwiczenie 6
Jedną z ważnych postaci mitu o Edypie jest Sfinks. Z tą postacią łączy się kilka związków frazeologicznych. Wyjaśnij ich znaczenie:
sfinksowa zagadka,
sfinksowa odpowiedź,
sfinksowy wyraz twarzy,
sfinksowy uśmiech.
Ćwiczenie 7
Stwórz krzyżówkę, której hasła i rozwiązanie będą odnosiły się do mitu tebańskiego.
Pytania : 1
Ćwiczenie 8
Przyporządkuj cechy mitologicznego herosa do postaci Edypa: nadzwyczajne zdolności, odwaga, siła, spryt, pochodzenie, honorowa postawa, cześć oddawana za życia i po śmierci.
