Prehistoria: Ewolucja Człowieka i Rewolucja Neolityczna, Egzaminy z Historia

Pobierz Prehistoria: Ewolucja Człowieka i Rewolucja Neolityczna i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity!

Prehistoria

Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela

Dziś człowiek zamieszkuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Aby odnaleźć jego ojczyznę i ślady najstarszych przodków, należy udać się do Afryki. Tam ok. 2–2,5 mln lat temu pojawiły się pierwsze istoty człowiekowate (hominidy), z których ukształtowały się kolejne gatunki człowieka.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wytłumaczysz, dlaczego istoty człekokształtne ewoluowały i dlaczego dwunożny chód pozwolił im zdobyć przewagę nad innymi ssakami. Wyjaśnisz, czym była rewolucja neolityczna. Scharakteryzujesz pradzieje ludzkości z podziałem na epoki.

Budowla megalityczna o nazwie Stonehenge w południowej Anglii. Źródło: pixabay.com, domena publiczna.

Prehistoria

Przeczytaj

Hominidy

Główną cechą istot człowiekowatych jest dwunożny chód oraz duża przestrzeń mózgowa w czaszce. Pierwsze takie istoty ukształtowały się ponad 6 mln lat temu i początkowo żyły tylko w lasach. Zmiany klimatyczne i potrzeba poszukiwania pożywienia na otwartych przestrzeniach sprawiły, że część z nich przeniosła się na sawannę i stopniowo przekształcała się w człowieka. Życie na sawannie wymuszało wyprostowaną postawę. Hominidy musiały wypatrzyć jedzenie i dotrzeć do niego. To aktywizowało pracę mózgu i jego rozwój. Dzielenie pożywienia i wykonywanie innych czynności niezwiązanych z przemieszczaniem się sprawiały, że ręce i palce były coraz sprawniejsze.

Ilustracja przedstawiająca humanoidy. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Istoty człowiekowate, które pozostały w lasach, stały się przodkami małp człekokształtnych: szympansów, goryli i orangutanów. Ich wspólną cechą jest brak ogonów. O wspólnym pochodzeniu tych małp i człowieka świadczy budowa czaszki i kończyn, kształt zębów oraz skład krwi i chorowanie na te same choroby.

Porównanie czaszki człowieka i trzech przedstawicieli małp wąskonosych. Źródło: Christopher Walsh, Muzeum Zoologii Porównawczej, Harvard, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Od małpy do człowieka

Poruszanie się w wyprostowanej postawie na dwóch nogach było pierwszym krokiem na drodze od małpy do człowieka. Drugim stało się wytwarzanie narzędzi. Kolejnym było organizowanie się w grupy społeczne, których członkowie dzielili się obowiązkami i wspierali nawzajem. Ostatni etap nastąpił wraz z pojawieniem się języka i sztuki.

Ewolucja człowieka – proces stopniowego rozwijania się formy prostszej do bardziej doskonałej – wyraźnie różniła się od przeobrażeń innych gatunków, z którymi miał wspólnych przodków. Tylko człowiek stale dążył do poprawy warunków i ułatwienia sobie życia. Posługiwał się wyobraźnią i pomysłowością. Wyciągał wnioski z niepowodzeń. Dzięki temu, choć słabszy fizycznie od wielu innych istot żyjących na Ziemi, był w stanie przeżyć i z czasem objąć dominację nad planetą.

Australopitek

Najstarszym hominidem, który nie tylko poruszał się w pozycji wyprostowanej i żył w grupach, ale wykorzystywał też kamienie jako narzędzia, był australopitek. Ukształtował się on ponad 4 mln lat temu. Żył we wschodniej i w południowej Afryce. Nie znał ognia. Jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa australis – południowy i greckiego píthekos – małpa.

Plastyczna rekonstrukcja Homo habilis (Muzeum Archeologiczne w Herne). Źródło: Lillyundfreya, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Homo erectus (człowiek wyprostowany)

We wschodniej Afryce ok. 1,5 mln lat temu pojawił się Homo erectus. Umiał budować szałasy i żył w obozowiskach. Wynalazł oszczep i mógł polować na duże zwierzęta, a ok. 1 mln lat temu nauczył się posługiwać ogniem, dzięki czemu nie musiał już spożywać surowego mięsa. Mógł też się ogrzać. Wspólne organizowanie polowań budowało więzi grupowe i uczyło, że współpraca daje większe możliwości niż działanie w pojedynkę.

Homo erectus jest pierwszym człowiekiem, którego ślady odnaleziono na innych kontynentach. Dotarł do Azji i Europy.

Plastyczna rekonstrukcja popiersia Homo erectus (Muzeum Archeologiczne w Herne). Źródło: Lillyundfreya, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Neandertalczyk

Z Homo habilis ok. 250 tys. lat temu wykształcił się neandertalczyk. Był on silnie zbudowany i stosunkowo wysoki. Mierzył do 170 cm. Polował na duże zwierzęta i jadł dużo mięsa. Mieszkał w jaskiniach, ubierał się w skóry. Neandertalczyk wyginął ok. 40 tys. lat temu. Prawdopodobnie przyczyną były zmiany klimatu, w wyniku których kurczyły się obszary lasów i było coraz mniej zwierzyny.

Szczątki tego hominida odnaleziono w 1856 r. w dolinie Neandertal w Niemczech, a później na terenie od Portugalii po Irak. Mieszkał także na ziemiach polskich.

Rekonstrukcja obozowiska neandertalczyków w Ojcowskim Parku Narodowym koło Krakowa. Źródło: Jan Jerszyński, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Homo sapiens (człowiek rozumny)

Żyjący współcześnie ludzie należą do gatunku Homo sapiens. Ukształtował się on ok. 200 tys. lat temu w Afryce, a ok. 35 tys. lat temu dotarł do Europy. Potrafił się dostosować do życia w różnych warunkach i nauczył się mówić. Stopniowo gromadził się w coraz większe grupy, co zwiększało szanse na przeżycie i umożliwiało dalszy rozwój. Ludzie zaczęli budować osady i zajmować się rolnictwem.

000–5000 p.n.e.) człowiek wynalazł łuk i zaczął zakładać okresowe osady. W neolicie (5000–3500 p.n.e.) ludzie przestali wędrować w ciągłym poszukiwaniu miejsc zasobnych w pożywienie, osiedli na stałe oraz zajęli się rolnictwem i hodowlą.

Narzędzie kamienne, tzw. chopper („tasak, siekacz”). Kultura olduwajska (otoczakowa - najstarsza kultura paleolitu). Wyjaśnij, jaką rolę miało formowanie w ten sposób kawałków skał. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Po epoce kamienia nastąpiła epoka brązu (ok. 3500–1200 r. p.n.e.). Brąz, czyli stop miedzi z cyną (zawartość miedzi wynosi 80–90% wagowych), po raz pierwszy zastosowano na Kaukazie. Stamtąd ok. 3200 r. p.n.e. technologia wytwarzania tego stopu dotarła do Europy Południowej. Z brązu wykonywano narzędzia: motyki, noże, siekiery, sierpy, a także broń (miecze, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy) oraz ozdoby.

Tzw. Złoty kapelusz berliński, artefakt z epoki brązu. Nazwa pochodzi od kształtu przedmiotu, jednak nie było to nakrycie głowy. Najprawdopodobniej tego typu przedmioty wykorzystywano do obrzędów rytualnych. Źródło: Andreas Praefcke, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Ostatnią epoką według tego podziału jest trwająca od ok. 1200 r. p.n.e. do dziś epoka żelaza. Żelazo w produkcji zastosowano po raz pierwszy na Bliskim Wschodzie. W Europie żelazo zaczęto najwcześniej stosować na obszarze późniejszej Grecji. Wyroby żelazne były mniej kruche od wytwarzanych z brązu i szybko je wyparły. Produkcję żelaza w innych regionach świata opanowano później, np. w Indiach ok. 500 r. p.n.e., a w Chinach – ok. 200 r. n.e. Tam początek epoki żelaza nastąpił później.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.

Film edukacyjny

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem hps://zpe.gov.pl/a/DkCcnLtrp

Film nawiązujący do treści materiału

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego Karol Darwin został przedstawiony w ten sposób. Dlaczego jego teoria spotkała się z tak zażartą krytyką?

Twoja odpowiedź

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Z którego kontynentu pochodzi człowiek?

Australii

Afryki

Europy

Azji

Ćwiczenie 2

Istoty człowiekowate wyróżnia…

duża przestrzeń mózgowa w czaszce.

niewielkie owłosienie.

dwunożny chód.

pięć palców u stóp.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij tekst.

Człowiek wywodzi się z hominidów, czyli istot. Pojawiły się one a w Afryce lat temu i z nich lat temu ukształtował się pierwszy gatunek człowieka. Hominidy początkowo żyły tylko. Cześć z nich przeniosła się i tam zaczęła ewoluować w kierunku.

ok. 2–2,6 tys. małpy na sawannę ok. 6 mln w lasach człowiekowatych

nad jeziorami człowieka ok. 2–2,6 mln ok. 6 tys. człowiekopodobnych

nad ocean

Ćwiczenie 4

Przyporządkuj do siebie nazwy.

Homo erectus małpa południowa

australopitek człowiek wyprostowany

Homo habilis człowiek rozumny

Homo sapiens człowiek zręczny

Ćwiczenie 5

Uporządkuj w kolejności chronologicznej gatunki człowieka.

Homo sapiens

Homo habilis

australopitek

Homo erectus

Homo sapiens

Polował na duże zwierzęta i jadł dużo mięsa. Mieszkał w jaskiniach, ubierał się w skóry.

Potrafił dostosować się do życia w różnych warunkach i nauczył się mówić.

Ćwiczenie 7

Dlaczego na obszarze tzw. Żyznego Półksiężyca rozwinęło się osadnictwo? Przeanalizuj mapę - określ czynniki mające wpływ na ten proces. Nazwij proces.

Źródło: Sémhur, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 8

Uzupełnij tekst.

Najstarszą epoką w dziejach ludzkości jest epoka. Zaczęła się ona w momencie pojawienia się , a zakończyła z chwilą, gdy człowiek poznał technologię wytwarzania. Do najważniejszych osiągnięć w tej epoce należało nauczenie się wytwarzania narzędzi i rozniecania ognia, natomiast najważniejszym wydarzeniem było przejście z na tryb życia i zajęcie się i hodowlą. Nazywamy to .

Ćwiczenie 9

Jak sądzisz, czy nazywanie obecnej epoki epoką żelaza jest słuszne? Zaproponuj inną nazwę. Uzasadnij odpowiedź.

Twoja odpowiedź