Romantyzm - skrót do matury, Notatki z Język polski

Pobierz Romantyzm - skrót do matury i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

ROMANTYZM DO MATURY

1. Ramy czasowe

Romantyzm rozpoczął się w Europie pod koniec XVIII wieku (początek rewolucji francuskiej) i trwał do połowy XIX wieku (wiosna ludów). W Polsce datą graniczną jest rok 1822, czyli wydanie „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza, które rozpoczęło epokę romantyzmu, datą końcową jest rok 1863 (wybuch powstania styczniowego).

2. Nazwa epoki

Od łacińskiego słowa „romanus” powstało określenie „romanca” (krótki utwór) i „romanta” oraz znany do dziś „romans”. Z francuskiego słowa romantisme powstał dzisiejszy termin romantyzm. Tak właśnie nazwano epokę, w której artyści wyrażali się w poezji, malarstwie oraz muzyce.

3. Ważniejsze wydarzenia historyczne

• 1789 – rewolucja francuska;
• 1799 - 1815 – wojny napoleońskie;
• 1815 – utworzenie Królestwa Polskiego;
• 1822 – wydanie „Ballad i romansów” A. Mickiewicza;
• 1830 - 1831 – powstanie listopadowe;
• 1848 - 1849 – Wiosna Ludów;
• 1863 - 1864 – powstanie styczniowe

4. Kluczowe pojęcia

• Irracjonalizm - objawiał się wiarą w poznanie świata za pomocą intuicji i wiary. Duże znaczenie ma też wiedza duchowa, metafizyczna.
• Indywidualizm - poczucie, że najważniejsza jest jednostka, że ma ona za zadanie działać na rzecz dobra kraju i odzyskania niepodległości. Jednostka ludzka uznawana jest za najwyższe dobro, która jest również obdarzona zdolnością prorokowania.
• Ludowość - romantyczna sztuka była zachwycona tematami ludowymi, stała się one jej główną inspiracją. Wykorzystywano podania i legendy ludowe uważając, że mają one w sobie największe mądrości oraz, że mają dużą rolę patriotyczną, odwoływali się również do ludowej moralności „nie ma winy bez kary”.
• Orientalizm - zainteresowanie i fascynacja rozmaitymi przejawami życia i kultury narodów Bliskiego i Środkowego Wschodu, wykorzystywane w literaturze romantyzmu. Twórcy romantyczni poszukiwali natchnienia przede wszystkim w kulturze i tradycji arabskiej, perskiej, japońskiej i chińskiej.
• Historycyzm - zainteresowanie historią, jego wyrazem było umieszczanie akcji w realiach historycznych, aby móc badać dziejowe sytuacje, w jakich istnieje i działa człowiek oraz jak one na niego wpływają.
• Fantastyka romantyczna - służyła romantykom przede wszystkim do przedstawienia nowej, romantycznej wizji świata, swymi korzeniami sięga do ludowości i zawiera elementy cudowności typowe dla baśni. Owe związki wyraźnie widać w balladach, w których nagminnie mamy do czynienia z widmami, upiorami czy rusałkami.
• Natura (przeciwieństwo skażonej cywilizacji) – romantyczni poeci pojmowali naturę jako organiczną całość, która pozostaje w stałym rozwoju i ciągłym ruchu, dostrzegali w niej obecność boskiego ducha (panteizm), porównywali ją do księgi, której odczytanie możliwe jest dzięki zjednoczeniu człowieka z żywiołem. Kontakt z przyrodą postrzegany był jako ucieczkę od znienawidzonej przez romantyków cywilizacji, lekarstwo i pociechy na smutki ludzkiej egzystencji, coś inspirującego i odżywczego
• Panteizm (przeniknięte pierwiastkiem boskim) - to ogólna nazwa doktryn filozoficznych lub religijnych utożsamiających Boga ze światem, widzących boskiego ducha np. w naturze
• Bunt młodych - postawa młodych twórców i zwolenników romantyzmu, polegająca na sprzeciwianiu się złu i obłudzie świata, niezgodzie na niesprawiedliwość społeczną i moralną. Bunt ten wiązał się ze smutkiem i ustawicznym cierpieniem oraz odsunięciem się od świata.

5. Filozofia i myśl społeczno-polityczna

• heglizm – filozofia wg. Georg’a Wilhelm’a Fredrich’a Hegel’a, która mówi, że dzieje świata są procesem kierowanym przez ducha dziejów, że jest to logiczny proces, który prowadzi do doskonalenia form organizacji społecznej. Propagował on idee, w której mówi, że postęp polega na przyroście samowiedzy i rozszerzaniu sfery wolności. Uważał on, że w wyniku negowania antytezą pewnej tezy powstanie nowy stan rzeczy, lepszy jakościowo (dlatego uznawał wojny i konflikty za konieczny element rozwoju)
• mesjanizm romantyczny – filozofia wg. Andrzeja Towiańskiego i Adama Mickiewicza, która nawiązuje do mesjanizmu chrześcijańskiego, czyli wiary w nadejście Chrystusa i jego zbawienie, mówi on również o tym, że Polacy dzięki swojemu męczeństwu przyniosą wolność i zbawienie całej ludzkości.

6. Źródło inspiracji romantycznych, ważny element świata przedstawionego utworów literackich i dzieł sztuki,

sztuka epoki romantyzmu

Głównym źródłem inspiracji poetów romantycznych było postrzeganie świata przez pryzmat intuicji, wiary czy różnych zmysłów pozwalających na spoglądanie na świat w sposób irracjonalny, niematerialny. Natura była obecna w twórczości romantyzmu, nawiązania do historii poprzez umieszczanie akcji utworu na tle wydarzeń historycznych, orientalizm czyli tradycje i kultura państw wschodnich, mitologia północy i baśnie ludowe (ludowość), fantastyka (wprowadzanie do utworów postaci i wątków baśniowych). Twórcy innych dzieł sztuki, w swoich pracach zawierali przede wszystkim wydarzenia historyczne (np. sceny batalistyczne), motywy mitologii, wątki z historii starożytnej. Fascynowali się oni artystami ze Średniowiecza. Ważne dla nich było podkreślenie dynamiki zamiast harmonii, ekspresja i kolor, podkreślenie dramatyzmu wydarzeń przedstawionych, namiętności i uczuć targających bohaterami, eksponowanie wybitnej jednostki, propagowanie walki o wolność i niepodległość. Tutaj również fascynacja tajemniczością natury (ukazywanie człowieka na tle groźnej, tajemniczej nawet mistycznej natury), orientalizmem, mitologią. W architekturze panowały dwa nurty

• negotyk (np. Parlament Europejski w Londynie), nawiązuje on do średniowiecza i gotyku, strzeliste wieżyczki, okna z witrażami, smukłe kolumny, budowano w tym stylu głównie zamki, pałace, kościoły, gmachy użyteczności publicznej
• ogród angielski (np. Arkadia w Nieborowie), duża przestrzeń zaaranżowana na kształt dzikiej przyrody, wśród ścieżek liczne pamiątki historyczne, stare pomniki, nagrobki, zaciszne altany

7. Typy bohaterów romantycznych

• Werteryczny - charakteryzuje się głęboką wrażliwością, skłonnością do melancholii i intensywnymi emocjami, szczególnie w kontekście miłości. Werteryzm to postawa życiowa inspirowana głównym bohaterem powieści Goethego "Cierpienia młodego Wertera". Cechuje się idealizmem, indywidualizmem i skłonnością do dramatycznych gestów. Bohater werteryczny często doświadcza konfliktu między własnymi pragnieniami a ograniczeniami społecznymi. Jego miłość ma charakter platoniczny i często prowadzi do tragicznego finału.
• Bajroniczny (Giaur, główny bohater poematu "Giaur" autorstwa George'a Byrona) bohater bajroniczny cechuje się (na podstawie Giaura): buntowniczością, tajemniczością, brakiem zaufania, wiernością, spotyka go tragiczny los. Ogólne pojęcie bohatera bajronicznego: literacka postać charakteryzująca się buntowniczym nastawieniem i tragicznym losem, obecna zarówno w literaturze romantycznej, jak i we współczesnych utworach
• Wallenrodyczny - prócz cech właściwych dla epoki takich jak indywidualizm, samotność i refleksyjność, posiada kilka cech, które wyróżniają go na tle innych postaci romantycznych. Cechami tymi są: przekonanie o tym, że ważna idea (jak obrona ojczyzny) usprawiedliwia wszystkie dokonywane na drodze do jej ocalenia czyny; odczuwanie wewnętrznych sprzeczności wynikających nie z emocji i wrażliwości, ale ze świadomości, że czyny i założenia przez postać realizowane są niemoralne; prowadzenie działań uznanych w powszechnej opinii za hańbiące. Zdrada i podstęp negatywnie wpływają na honor postaci. Bohater wallenrodyczny posługuje się nimi przede wszystkim dla osiągnięcia swoich celów, które uważa za słuszne i właściwe. Patriotyzm bohatera wallenrodycznego jest niejednoznaczny i łatwo poddać go krytyce.
• Winkelriedyczny - Winkelriedyzm oznaczał wybór postawy aktywnej, gotowość do podjęcia walki o niepodległość narodu. Polska, według Słowackiego, powinna stanąć do boju, nawet mając świadomość czekającej ją klęski. Winkelriedyzm był odpowiedzią autora Kordiana na teorię mesjanizmu, głoszoną przez A. Mickiewicza w III cz. Dziadów.
• poeta wieszcz - wybitnie utalentowany, prorok, darzący miłością wszystkich ludzi, duchowy przywódca swego narodu (Konrad z III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza)
• kochanek romantyczny - nieszczęśliwie zakochany indywidualista, samotnik zbuntowany przeciw społecznym ograniczeniom, samobójca (Werter z „Cierpienia Młodego Wertera” J. W. Goethego, Gustaw, IV cz. „Dziadów” A. Mickiewicza)
• spiskowiec - żarliwy patriota, rezygnujący ze szczęścia osobistego, by poświęcić się dla ojczyzny, działa w ukryciu (tytułowa postać „Konrada Wallenroda” A. Mickiewicza, tytułowa postać „Kordiana” Juliusza Słowackiego)
• buntownik lub mściciel - postać tajemnicza, o dramatycznej przeszłości, szukająca zemsty lub zbuntowana przeciw Bogu (tytułowy bohater „Giaura”, G. Byrona, Konrad III cz. „Dziadów” A. Mickiewicza)
• szaleniec - postać oszalała po śmierci (rzeczywistej lub symbolicznej) ukochanej osoby, ma dar widzenia niewidzialnego świata i ponadnaturalną umiejętność porozumiewania się z duchami, zjawami (Karusia z „Romantyczności” A. Mickiewicz)

• Ludowość - poprzez kreowanie bohaterów pochodzących z gminu, przywoływanie ludowych mądrości, intuicyjnych, nieskażonych racjonalizmem, przywoływanie wierzeń, podań, legend – jako źródła głębokich prawd moralnych Romantyczność, A. Mickiewicza : Ludowość w tym utworze przejawia się w sposobie poznawania rzeczywistości. Lud kieruje się bowiem emocjami, intuicją i wiarą w istnienie innego niż realny świata. Karusia postrzega coś, czego nie można ujrzeć za pomocą wzroku, a jej postępowanie wynika ze stanu ducha, z emocji, jakie ją przepełniają. Prości ludzie, mimo że nie widzą, postrzegają oczyma duszy, natomiast starzec pozbawiony jakichkolwiek uczuć, nie wierzy w istnienie irracjonalnego świata. Kieruje się tylko zdrowym rozsądkiem, na bok spychając wszelkie emocje, a to zamyka mu drogę do duchowej strony takich wydarzeń. II cz. Dziadów, A. Mickiewicza : Mickiewicz zawarł opis jednego ze starych ludowych zwyczajów, którego nie wypleniła chrześcijańska tradycja- obrzęd tzw. "dziadów", związanego z listopadowymi Zaduszkami. Obrzęd odbywa się w nocy, na cmentarzu, w kaplicy, której święte mury mają chronić przybyłych przed siłami zła i demonami.