Wielka kolonizacja, Egzaminy z Historia

Pobierz Wielka kolonizacja i więcej Egzaminy w PDF z Historia tylko na Docsity!

Wielka kolonizacja

Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Uchwała zgromadzenia obywateli Thery o wysłaniu kolonistów do Kyrene, [w:] S. Sprawski, G. Chomicki, Starożytność, Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej,, Kraków 1999, s. 78–79. Źródło: Herodot o przyczynie założenia Kyrene, [w:] Herodot, Dzieje Herodota księga 4, rozdział 151, tłum. S. Hammer, s. 151. Źródło: [w:] Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, tłum. H. Podbielski, księga 10, rozdział 13, ustęp 10. Źródło: Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, księga 5, rozdział 42. Źródło: [w:] Pauzaniasz, Wędrówki po Helladzie, tłum. H. Podbielski, księga 10, rozdział 10, ustęp 6.

Wyjaśnisz, skąd się wzięło słowo „metropolia” i co Grecy mieli na myśli, mówiąc o talencie.

Przeczytaj

Faktorie i kolonie

Początki wielkiej kolonizacji są związane z zakładaniem faktorii handlowych, zwanych przez Greków emporia. Były to nieduże osady służące jako przystanie i miejsca wymiany handlowej dla kupców i żeglarzy, przybywających z różnych zakątków Morza Śródziemnego. Zakładane były na terenach gęsto zaludnionych i pozostających pod kontrolą silnych organizmów państwowych. To określało ich naturę: nie mogły rozwinąć się do polis, pozostając stacją handlową pozbawioną autonomii politycznej.

Inaczej było w wypadku kolonii, które zakładano od razu jako niezależne poleis. Ten współczesny termin wywodzi się z łaciny i może być mylący, ponieważ kolonizacja grecka nie miała wiele wspólnego z kolonizacją rzymską i nowożytną. Sami Grecy nazywali takie osady apoikiai. Były zakładane przez osadników, z których większość pochodziła z jednego miasta‐państwa (mogli do nich dołączać również koloniści z innych wspólnot). Taka polis matka, czyli metropolis (l.mn. metropoleis), zachowywała związki religijne z kolonią i prawo do rozsądzania sporów na jej terenie (ale tylko na wniosek tej drugiej), otrzymywała także przywileje handlowe i poczuwała się zwykle do szeroko rozumianej pomocy (włącznie ze zbrojną) kolonii, gdy ta się o to zwróciła. O tym, że kolonie stanowiły jednak niezależne od metropolii państwa, najlepiej świadczy fakt, że koloniści tracili prawa obywatelskie w polis ojczystej wraz z podjęciem inicjatywy kolonizacyjnej. Potwierdzają to również przypadki wrogości między metropolią a kolonią; do najsłynniejszych należą losy Koryntu i jego kolonii Korkyry, których „prywatna” z początku wojna doprowadziła pośród innych czynników do wybuchu ogólnogreckiej wojny peloponeskiej.

Malarskie przedstawienie Scylli, potwora morskiego ukrytego w Cieśninie Mesyńskiej u wybrzeży Italii. Połowę jej kobiecego ciała stanowiło sześć wściekłych psów, które pożerały wszystkich w swoim zasięgu. Pojawia się w Odysei Homera i zjada sześciu towarzyszy Odysa. Uosobienie niebezpieczeństw podróży morskich. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Powody, dla których koloniści dążyli do poprawy warunków życia, były rozmaite. W VIII w. p.n.e. doszło w Grecji do podwojenia liczby ludności, co bez znaczącego powiększenia areałów prowadziło nie tylko do niedostatku ziemi, ale i zwyczajnie braku pożywienia. Zorganizowanie wyprawy kolonizacyjnej, która natychmiast zmniejszała liczbę osób żądających nowego podziału ziemi, a długofalowo doprowadzała do zapewnienia dostawcy zboża, było obiecującym rozwiązaniem. Tym bardziej, że kolonistów było niewielu (uczeni obliczają, że ojczyste poleis opuściło ok. 2 proc. populacji), a ziemi pod dostatkiem. W krótkim czasie skutkowało to powstaniem nadwyżek żywności, które można było sprzedać metropolii i innym chętnym. Wśród czynników skłaniających Greków do zamieszkania „z dala od domu” były również klęski dotykające rolnictwo, a także rodzące się na tle tych wszystkich zjawisk walki wewnętrzne ( staseis). Niekiedy w ich wyniku przegrana strona była zmuszona do opuszczenia ojczyzny i decydowała się na założenie kolonii.

...i skutki

W wyniku wielkiej kolonizacji powstało ok. 200 nowych poleis, a obszar zajmowany przez Greków się podwoił. Zakładanie nowych osad miało przynieść zamożność Helladzie – i tak się stało. Nowe i liczne szlaki handlowe stymulowały produkcję, a wielość rynków zbytu sprawiała, że rzemieślnicy z łatwością znajdowali kupców na swoje wyroby. Fragmenty waz greckich wyprodukowanych w tym okresie, znajdowane wszędzie w basenie Morza Śródziemnego, dowodzą niezwykłej mobilności Greków. To nie przypadek, że w epoce kolonizacji w świecie greckim pojawiła się moneta, której użycie znacznie ułatwiało dokonywanie transakcji handlowych. Wraz z Grekami w różnych zakątkach pojawiała się także kultura grecka. Była ona niezwykle atrakcyjna dla miejscowych elit, które za wyznacznik statusu uznawały posiadanie w swoich domach greckich produktów: wina, oliwek,

Jedna z najstarszych monet używanych przez Greków w Azji Mniejszej pod koniec VII w. p.n.e. Pochodziła z Lidii i była bita w elektronie, czyli stopie złota ze srebrem. Z czasem Grecy sami zaczęli bić monety; najpopularniejszym kruszcem było srebro. Greckie jednostki monetarne stanowiły drachmy i obole, z kolei talentów i min używano jako jednostek obliczeniowych wedle następującego przelicznika: 1 talent = 60 min = 6000 drachm = 36 000 oboli. Pieniądz poza funkcjami gospodarczymi stanowił ważny czynnik w budowaniu tożsamości wielu poleis: na monetach wybijano „godło” polis, symbol często odwołujący się do mitu założycielskiego lub boskiego opiekuna. Źródło: CNG, Classical Numismac Group, licencja: CC BY- SA 3.0.

ceramiki, wyrobów luksusowych. W dalszej kolejności prowadziło to do naśladowania greckiego stylu życia i zwyczajów. W efekcie wiele ludów tubylczych, zwłaszcza w Italii i na Sycylii, zhellenizowało się. Z kolei dla samych Greków była to lekcja tożsamości: dzięki zintensyfikowanym na nieznaną dotąd skalę kontaktom z innymi ludami wykształcili w sobie poczucie odrębności wobec obcych, zwanych barbaroi (l.poj. barbaros), i poczucie wspólnoty panhelleńskiej, która przekraczała granice ojczystej polis (a niekiedy nawet jej interesy).

Słownik

apoikiai

(l.poj. apoikia; dosł. osada z dala od domu) kolonie greckie, które zachowały niezależność od miasta macierzystego

barbaros (l.mn. barbaroi)

„barbarzyńca” – ten, kto mówi „bar, bar”, czyli bełkocze, wyraża się w sposób niezrozumiały (greckie barbaros jest onomatopeją); z początku określano tak ludzi, którzy nie mówili po grecku, wszystkich nie‐Greków; w czasie wojen perskich termin nabrał negatywnego znaczenia

emporia

(l.poj. emporion; dosł. port handlowy) w starożytności handlowa część miasta

hellenizacja

uleganie wpływom kultury greckiej; najwyższą formą hellenizacji było przyjęcie nie tylko zwyczajów i wierzeń greckich, ale także rezygnacja z używania języka rodzimego na rzecz greckiego

panhelleński

(z gr. pan – wszystko; Hellas – Hellada, określenie starożytnej Grecji) wspólny wszystkim Grekom

sybaryta

(z gr. Sybaritas – mieszkaniec starożytnego i zamożnego miasta Sybaris, leżącego na Półwyspie Apenińskim na terenach tzw. Wielkiej Grecji) człowiek rozmiłowany w zbytku i wygodach

Wielka Grecja

kolonie założone na terenach południowej Italii i Sycylii

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego jeden z historyków porównał Greków do żab, a Morze Śródziemne do stawu, który obsiadły. W swojej odpowiedzi uwzględnij wszystkie kierunki greckich wypraw kolonizacyjnych.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Przyporządkuj odpowiednie regiony do fragmentów z opracowań historycznych.

„Trudno jest przypuścić, aby jedynym powodem, dla którego założono tu właśnie osadę, było zdobycie ziemi pod uprawę. Jest prawdopodobne, że [było to związane] ze szlakiem żeglarskim prowadzącym do Etrurii [kraina w Italii], która przyciągała Greków przede wszystkim ze względu na rozwiniętą metalurgię. Rzecz ciekawa, na wysepce odkryto ślady wytopu żelaza”. (Benedeo Bravo, Ewa Wipszycka, Historia starożytnych Greków: do końca wojen perskich, t. 1, Warszawa 1988, s. 169)

Południe

„Położenie przy głównej arterii prowadzącej w głąb kontynentu oraz, przez Saonę i Sekwanę, nad kanał La Manche, za którym leżała Kornwalia, największe zagłębie cynowe Europy, uczyniły ją wielkim miastem”. (Adam Ziółkowski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 2010, s. 394)

Wielka Grecja

„Mimo niesprzyjających warunków klimatycznych (ostre zimy, suche lata) rejonem szczególnej aktywności Greków był […], przez wieki wielki spichlerz Grecji, a przede wszystkim Aten”. (Danuta Musiał, Świat grecki: od Homera do Kleopatry, Warszawa 2008, s. 53)

Wybrzeża Morza Czarnego

„Osiedlali się tam bowiem wszyscy przybysze greccy prowadzący handel z Egiptem, zyskując oficjalną zgodę władz i nawet pewne przywileje”. (Włodzimierz Lengauer, Starożytna Grecja okresu archaicznego i klasycznego, Warszawa 1999, s. 39)

Kyme i Pithekussai

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Przyporządkuj określenia do właściwego rodzaju osady.

Emporion

Apoikia

kolonia faktoria handlowa

Kyme

zakładany/-a na terenach kontrolowanych przez silne organizmy państwowe

Naukras

„osada z dala od domu”

zakładany/-a na terenach niekontrolowanych przez silne organizmy państwowe

niezależna polis

Ćwiczenie 2

Zaznacz prawdziwe stwierdzenia dotyczące metropolii.

Zwykle sprawowała szeroką kontrolę nad emporionem.

Jej obywatele mieli prawa obywatelskie w kolonii.

Koloniści zachowywali w niej prawa obywatelskie.

Mogła sama być kolonią.

Zwykle sprawowała szeroką kontrolę nad kolonią.

Zwykle poczuwała się do wspierania kolonii w kryzysowych sytuacjach.

Ćwiczenie 3

Wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe, a które fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz W wyniku wielkiej kolonizacji świat grecki powiększył się przynajmniej dwukrotnie. Naukras od samego początku stanowiła niezależną polis. Pierwszymi koloniami były Kyme i Pithekussai. Massalia swoje bogactwo zawdzięczała świetnemu położeniu i handlowi cyną. W niektórych rejonach Morza Śródziemnego koloniści parali się piractwem i rozbojem. Wielka Grecja obejmowała tereny na wybrzeżu dzisiejszych Hiszpanii i Francji. Sybaryci słynęli ze skromnego stylu życia. Grecy z uwagi na nieprzyjazny klimat unikali osadnictwa nad Morzem Czarnym.

Ćwiczenie 5

Na podstawie własnej wiedzy i analizy poniższych źródeł archeologicznych wykonaj zadania.

Greckie malowidło wazowe (510–500 r. p.n.e.). Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Etruskie malowidło z Grobu Leopardów na tzw. nekropoli Monterozzi w mieście Tarquinia ok. 100 km od Rzymu (480–450 r. p.n.e.). Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Porównaj przedstawienia malarskie, wskazując na podobieństwa i jedną różnicę w ich

treściach.

Odwołując się do wiedzy na temat skutków wielkiej kolonizacji, wyjaśnij, dlaczego

przedstawienia biesiad u Greków i Etrusków charakteryzują się dużym podobieństwem.

Ćwiczenie 7

Na podstawie analizy tekstów źródłowych wykonaj zadania.

Tekst nr 1

Tekst nr 2

Uchwała zgromadzenia obywateli Thery o wysłaniu

kolonistów do Kyrene

Uchwała zgromadzenia obywateli Thery o wysłaniu kolonistów do

Kyrene „Postanowione przez zgromadzenie. Kiedy Apollo polecił

Baosowi i Therejczykom założyć kolonię w Kyrenie, Therejczycy

postanowili posłać Baosa do Libii jako wodza i króla, i tych

Therejczyków jako jego towarzyszy. Na równych i sprawiedliwych

warunkach z każdej rodziny jeden syn będzie wciągnięty na listę […]

spośród młodych i wolnych Therejczyków […] i popłynie. Jeśli osadnikom

uda się założyć kolonię, każdy z ojczyzny, który popłynie do Libii później,

będzie mógł zostać obywatelem i pełnić urzędy oraz otrzyma działkę

ziemi, która do tej pory nie miała jeszcze pana. Jeśli jednak nie uda się

im założyć kolonii, a Therejczycy nie będą w stanie udzielić im pomocy

i będą w wielkich kłopotach przez pięć lat, będą mogli opuścić tamten

kraj i bezpiecznie wrócić do własnych majątków w Therze i będą mogli

być tutaj obywatelami. Każdy, kto odmówi popłynięcia, kiedy zostanie

wysłany przez państwo, będzie podlegał karze śmierci, a majątek jego

zostanie skonfiskowany. Każdy, kto udzieli schronienia i opieki takiemu

człowiekowi, nawet jeśli to ojciec będzie pomagał synowi czy brat bratu,

będzie podlegał takiej samej karze jak człowiek, który odmówił

popłynięcia”.

Źródło: Uchwała zgromadzenia obywateli Thery o wysłaniu kolonistów do Kyrene, [w:] S. Sprawski, G. Chomicki, Starożytność, Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej,, Kraków 1999, s. 78–79.

Herodot o przyczynie założenia Kyrene

Herodot o przyczynie założenia Kyrene „Przez siedem lat nie padał

deszcz na Therze; w ciągu nich uschły wszystkie drzewa prócz jednego”.

Źródło: Herodot o przyczynie założenia Kyrene, [w:] Herodot, Dzieje Herodota księga 4, rozdział 151, tłum. S. Hammer, s. 151.

Wyjaśnij, dlaczego Therejczycy postanowili karać śmiercią tych, którzy nie chcieli wziąć udziału w wyprawie kolonizacyjnej.