Rzym – początki, Streszczenia z Historia

Pobierz Rzym – początki i więcej Streszczenia w PDF z Historia tylko na Docsity!

Rzym – początki

Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Film + Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Wergiliusz, Eneida, [w:] Z. Kubiak, Literatura Greków i Rzymian, Warszawa 1999, s.

Źródło: Słownik kultury antycznej, red. R. Kulesza, Warszawa 2012, s. 465. Źródło: Salususz, Sprzysiężenie Katyliny, rozdz. 6, tekst dostępny online: biblioteka.kijowski.pl. Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta, tłum. W. Strzelecki, ks. I, rozdz. 9, 11, 13.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Przeanalizujesz, jak powstała cywilizacja rzymska. Ocenisz, czy mity rzymskie mogą znaleźć naukowe potwierdzenie. Wyjaśnisz, dlaczego Rzymianie słuchali wróżbitów.

Przeczytaj

Etruskowie

U schyłku X w. p.n.e. w środkowo‐zachodniej Italii (późniejszej Etrurii) doszło do bardzo istotnych zmian w osadnictwie, uchwytnych dzięki wykopaliskom archeologicznym. Nastąpiła znaczna koncentracja ludności w nowo zakładanych, korzystnie położonych ośrodkach o wyraźnie miejskim charakterze. Przekształcenia osadnicze odbywały się w sposób pokojowy. W IX w. analogiczny proces objął najżyźniejszą krainę italską – Kampanię (od łac. słowa campus – pole, w domyśle: uprawne). Miasta Etrurii i Kampanii nawiązały bogate kontakty ze światem zewnętrznym. Szczególnie doniosłe konsekwencje miały powiązania z Grekami. Zapewne to dzięki nim w Italii rozpowszechniła się umiejętność wytapiania i obróbki żelaza oraz uprawy winnej latorośli. Helleński wpływ na ludy Italii nasilił się, kiedy Grecy na początku okresu archaicznego zaczęli zakładać kolonie na Półwyspie Apenińskim.

W drugiej połowie VIII w. p.n.e. mieszkańcy miast italskich zaadaptowali alfabet grecki. Stąd wiemy, że kulturalną i polityczną elitę miast italskich owego okresu stanowili Etruskowie, lud posługujący się językiem nieindoeuropejskim. Tajemnicą pozostaje pochodzenie ludności etruskiej. Wielu badaczy uważa ją za autochtonów, którzy przetrwali napływ Indoeuropejczyków na Półwysep Apeniński. Równie prawomocna jest jednak hipoteza, że Etruskowie w X w. p.n.e. przybyli do Italii z basenu Morza Egejskiego. Wreszcie nie da się

Sarkofag etruski z VI w. p.n.e., zdjęcie z przodu. Źródło: Gerard M, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

auspicje, a więc spytał Jowisza, głównego boga rzymskiego, czy może danego dnia wyznaczyć przestrzeń miasta. Gdy zaobserwował znaki boskiej przychylności, wyorał granicę Rzymu. Podczas dokonywania tej świętej czynności Romulus zabił Remusa, ponieważ ten zbezcześcił wyoraną przez niego bruzdę graniczną osady.

Jean-Auguste-Dominique Ingres, Romulus, zwycięzca Akrona. Tak XIX-wieczny malarz wyobrażał sobie legendarnego Romulusa składającego w świątyni Jowisza łupy zdobyte na mitycznym królu sabińskiego miasta Caenina. Wskaż widoczny na obrazie symbol Rzymu. Źródło: 1812, Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Pięknych w Paryżu, domena publiczna.

Ciekawostka

Auspicje

Według tradycji Romulus założył Rzym w dniu, w którym zobaczył 12 sępów. Był to wyraźny znak boskiej przychylności. Badanie, czy Jowisz zezwala na podjęcie przez wspólnotę działania w danym dniu, nazywano auspicjami, czyli obserwowaniem ptaków, gdyż właśnie na tym ono polegało. Auspicjów dokonywali kapłani - augurowie. Oceniali oni, czy zachowanie ptaków pozwala rozpocząć przedsięwzięcie o charakterze publicznym. Auspicje były niezbędne, aby Rzymianie mogli wystąpić jako wspólnota obywatelska. Pomyślne znaki dowodziły szczególnego związku mieszkańców miasta z Jowiszem. Także początek pełnienia godności przez najwyższych urzędników republiki wymagał inauguracji, czyli orzeczenia augurów o właściwych auspicjach.

Źródło: Gerard M, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ołtarz dedykowany duchom opiekuńczym Oktawiana Augusta, przedstawiający cesarza w roli augura odprawiającego auspicje (postać pośrodku). Opisz czynności wykonywane tu przez Oktawiana Augusta. Źródło: Poznać przeszłość, zrozumieć dziś, Stentor, str. 83.

Starożytni historycy rzymscy, próbując określić datę założenia Rzymu, wahali się między 753 a 728 r. p.n.e. Były to jednak daty wykoncypowane na podstawie niewątpliwie błędnej chronologii i genealogii królów Rzymu. Zdecydowanej większości szczegółów mitycznej tradycji o początkach Rzymu i panowaniu siedmiu rzymskich monarchów nie da się zweryfikować. Nie wiadomo, czy jakiekolwiek wydarzenia historyczne były ich podstawą. Archeolodzy wskazują jednak możliwość potwierdzenia niektórych elementów tradycyjnej wizji początków miasta.

U stóp Palatynu, jednego z rzymskich wzgórz, znaleziono mur pozbawiony militarnego charakteru. Jego budowę datuje się na lata 730–720 p.n.e. Zarówno chronologia, jak i usytuowanie muru w miejscu, w którym według starożytnych przebiegała granica wytyczona przez Romulusa, pozwala widzieć w nim ślad pierwotnej sakralnej rubieży miasta.

Ruiny Domus Augustana na Palatynie. Źródło: Jean-Pol GRANDMONT, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Możliwy jest jeszcze jeden związek między tradycją mityczną a uchwytnym archeologicznie rozwojem przestrzeni miejskiej Rzymu. Według mitu Rzymianie pierwotnie byli wspólnotą złożoną wyłącznie z mężczyzn.

Siedem wzgórz Rzymu. Które z nich zasiedlili Rzymianie i Sabinowie? Źródło: Renata3, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rzym stał się najpotężniejszym miastem latyńskim, z pożytkiem wykorzystującym sąsiedztwo cywilizacji etruskiej oraz wpływy greckie.

Mapa przedstawiająca początki państwa rzymskiego w okresie od V do III w. p.n.e. Wymień plemiona sąsiadujące z Latynami. Źródło: Krysan Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Urbs

Na określenie swojego miasta Rzymianie używali specjalnego rzeczownika – Urbs. Jego starożytne znaczenie można oddać za pomocą polskiego słowa „Miasto”, pisanego wielką literą. Jedynie Rzym był bowiem nazywany Urbs. Rzymianie datowali wydarzenia historyczne, podając liczbę lat ab urbe condita, czyli „od założenia miasta”, przy czym nie trzeba już było dodawać, że chodzi właśnie o początek Rzymu. Tytuł Ab urbe condita nosiło także słynne dzieło Tytusa Liwiusza; historyk rzymski, stosując słowo urbs, nie musiał precyzować, że pisze historię Rzymu. Dopiero po założeniu Konstantynopola przez Konstantyna Wielkiego terminu urbs zaczęto używać także w odniesieniu do nowej stolicy cesarstwa.

Słownik

autochton

(z gr. autochthon – tuziemiec, od autos – sam + chthon – ziemia) mieszkaniec danego kraju należący do jego pierwotnej, rdzennej ludności, w odróżnieniu od ludności późniejszej, napływowej; tubylec

auspicje

(łac. auspicia od aves spicere – obserwować ptaki) sposoby odczytywania woli bogów, dzięki którym Rzymianie (i niektóre inne ludy italskie) mogli, w swoim mniemaniu, postępować zgodnie z ich wolą

augurowie

(łac. augures) w starożytnym Rzymie kolegium kapłańskie składające się z 3, 6, 9 (od 300 r. p.n.e.), 15 (za Sulli), wreszcie 16 (za Augusta) członków czuwających nad auspicjami publicznymi

synojkizm

w starożytnej Grecji: proces tworzenia się miast‐państw poprzez łączenie się obszarów wokół ośrodka miejskiego

Słowa kluczowe

Etruskowie, Romulus, Remus, Rzym, Eneasz, Forum Romanum

Bibliografia

G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, przeł. A. Gierlińska, Poznań 1991.

Audiobook

Polecenie 1

Zapoznaj się z trzema nagraniami fragmentów dzieła rzymskiego historyka Tytusa Liwiusza, a następnie wykonaj kolejne polecenia.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: hps://zpe.gov.pl/b/P1rrhkK0x

Upadek Troi i wędrówka Eneasza

Otóż przede wszystkim powszechnie wiadomą jest rzeczą, że po zdobyciu Troi postąpiono z całą surowością prawa wojennego względem wszystkich Trojan, natomiast nie zastosowano tego prawa wojennego względem dwóch, tzn. Eneasza i Antenora […].

Eneasz uciekł z ojczyzny po tym samym pogromie; ale ponieważ wyroki Przeznaczenia wyznaczały mu założenie większego państwa […] dotarł na okrętach do ziemi laurenckiej [w okolicach późniejszego Rzymu]. Tam Trojanie wyszli na ląd; po nieskończenie długiej tułaczce po morzu nie mieli oni już prawie nic oprócz broni i okrętów. Gdy więc z okolicznych wsi zabierali, co im było potrzeba, król Latynus na czele groźnego zastępu Aboryginów, ówczesnych mieszkańców tych krain, ściągniętych z miasta i z wiosek, zabiegł im drogę, by ukrócić akty przemocy ze strony tych cudzoziemców. W tym punkcie tradycja rozdwaja się: według jednych Latynus pokonany w bitwie zawarł pokój z Eneaszem, a następnie wszedł z nim w pokrewieństwo; natomiast według innego podania, gdy wojska z obu stron stały gotowe do boju, zanim odezwały się dźwięki trąb bojowych, wystąpił na środek Latynus w otoczeniu starszyzny i wezwał na rozmowę dowódcę przybyszów; następnie zapytał, kim są i z jakiego kraju pochodzą, dlaczego go opuścili oraz w jakim celu wysiedli z okrętów na ziemi laurenckiej; skoro usłyszał, że ma przed sobą Trojan i ich wodza Eneasza, syna Anchizesa i Wenery [Wenus], uciekających z kraju ojczystego po spaleniu miasta, szukających nowych siedzib oraz miejscowości pod założenie miasta — w uznaniu dla sławy szczepu i jego bohatera, w uznaniu dla usposobienia, gotowego i do prowadzenia wojny, i do zawarcia pokoju, podał prawicę i zaprzysiągł na przyszłość przyjaźń. Następnie wodzowie zawarli między sobą przymierze, a wojska powitały się wzajemnie. Eneasz korzystał później z gościny Latynusa; tam to, przed ołtarzem bóstw domowych, dodał Latynus do przymierza państwowego prywatne, dając Eneaszowi za

Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta, tłum. W. Strzelecki, ks. I, rozdz. 1.

Źródło: Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta, tłum. W. Strzelecki, ks. I, rozdz. 3.

żonę swą córkę. Ta dopiero rzecz dała Trojanom pewność, że ich tułaczka kończy się uzyskaniem stałej i określonej siedziby. Założono miasto, a Eneasz nazwał je Lawinium od imienia żony.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: hps://zpe.gov.pl/b/P1rrhkK0x

Legendarne dzieje Trojan i Aboryginów po śmierci Askaniusza, syna Eneasza

Z kolei obejmuje tron królewski Sylwiusz, syn Askaniusza, przypadkowo urodzony w lesie. Ten ma syna Eneasza Sylwiusza, a ten znów Latynusa Sylwiusza. Założył on kilka miast; nazwano je Prisci Latini. Później wszyscy władcy mieli przydomek Sylwiuszów. Synem Latyna był Alba, synem Alby Atys, synem Atysa Kapys, synem Kapysa Kapetus, synem Kapeta Tyberynus (…). Z kolei królem był Agryppa, syn Tyberyna, a po Agryppie rządy objął Awentyn. (…) Następnie władał Proka; miał on synów Numitora i Amuliusza; Numitorowi, który był starszy, przekazuje ojciec dawny tron rodu Sylwiuszów, ale przemoc okazała się skuteczniejszą od woli ojca lub poszanowania dla starszeństwa. Amuliusz wypędził brata i sam wstąpił na tron, a zbrodni zbrodniami dopełniając zgładził wszystkich męskich potomków brata; córkę zaś brata, Reę Sylwię, zamianował westalką [tj. kapłanką] i w ten sposób dając jej pozornie zaszczytne wyróżnienie, odjął nadzieję potomstwa przez dozgonne dziewictwo.

Audiobook można wysłuchać pod adresem: hps://zpe.gov.pl/b/P1rrhkK0x

Dzieje Romulusa i Remusa, synów Rei Sylwii

Lecz jak sądzę, Przeznaczeniu zależało na założeniu tak potężnego miasta i na powstaniu państwa ustępującego potędze tylko bogom. Gdy westalka uległszy przemocy wydała na świat bliźnięta, jako ojca potomstwa o niepewnym pochodzeniu wymieniła samego boga Marsa; (…). Lecz ani bogowie, ani ludzie nie zdołali osłonić jej i dzieci przed okrutnym królem: kapłankę zakuto w kajdany i wtrącono do więzienia, a chłopców kazał król wrzucić w nurty rzeki. Szczęśliwym zrządzeniem bogów wylał wtedy Tyber poza brzegi, tworząc płytkie bagna (…). Według podania płytka woda osadziła wreszcie na mieliźnie korytko z dziećmi, a wtedy spragniona wilczyca z okolicznych gór przybiegła usłyszawszy kwilenie niemowląt; spuściła wymiona i tak łagodnie podała je dzieciom, że nadzorca trzód królewskich — miał on podobno na

Polecenie 2

Zagadnienie początków miasta Rzymu od tysiącleci wzbudza duże emocje wśród historyków. Szczególnie intrygującym elementem jest tu problem krwawego charakteru tego procesu. Mowa tu przecież o zabójstwie brata, o popełnieniu potwornej zbrodni przez pierwszego władcę i patrona wszystkich Rzymian. Istnieje wiele tez tłumaczących fakt, że tradycja ta, tak antyrzymska w swojej wymowie, przetrwała całe stulecia. Poniżej zamieszczono możliwe interpretacje tego zjawiska. Wybierz jedną z nich, a następnie uzasadnij swój wybór.

Interpretacja Wybór Zdaniem jednego z badaczy rzymskie mity założycielskie, uwzględniając całą ich krwawość i nieetyczność, ukazują nam „w jaki sposób Rzymianie późniejszych czasów chcieli widzieć siebie i jak chcieli być widziani przez innych”. W tym układzie incydent z zabójstwem brata byłby wyraźnym ostrzeżeniem dla wszystkich sąsiadów, że Rzymianie nie będą tolerowali jakiegokolwiek naruszania swoich granic, a jednocześnie zapowiedzią gwałtownej ekspansji na tereny sąsiadów. Najwyraźniej mit odzwierciedla w jakimś stopniu rzeczywiste zdarzenia, które były tak silnie zakorzenione we wczesnorzymskiej świadomości, że zwyczajnie nie mogły zostać z niej wykorzenione. Być może próbowano złagodzić wydźwięk tradycji poprzez zrzucenie winy za sprowokowanie konfliktu na Remusa (patrz: dwie wersje wydarzeń przytoczone przez Liwiusza), jednak samego incydentu po prostu nie można było wymazać ze zbiorowej pamięci.

Uzasadnienie

Polecenie 3

Przeczytaj poniższy fragment tekstu źródłowego, a następnie wykonaj polecenie.

Salususz

Sprzysiężenie Katyliny

Miasto Rzym, jak się dowiedziałem z tradycji, założyli i dzierżyli z początku Trojanie, którzy pod wodzą Eneasza, jako wygnańcy błąkali się bez stałych siedzib, a razem z nimi Aboriginowie, szczep dziki, bez praw, bez władzy, wolny i swobodny. Skoro te oba plemiona zeszły się w obrębie jednych murów, to chociaż rozmaitego pochodzenia i chociaż różnym się posługiwały językiem i żyły według innych obyczajów, nieprawdopodobnie szybko stopiły się ze sobą: w ten sposób wkrótce tłum rozproszony i koczowniczy dzięki zgodnemu porozumieniu, stał się państwem.

Źródło: Salususz, Sprzysiężenie Katyliny, rozdz. 6, tekst dostępny online: biblioteka.kijowski.pl.

“

Wykaż niezgodność fragmentu z narracją na temat założenia Rzymu przytoczoną w audiobooku.

Polecenie 2

Wskaż na mapie przedstawiającej początki państwa rzymskiego, jakie tereny zajmowali Oskowie. Kiedy plemię to zostało podbite przez Rzym?

Mapa przedstawiająca początki państwa rzymskiego w okresie od V do III w. p.n.e. Wymień plemiona sąsiadujące z Latynami. Źródło: Krysan Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 3

Dlaczego na terenach Italii znalazł się hełm z Wielkiej Grecji? Jakie tereny zajmowała Wielka Grecja?

Twoja odpowiedź

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 1

Historycy badający dzieje Rzymu w różny sposób podchodzą do literackich przekazów na temat początków miasta. Większość usiłuje je racjonalizować, dopatrując się w fantastycznych podaniach przysłowiowego „ziarna prawdy”. Zapoznaj się z przytoczonym niżej opisem porwania Sabinek (źródło A), a następnie na podstawie zamieszczonej definicji (źródło B) określ, czy badacz dążący do zracjonalizowania tego przekazu mógłby dopatrywać się w nim zjawiska synojkizmu. Uzasadnij odpowiedź.

Źródło A

Tytus Liwiusz

Dzieje od założenia miasta

Już państwo rzymskie było tak silne, że mogłoby sprostać w wojnie któremukolwiek z państw pogranicznych: ale wielkość ta mogłaby przetrwać tylko jedno pokolenie ze względu na brak kobiet, bo oni u siebie nie mieli nadziei potomstwa, ani nie mieli prawa zawierania związków małżeńskich z sąsiednimi ludami. […]

[Dlatego podstępem] młódź rzymska na dany znak rzuca się i porywa dziewica [sabińskie]. Przeważną część porwano na ślepo, jak komu która wpadła w ręce, ale kilka najurodziwszych, przeznaczonych dla najdostojniejszych senatorów, ludzie z gminu, wyznaczeni do tego, donosili im do mieszkań. […]

Na ostatki wszczęli wojnę Sabinowie, a była ona niezwykle uciążliwa. […] [Kiedy wojna doszła do punktu krytycznego] Sabinki, których porwanie wywołało tę wojnę, z rozpuszczonymi włosami i rozdartymi szatami odważyły się wpaść między latające pociski, gdyż nieszczęścia wzięły górę nad obawą niewieścią. Wypadły z boku i zaczęły rozdzielać nieprzyjacielskie szyki, rozdzielać pełnych gniewu walczących, błagając z jednej strony ojców, a z drugiej mężów, by teściowie i zięciowie nie plamili się krwią bratobójczą, by bratnim

“