Wyobraźnia 5, Egzaminy z Grafika

Pobierz Wyobraźnia 5 i więcej Egzaminy w PDF z Grafika tylko na Docsity!

farby olejne na płótnie 24,1 x 33 cm MoMA (Museum of Modern Art), Nowy Jork 1931 rok

Salvador Dalí, Trwałość pamięci

5 Wyobraźnia

Przyjrzyj się obrazowi, a następnie wykonaj polecenia.

1. Określ, co jest tematem dzieła. 2. Ustal, które elementy dzieła są realistyczne, a które – fantastyczne. 3. Określ, co przypomina – Twoim zdaniem – kształt znajdujący się w centrum obrazu. 4. Omów paletę barw zastosowaną przez malarza. 5. Salvador Dalí powiedział, że inspiracją do powstania tego obrazu był topniejący ser camembert [kamą ber ]. Jak oceniacie taki pomysł przedstawienia upływającego czasu? Jakie inne elementy codzienności kojarzą się Wam z przemijaniem? 6. Wskaż dowolne dzieło, które ukazuje potęgę wyobraźni, i uzasadnij swój wybór.

Temat:

Mierząc czas pamięci

Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Analiza obrazu Salvadora Dalego Trwałość pamięci :

• określenie tematu dzieła, (ćw. 1.)
• ustalenie, które elementy obrazu są fantastycz- ne, a które realistyczne, (ćw. 2.)
• omówienie kolorystyki, (ćw. 4.)
• interpretacja dzieła w kontekście idei artysty oraz własnych doświadczeń. (ćw. 5.)

3. Opisanie dzieła ukazującego potęgę wyobraźni. (ćw. 6.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• interpretuje dzieło sztuki (I.2.3)
• omawia elementy związane z estetyką obrazu (I.2.6)
• gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy po- trzebny do tworzenia wypowiedzi (III.1.2)
• zabiera głos w dyskusji (III.1.7)
• korzysta ze źródeł informacji (IV.1)
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i for- mułowania własnych opinii (IV.8)

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Zabawa w skojarzenia. Nauczy- ciel na środku tablicy zapisuje słowo pamięć. Uczniowie wymieniają swoje skojarzenia związane z tym wyrazem, a nauczyciel umieszcza wszyst- kie propozycje wokół głównego hasła. Następnie chętne osoby odczytują zapisy z tablicy zgodnie ze swoją oceną – od najbliższego do najdalszego skojarzenia.

Propozycja 2. – Metoda programowana z wyko- rzystaniem TIK. Uczniowie, pracując w grupach, wyszukują w internecie związki frazeologiczne z wyrażeniem czas oraz określają ich znaczenia. Osoby w poszczególnych grupach sprawdzają, z jakich stron mogłyby skorzystać podczas swojej pracy, i konsultują swoje propozycje z nauczy- cielem. Następnie ze wspólnie ustalonych źródeł wypisują po kilka przykładów związków frazeolo- gicznych wraz z ich znaczeniami. Zgromadzony materiał jest punktem wyjścia do dyskusji na temat symboliki czasu w kulturze.

Przykład zastosowania Multiteki :

• slajd Marc Chagall „Spacer”
• slajd Odilon Redon „Człowiek kaktus”

Kształcenie kulturowe

206

Twórca i jego dzieło

206

Strona tytułowa wydania Wydane w 1822 r. Ballady i romanse stanowiły przełom Ballad i romansów z 1898 r. w polskiej literaturze – były manifestem nowej , romantycznej postawy wobec rzeczywistości. W napisanym przez Mickiewicza cyklu świat nadprzyrodzony i realny przenikają się wzajemnie – duchy, zjawy są czymś oczywistym i powszechnym. Zmarli z zaświatów ingerują w życie ludzi i surowo karzą za każde przewinienie. Dla duchów wielką zbrodnią jest np. złamanie przysięgi wierności złożonej ukochanej osobie. Motyw ten podjął Mickiewicz w jednej ze swoich najbardziej znanych ballad, Świteziance. Jej bohaterką jest bogini tajemniczego jeziora Świteź, o którym krążyły liczne legendy wśród okolicznej ludności.

Adam Mickiewicz

Podczas pobytu w Kownie Adam Mickiewicz dzielił czas między pracę w powiatowej szkole, lekturę dzieł pisarzy romantycznych i życie towarzyskie. W wolnych chwilach często odwiedzał okoliczne dwory – poznawał przy okazji miejscowy folklor. Zasłyszane legendy i ludowe opowieści rozbudziły wyobraźnię poety i zainspirowały go do napisania cyklu Ballady i romanse. W utworach tych pojawiają się istniejące w rzeczywistości miejsca z okolic Kowna, jednak odrealnione i fantastycznie zmienione. Szczególnie często w cyklu ballad wymieniane jest jezioro Świteź. Znajdowało się ono w pobliżu majątku, którego właścicielem był przyjaciel poety Michał Wereszczaka, brat młodzieńczej miłości Adama, Maryli Wereszczakówny. Właśnie w tej posiadłości latem 1821 r. Mickiewicz napisał balladę Świtezianka.

1819 przeprowadzka do Kowna

1822 Ballady i romanse

wiosna 1825 przyjazd do Odessy

jesień 1825 podróż po Krymie

1826 Sonety krymskie

1829 wyjazd z Rosji

Temat:

Czym inspirował się

w swojej twórczości po-

eta epoki romantyzmu –

Adam Mickiewicz?

Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Zapoznanie się z informacjami biograficznymi o Adamie Mickiewiczu. ( Adam Mickiewicz )
3. Wskazanie momentu przełomowego dla romantycznej twórczości wieszcza. (oś czasu z komentarzem)
4. Określenie roli podróży w życiu i twórczości poety. ( Podróż na Krym )
5. Określenie roli podróży w życiu romantyków – w wymiarze dosłownym i przenośnym. ( Romantyczny podróżnik )
6. Omówienie wpływów kultury Wschodu na twórców romantycznych. ( Romantyczny podróżnik , ilustracja)
7. Zadanie pracy domowej.
8. Aktywne zakończenie.

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• określa w tekście problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji (I.1.7)
• rozumie literackie odwołania do postaw spo- łecznych, narodowych i religijnych (I.1.9)
• wykorzystuje w interpretacji elementy wiedzy o historii i kulturze (I.1.10)
• wykorzystuje w interpretacji konteksty: biogra- ficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy (I 1.11)
• wyszukuje w tekście potrzebne informacje (I.2.1)
• interpretuje dzieło sztuki (I.2.3)
• gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy po- trzebny do tworzenia wypowiedzi (III.1.2)
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i for- mułowania opinii (IV.8)

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Drama – scenka improwizowa- na. Nauczyciel dzieli uczniów na czteroosobowe grupy. Poszczególne zespoły wybierają jeden utwór Adama Mickiewicza i pokazują go za

Wyobraźnia

Zanim przeczytasz Czym charakteryzują się baśnie? Wymień najważniejsze cechy tego gatunku.

Adam Mickiewicz Świtezianka

Jakiż to chłopiec piękny i młody? Jaka to obok dziewica? Brzegami sinej Świtezi^1 wody Idą przy świetle księżyca.

Ona mu z kosza daje maliny, A on jej kwiatki do wianka; Pewnie kochankiem jest tej dziewczyny, Pewnie to jego kochanka.

Każdą noc prawie, o jednej porze, Pod tym się widzą modrzewiem, Młody jest strzelcem w tutejszym borze, Kto jest dziewczyna? – ja nie wiem.

Skąd przyszła? – darmo śledzić kto pragnie; Gdzie uszła? – nikt jej nie zbada. Jak mokry jaskier wschodzi na bagnie, Jak ognik nocny przepada.

«Powiedz mi, piękna, luba 2 dziewczyno, Na co nam te tajemnice. Jaką przybiegłaś do mnie drożyną? Gdzie dóm twój, gdzie są rodzice?

Minęło lato, zżółkniały liścia 3 I dżdżysta nadchodzi pora, Zawsze mam czekać twojego przyścia Na dzikich brzegach jeziora?

Zawszeż po kniejach jak sarna płocha, Jak upiór błądzisz w noc ciemną? Zostań się lepiej z tym, kto cię kocha, Zostań się, o luba! ze mną.

WYOBRAŹNIA LUDOWA

(^1) Świteź jezioro w rodzinnych stronach Mickiewicza (^2) luba dawniej: miła, ulubiona (^3) liścia dawniej: liście (^) John William Waterhouse [dżon łiliam ło ter- hałs], Wiatr kwiatów, 1902

LEKTURA OBOWIĄZKOWA

208

Temat:

Nastrojowa ballada i zdra-

dzona miłość – w jaki spo-

sób poeta głosi prawdy

ludowe?

Czas realizacji: 2 x 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie. ( Zanim przeczytasz )
2. Głośne odczytanie utworu, wyjaśnienie trud- nych słów.
3. Zapoznanie się z terminem ballada. ( Nowa wiadomość )
4. Określenie czasu i miejsca wydarzeń ballady Adama Mickiewicza. ( Po przeczytaniu , ćw. 1.)
5. Podanie wątków fantastycznych i realistycznych opisanej historii. ( Po przeczytaniu , ćw. 2.)
6. Charakterystyka narratora. ( Po przeczytaniu , ćw. 3., 4.)
7. Wskazanie punktu kulminacyjnego. ( Po prze czytaniu , ćw. 5.)
8. Charakterystyka bohaterów Świtezianki. ( Po przeczytaniu , ćw. 6.)
9. Omówienie problematyki moralnej poruszonej w tekście. ( Po przeczytaniu , ćw. 7, 8.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• wymienia cechy gatunkowe baśni i ballady (I.1.2)
• odwołuje się w interpretacji utworu do wartości moralnych (I.1.9)
• przygotowuje argumenty do wypowiedzi (III.1.3)
• zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, uzasadniając własne zdanie (III.1.7)
• dokonuje interpretacji głosowej czytanego utworu (III.2.4)
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i for- mułowania własnych opinii (IV.8)

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Podanie cech gatunkowych baśni. Uczniowie, pracując w grupach, wybierają znaną sobie baśń i na jej podstawie wymieniają cechy charakterystyczne tego gatunku. Po upływie wyznaczonego czasu zespoły przedstawiają zebra- ne informacje i wspólnie z nauczycielem formułu- ją definicję baśni.

WyobraźniaWyobraźnia

Chateczka moja stąd niedaleka Pośrodku gęstej leszczyny; Jest tam dostatkiem owoców, mleka, Jest tam dostatkiem źwierzyny.»

«Stój, stój – odpowie – hardy młokosie 4 , Pomnę, co ojciec rzekł stary: Słowicze wdzięki w mężczyzny głosie, A w sercu lisie zamiary.

Więcej się waszej obłudy boję, Niż w zmienne ufam zapały, Może bym prośby przyjęła twoje; Ale czy będziesz mnie stały 5 ?»

Chłopiec przyklęknął, chwycił w dłoń piasku 6 , Piekielne wzywał potęgi, Klął się przy świętym księżyca blasku, Lecz czy dochowa przysięgi?

«Dochowaj, strzelcze, to moja rada: Bo kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!»

To mówiąc dziewka więcej nie czeka, Wieniec włożyła na skronie I pożegnawszy strzelca z daleka, Na zwykłe uchodzi błonie^7.

Próżno się za nią strzelec pomyka 8 , Rączym wybiegom nie sprostał, Znikła jak lekki powiew wietrzyka, A on sam jeden pozostał.

Sam został, dziką powraca drogą, Ziemia uchyla się grząska. Cisza wokoło, tylko pod nogą Zwiędła szeleszcze gałązka.

Idzie nad wodą, błędny krok niesie, Błędnymi strzela oczyma; Wtem wiatr zaszumiał po gęstym lesie, Woda się burzy i wzdyma.

Burzy się, wzdyma, pękają tonie, O niesłychane zjawiska! Ponad srebrzyste Świtezi błonie Dziewicza piękność wytryska.

(^4) hardy młokos zuchwały młodzieniec (^5) czy będziesz mnie stały? dawniej: czy będziesz mi wierny? (^6) chwycił w dłoń piasku według prastarego zwyczaju przysięgi składano na bóstwa podziemne, biorąc garść ziemi do ręki (^7) błonie rozległa równina porośnięta trawą (^8) pomyka biegnie

Edward Wilkins Waite [edłort łilkins łejt], Nadchodzi jesień, 1896

209

Głośne odczytanie utworu

Propozycja 1. – Czytanie multisensoryczne. Nauczyciel przygotowuje kartki z zapisanymi fragmentami Świtezianki i rozdaje je wybranym uczniom, a następnie zaczyna głośną lekturę tek- stu. Kiedy dochodzi do fragmentów, które rozdał uczniom, odczytuje tylko trzy pierwsze wyrazy, a dalszy ciąg kontynuuje wskazany uczeń.

Omówienie problematyki moralnej

poruszonej w tekście

Propozycja 1. – Debata oksfordzka. Przed rozpoczęciem debaty wybrani zostają: Marszałek i Sekretarz, którzy będą czuwać nad porządkiem rozprawy, członkowie dwóch grup – oskarżycieli i obrońców strzelca, bohatera ballady Świtezianka , oraz publiczność. Następnie uczniowie, pracując w swoich grupach, opracowują argumenty na poparcie głoszonej przez siebie tezy. Po upływie czasu przeznaczonego na przygotowanie swoich mów zasiadają w ławkach naprzeciwko siebie. Za nimi zajmuje miejsca publiczność. W trakcie debaty reprezentanci danego stanowiska zabierają głos na przemian. Poszczególne argumenty mają na celu przekonać pozostałe osoby do słuszności danej racji. Po wystąpieniach głównych uczestni- ków debaty głos może zabrać publiczność. Każ- dorazowo zezwala na to Marszałek, a Sekretarz zapisuje imię i nazwisko ucznia, który zamierza wziąć udział w dyskusji. Po zabraniu głosu przez wszystkich zainteresowanych następuje głoso- wanie. Główni mówcy na chwilę opuszczają salę, a publiczność decyduje np. przez podniesienie ręki, które argumenty były bardziej przekonujące i kto lepiej bronił swojej tezy. Sekretarz liczy głosy, a uczestnicy debaty zostają poproszeni o powtórne wejście do sali. Na podstawie danych uzyskanych od Sekretarza Marszałek ogłasza wynik debaty.

WyobraźniaWyobraźnia

Zapomniał strzelec o swej dziewczynie, Przysięgą pogardził świętą, Na zgubę oślep bieży w głębinie, Nową zwabiony ponętą.

Bieży i patrzy, patrzy i bieży; Niesie go wodne przestworze, Już z dala suchych odbiegł wybrzeży, Na średnim igra jeziorze^12.

I już dłoń śnieżną w swej ciśnie dłoni, W pięknych licach topi oczy, Ustami usta różane goni, I skoczne okręgi toczy.

Wtem wietrzyk świsnął, obłoczek pryska, Co ją w łudzącym krył blasku, Poznaje strzelec dziewczynę z bliska: Ach, to dziewczyna spod lasku!

«A gdzie przysięga? gdzie moja rada? Wszak kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy!

Nie tobie igrać przez srebrne tonie Lub nurkiem pluskać w głąb jasną;

Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną.

A dusza przy tym świadomym^13 drzewie Niech lat doczeka tysiąca, Wiecznie piekielne cierpiąc żarzewie^14 , Nie ma czym zgasić gorąca.»

Słyszy to strzelec, błędny krok niesie, Błędnymi rzuca oczyma. A wicher szumi po gęstym lesie, Woda się burzy i wzdyma.

Burzy się, wzdyma i wre aż do dna, Kręconym nurtem pochwyca, Roztwiera paszczę otchłań podwodna, Ginie z młodzieńcem dziewica.

Woda się dotąd burzy i pieni, Dotąd przy świetle księżyca Snuje się para znikomych cieni: Jest to z młodzieńcem dziewica.

Ona po srebrnym pląsa jeziorze, On pod tym jęczy modrzewiem. Któż jest młodzieniec? – strzelcem był w borze. A kto dziewczyna? – ja nie wiem.

Nowa wiadomość Ballada – utwór poetycki łączący elementy liryki, epiki i dramatu. Zazwyczaj opowiada o niesamowitych wydarzeniach, które mogą budzić grozę. Obok realistycznych bohaterów w balladzie pojawiają się postaci fantastyczne. Ma ona zwykle budowę stroficzną, często występują w niej powtórzenia jakiegoś fragmentu.

Po przeczytaniu

1. Określ czas i miejsce zdarzeń opisanych w utworze. 2. Które elementy opowiadanej historii są fantastyczne, a które – realistyczne? 3. Ustal, jaką wiedzę o świecie przedstawionym ma narrator. Zapisz w zeszycie w jednej kolumnie to, co narrator wie, a w drugiej – to, czego nie wie. świat przedstawiony, s. 336

(^12) na średnim [...] jeziorze na środku jeziora (^13) świadome drzewo drzewo, które było świadkiem wydarzeń (^14) żarzewie żar

LEKTURA OBOWIĄZKOWA

211

Wyobraźnia

Zanim przeczytasz Narysuj w zeszycie uproszczoną mapę z zaznaczonymi miejscami, które odwiedził Mickiewicz podczas wyprawy na Krym. Skorzystaj z różnych źródeł.

Adam Mickiewicz Stepy akermańskie

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi, Omijam koralowe ostrowy^1 burzanu 2.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu 3 ; Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi; Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschodzi? To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu^4.

Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie, Których by nie dościgły źrenice sokoła; Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. W takiej ciszy! – tak ucho natężam ciekawie, Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła.

NATURA I WYOBRAŹNIA

(^1) ostrów zarośnięta wyspa (^2) burzan roślina stepowa przenoszona przez wiatr (^3) kurhan tu: wzniesienie, pagórek (^4) Akerman współcześnie Białogród nad Dniestrem, miasto na Krymie

4. Poszukaj w utworze fragmentów ilustrujących stosunek narratora do świata przedstawionego i sformułuj wniosek. narrator, s. 336 5. W którym momencie akcja osiąga punkt kulminacyjny? Zacytuj odpowiednie wersy. punkt kulminacyjny, s. 343 6. Na podstawie wiersza powiedz, kim jest tytułowa świtezianka. 7. Odszukaj w tekście fragment, w którym narrator zawarł naukę moralną. Włas- nymi słowami wyjaśnij jej sens. 8. Podzielcie się na grupy i opiszcie bohaterów Świtezianki. Część grup charakte- ryzuje strzelca i ocenia jego postępowanie, a pozostałe zespoły charakteryzu- ją dziewczynę i oceniają jej postępowanie. Na koniec przedyskutujcie w klasie wyniki Waszej pracy. 9. Wykonaj dowolną techniką komiks ukazujący historię kochliwego strzelca. 10. Napisz w zeszycie romantyczną historię inspirowaną balladą Mickiewicza i obrazem Johna Williama Waterhouse’a Pani z Shalott.

LEKTURA OBOWIĄZKOWA

212

Temat:

Samotność w podróży Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Narysowanie mapy miejsc, które odwiedził Adam Mickiewicz na Krymie. ( Zanim przeczytasz )
3. Głośne odczytanie przez nauczyciela utworu Adama Mickiewicza Stepy akermańskie , wyja- śnienie nieznanych terminów i określeń.
4. Zapoznanie się z definicją sonetu. ( Nowa wiadomość )
5. Określenie, kim jest podmiot liryczny utworu oraz jaki nastrój mu towarzyszy. ( Po przeczyta niu , ćw. 1., 6.)
6. Wyszczególnienie kolejnych elementów świata przedstawionego. ( Po przeczytaniu , ćw. 2., 3.)
7. Podanie argumentów, że Stepy akermańskie wy- rażają fascynację Orientem, i stworzenie opisu krajobrazu inspirowanego czytanym fragmen- tem oraz zebranymi informacjami. ( Po przeczy taniu , ćw. 8., 11.)
8. Określenie tematyki poszczególnych fragmen- tów sonetu. ( Po przeczytaniu , ćw. 4.)
9. Omówienie środków poetyckich zastosowanych w wierszu. ( Po przeczytaniu , ćw. 5., 9., 10.)
10. Interpretacja puenty w kontekście utworu i bio- grafii A. Mickiewicza. ( Po przeczytaniu , ćw. 7.)
11. Wyszukanie dzieł należących do cyklu sonetów A. Mickiewicza, samodzielna interpretacja i prezentacja wyników na forum klasy. ( Po przeczytaniu , ćw. 12.)
12. Aktywne zakończenie. ( Po przeczytaniu , ćw. 13.)

Przykład zastosowania Multiteki :

• pokaz slajdów Mickiewicz na Krymie

Wyobraźnia

Edgar Allan Poe [po] (1809–1849), amerykański pisarz. Tworzył romantyczne wiersze i opowiadania, w których ważną rolę odgrywały elementy fantasty- ki i horroru. Jest uważany za prekursora noweli kryminalnej. Wiele jego utworów zostało zekranizowanych.

Zanim przeczytasz Dlaczego – Twoim zdaniem – strach często jest określany jako wytwór wyobraźni?

Edgar Allan Poe Zagłada Domu Usherów (fragmenty)

Usher^1 [...] pewnego wieczora zawiadomił mnie [...] niespodziewanie o zgonie lady Madeline 2 , oświadczając zarazem, iż zamierza złożyć jej zwłoki (zanim odbędzie się pogrzeb) na jakieś dwa tygodnie w jednym z podziemi znajdujących się śród węgielnych posad zamczyska. [...] Na prośbę Ushera pomagałem mu przy tym żałobnym obrzędzie. Złożywszy zwłoki do trumny, zanieśliśmy je we dwójkę na miejsce spoczynku. Podziemie, w którym je umie- ściliśmy (nie otwierano go już od tak dawna, iż nasze pochodnie w stęchłym powietrzu zaledwo się jarzyły, nie pozwalając nam rozejrzeć się dokładniej), było małe, duszne i zu- pełnie pozbawione dopływu światła; położone zaś było ogromnie głęboko, bezpośrednio pod tą częścią skrzydła zamkowego, gdzie znajdował się mój pokój sypialny. [...] Mijał dzień za dniem nieprzepłakanego żalu, gdy w objawach rozstroju duchowego mojego przyjaciela zaszła widoczna zmiana. Zachowywał się inaczej niż zazwyczaj. Ponie- chał całkiem swych zajęć lub o nich zapominał. Błądził po komnatach bez celu, szybkim i nierównym krokiem. Jeszcze upiorniejsza stała się śmiertelna bladość jego oblicza, a pro- mieniste oczy przygasły. Przydarzająca się dawniej u niego chrypliwość głosu zanikła, zaś w brzmieniu słów znać było nieustające drżenie, jak gdyby ostatecznym wywołane przerażeniem. Zdawało mi się chwilami, iż stale podniecony jego umysł pasuje się z uci- skiem jakiejś tajemnicy i sili się na potrzebną odwagę, chcąc ją wypowiedzieć. Lecz kiedy indziej składałem znów wszystko na karb niepojętych majaczeń obłędu, gdyż widywałem go, jak z wyrazem najgłębszego skupienia wpatrywał się w próżnię, niby łowiąc uchem jakieś urojone dźwięki. [...] Zwłaszcza siódmej czy ósmej nocy po przeniesieniu lady Madeline do podziemia, udawszy się na spoczynek, doświadczyłem na sobie przemożnej ich potęgi. [...] Zdjęty dławiącym uczuciem niepojętej, lecz niezwalczonej grozy, odziałem się pospiesznie (gdyż czułem, iż nie uda mi się zasnąć tej nocy) i szybkim krokiem jąłem przechadzać się po komnacie, by wyrwać się z tego przykrego nastroju.

STRACH I WYOBRAŹNIA

(^1) Usher [aszer] przyjaciel narratora, ostatni potomek arystokratycznego rodu, właściciel okazałego zamku, w którym rozgrywa się akcja opowiadania (^2) lady Madeline [lejdi madlin] siostra bliźniaczka Ushera

214

Temat:

Tajemnice lochów wyobraźni Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie. ( Zanim przeczytasz )
2. Zapoznanie się z biogramem Edgara Allana Poego oraz z informacją na temat pierwszego detektywistycznego opowiadania. ( Cieka wostka )
3. Odczytanie fragmentu utworu Zagłada domu Usherów i wyjaśnienie trudnych słów.
4. Ustalenie, kto jest narratorem tekstu. ( Po prze czytaniu , ćw. 1.)
5. Opisanie relacji między bohaterami utworu. ( Po przeczytaniu , ćw. 2.)
6. Określenie czynników budujących nastrój grozy w przeczytanym fragmencie. ( Po przeczytaniu, ćw. 3. i 4.)
7. Wskazanie punktu kulminacyjnego opowiada- nia. ( Po przeczytaniu , ćw. 5.)
8. Analiza słownictwa zastosowanego w tekście. ( Po przeczytaniu , ćw. 7.)
9. Omówienie powiązania świata materialnego i duchowego w utworze. ( Po przeczytaniu , ćw. 8.)
10. Dyskusja na temat ekranizacji scen opowiada- nia. ( Po przeczytaniu , ćw. 9.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• wykorzystuje w interpretacji utworów lite- rackich odwołania do uniwersalnych wartości (I.1.9)
• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji (I.2.2)
• interpretuje obraz (I.2.3)
• odnajduje w tekście archaizmy i wskazuje ich współczesne odpowiedniki (II.2.1)
• gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy po- trzebny do tworzenia wypowiedzi (III.1.2)
• tworzy listę argumentów na potwierdzenie tezy (III.1.4)
• zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi (III.1.7)
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i for- mułowania opinii (IV.8)

Przykład zastosowania Multiteki :

• animacja Henry Fuseli „Koszmar nocny” z omówieniem romantycznego obrazu korespondującego z pytaniem „Zanim przeczytasz” oraz tematyką opowiadania E.A. Poego

WyobraźniaWyobraźnia

Zaledwo wszakże zdążyłem przejść się kilka razy, gdy lekkie stąpanie na przyleg- łych schodach zwróciło moją uwagę. Natychmiast poznałem po chodzie Ushera. Jakoż w chwilę później zastukał z cicha do moich drzwi i wszedł z lampą w ręku. Lice jego było jak zazwyczaj śmiertelnie blade – lecz w oczach widniała jakaś obłędna radość, a w całym zachowaniu znać było powściągane zapamiętanie się szałem. [...] Usiadł był zrazu zwrócony obliczem ku mnie, po czym stopniowo tak wykręcił krzesło, iż miał przed sobą podwoje komnaty; nie widziałem przeto całej jego twarzy, dostrzegłem wszakże, iż wargi jego drżały jak gdyby bezgłośnym szeptem. [...] Pochyliwszy się nad nim, słów jego straszliwej dorozumiałem się treści:

• Jakże tego nie słyszeć? Słyszę ci ja, słyszałem już od dawna. Słyszałem dawno – daw- no – dawno – przez tyle minut, tyle godzin, tyle dni! Słyszałem, lecz nie śmiałem – [...] nie miałem odwagi mówić. Myśmy ją żywcem pochowali w grobie! Czyż nie mówiłem, że mam przeczulone zmysły? A teraz powiadam ci, żem słyszał pierwsze jej lekkie po- ruszenia we wnętrzu trumny. Słyszałem je od wielu, wielu dni – lecz nie śmiałem – nie miałem odwagi mówić. [...] Nieprzytomny zerwał się z miejsca i z takim krzykiem jął wyrzucać słowa, jak gdyby wraz z nimi miał wyzionąć ducha:
• Szaleńcze! Ja ci powiadam, że ona stoi już przed drzwiami! I jak gdyby w nadludzkiej głosu jego mocy kryła się jakaś czarodziejska potęga – ogromne, starożytne podwoje, na które wskazywał, rozchyliły naraz z wolna swe ciężkie, hebanowe skrzydła. Otworzył je pęd wiatru – lecz za nimi istotnie stała smuk ła, otulona w całun postać lady Madeline Usher. Krew zbroczyła białe jej szaty, a na wynędzniałym ciele widniały wszędzie ślady przebolesnych wysiłków^3. Drżąc i słaniając się, stała przez

(^3) ślady przebolesnych wysiłków zadrapania i siniaki spowodowane próbami wydostania się z trumny

Arnold Böcklin [beklin], Krajobraz z ruinami zamku,

1847. Światło prze- dzierające się przez okna fragmentów okazałej niegdyś budowli, chmur- ne niebo i dzika przyroda nadają pejzażowi nastrój grozy

215

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Rozmowa kierowana. Nauczyciel zapisuje na tablicy pytania:

• Czego boją się ludzie?
• Jakie sytuacje, okoliczności wywołują w ludziach strach?
• Czy strach można nazwać wytworem wyobraźni? Odpowiedzi na pytania stają się punktem wyjścia do rozmowy na temat uczucia strachu.

Propozycja 2. – Ćwiczenie pisemne. Uczniowie zapisują w zeszycie krótką historię, która mogłaby być zilustrowana obrazem Arnolda Böcklina Kraj obraz z ruinami zamku. Następnie chętne osoby odczytują swoje prace na forum klasy.

Omówienie powiązania świata

materialnego i duchowego w utworze

Propozycja 1. – Formułowanie argumentów. Nauczyciel dzieli zespół klasowy na dwie grupy. Pierwsza z nich wypisuje z tekstu elementy świata materialnego pojawiające się w utworze, druga – elementy świata duchowego. Po upływie wyzna- czonego czasu osoby z obu zespołów odczytują swoje propozycje. Następnie, wspólnie z nauczy- cielem, wszyscy uczniowie rozmawiają na temat powiązania świata materialnego i duchowego w utworze Zagłada domu Usherów Edgara Allana Poego. Na zakończenie formułują argumenty na potwierdzenie tezy, że obydwa światy są w tekście połączone.

WyobraźniaWyobraźnia

Leopold Staff (1878–1957), poeta. Tworzył w okresie Młodej Polski (tj. na przeło- mie XIX i XX w.), dwudziestolecia międzywojennego i po 1945 r., dlatego jest nazywany poetą trzech pokoleń. Wywarł duży wpływ na polską literaturę XX w. Opublikował kilkanaście tomów wierszy, m.in. Sny o potędze i Uśmiechy godzin.

Zanim przeczytasz Wyjaśnij znaczenie związków frazeologicznych: pędzić jak na skrzydłach, dodać ko- muś skrzydeł, rozwinąć skrzydła, podciąć komuś skrzydła.

Leopold Staff

Prośba o skrzydła

Jest dziwny cudów kraj. Odcięty rzeką, Której nie przejdzie, kto latać nie umie, Śni pod niebiosów błękitną powieką, Jak oko, które myśl bożą rozumie.

Gdyśmy tonęli w marzenia zadumie, W cieniu ukryci w południe przed spieką, Przyszły nam o nim wieści w drzew poszumie, Szepcące jedno: „Daleko! daleko!”

Gdy noc zapadnie, chodźmy nad tę wodę I tam rozbijmy płócienne namioty, Gdzie wierzby wiatrom zastawiają sidła.

I wznosząc w dłoniach nasze serca młode, Do gwiazd, co płoną jak nasze tęsknoty, Módlmy się cicho na klęczkach – o skrzydła.

Po przeczytaniu

1. Wypisz z tekstu wszystkie fragmenty, które dotyczą dziwnego kraju cudów. Jak sobie to miejsce wyobrażasz? Czym ono jest według Ciebie? 2. Kto w wierszu prosi o skrzydła? W jakich okolicznościach? 3. Odszukaj w utworze personifikacje. Jaką funkcję pełnią w wierszu? perso- nifikacja, s. 341

NA SKRZYDŁACH WYOBRAŹNI

217

Temat:

Na skrzydłach wyobraźni Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie. ( Zanim przeczytasz )
2. Zapoznanie się z informacjami biograficznymi dotyczącymi Leopolda Staffa.
3. Głośne odczytanie utworu prośba o skrzydła. ( Po przeczytaniu , ćw. 7.)
4. Dyskusja na temat sztuki oraz procesu twór- czego.
5. Wyjaśnienie przenośnych sensów wiersza. ( Po przeczytaniu , ćw. 2., 4., 5.)
6. Określenie gatunku przeczytanego utworu. ( Po przeczytaniu , ćw. 6.)
7. Omówienie zastosowania personifikacji w tek- ście poetyckim. ( Po przeczytaniu , ćw. 3.)
8. Dyskusja o przesłaniu wiersza i jego uniwersal- nym znaczeniu. ( Po przeczytaniu , ćw. 8.)
9. Zredagowanie tekstu inspirowanego utworem prośba o skrzydła. ( Po przeczytaniu , ćw. 9.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• analizuje symbolikę wiersza (I.1.4)
• dyskutuje o problematyce tekstu (I.1.7)
• interpretuje dzieła sztuki (I.2.3)
• rozmawia o wartościach tekstów kultury (I.2.6)
• bierze udział w dyskusji (III.1.7)
• recytuje utwór poetycki (III.2.4)
• korzysta ze słownika frazeologicznego (IV.1)
• formułuje własną opinię (IV.8)

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Praca ze słownikiem. Prowadzący zajęcia rozdaje słowniki frazeologiczne i poleca, aby uczniowie odszukali wyjaśnienia związ- ków podanych w ćwiczeniu Zanim przeczytasz. Następnie pyta, co może oznaczać tytuł utworu Leopolda Staffa – uczestnicy zajęć zgłaszają kilka propozycji.

Zapoznanie się z informacjami

biograficznymi dotyczącymi Leopolda

Staffa

Propozycja 1. – Notatka o poecie. Na poprzed- nich zajęciach nauczyciel zadaje pracę domową dla chętnych – przygotowanie informacji doty- czących życia i twórczości Leopolda Staffa. Na bieżącej lekcji ochotnicy odczytują przygotowany

Wyobraźnia

Bolesław Leśmian (1877–1937), poeta, prozaik. Opublikował kilka tomów wierszy, m.in. Sad rozstajny, Łąkę, Napój cienisty, a także zbiory baśni Przy- gody Sindbada Żeglarza, Klechdy polskie. Był również tłumaczem opowiadań Edgara Allana Poego. W swoich wierszach wykreował oryginalny świat poetycki.

Zanim przeczytasz Dlaczego od wieków ludzie tak chętnie czytają baśnie? Odpowiedź uzasadnij.

Bolesław Leśmian Dusiołek

Szedł po świecie Bajdała, Co go wiosna zagrzała – Oprócz siebie – wiódł szkapę, oprócz szkapy – wołu, Tyleż tędy, co wszędy, szedł z nimi pospołu.

Zachciało się Bajdale Przespać upał w upale, Wypatrzył zezem ściółkę ze mchu popod lasem, Czy dogodna dla karku – spróbował obcasem.

Poległ cielska tobołem Między szkapą a wołem,

BAŚNIOWA WYOBRAŹNIA

4. Wyjaśnij przenośny sens sytuacji przedstawionych w utworze. Dlaczego rzeki nie przejdzie nikt, kto latać nie umie? W jakim celu „ja” liryczne wzywa: Gdy noc zapadnie, chodźmy nad tę wodę / I tam rozbijmy płócienne namioty? 5. Dokładnie przeczytaj ostatnią strofę. Wyjaśnij jej metaforyczny sens. 6. Do jakiego gatunku lirycznego należy wiersz Staffa? Które cechy utworu zde- cydowały o Twoim wyborze? 7. Przedstaw w klasie własną interpretację głosową wiersza Staffa. 8. Zastanówcie się w grupach nad przesłaniem utworu. Zajmijcie wobec tego przesłania stanowisko i je uzasadnijcie. 9. Napisz tekst zainspirowany wierszem Staffa. Nadaj mu dowolną formę, np. wpisu na blogu, e-maila, opowiadania.

218

Temat:

Co się może wydarzyć, gdy śpisz? Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Zapoznanie się z informacjami biograficznymi dotyczącymi Bolesława Leśmiana.
3. Głośne odczytanie wiersza Bolesława Leśmiana Dusiołek.
4. Streszczenie utworu Bolesława Leśmiana z za- znaczeniem momentu zawiązania akcji, punktu kulminacyjnego oraz puenty. ( Po przeczytaniu , ćw. 1.)
5. Określenie gatunku czytanego dzieła z przywo- łaniem analogicznych utworów. ( Po przeczyta niu , ćw. 2.)
6. Uzupełnienie tabeli dotyczącej świata przedsta- wionego. ( Po przeczytaniu , ćw. 3.)
7. Charakterystyka narratora. ( Po przeczytaniu , ćw. 4.)
8. Określenie nastroju wiersza. ( Po przeczytaniu , ćw. 5.)
9. Podanie informacji na temat bohaterów wiersza na podstawie ich imion. ( Po przeczytaniu , ćw. 6., 7.)
10. Omówienie przenośnego sensu elementów wiersza. ( Po przeczytaniu , ćw. 8.)
11. Interpretacja głównej myśli utworu. ( Po prze czytaniu , ćw. 9., 10.)
12. Konkurs na inscenizację. ( Po przeczytaniu , ćw. 11.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• określa gatunek literacki przeczytanego utworu i wymienia jego podstawowe cechy (I.1.2)

materiał. Następnie wszyscy redagują w zeszycie krótką notatkę Leopolda Staff – poeta trzech epok.

Dyskusja na temat sztuki oraz procesu

twórczego

Propozycja 1. – Rozmowa kierowana. Nauczyciel inicjuje rozmowę pytaniami:

• Jakie wrażenia i skojarzenia wywołuje wiersz Leopolda Staffa?
• Jaką rolę w procesie twórczym odgrywa wyobraź nia twórcy?
• Czym – według Was – różni się sztuka od rzemiosła?

Wyobraźnia

Po przeczytaniu

1. W kilku zdaniach streść historię przedstawioną w Dusiołku. Wskaż: zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, puentę. punkt kulminacyjny, puenta, s. 343 2. Ustal, do którego gatunku literackiego należy wiersz Leśmiana. Przypomnij sobie inne utwory pisane wierszem i opowiadające jakąś historię. 3. Sporządź w zeszycie tabelę i uzupełnij ją według wzoru. Elementy świata przedstawionego Odpowiednie cytaty Czas akcji wiosna „Co go wiosna zagrzała” Miejsce akcji Bohater Postać fantastyczna Zwierzęta 4. Kim jest – według Ciebie – narrator i w jaki sposób myśli o świecie? Przeanalizuj język utworu oraz przedstawione sytuacje i obrazy. narrator, s. 336 5. Określ nastrój wiersza. Powiedz, w którym momencie się on zmienia i dlaczego. 6. Jakie informacje o Bajdale i Dusiołku można wyczytać z imion obu postaci? (Wskazówka: sprawdź znaczenie rzeczowników pospolitych, od których utwo- rzono te nazwy). neologizm, s. 341 7. Zacytuj wersy mówiące o wyglądzie Dusiołka. Kogo przypomina Ci ta postać? 8. Co może symbolizować w utworze Leśmiana Dusiołek? symbol, s. 342 9. Przeczytaj uważnie ostatnią strofę. Skąd – według Bajdały – wzięło się na świe- cie zło? 10. Wytłumacz, jak rozumiesz puentę wiersza. 11. Przygotujcie w grupach krótkie przedstawienia na podstawie Dusiołka. W tym celu:

• podzielcie się na grupy;
• stwórzcie scenografię i kostiumy;
• wyznaczcie osoby, które odegrają role narratora, Bajdały, Dusiołka, szkapy i wołu;
• zastanówcie się, jak oddać za pomocą głosu zmieniający się nastrój;
• zorganizujcie w klasie konkurs na najlepszą inscenizację.

James John Hill [dzejms dżon hil], Zaniedbujący swoje obowiązki pasterz owiec i jego pies, 1851

220

Przykład zastosowania Multiteki :

• zasób audio i interaktywna analiza tekstu Bolesław Leśmian „* [Wyszło z boru...]”**

WyobraźniaWyobraźnia

Katarzyna Majgier (ur. 1973), pisarka. Jest autorką książek dla dzieci i młodzieży. Zajmuje się także tworzeniem i redagowaniem portali interneto- wych. Powieść Marzycielki jest drugą, po Trzynastce na karku, książ- ką z cyklu Dzienniki Ani Szuch.

Zanim przeczytasz Powiedz, jak – Twoim zdaniem – funkcjonowałby człowiek całkowicie pozbawiony wyobraźni. Opisz jego życie.

Katarzyna Majgier

Marzycielki (fragmenty)

Kompletnie mi się to wszystko nie podoba. To, że mama weszła do domu i tak po prostu oświadczyła:

• Znalazłam idealne mieszkanie. Przeprowadzamy się! I to, że zamiast przygotować obiad i zająć się domem oraz nami, tak jak robiła przez całe lata, kazała nam od razu wsiadać do samochodu, bo koniecznie musi nam to mieszkanie pokazać. Nie podoba mi się także to, że po przeszło godzinie jazdy mama zatrzymała samochód w jakimś beznadziejnym miejscu i powiedziała radośnie:
• To tutaj!

Wyglądam przez okno i wszędzie wokół widzę bloki. Szare, bure i nieciekawe pod każ- dym względem. Pomiędzy blokami ciągną się równie szare i bure chodniki. Wszystko jest szare i bure, nawet w słoneczny, letni dzień. [...]

• Mnie się tu podoba! – mówi radośnie Liliana. – Kasi też się podoba. Tym mnie dobija. Uświadamia mi, że nie przyjechałyśmy tu we trójkę, jak wydawało się mnie i wszystkim normalnym ludziom, którzy widzą nas z okien, ale we czwórkę. Mama, ja, Liliana i Kaśka. Zastanawiacie się, kim jest Kaśka? No cóż... zaspokoję waszą ciekawość, choć nie ukry- wam, że będzie to trudne. Wstyd się przyznać do takich rzeczy, jeśli dotyczą własnej rodzi- ny, ale skoro Liliana postanowiła przywlec Kaśkę nawet do tego obmierzłego blokowiska, nie ma sensu jej ukrywać, bo i tak wylezie przy najbliższej okazji.

Kaśka to przyjaciółka mojej siostry. Wymyślona przyjaciółka.

ŻYĆ W ŚWIECIE WYOBRAŹNI

221

Temat:

Przyjaciel z wyobraźni Czas realizacji: 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Rozmowa na temat roli wymyślonego przyja- ciela. ( Ciekawostka , obraz Salvadora Dalego)
3. Zapoznanie się z biogramem Katarzyny Majgier.
4. Głośne odczytanie fragmentu utworu Katarzy- ny Majgier marzycielki.
5. Krótkie przedstawienie problematyki utworu.
6. Określenie reakcji narratorki na przeprowadzkę. ( Po przeczytaniu , ćw. 2.)
7. Charakterystyka Liliany w kontekście opinii innych. ( Po przeczytaniu , ćw. 3.)
8. Opisanie relacji między siostrami. ( Po przeczy taniu , ćw. 4., 5.)
9. Omówienie roli Kasi w życiu Liliany oraz głów- nej bohaterki. ( Po przeczytaniu , ćw. 6., 7., 8.)
10. Wyszukanie wyrażeń potocznych oraz zastąpie- nie ich odpowiednikami z języka literackiego. ( Po przeczytaniu , ćw. 9.)
11. Zadanie pracy domowej. ( Po przeczytaniu , ćw. 10.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• rozmawia o relacjach w rodzinie opisanej w przeczytanym fragmencie (I.1.7)
• odczytuje w utworze odwołania do wartości uniwersalnych związanych z postawami społecz- nymi (I.1.9)
• porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w tekście (I.2.2)
• interpretuje obraz (I.2.3)
• dostrzega zróżnicowanie słownictwa (II.2.1)
• rozpoznaje styl potoczny i literacki (II.2.7)
• wyciąga wnioski (III.1.6)
• streszcza przeczytany tekst (III.2.2)

Strategie do wyboru

Aktywne wprowadzenie

Propozycja 1. – Burza mózgów. Nauczyciel podaje kwestie do rozstrzygnięcia metodą burzy mózgów:

• Czym jest wyobraźnia?
• W jakich sytuacjach ludzie uruchamiają wyobraźnię?
• Jak wyglądałoby życie bez wyobraźni? Uczniowie odpowiadają na pytania, a następnie redagują notatkę na temat, jak wyglądałoby życie człowieka, który byłby pozbawiony wyobraźni.

WyobraźniaWyobraźnia

Załamać się można z tą Lilianą. Ma prawdziwe problemy, a martwi się o nieistniejącą Kaśkę.

• Nie będzie jej tu łatwo – tłumaczy mi Liliana. – Ona jest dzieckiem natury. No i te jej zielone włosy...
• Jakie zielone włosy? – Nie rozumiem.
• Kasi. Przecież wiesz, że pofarbowała je na zielono, jeszcze na wiosnę. No cóż, jakoś umknęło to mojej uwadze. Nie zauważyłam, że nieistniejąca osoba zmie- niła kolor włosów.
• Została punkiem 2 ?! – parskam śmiechem.
• Przyszła wiosna, wszystko tak się zieleniło. Ona też się chciała zazielenić i pofarbo- wała sobie włosy... – wyjaśnia Liliana. – Z czego się tak śmiejesz?
• Wiesz co, Liliana? – udaje mi się wreszcie wykrztusić. – Ta twoja Kaśka ma szczęście pod jednym względem.
• Pod jakim? – pyta z zainteresowaniem.
• Pod tym, że nie istnieje.

Po przeczytaniu

1. Odszukaj fragmenty tekstu, które wskazują na to, gdzie rozgrywają się kolejne wydarzenia. 2. Opisz własnymi słowami, jak przeprowadzkę do nowego domu ocenia narra- torka tekstu. 3. Powiedz, dlaczego Liliana uchodziła w rodzinnym mieście za osobę, na którą trzeba brać poprawkę. 4. W rozmowie sióstr o zielonych włosach Kasi wskaż słowa i sformułowania, któ- re ujawniają stosunek narratorki do Liliany. 5. Scharakteryzuj relację łączącą obie siostry. Powiedz, czy dziewczyny mają do siebie zaufanie. 6. Jak główna bohaterka traktuje przyjaźń Liliany z Kasią? Co bardziej ją niepokoi – reakcja otoczenia czy zdrowie psychiczne siostry? 7. Kim dla siostry bohaterki jest – Twoim zdaniem – Kasia? Dlaczego prawie 13-letnia dziewczyna rozmawia z przyjaciółką wymyśloną w dzieciństwie? 8. Jak rozumiesz ostatnią wypowiedź bohaterki na temat Kasi? 9. Odszukaj w tekście Katarzyny Majgier wyrazy potoczne. Jaką funkcję pełnią one w opowieści? 10. Wyobraź sobie, że masz wymyślonego przyjaciela. Napisz charakterystykę tej postaci. Twoja praca powinna liczyć 150–200 słów.

(^2) punk [pank] przedstawiciel zapoczątkowanego w latach 70. XX w. ruchu młodzieżowego, którego uczestnicy odrzucali wszystko, co ich zdaniem ograniczało wolność i niezależność człowie- ka, a także szokowali niekonwencjonalnymi ubiorami i fryzurami

Ciekawostka Zabawa z wymyślonym przyjacielem jest na tyle częstym zjawiskiem u dzieci, że stała się tematem badań naukowych. Większość psychologów uważa, iż jest to oznaka rozwoju społeczno-emocjonalnego, a także przejaw kształtującej się, coraz bardziej złożonej pa- mięci i kreatywnego myślenia.

223

224

Szkoła mówienia i pisania

Przydatne słownictwo Wstęp – używamy słownictwa, które służy wprowadzaniu tezy: sądzę, że..., uważam, że..., według mnie..., w pełni zgadzam się z..., moim zdaniem..., jestem przekonana, że..., z całą pewnością..., w moim przekonaniu..., niewątpliwie..., bez wątpienia... Rozwinięcie – używamy słownictwa, które służy przedstawianiu kolejnych argumentów: przede wszystkim..., w pierwszej kolejności..., warto zastanowić się nad..., po pierwsze..., po drugie..., po trzecie..., kolejną kwestią jest..., z jednej strony..., z drugiej strony..., poza tym..., ponadto..., oprócz tego..., jednakże..., natomiast..., kolejnym ważnym problemem jest to, że..., drugim dowodem może być..., na koniec... Zakończenie – używamy słownictwa podsumowującego: z moich rozważań wynika, że..., jak wynika z przedstawionych argumentów..., podsumowując..., na zakończenie mogę stwierdzić, że...

Rozprawka

Jest to forma wypowiedzi pisemnej służąca analizie i wyjaśnieniu jakiegoś zagadnienia albo ocenie ważnego problemu (moralnego, filozoficznego, społecznego itp.). Charakterystycznym elementem rozprawki jest teza albo hipoteza. Tezę należy udowodnić odpowiednimi argumentami. Hipotezę trzeba potwierdzić lub podważyć za pomocą argumentów bądź kontrargumentów. Argumenty i kontr- argumenty powinny być zilustrowane przykładami.

BUDOWA ROZPRAWKI Schemat 1: wstęp – teza, czyli stwierdzenie, z którym w pełni się zgadzamy i które będziemy udowadniać; rozwinięcie – w którym przedstawiamy argumenty i przykłady na poparcie naszej tezy; zakończenie – w którym podsumowujemy nasze rozważania, zawieramy puentę lub określamy traf- ność naszych argumentów. Schemat 2: wstęp – hipoteza, czyli stwierdzenie, które budzi nasze wątpliwości lub ma formę pytania; rozwinięcie – w którym najpierw gromadzimy wszystkie argumenty i przykłady przemawiające za po- stawioną hipotezą, a następnie analizujemy kontrargumenty oraz przykłady podważające tę hipotezę; podsumowanie (zakończenie) – w którym rozstrzygamy nasze wątpliwości oraz stawiamy tezę wyni- kającą z wcześniejszych rozważań. Schemat 3: wstęp – hipoteza (tak jak w schemacie 2.); rozwinięcie – w którym podajemy po jednym argumencie i kontrargumencie dotyczącym poszcze- gólnych kwestii zasygnalizowanych w hipotezie (wraz z odpowiednimi przykładami), po czym prze- chodzimy do kolejnych argumentów i kontrargumentów oraz przykładów itd.; zakończenie (tak jak w schemacie 2.).

Temat:

O umiejętnym przekony- waniu, zachęcaniu i perswadowaniu Czas realizacji: 2 x 45 min

Plan działania

1. Aktywne wprowadzenie.
2. Zapoznanie się z definicją rozprawki. ( Rozprawka )
3. Omówienie budowy rozprawki. ( Budowa roz prawki, Przydatne słownictwo, Wskazówki )
4. Omówienie przykładowej rozprawki. ( Czy inny znaczy gorszy? )
5. Wskazanie problemów, które mogłyby być tematami rozprawki. (ćw. 1.)
6. Dopisanie wstępu i zakończenia rozprawki. (ćw. 2.)
7. Rozwijanie umiejętności skutecznego argumen- towania. (ćw. 3., 4.)
8. Zebranie argumentów i kontrargumentów do podanej tezy. (ćw. 5.)
9. Przeredagowanie rozprawki przy zastosowa- niu wyrażeń nadających spójność wypowiedzi. (ćw. 6.)
10. Sformułowanie problemu do analizy za pomocą rozprawki oraz stworzenie jej planu. (ćw. 7.)
11. Zadanie pracy domowej. (ćw. 8.)

Co chcemy osiągnąć?

Uczeń:

• wypowiada się zgodnie z zasadami grzeczności językowej (II.3.1)
• używa słownictwa typowego dla wypowiedzi argumentacyjnej (III.1.1)
• gromadzi i porządkuje materiały niezbędne do tworzenia wypowiedzi (III.1.2)
• tworzy plan rozprawki (III.1.2)
• przestrzega zasad kompozycyjnych oraz spójności językowej podczas pisania rozprawki (III.1.3)
• dzieli tekst na funkcjonalne akapity (III.1.3)
• stosuje zasady tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów do stworzenia rozprawki (III.1.4)
• odróżnia przykłady od argumentów (III.1.5)
• aktywnie uczestniczy w dyskusji oraz uzasadnia swoje zdanie (III.1.6)
• modyfikuje teksty podane w ćwiczeniach (III.2.2)
• rozwija umiejętność krytycznego myślenia i for- mułowania opinii (IV.8.)