Kult ciała, Publikacje z Sztuka

Pobierz Kult ciała i więcej Publikacje w PDF z Sztuka tylko na Docsity!

Kult ciała - rzeźba w sztuce starożytnej Grecji

Kult ciała – rzeźba okresu klasycznego w sztuce Starożytnej Grecji

Ważne daty

Okres wczesnoklasyczny: 480 rok p.n.e. – 445 rok p.n.e.

Okres klasyczny: 445 rok p.n.e. – 404 rok p.n.e.

Okres późnoklasyczny: 404 rok p.n.e. – 323 rok p.n.e.

Źródło: Piotr Birecki, cc0.

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

Źródło: online skills, cc0.

Kult ciała – rzeźba okresu klasycznego w sztuce

starożytnej Grecji

7. rozróżnia podstawowe motywy ikonograficzne;

III. Zapoznawanie z dorobkiem najwybitniejszych twórców dzieł architektury i sztuk plastycznych. Uczeń:

4. łączy wybrane dzieła z ich autorami na podstawie charakterystycznych środków formalnych;
5. na podstawie przedłożonych do analizy przykładów dzieł formułuje ogólne cechy twórczości następujących twórców: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Gioo, Jan van Eyck, Hieronim Bosch, Masaccio, Sandro Bocelli, Leonardo da Vinci, Michał Anioł, Andrea Mantegna, Piero della Francesca, Rafael San, Giorgione, Tycjan, Jacopo Tintoreo, Pieter Bruegel Starszy, Albrecht Dürer, Hans Holbein Młodszy, Donatello, Filippo Brunelleschi, Andrea Palladio, El Greco, Caravaggio, Gianlorenzo Bernini, Francesco Borromini, Diego Velázquez, Bartolomé Esteban Murillo, Georges de la Tour, Nicolas Poussin, Claude Lorrain, Peter Rubens, Anton van Dyck, Frans Hals, Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Del, Antoine Waeau, Jacques Louis David, Jean Auguste Dominique Ingres, Antonio Canova, Berthel Thorvaldsen, Francisco Goya, Eugène Delacroix, Caspar David Friedrich, William Turner, John Constable, Gustave Courbet, Jean François Millet, Eduard Manet, Claude Monet, Edgar Degas, August Renoir, Georges Seurat, Vincent van Gogh, Paul Gauguin, Paul Cézanne, Henri de Toulouse-Lautrec, August Rodin, Gustaw Klimt, Alfons Mucha, Antonio Gaudí, Edward Munch, Henri Masse, Pablo Picasso, Umberto Boccioni, Wasyl Kandinsky, Piet Mondrian, Kazimierz Malewicz, Marcel Duchamp, Giorgio de Chirico, Salvador Dalí, René Magrie, Marc Chagall, Amadeo Modigliani, Jackson Pollock, Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Claes Oldenburg, Francis Bacon, Yves Klein, Niki de Saint Phalle, Christo, Duane Hanson, Victor Vasarelly, Alberto Giacome, Constann Brançusi, Henry Moore, Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, oraz artystów polskich i działających w Polsce (m.in. takich jak: Wit Stwosz, Bartłomiej Berrecci, Tylman z Gameren, Dominik Merlini, Bernardo Beloo, Marceli Bacciarelli, Piotr Aigner, Piotr Michałowski, Artur Groger, Henryk Rodakowski, Jan Matejko, Józef Chełmoński, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Józef Brandt, Olga Boznańska, Józef Pankiewicz, Władysław Podkowiński, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Henryk Siemiradzki, Xawery Dunikowski, Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Witold Wojtkiewicz, Witkacy, Leon Chwistek i inni przedstawiciele grupy formistów, przedstawiciele grupy Rytm, kapistów i grupy „a.r.”, Tadeusz Makowski, Andrzej Wróblewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Alina Szapocznikow, Władysław Hasior, Roman Opałka, Magdalena Abakanowicz);

IV. Kształcenie w zakresie rozumienia i stosowania terminów i pojęć związanych z dziełami sztuki, ich strukturą i formą, tematyką oraz techniką wykonania. Uczeń:

2. zna terminologię związaną z opisem formy i treści dzieła malarskiego, rzeźbiarskiego i graficznego, w tym m.in. nazwy formuł ikonograficznych, słownictwo niezbędne do opisu

kompozycji, kolorystyki, relacji przestrzennych i faktury dzieła;

4. rozróżnia techniki sztuk plastycznych, jak:

c) w rzeźbie: chryzelefantyna, rzeźba w drewnie, kamieniu, złocie, odlew w gipsie, odlew w brązie,

6. właściwie stosuje terminy dotyczące opisu treści i formy dzieł sztuk plastycznych;

V. Zapoznanie ze zbiorami najważniejszych muzeów i kolekcji dzieł sztuki na świecie i w Polsce, a także z funkcją mecenatu artystycznego oraz jego wpływem na kształt dzieła sztuki. Uczeń:

3. łączy dzieło z muzeum lub miejscem (kościoły, pałace, galerie), w którym się ono znajduje.

Nauczysz się

omawiać dziedziny rzeźby greckiej okresu klasycznego;

rozpoznawać cechy stylowe rzeźby klasycznej;

rozumieć znaczenie i symbolikę rzeźby klasycznej.

Styl archaiczny, klasyczny i hellenistyczny

Do analizy dziejów i formy artystycznej rzeźby greckiej okresu klasycznego potrzebny jest odpowiedni aparat badawczy oparty na specjalistycznej terminologii oraz podstawowej wiedzy z historiografii sztuki oraz znajomości cech stylowych charakterystycznych dla danej epoki.

Sztuka Grecji sięga korzeniami kultury mykeńskiej, która wzorowała się na kulturze Krety. Po jej upadku spowodowanym najazdem Dorów nastąpił tzw. okres ciemny, który jest bardzo mało rozpoznany pod względem archeologicznym. Po wiekach ciemnych nastąpił okres wczesnej sztuki archaicznej, który trwał do VIII wieku, kiedy to odrodziła się kultura i sztuka. W VII wieku rozwija się sztuka określana mianem dojrzałej sztuki archaicznej a po niej okresem późnej sztuki archaicznej

Rzeźby z frontonów świątyni Ateny Afai na Eginie, VI-V w. p.n.e., Gliptoteka monachisjka, Monachium, Niemcy, Wikipedia, CC BY-SA 3.

Po wypędzeniu Persów z półwyspu peloponeskiego rozpoczął się około 480 roku okres wczesnoklasyczny, w którym powstały dekoracje rzeźbiarskie świątyni Zeusa w Olimpii,

"Atena Warwakion", ok, 200-250 r., rzymska kopia "Ateny Partenos" z 438 r. p.n.e., Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach, Mark Cartwright, CC BY 3.

Oryginalna rzeźba Ateny nie zachowała się. W czasach chrześcijańskich wywieziono ją do Konstantynopola, gdzie w nieznanym czasie została rozebrana. Dzieło znamy z opisów oraz z niewielkiej kopii – figurki, którą nazywa się Ateną Varvakeion (Ateną Warwakion). Nie był to jednak jedyny wizerunek Ateny na Akropolu. Wzgórze zdobiły wizerunki Ateny Lemnia, Ateny Promachos oraz Ateny Nike Apteros, popularnie zwanej Nike zawiązującą (albo rozwiązującą) sandał. Rzeźba powstała około 410 roku, prawdopodobnie w warsztacie Kallimachosa. Rzeźba powstała w stylu tzw. mokrych szat, podobnie jak figury przedstawiające Mojry z przyczółka Partenonu.

Źródło: online skills.

Zeus z Artemizjon

Źródło: online skills, cc0.

Kanon i moduł w rzeźbie

Poliklet z Argos to artysta, który najbardziej znany jest z wprowadzenia postawy kontrapostu i kanonu proporcji ludzkiego ciała, według którego Wysokość postaci człowieka ma 8 modułów, w tym jeden moduł stanowi wysokość głowy jako 1/8 całego ciała. Według dalszych wyliczeń rzeźbiarza stopa powinna być równa 1/6 ciała, a dłoń 1/10. Najbardziej znaną rzeźbą Polikleta jestDoryforos, czyli przedstawienie zawodnika niosącego włócznię. W tym posągu, obok kanonu, artysta wprowadził po raz pierwszy zasadę kontrapostu.Artysta

wyrzeźbił jego postać tak, aby jej ciężar opierał się na prawej nodze, odciążając i zginając lewą. W postać można więc wrysować literę „S”. Kanon Polikleta obowiązywał do czasów Lizypa , który wprowadził nowe zasady. Ten kanon najlepiej ilustruje rzeźba atlety „Apoksyomenosa”. U Lizypa modułem była wysokość głowy, która równa jest dziewiątej części wysokości tej postaci (1/9), co nadaje rzeźbie większą smukłość. Do tego Lizyp mocniej akcentował kontrapost, uwypuklając obciążone i odciążone mięśnie (jak w rzeźbie przedstawiającejOdpoczywającego Heraklesa). Zarówno Poliklet jak i Lizyp odeszli od kanonu Myrona, który rzeźbił postacie bardziej krępe (moduł 1/6,5 wysokości głowy)

Poliklet, Niosący włócznię, czyli „Doryforos”, jeden z najlepszych przykładów Kanonu Polikleta, warosu.org, CC BY 3.

Źródło: online-skills.

Skandal wywołałaAfrodyta z Knidos, również dzieło Praksytelesa. Twórca został oskarżony o świętokradztwo. Nie dość, że pozowała mu kobieta o imieniu Fryne, to wyrzeźbił ją zbyt realistycznie chcąc aby bogini wcieliła się w śmiertelne ciało człowieka.

„Afrodyta z Knidos”, rzymska kopia z IV wieku naszej ery, Gliptoteka monachijska, Monachium, Niemcy, Wikipedia,

Konkurentem Praksytelesa był Skopas, który interesował się pokazywaniem emocji, ruchu i patosu postaci. Potrafił oddać ekstazę, cierpienie a nawet tęsknotę. W portrecie Meleagra oddał tragizm ludzkiego losu.

Źródło: online-skills.

Skopas, „Szalejąca Menada”, rzymska kopia, Albernum, Drezno, Niemcy, museum.classics.cam.ac.uk, CC BY 3.

Lizyp, „Apoksymenos”, rzeźba zawodnika oczyszczającego ciało z oliwy i piasku, Muzea Watykańskie, Watykan, Wikimedia, domena publiczna

Źródło: online-skills.

Większość artystów greckich wykonywała swe dzieła techniką wosku traconego. Oznaczało to, że wykonywali oni tylko jedną rzeźbę. Z przekazów wiadomo, że Myron, Fidiasz, Poliklet wykonali po kilkanaście dzieł odlanych właśnie w brązie. Po wielu rzeźbach, np. w Delfach i w Atenach pozostały tylko cokoły i ślady mocowania stóp. Przykładami sąAuriga, czyli woźnica Delficki iZeus (albo Posejdon) z Artemizjonu (to nazwa przylądka, w pobliżu którego znaleziono rzeźbę). Rzeźba przedstawia nagiego, brodatego mężczyznę/boga

Ćwiczenie 3

Proszę przeczytać opisy rzeźb i przyporządkować odpowiednie tytuły:

Kobieta, w szacie przylegającej do ciała, w szale wywołanym tańcem lub pod wpływem silnych emocji związanych z utratą dzieci (wtedy mamy do czynienia z Menadą). Ciało gwałtownie wygięte do tyłu a głowa odchylona w bok., Kobieta uosabiająca boginię miłości, przesłaniająca swoją nagość dłonią, co spowodowało, ze rzeźbę nazywano Venus pudica, czyli Wenus wstydliwą. Modelem była Fryne, kochanka Praksytelesa, Kobieta w szacie ściśle przylegającej do ciała, zawiązanej na lewym ramieniu, lekko pochylona w prawo. Płaskorzeźba

„Bachantka podczas bachanaliów”

„Afrodyta z Knidos”

„Nike zawiązująca sandał”

Ćwiczenie 4

Uzupełnij poniższy tekst odpowiednimi wyrazami.

................ z Argos, który wyrzeźbił około 450 r. p.n.e. słynną już w świecie antycznym rzeźbę Doryforosa, został uznany za twórcę ............, który zawierał dokładne reguły, jak wykonać rzeźbę tak, by była piękna i harmonijna, stosując odpowiednie proporcje dla różnych części ciała. Podstawową jednostką pomiaru tej proporcji była dla rzeźbiarzy greckich ............. Ciało uznawano za proporcjonalne, gdy wysokość głowy pomnożona 8 razy stanowiła wysokość całej rzeźby. Artysta zastosował również zasadę ......................, która polegała na tym, że cały ciężar ciała spoczywał na jednej z nóg. Swoje przemyślenia na temat proporcji ludzkich zawarł w dziele Kanon.

Polecenie 1

Poniżej znajdują się trzy rzeźby, w tym dwie metopy. Dokonaj wyboru, które dzieło należy do stylu klasycznego i uzasadnij (używając określeń styl archaiczny, klasyczny, hellenistyczny) dlaczego wybrałeś daną rzeźbę.

Ćwiczenie 5

HS-025-Z Źródło: UMK, licencja: CC0.

HS-025-FOTO Fryz z głowami Meduz, Świątynia Apollina w Didim, hps://commons.wikimedia.org, CC by 3.

rzeźba Ateny‐Dziewicy, wykonana techniką chryzelefantyny przez Fidiasza w latach 447‐438 p.n.e. Jedna z największych rzeźb starożytnej Grecji, o wysokości około 12 metrów. Rzeźba symbolizująca obecność bogini wśród ludu ateńskiego ustawiona wewnątrz Partenonu. Odziana w peplos, egidę i hełm, z figurką Nike w prawej dłoni oraz z włócznią i tarcza przy lewym boku. Utracona w czasach chrześcijańskich po wywiezieniu do Konstantynopola.

Centauromachia

Walka pomiędzy centaurami a Lapitami na weselu króla Perjitoosa i Hippodamei. Lapici bronili kobiet, które centaury próbowały porwać.

Chryzelefantyna

(od greckich słów: chrysós/złoto i elephántinos/z kości słoniowej) – technika rzeźbiarska polegająca na wykorzystaniu złota i kości słoniowej do wykonania okładziny rzeźby monumentalnej zbudowanej z drewnianego szkieletu. Na tym szkielecie montowano płyty z tych dwóch szlachetnych materiałów tworząc powłokę postaci.

Gigantomachia

Walka Gigantów z bogami o władzę nad światem i zajęcie miejsca na Olimpie

Gryf

Zwierzę przedstawiane najczęściej jako lew z głową i skrzydłami orła. Przypisywano mu czujność, odwagę, szybkość i wytrwałość.

Hellenistyczny okres

okres w sztuce greckiej to okres ekspansji kultury greckiej po śmierci Aleksandra Wielkiego, trwający do upadku Egiptu ptolemejskiego w 30 roku p.n.e. Związany z rozwojem miast w Azji Mniejszej – Pergamonu czy Miletu oraz Aleksandrii. W tym czasie wzniesiono takie budowle jak „Ołtarz pergamoński”, „Stoa Attalosa” w Atenach oraz latarnię na Faros. Powstały tak wybitne dzieła rzeźby jak „Nike z Samotraki”, „Wenus z Milo”, czy „Umierający Gall”, a w malarstwie - dzieła Apellesa.

Kanon

reguła, wzorzec, zasada kompozycyjna służąca artystom do stworzenia kompozycji dzieła. Kanon łączył się z nauką o proporcjach i poszukiwaniem ideału estetycznego opartego o przeświadczenie, że piękno zależy od matematycznego stosunku części do całości. W sztuce greckiej kanon stworzył Poliklet, a w rzymskiej Witruwiusz. Poliklet opisał proces tworzenia proporcjonalnego dzieła w niezachowanej księdze „Kanon”.

Klasyczny okres

okres w sztuce greckiej - rozpoczynający się odbudową Akropolu w czasach Peryklesa a kończący śmiercią Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e. W okresie wczesnoklasycznym powstały takie budowle jak świątynia Zeusa w Akragas na Sycylii, teatr w Syrakuzach i skarbiec Ateńczyków w Delfach. Rzeźbę tworzyli Myron i Fidiasz a obrazy Polignot z Tazos. Mnesikles, Iktinos i Kallikrates pracowali pod kierownictwem Fidiasza przy dobudowie najważniejszych budowli Akropolu ateńskiego. W okresie zwanym klasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Bassai i Tezejon w Atenach. Rzeźbiarze stosowali tzw. styl mokrych szat tworząc mojry – boginie losu, postaci obecne przy narodzinach Ateny przedstawione na wschodnim tympanonie Partenonu. W okresie późnoklasycznym wzniesiono świątynię Apolla w Didima, tworzyli wybitni rzeźbiarze Skopas, Lizyp i Praksyteles oraz tacy słynni malarze jak Zeuksis.

Kontrapost

zasada kompozycji polegająca na takim ustawieniu postaci ludzkiej, aby ciężar ciała spoczywał na jednej nodze i zrównoważony był lekkim wygięciem tułowia i ramienia w odwrotną stronę.

Kora

(od gr. słowa kórē dziewczyna) – rzeźba młodej dziewczyny, z okresu archaicznego, odzianej w opadający do stóp peplos, z włosami ułożonymi w wyrafinowaną fryzurę. Prawdopodobnie rzeźba wotywna.

Kuros

(od greckiego słowa koúros – chłopiec) – rzeźba nagiego młodzieńca występująca w rzeźbie archaicznej Grecji, pojawiająca się od końca VII wieku p.n.e. Postać kurosa o szerokich barkach wąskich biodrach przedstawiana była frontalnie, z lewą nogą wysuniętą lekko do przodu (wzorem rzeźby egipskie) i opuszczonymi wzdłuż tułowia rękami i dłońmi zaciśniętymi w pięści.

Meduza

Najmłodsza z trzech Gorgon, córek Forkosa i Keto. Piękna kobieta, która za karę iż konkurowała urodą z Ateną zmieniona w potwora. Zabita przez Perseusza.

Moduł

łac. modulus, w architekturze jednostka miary odpowiadająca wielkości danego elementu architektonicznego, który służy do określenia proporcji innych członów składowych architektonicznych. W starożytnej Grecji modułem np. dla stylu doryckiego była szerokość tryglifu, a w jońskim średnica lub promień kolumny. W kanonie rzeźby modułem może być głowa lub szerokość palca zw. digitus.

Peripteros

Fidiasz, „Zeus Olimpjski”, Wikipedia, domena publiczna