literackie oblicza........................................, Schematy z Literatura klasyczna

Pobierz literackie oblicza........................................ i więcej Schematy w PDF z Literatura klasyczna tylko na Docsity! Literackie oblicza człowieka epoki romantyzmu 8 października 2019 — warunki zaliczenia — plan zajęć na cały rok 15 października 2019 — odwołanie zajęć 22 październik 2019 Jan Jakub Rousseau — przedstawiciel oświecenia, ale zarazem ktoś, kto był preromantykiem (urodził się w 1712 roku, zmarł w 1778). Jego związki z encyklopedystami (Wielka Encyklopedia Francuska) istniały, jednak stosunkowo szybko zdystansował się do założeń oświecenia. Wykazał on, że idee oświeceniowe do niczego nie prowadzą, są zagrożeniem dla cywilizacji. Wziął on udział w konkursie w 1750 roku (pytanie skierowane do uczestników konkursu — czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do polepszenia obyczajów?) Tytuł pracy: O naukach i sztukach 1750 W traktacie tym Rousseau stwierdził, że nauki i sztuki są czynnikiem nie sprzyjającym rozwojowi człowieka, ale są czymś, co człowieka degraduje jako istotę moralną. Cywilizacja ceniona przez ludzi oświecenia została wystawiona tu na osąd, który jest bardzo krytyczny. Nauka i sztuka dla Rousseau przeciwstawia się cnocie. Nowa interpretacja mitu Prometeusza — Rousseau skrytykował ten mit (podobnie jak Mickiewicz). Nauka i sztuka jako czynnik deprawacji człowieka — antyoświeceniowy pogląd. Następnie odpowiedział na pytanie: jakie są przyczyny nierówności wśród ludzi i czy jest ona dopuszczalna z punktu widzenia prawa naturalnego? O początkach i zasadach nierówności między ludźmi, 1775 Wizja złotego wieku i człowieka jakiego dobrego dzikusa — wcześniej człowiek był dobry, cnotliwy i autentyczny. Przełomowym momentem jest świadomość posiadania (grodzenie ziemi, zaznaczanie swojej własności i pierwsze słowa to moje — wtedy człowiek przestaje być człowiekiem natury, staje się człowiekiem cywilizowanym — potem jest już tylko gorzej. Posiadanie narusza przestrzeń międzyludzkich więzi — idea panowania nad innymi, przez co pojawia się przemoc. Człowiek popada więc w kłamstwo, w nieautentyczność, formą rekompensaty dla niego są nauki i sztuki. Nowa Heloiza — 1761, forma epistolarna. Rozgrywa się na kilku planach — wątek romansowy (miłość jako siła budująca i niszcząca, zakończona tragedią) ale i panorama życia codziennego (kwestie ludzkiego szczęścia, wykształcenia, nierówności stanowych). Nowa Heloiza jest pochwałą uczuć naturalnych człowieka. Rousseau przedstawił w tej powieści pejzaż alpejski, który bardzo pozytywnie waloryzuje. Emil — 1762, Rousseau uważał, że człowieka należy wychowywać, żeby potem umiał on stworzyć demokratyczne państwo. Obecne wychowanie jest źródłem deformacji, której ulegają naturalne zalety dziecka. Dzieciom należy więc pozostawić swobodę, kara wyrządza dziecku szkodę, ponieważ jego impulsy są z natury dobre. Teza o naturalnej dobroci człowieka, była koncepcją wywołująca wiele kontrowersji (zakwestionowało to biblijny — dualistyczny byt człowieczy, który jest idealny —stworzony przez boga, ale cechuje go także upadek, który został zakwestionował przez Rousseau). Edukacja naturalna i edukacja świata — człowieka mniej więcej do 12 roku życia należy wychowywać na łonie natury, od 12 roku życia młodzieniec powinien wejść w świat książek, ale i uczyć się praktycznych prac. Wyznanie wiary wikarego... — idee deistyczne, potępiając katolicką wizję Boga i eksponując kontemplacje natury — tezy te spowodowały, że Rousseau musiał upuścić teren Francji, udał się więc do Szwajcarii Umowa społeczna 1762, demokratyczna teoria państwa, prawa. Rousseau dowodzi, że źródła władzy nie są naturalne. (krytyka monarchii, absolutyzmu, prowadząca do Rewolucji). W 1772 Rousseau powrócił do Francji i pisał dzieła, które opublikowano dopiero po jego śmierci. Są to dzieła apologetyczne, w których Rousseau pisał o samym sobie — broniąc swoich tez. np. Dialogi, Wyznania Rousseau (1771-1778), Marzenia samotnego wędrowca (Przechadzki samotnego marzyciela) (1772) + dzieła o charakterze introspekcyjnym, autobiograficznym. Problematyka dzieł Rousseau: 1. Rousseau wykreował pewien nietypowy obraz stanu natury — początek człowieka, który jestem stanem ludzkiej doskonałości, wszystko co niesie za sobą cywilizacja jest czynnikiem degradowania. „Wszystko wyrodnieje w rękach człowieka” — autodestrukcja człowieka cywilizowanego. 2. Problem możliwości powrotu do stanu natury > umowa społeczna jest działaniem, dzięki któremu można zbliżyć się do stanu naturalnego. Trzeba tak skonstruować otoczenie społeczne, żeby pozwoliło ono przetrwać człowiekowi. 3. Droga autoanalizy — człowiek nieustannie może badać samego siebie i powracać dzięki temu do pierwotnych pokładów natury. Powrót człowieka stanu cnotliwego (w Wyznaniach niejednokrotnie wyznaje swoje winy). Idee Jana Jakuba Rousseau: — myśliciel nowożytny, który konsekwentnie w centrum stawia człowieka — ludzkie indywiduum (konkretna jednostka — on sam). Interesuje go osobowość człowieka w rozmaitych wariantach (zadaje sobie wielokrotnie pytania: Kim jestem?), najważniejszym dla niego jest człowiek czujący. Interesuje go rozbudowana i pogłębiona wrażliwość ludzka — emocje, uczucia, detronizuje on oświeceniowy rozum. — interesuje go wiedza o samym sobie — zwrot introspektywny. Wprowadził on do literatury „ja”, jako pierwszy potraktował literaturę jako pewną formę manifestowania osobowości własnego świata — kolektywna egzystencja — pokazuje on jak łatwo człowiek podlega zniewoleniu przez pewien kolektyw. — (Ogromną zasługą Rousseau jest to, że pokazał życie człowieka jako nieustanne antynomie np. kultura — natura — życie człowieka jest zatem naznaczone sprzecznościami Wykład 29 października 2019 Problematyka innowacyjności Rousseau w zakresie form literackich — odnowa nowych form literackich: — powieść epistolarna (Nowa Heloiza), stwarza ona możliwość mówienia o sobie, pozwala adresatowi wejrzeć w głęboki świat duchowy. Listy w Nowej Heloizie mają charakter wyznań, pozwala to przyjrzeć się relacji międzyludzkich. Rousseau interesuje sfera moralności, sfera więzi ludzkich i oddziaływanie ludzi na siebie — sfera kolektywnej egzystencji determinującej ludzi wzajemnie. Powieść epistolarna daje możliwość wyrażania podstaw antropologicznej refleksji Rousseau — scena liryczna (Pigmalion sceny liryczne zagościły na scenach teatralnych całej Europy). Scena liryczna była monogramem, bohater prezentował publiczności monolog, była to forma monologu wyznania, autoanalizy wewnętrznego świata. Rousseau nadał monologowi autoanalityczny charakter, przy czym zwracał on ogromną uwagę w scenie lirycznej na słowa, muzykę i inscenizację. Scena liryczna rozwijała się w ten sposób, że kiedy bohater doznawał głębokiego stanu emocjonalnego, którego nie potrafił zwerbalizować, pojawiała się muzyka dopełniająca scenę (uczucie jako mowa afektów). Muzyka przestała być tłem akcji, a zaczęła być integralnym znakiem życia wewnętrznego bohatera. Scena liryczna jako forma teatralno-dramatyczna bardzo wpłynęła na dramat romantyczny. Jego znakiem zaczęły być wielkie monologi interpretacje pewnych zjawisk historycznych — chrystocentryzm. Hermeneutyka świata przyrodniczego, historycznego pomaga nam dotrzeć do Boga. Krytykował on również naukę, która posługuje się poznaniem natury analitycznej zniekształcającej obraz rzeczywistości. Poznanie naukowe jest poznaniem dehumanizującym — poznanie z którym toczy on bój, jest poznaniem matematyczno — przyrodniczym. Bóg według Hammana nie jest matematykiem, jest on poetą, jego wyobrażenie ożywia obraz poety wieszcza, łącznika między Bogiem, a światem, natchnionego przez bóstwo. Hamman zainspirował tym twórców okresu Burzy i naporu: manifest irracjonalizmu, pozytywne waloryzowanie poznania wewnętrznego, ścisły związek filozofii i religii, przeświadczenie o tym, że można poznawać Boga kontemplując świat przyrodniczy, krytyka poznania naukowego, przeświadczenie, że Bóg jest poetą — wzorem dla ziemskich, ludzkich poetów, których działalność jest powtórzeniem Słowa. J. W. Goethe > W 1770 roku Goethe odbywał studia prawnicze i wtedy zetknął się jako student z kolegami: Wagnerem, Lenzem, Herderem. Powstała wtedy tzw. grupa Frankfurtczyków. Goethe, któremu nie chciało się studiować organizował wraz z przyjaciółmi podróże, podczas których odkrywali, że natura może być źródłem doznań religijnych. Zerwał on wtedy z tradycyjną religijną, po raz ostatni przyjął komunię i zaczął doznawać religii na drodze kontemplacji. W trakcie podróży zetknęli się oni również z kulturą ludową, zaczęli więc spisywać pieśni ludowe, poezję liryczną. Jego religia miała charakter rachunku sumienia, rozpoznania dobra i zła. Wtedy też Goethe zaczął odczuwać faustyczny pęd samorealizacji. W Strasburgu (gotycka katedra) Goethe również miał kontakt z przeszłością, która zaczęła go inspirować — historyzm. W 1773 roku napisał Gotz von Berlichingen podstawą tego dramatu jest legenda o żelazorękim, realizuje w tym utworze Goethe obraz człowieka o skłonnościach anarchicznych, który jest w stanie podjąć walkę wbrew moralnym nakazom. W tym czasie na terenach Niemiec panował feudalizm, który sprawiał, że cała masa ludzi musi się liczyć ze swoim księciem zazwyczaj źle traktującym nie tylko chłopów, ale i mieszczan. Dzieło Goethego było gestem buntu przeciw feudalizmowi. W 1771 Goethe napisał mowa Na dzień Szekspira Szekspir przedstawiony został jako twórca, który skupia się na dziejach człowieka i naturze jednocześnie (piękna szkatułka osobliwości). W tym czasie Szekspira przedstawia się w teatrach, ale jego dzieła są bardzo przerobione, w taki sposób, żeby nie szokował. Europa słyszy więc o Szekspirze, ale nie zna jego oryginalnych dzieł (Goethe znał Szekspira w oryginalne). W tym eseju Goethe napisał również, że dramaty Szekspira obracają się wokół tajemniczego punku, który jest punktem spotkania ludzkiej indywidualności z biegiem dziejów. Szekspir zaistniał w okresie Burzy i naporu jako geniusz, przez którego przemawia proroczy głos natury — apologia jednostki twórczej, geniusza. W 1774 Goethe wydał Cierpienia młodego Wertera — nie potrafi on sfery zmysłowej pogodzić z normami społecznymi, sam też do tego nie dąży. Doznanie cierpienia miłosnego istnieje w konkretnym kontekście społecznym (społeczeństwo feudalne). J. Lenz — Nauczyciel domowy — historia młodego człowieka społecznie zdegradowanego, ale dobrze urodzonego. Społecznie upośledzony, ale dobrze wykształcony człowiek pracuje jako nauczyciel iw trakcie pracy nawiązuje romans z uczennicą. Doprowadza on do poczęcia dziecka, które urodzone zostaje z dala od domu. Bohater w związku z tymi wydarzeniami dokonuje aktu samosądu, okaleczenia się — kastracji - problematyka ludzkiej seksualności, motyw dzieciobójczyni (karanej śmiercią) — historia Małgorzaty z Fausta. Lenz napisał również, że geniusz jest to ktoś, kto ze szczególną intensywnością poznaje świat, a dzięki temu bliższy jest prawdzie. Wagner — Morderczyni dzieci, 1776 r. — kobieta zostaje wykorzystana prze mężczyznę, oficera o szlacheckim rodowodzie. Składa on obietnice o śłubie, których nie dotrzymuje, ona więc rodzi i morduje swoje dziecko. Wkład 12 listopada 2019 F. Schiller > Rozprawa o poezji naiwnej i sentymentalnej — dwie koncepcje poezji i dwa typy pisarskiego geniuszu. Goethe jako przykład geniuszu naiwnego, pierwotnego, geniuszu opartego na naśladowaniu natury, naiwny poeta według Schillera tworzy tak jak natura — samorzutnie, spontanicznie, bez głębszej refleksji. Tak rozumianej koncepcji Schiller przeciwstawia geniusza sentymentalnego, który w trakcie tworzenia jest samoświadomy, jego dzieła mają charakter autorefleksyjny. W sferze aspiracji Schillera było bycie klasykiem, a nie romantykiem, jest on więc neoklasycystą, który współtworzył weimarski klasycyzm wraz z Goethem. Wykładał on na uniwersytecie w Jenie. Schiller jako twórca burzy i naporu pozostaje także w kegu zainteresowań ludzką seksualnością, namiętnościami. Schiller miał wykształcenie medyczne ma istotny wpływ na jego sposób postrzegania człowieka, przejął on tzw. medyczny materializm. Schiller poszukiwał przestrzeni wolności w człowieku określonym przez jego cielesność, doszedł do wniosku, że ciało jest zależne od duszy. Haller zdefiniował byt ludzki, w taki sposób, że człowiek jest istotą pośrednią między bydlęciem a aniołem. Zawiera więc w sobie pierwiastek duchowy i cielesny, który spycha go w otchłanie piekielne. Zbójcy to dramat, który powstał w 1781 r., jest utworem, który możemy odczytywać w perspektywie okresu burzy i naporu. Odczytano ten dramat jako głos za wolnością, za społeczną emancypacją pewnych grup ludzkich, za wyzwoleniem z feudalnych więzów, społecznej niesprawiedliwości. W Zbójcach jest przedstawione przekonanie o potrzebie głębokiej zmiany. Schiller stworzył utopijne społeczeństwo, w którego centrum jest pamięć o ateńskiej republice - Grecja jako pewien wzorzec życia społecznego. W tragedii Schiller konfrontuje dwa modele życia ludzkiego — cynicznego materialistę, który postrzega świat przez pryzmat cielesności. Franciszek Maur żyje poza dobrem i złem, które w jego myśleniu są konsekwencją biologiczno - naturalistycznego postrzegania życia ludzkiego. Cielesność Franciszka Schiller odsłania, pokazuje to, co jest złe w nim również poprzez jego wygląd zewnętrzny — wpływ fizjonomiki (brzydki zewnętrznie, zły wewnętrznie). W akcie samobójstwa Franciszka jest jednak jakiś element samooceny, wymierzenia sobie kary (samobójstwo jest również aktem działania ze strachu) — studium przejawów zła w człowieku. Krasiński w Nie - boskiej komedii i w Irydionie zobrazował zło, które uzyskuje efekty wśród ludzi poprzez odwoływanie się do pokładów dobra w nich. Irydion stopniowo podlega moralnej destrukcji pod wpływem sił zła. Karol Maur wraz z upływem czasu, w trakcie procesu samopoznania staje się coraz bardziej problematyczny dla samego siebie. Karol na pierwszy rzut oka symbolizuje nieskazany idealizm — marzenia o nowym, społecznym ładzie; wierzy w siłę miłości, która może zmieniać świat, ale konsekwencje próby realizowania tych szczytnych ideałów nie są już tak szczytne, ponieważ wpada on w konflikt natury etycznej. Konsekwencje czynów Karola doprowadzają czytelnika do pytania, czym różni się on od Franciszka? - obaj bracia są przyczyną rozlicznych nieszczęść. Bohater, który działa na rzecz dobra świata, pozostawia ten świat niezmieniony, w pewnym momencie dostrzega destruktywność swoich działań — jego historia kończy się aktem oddania w ręce ludzi, przeciw którym walczył. Bogowie Grecji, Schillera — inspiracje antyczną kulturą grecką W obrębie burzy i naporu pojawia się pozytywna waloryzacja tego co irracjonalne; wywyższenie poety i poezji geniuszu, pośrednika między Bogiem a ludźmi. 19 listopada 2019 J. G. Herder — (1744 — 1803) — urodził się w Prusach wschodnich, był teologiem, filozofem, literaturoznawcą. Jego rozprawy miały charakter otwarty, momentami niespójny — przyczyniło się to do szerokiej recepcji twórczości. Gdy przebywał w Królewcu, miał kontakt z Kantem i Hamannem, w Weimarze z Goethem i Schillerem, w Paryżu z encyklopedystami francuskimi. Herdera interesowało wszystko, podejmował problem dramaturgii Szekspira, problem genialności jednostki twórczej, zainteresowany był twórczością ludową — według Herdera kultura ludowa rządzi się swoimi prawami, ma swoją wartość estetyczną i etyczną. Myślał on w kontekście literatur narodowych, interesowały go relacje między literackim, kulturalnym a społecznym życiem. Widział literaturę w pewnym związku z obyczajami, instytucjami społecznymi, odnosił się także szeroko do kwestii tradycji antycznej. O początkach pieśni w ogóle, 1764 — o pochodzeniu poezji Wyjątki... , 1771 — Herder był przekonany, że pieśni Osjana są autentyczne O charakterze i sztuce Niemców, 1771 — niemieckość sztuki, charakter tej sztuki, jako sztuki niemieckiej Rozprawa o pochodzeniu języka, 1771 Szekspir, 1771 O podobieństwie średniowiecznej poezji angielskiej i niemieckiej, 1777 Rozprawa o duchu poezji hebrajskiej — poetyckie walory Biblii, Herder zapoczątkował czytanie Biblii jako sumy gatunków, jako poetyckiego dzieła literackiego. Estetyczne walory Biblii Myśli o filozofii dziejów, 1784 — 1791 Metakrytyka krytyki czystego rozumu Kanta — praca pisana w ostatniej fazie twórczości Herdera interesował człowiek widziany nie przez pryzmat uniwersalnej natury ludzkiej, nie myślał w kategoriach esencji, interesował go natomiast człowiek jako wytwórca kultury. Człowiek jest przede wszystkim twórcą kultury i jeśli chcemy go poznać, musimy poznawać kulturę, którą człowiek wytworzył. — antropologia kultury Człowiek jest istotą dziejową, określoną historycznie, jest osadzony w jakimś czasie, w związku z tym zmienia się w dziejach, nieporównywalne są ludzkie światy dawne i nowsze. Historyczny status ludzkiego istnienia został wyeksponowany w pismach Herdera. Człowiek jest też częścią jakiegoś społeczeństwa. Herder tworzy organicystyczną koncepcję kultury, w której człowiek stanowi jakieś określone miejsce. Podkreśla on, że kultura tworzona jest z życiu zbiorowym, w przestrzeni spotkania tego co indywidualne z tym co zbiorowe. Dominuje jednak to, co społeczne, co narodowe i zbiorowe. Interesuje go zbiorowość rozmaicie pojmowana — ludowa gromada, wspólnota, naród. Kulturowa narodowa przejawia się w dziełach wielkich jednostek. Herder jest pluralistą w rozumieniu kultowym — myśli w kategoriach różnych wariantów człowieka i kultury, którą tworzy. Wśród nich jest kultura ludowa, narodowa i ogólnoludzka, kultura nie jest monolitem, jest wewnętrznie zróżnicowana tak jak ludzka natura, która pojawia się w różnych wariantach na przestrzeni dziejów. Ponieważ Herder myśli w kategoriach kulturowego pluralizmu, to pojawia się w jego myśli podział na różne kultury, tak np. > Rozdział 4, księga XVI — Zudy słowiańskie, [w:] Myśli © rozumieniu dziejów. Ludy słowiańskie zajmują większą przestrzeń na ziemi, niż w dziejach — jego myśl zmierza w kierunku dowartościowania Słowian (ich cicha pracowitość przyniosła niewątpliwie krają wiele korzyści) — Słowianie jako rolnicy, skoncentrowani na życiu domowym, kultywujący cnoty życia rodzinnego. Herder zainteresował Europę światem Słowiańskim, jego kulturą i historią. Herder napisał również dziennik z podróży morskiej — przykład prozy podróżniczej, autobiograficznej, nastawionej na odsłanianie życia wewnętrznego. NOWE KONCEPCJE PODMIOTOWOŚCI Immanuel Kant — (1724-1804) — całe życie spędził w Królewcu, studiował filozofie, teologie, nauki przyrodnicze, matematyczne. W 1770 roku objął Katedrę logiki i metafizyki, do końca życia nią kierował. Interesuje go Teodycea, zajmuje się problemami estetycznymi. O uczuciach piękna i wzniosłości Krytyka czystego rozumu — przełomowe dzieło z zakresu filozofii poznania, rola, charakter poznającego podmiotu została diametralnie zmieniona Byronowska postać tytanizmu: — Maria, Malczewskiego (Wacław, Wojewoda) — Balladyna, Król Duch, Słowackiego — Nie - boska (Pan Kracy); Irydion, Krasiński — Promet, Norwid 10 grudnia 2019 Diderot tłumaczył genialność umysłu przy użyciu pojęcia instynktu Lord Shaftesbury — wprowadził kategorię formy wewnętrznej, która wyraża się w dziele w sposób dyskretny. Jest ona strukturą życia wewnętrznego, duchowego, niepowtarzalnego indywiduum artysty. Zaczęto wówczas łączyć genialność z kreacjonizmem, z przekraczaniem reguł, z jednostkowością tworów artystycznych. Kant w Krytyce władzy sądzenia (trzecia i ostatnia, która ma za przedmiot filozofię sztuki) przedstawia sztukę jako przejaw geniuszu. Nie można wykryć prawideł sztuki na drodze analizy, ponieważ geniusz działa spontaniczne, samorzutnie, jego działania twórcze są celowe, ale on sobie sam ich nie uświadamia. Geniusz jest faworytem przyrody, ponieważ działa tak jak kreatywna przyroda — prowadząc do kreowania niepowtarzalnych jakości artystycznych. Kant wymienił też specyficzne dyspozycje umysłowe artysty: wyobraźnia i intelekt, przy czym akcent pada na wyobraźnie. Wyobraźnia przesądza o specyfice przedmiotów artystycznych, stwarza on światy, które przekraczają granice doświadczenia. Dzięki wyobraźni tworzy zjawiska, które nie są efektem naśladowania rzeczywistości, a przykładem jago obrazowych wyobrażeń. Kant mając na myśli grę sił wewnętrznych, wyodrębnił różne dzieciny sztuki i dokonał ich hierarchizacji. Muzyka według niego przynosi tylko wrażenia zmysłowe, nie przynosi żadnych innych pożytków. Natomiast poezja według Kanta, jest najpiękniejszą z gier, ze sztuk — rodzi się w efekcie harmonii, kształtuje kulturę umysłową, potwierdza godność człowieka. (Homer, Wergiliusz, Shakespeare — przykładami genialności twórcy). Herder także podejmuje temat genialności artysty i akcentuje jego autonomie w procesie tworzenia. BYRON Bardzo istotną rolę w procesie kreowania artysty jako geniusza odgrywa praktyka — ludzie wówczas mogli zaobserwować jednostki genialne: Napoleon, Byron. Przed Byronem poeta nie funkcjonował w odbiorze tak wielu, jako osobowy wzór i przykład tego co wyjątkowe, jednostkowe, oryginalne i indywidualne. Legenda jaką obrastał za życia ma różne aspekty, ale jako całość istnieje jako indywiduum, przykład geniuszu artystycznego. Goethe powiedział o Byronie, że jest największym talentem, geniuszem świata, natomiast Mickiewicz, że jest Napoleonem wśród artystów. Gdy Seweryn Goszczyński dowiedział się o zaangażowaniu Byrona w Grecji, to wybiera się jego śladami w podróż po to, żeby podjąć walkę z Turkami. Historia literatury polskiej, Michał Wiśniewski Charaktery rozumów ludzkich, Michał Wiśniewski Cybulski przedstawił Mickiewicza jako genialną jednostkę twórczą, która jest wyrazicielem narodowego ducha, ważnych problemów i aspiracji społecznych. Studium geniusza romantycznego, poety — wieszcza, który zmienia mentalność ludzi i rzeczywistość. Poeta narodowy jako swoiste centrum kultury danego narodu. Łączy to co indywidualne, z tym co zbiorowe. Mickiewicz jako poeta narodowy i nadnarodowy, ponadnarodowy, ten, który sytuuje się poza doraźną rzeczywistością. 17 grudnia 2019 GENIALNOŚCĆ Poetycka genialność — wybitność poety jako problem literatury, autotematyzm MICKIEWICZ Wielka improwizacja — apoteoza twórcy, kreacjonisty romantycznego — Mickiewicz odwołuje się do mitów artystycznych, poetyckich (np. mit orficki, prometejski, przywołuje również postać Kaina). Poetycki wzłot kończy się jednak upadkiem moralnym, sytuacja egzorcyzmów odprawianych nad Konradem obrazuje jednak stopień jego upadku w tym wzlocie. Ksiądz Piotr wydobywa z niego cały legion postaci diabolicznych. Jest więc Wielka improwizacja apoteozą i potępieniem. Mickiewicz polemizuje z prometeizmem, bajronizmem, tytanizmem i staje po stronie profetyzmu. Ksiądz Piotr jest prochem i niczym, jest narzędziem transcendencji, narzędziem Boga, jest rodzajem podmiotowości, która zdominowała twórczość Mickiewicza (Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego) — indywidualizm kontra profetyzm (uniżony przed Bogiem Kapłan). W ustępie III części Dziadów Konrad przygotowywany jest do mesjańskiej roli. SŁOWACKI Słowacki uchodzi za kwintesencje indywidualizmu romantycznego, odnajduje on pewną estetykę, która pozwala mu głosić pochwałę indywidualizmu romantycznego, tą estetyką jest estetyka ironii romantycznej. Finał V pieśni Beniowskiego — sytuacja walki z Mickiewiczem, walka ironisty z wieszczem narodowym, walka dwóch wieszczów — dwa typy genialności: ironista i wieszcz narodowy (opozycja czynu i słowa). W którymś momencie czyn zaczyna być ważniejszy od słowa, Mickiewicz odrzuca w pewnym momencie poezję (od około 1839) staje się człowiekiem czynu. Ironia romantyczna zakłada przede wszystkim koncepcję dzieła literackiego, które powinno być permanentną parabazą (parabaza to fragment, w którym podważeniu podlegał wcześniej wykreowany fikcyjnie świat komediowy — komedie staroattyckie np. Arystofanesa). W dziele centralnym punktem miał być więc poeta — permanentna wypowiedź autorskiego ja. Autorski indywidualizm spełnia się zatem doskonale w rozumieniu dzieła jako permanentnej parabazy. Poezja o poezji — autotematyzm, metapoetyckość, podmiot dzieła znajdujący się w jego centrum, prowadzi w dziele i poprzez dzieło rozliczne polemiki. Tworzy dzieło na zasadzie budowania siatki aluzji, tworzy dzieło, które funkcjonuje jako całość nawiązań intertekstualnych, dzieło jest popisem wirtuozerii i erudycji autora. Słowackiemu zarzucano, że tworzy dzieła nieoryginalne, dokonuje plagiatów, jego wyobraźnia działa jak bluszcz, który obwija inne światy. Wyobraźnia Słowackiego oplata się wokół innych wyobraźni artystycznych — są dziełami o dziełach, zbudowanych na zasadzie konwersacji między ideami. Tak właśnie jest w Beniowskim, w Neapolu do ziemi świętej — interesuje go cała sfera nawiązań literackich. — zderza on również ironie romantyczną z materią dramatyczną, np.: w Balladynie, Lilii Wenedzie. Balladyna była tekstem niezrozumiałym, który zderzył się z ogromną krytyką, z powodu niezrozumienia ironii romantycznej. (Kilka słów o Juliusz Słowackim, Krasiński) Słowacki jako ironista miał problem z krytyką literacką, ponieważ był on ironistą konsekwentnym i odosobnionym. Końcówka lat 30, początek lat 40 — Balladyna, Lilia Weneda, Beniowski. Ironia była przez opinię publiczną odrzucana z różnych powodów: ponieważ pozostawała w kolizji z poetą wieszczem, z koncepcją poezji jako intymnego doznania. Dominujące koncepcję romantycznej poezji stały w kolizji z koncepcją ironii. Ponadto ironia stała w kolizji z moralnością, poecie-ironiście nie przyświeca żaden moralny kodeks. Słowackiemu zarzucano, że jest amoralny, zachęcano go do nawrócenia. Słowacki prezentuje etos ironisty, demiurga, który kreuje światy. Słowacki porzuca pod wpływem zewnętrznego świata (spotkanie z Andrzejem Towiańskim) etos ironisty, ale nie romantycznego indywidualisty. Słowacki potrafi w genezyjskiej wizji świata ocalić to, co indywidualne. Ostatnim wcieleniem w łańcuchu królów-duchów jest artysta, poeta — Słowacki. Odnaj duje on swoich protoplastów w postaciach historycznych bohaterów, tak jest np. w Królu duchu. Poeta w tym łańcuchu ma swoje miej sce uprzywilejowane,ponieważ może opowiedzieć te historie, może słowo poetyckie wykorzystać do przedstawienia słowa- logosu. Listy Słowackiego i Kraińskiego z końca lat 80! Słowacki prezentuje się w roli nauczyciela, przewodnika w stosunku do Krasińskiego. KRASIŃSKI Lata 40 Dzieła takie jest Przedświt „wstańcie czyny moje, czas uderzyć w strunę drugą, w czynów stal” prezentują Krasińskiego jako poetę, który chce pełnić rolę czynną. Psalmy przyszłości — Krasiński zaprogramował siebie jako wieszcza, który słowem wzywa do czynu. Krasiński jest także tym, który dokonuje w swojej poezji interesującej rewizji mitu poety romantycznego. Te rewizje pojawiają się u początków polskiego romantycznego, jednakże sceptyczny w stosunku do nich jest najpierw Mickiewicz (Widowisko i IV część Dziadów — relacje między życiem a literaturą, autentyczność w przeżywaniu pewnych stanów — problem Gustawa; na ile jego miłość jest autentyczna, a na ile jest efektem zbójeckich książek). Nie-boska komedia — Wybór życia fałszu, a nie autentyczności — sąd nad romantycznym indywidualizmem, romantycznym geniuszem, Hrabia te poetyckie mrzonki porzuca dla walki z rewolucją. W latach 40, 50 możemy obserwować jak problematyka romantycznego indywidualizmu jest podejmowana na terytorium prozy — Kraszewski, powieść: Poeta i świat, Powieść bez tytułu, Sfinks Kraszewski konfrontuje kreacje poety- wieszcza z realiami codziennego życia, Gustaw musi stanąć z realiami środowiska, doświadczyć nie tylko poetyckich wzlotów, ale i upadków, musi stanąć przed problemem ekonomicznym — rynkiem wydawniczym. Odziera on z podniosłości, wielkości romantyczne wyobrażenia o poecie. — Zygmunt Kaczkowski (nurt neosarmatyzmu): Bajronista, 1855 — krytyka profetyzmu, mitu romantycznego poety-indywidualisty, na rzecz wagi życia realnego społecznego zostaje odrzucone to, co niesie za sobą ten mit; poeta nie jest wzorem, a antywzorem. Cyganeria warszawska żyje wciąż ideałami początku romantyzmu — zgadzają się oni jednak na usytuowanie siebie na marginesach życia społecznego. Żyją oni prowokacją, pogardą dla warszawskich wartości, podejmują krytykę salonów, środowisk arystokratycznych, krytykuje społeczny świat. Ci młodzi poeci warszawscy są skazani na funkcjonowanie w tej sferze marginesu społecznego — nie mają pieniędzy na życie, pozostają ideały,na które nie ma społecznego zapotrzebowania. Ich twórczość jest próbą reaktywowania ideałów początków romantyzmu — że poezja ma znaczenie, że poeta ma miejsce w życiu zbiorowym, że artysta może zmieniać ten świat (czasy nocy paskiewiczowskiej). Manifestacyjnie organizowane podróże piechotne za miasto, formy błazenady, naruszanie społecznego tabu. Jest to finał historii romantycznego indywidualisty. 7 stycznia 2019 Dandyzm — indywidualizm radykalny, skrajny, przejawiający się w wyglądzie zewnętrznym osoby — elegant, ktoś o bardzo wyszukanym, wyrafinowanym sposobie ubierania się. Powierzchowność dandysa zakłada wyszukaną stylizacje, jego ciało ubiór zamienia się w dzieło artystyczne. Dandys czuje się kimś szczególnym, ponad pospolitym światem filistrów, ludzi przeciętnych, deklaracja inności. Umysł jego był o inklinacjach metafizycznych, sformułował on trzy tezy: - Prawdziwa natura rzeczy, rzeczywistości jest ukryta (za sferą rzeczywistości ukryta jest tajemnica, szczególnie Boga) — Każdy element rzeczywistości jest jak ono z widokiem na nieskończoność —_ Wielcy ludzie to najpotężniejsze symbole Boga na ziemi „Bohaterowie” - 1841 rok — studium sześciu przypadków bohaterstwa. Pierwszy typ: bohater jako bóstwo, następnie bohater jako prorok, bohater jako poeta (Dante i Shakespeare); bohater jako kapłan (przedmiotem analizy staje się Luter i jego reformacja, Luter jako kapłan reformacji, następnie twórca purytanizmu); bohater jako publicysta (Jan Jakub Rousseau); bohater jako król w znaczeniu władca, przywódca (Napoleon, nowożytny rewolucjonizm — Rewolucja Francuska). Mamy tu zamiar pomówić trochę wielkich ludziach [...] ci wielcy ludzie byli przewodnikami ludzkości. Interwencje Boga w dzieje świata, Bóg jako ten, który zsyła ludziom herosów- oni są właśnie wysłannikami Boga, a ludzie mają skłonności do pomniejszania roli herosów, bo mierzą ich własną miarą. Herosa natomiast nie można zrozumieć, trzeba przejawić jakiś rodzaj czci Polska kultura w latach 40 XIX wieku żyje innymi problemami, ale zachodnia Europa to są terytoria, które odczuwają skutki modernizacji rewolucji. Punkt widzenia Carlylea jest punktem widzenia człowieka zachodu. Bohater to człowiek czynu, energii, aktywności, nie jest on jednak istotą refleksyjną, nie cechuje go intelektualna postawa wobec siebie i świata. Zdrowy organizm żyje i działa, a nie zastanawia się nad sobą, refleksyjność według niego jest oznaką choroby. Sławiąc bohaterów chce uzdrowienia współczesności, która popadła w nadmierną jego zdaniem refleksyjność. Historia nie jest tworzona przez zbiorowość, przez masy, jest ona sumą biografii wybitnych, aktywnych, energicznych jednostek. Dzieje tworzą jednostki, ale nie te refleksyjne, a działające — są one osnową historii. (Carlyle ma również wpływ na Nietzschego — jego koncepcje nadczłowieka) Czy Carlyle miał wpływ na polską kulturę? Miał, szczególnie na romantyczną (trzeciego pokolenie romantyzmu) Norwid, który miał wiedzę o kulturze angielskiej, amerykańskiej, przebył podróż życia do Stanów Zjednoczonych, a w trakcie powrotu przebywał w Wielkiej Brytanii. Jego kontakt z anglojęzyczną literaturą był więc znaczący. Norwid operuje taką kategorią jak przewodnicy ludzkości — szuka tych przewodników w różnych obszarach kultury — wskazuje na osobę mityczną, taką jak Prometeusz. Norwid proponuje chrześcijańskiego Prometeusza jako przewodnika świata. Kolejną postacią jest Mojżesz — ten, który przeprowadził swój naród, dane mu było mieć kontakt bezpośredni z Bogiem. Następnie Jezus Chrystus - tradycja antyczna, tradycja biblijna, chrześcijańska. Norwid poświęca też czas kwestii narodowego herosa, czyny bohatera narodowego fundują naród. Napisał on misteria dramatyczne: Wanda i Krakus — krąg legend historycznych małopolskich, o początkach polskiej państwowości. Norwid był w Krakowie (w księdze gości UJ widnieje jego nazwisko — zwiedzał więc Uniwersytet), pociągały go krakowskie obyczaje (Lajkonik) i przede wszystkim legendowe historie tej ziemi. Historia Wandy, która Niemca nie chciała (Kopiec Wandy i Kopiec Krakusa) i Krakusa. Przedstawia ich jako wielkich herosów, założycieli państwa Polskiego. Gest Wandy jest gestem ofiarnym — ofiara z własnej miłości, którą żywi do Niemca - składa tę ofiarę dbając o społeczność. Gest Wandy jako gest ofiary Jezusa Chrystusa. Norwid sugeruje, że wanda składa swoją ofiarę w tym samym czasie, w którym składał ją Chrystus na Golgocie. Legenda o Krakusie (Przeczytać!) postawa Krakusa jest heroiczna, Rakusa nie Norwid zawsze przedkładał heroizm ducha nad heroizm miecza (w odróżnieniu od Carlyela). Dla Norwida poeta może być bohaterem, nie każdy nim jest, ale dostrzega on takich twórców, którzy osiągnęli w swoich działaniach na rzecz kultury poziom bohaterstwa — Byron, Słowacki, Krasiński (poeci nadziei — heroiczna postawa na rzecz wskrzeszania nadziei), Chopin <3 (stosunek Norwida do Mickiewicza jest skomplikowany). Artysta może być więc herosem, twórcą kultury, który ponawia wzorzec przewodnika narodowej społeczności. Romantyczny tyrteizm — dokonując interpretacji legendy Tyrteusza. Tyrtajos — żołnierz i poeta, który przyczynia się do zwycięstwa bitwy, dzięki swoim pieśnią Słowacki jako tyrtejski poeta, który słowem poetyckim mobilizuje do walki (wiersze recytowane podczas wieczorków, w czasie pierwszej fazy powstania listopadowego). Krasiński swoją nieobecność podczas powstania traktuje w kategoriach hańby, która ciąży mu na sumieniu do końca życia. W latach 60 Norwid pisał tragedię Tyrt (odbiega tu znacząco od antycznych przekazów, pokazuje Tyrtajosa jako poetę chromego, ale Tyrtajos Norwida nie prowadzi do zwycięstwa, a klęski, upadku Sparty). Norwid pokazuje, że pewien typ kultury skazany jest na zagładę, musi umrzeć — akcent polemiczny w stosunku do romantyzmu, może nawet antyromantyczny. Poeta może mieć swój udział w kreowaniu, waloryzowaniu świata kultury (Tyrtajos doprowadzający swoją formację kultury do upadku). Ambiwalentna postawa Norwida wobec powstania styczniowego — heroizm jako duchowe formowanie, a nie wylewy krwi - powstanie styczniowe jako gest nierozważny, bez możliwości powodzenia. Miał świadomość tego, że powstanie skazane jest na klęskę. Norwid, wiersz: Bohater 21 stycznia 2019 Leibniz Nowożytna koncepcja ludzkiej nieświadomości Wyznanie wiary filozofa — filozof niemiecki działający na przełomie XVIIXVIII wieku — jako pierwszy filozof nowożytny dostarczył argumentów na rzecz istnienia tego, co nieświadome w ludzkim umyśle. Koncepcja ludzkiego umysłu oparta na idei ciągłości — ludzka myśl rozwija się w sposób ciągły, co oznacza, że rozwija się od stanów niejasnych, niewyrazistych ku temu co jasne, klarowne. Istnieją etapy, stopnie świadomości, które się rozwijają. Koncepcja małych percepcji - percepcje doznane, ukształtowane noszą ze sobą coś jeszcze — owe małe percepcje, które są zbyt ciemne by mogły znaleźć się w polu ludzkiej uwagi. Mają one wpływ jednak na to co świadome. Te idee były stosunkowo szybko rozwinięte przez następnego filozofa (Wolfa) STANOWISKA NA TEMAT NIEŚWIADOMOŚCI: Pierwsze z nich czerpie z Leibniza — nieświadomość jako byt psychiczny, który różni się od świadomości Pierwszy nurt nawiązań do Leibniza: Herbart > koncepcja progu w obrębie ludzkiego umysłu, pewne jakości psychiczne mogą znaj dować się poniżej lub powyżej progu — te, które są poniżej popadają w nieświadomość a te, które są powyżej znajdują się w polu ludzkiej świadomości. Akcentował on dynamizm życia psychicznego — percepcje znajdują się w nieustannym ruchu, w którym się warunkują i determinują, powodują rozwój. Masa jakości psychicznych, które znajdują się pod progiem jest ogromna. To co jest nieświadome ma jednak aktywność, która ma tendencje do ujawniania się. Pojawia się również w jego koncepcji powiązanie nieświadomości z pamięcią — można nieświadomość utożsamiać z pamięcią. Kluczem do badania nieświadomości jest badanie pamięci (Freudowskie myśli). Fechner > Ludzki umysł porównywał do góry lodowej — najrozleglejsze obszary ludzkiego umysły są ukryte, tylko wierzchołek góry lodowej (świadomość) jest widoczny. Ogromna masa nieświadomych wyobrażeń jest ukryta. Interesowała go problematyka jawy i snu. Drugi nurt kontynuatorów Leibniza: Nieświadomość ma nieograniczony wpływ na życie człowieka, ale jest to pozytywne oddziaływanie. Wpływ na to ma myśl romantyczna, w której pojawiają się przekonania, że istnieje energia, dynamiczna zasada, która jest podstawą zjawisk i fizycznych i psychicznych. (Antropologia Kanta, Fichte, Schelling). Dla tego nurtu, że nieświadomość jest czymś pozytywnym, ważna jest myśl właśnie romantyczna. Interesowały ich irracjonalne siły, które tkwiły w ludzkiej psychice — zastanawiali się nad chorobami umysłowymi, szaleństwem, marzeniami sennymi, magnetyzmem. Romantycy akcentowali problematykę nieświadomości, ponieważ wierzyli w istnienie „duszy świata” - nieświadomość reprezentuje duchowe siły natury w człowieka. W nieświadomości można znaleźć jedność człowieka i natury. Zainteresowani oni byli również praźródłami człowieczeństwa, prapsychiką — nieświadomość reprezentuje stany sprzed upadku człowieka. Carlls - Psyche, 1846 — motto: to co nieświadome jest kluczem do tego co świadome wyróżnia on nieświadomość absolutną — czyli taką, która nigdy nie przejawia się w świadomości. Może ona być jednak pośrednio doświadczana przez człowieka — czucie samego siebie. Odpowiada ona za istnienie ludzkich instynktów Nieświadomość względna — obejmuje percepcje, uczucia i wyobrażenia, które kiedyś były świadome, teraz już nie są, ale kiedyś znów mogą być. Nieświadomość cechuje: na tle nieświadomości świadomość jest czymś słabym — przewaga tego, co nieświadome. Świadomość reprezentuje, to co aktualne, a nieświadomość daje możliwość wglądu tego co przeszłe, ale też przyszłe. Nieświadomość nie zna odpoczynku, zmęczenia, nigdy się nie myli — wrodzona mądrość. Nieświadomość pozostaje ciągle w ruchu, w obrocie z treściami świadomymi kształtuje się pewien rodzaj wiedzy. Nieświadomość jest czynnikiem wspólnototwórczym, kształtuje się na jej podłożu jedność człowieka ze światem i ludzi między sobą. Schopenhauer — Świat. jako wola i wyobrażenie — idea woli jako ślepej, bezrozumnej siły, która determinuje życie (wola jest nieświadoma, aktywna, twórcza, nieomylna, jest władczynią ludzkiego poznania). Filozofia nieświadomego — przypisuje on nieświadomości kosmiczne znaczenie, w ciemnej nocy nieświadomego tkwi ludzki język, historia Trzeci nurt nawiązań do Leibniza: Odstępstwo od psychicznej normy pozwala na kontakt z nieświadomością, zawiera więc ona ze sobą destruktywny potencjał. Do głosu dochodzą tu psychiatrzy, lekarze, psychologowie. Zaczęto poszukiwać w nieświadomości owego odstępstwa od normy w życiu psychicznym — nieświadomość winiono za stan popadania w szaleństwo. Tom: Alina Kowalczykowa, Szaleństwo romantyczne(!!!) Badania nad sferą snu, hipnozą, telepatią Hipnoza — królewska droga do nieświadomości Sposoby zrozumienia nieświadomej psychiki: Możliwość osłabiania tych sił, które są odpowiedzialne za scalanie ludzkiej psychiki (osobowość wielokrotna) Koncepcja Freuda — ludzka psychika jest układem rywalizujących ze sobą sił Człowiek jako igraszka nieświadomych sił, nad którymi nie ma kontroli — człowiek jako marionetka nieświadomości. (Freud nie jest myślicielem romantycznym!) Teorie snu w romantyzmie: Niemiecki przyrodoznawca — Gotthilf Heinrich von Schubert — autor serii prac Podręcznik historii przyrody — jedność ducha i materii w przyrodzie, jedność człowieka ze światem przyrodniczym. W 1814 roku napisał dziełko pt. Symbolika snu, w którym to wskazał na sen, jako metodę, środek, sposób dotarcia do świata, który jest niedostępny dla rozumu. Sen był w jego przekonaniu łącznikiem między duchem człowieka i świata. Stany śnienia, które są wyzwolone od racjonalnego, empirycznego poznania, stawiał Schubert wyżej niż to, co jest świadome w człowieku. Schubert bardzo mocno akcentował to, że sen jest drogą w sytuacji duchowego stopienia się człowieka z uniwersum. Schubert wiele miejsca w swojej pracy poświęcił językowi snu — twierdził, że zawiera on w sobie elementy prajęzyka, a więc języka uniwersalnego, stroniącego od sfery racjonalnio-pojęciowej, powszechnie rozumianego. Upadek człowieka spowodował, że człowiek utracił możliwość rozumienia świata, języka snów. Schubert wyodrębnił różne stadia snu, szczególnie ważne dla niego były te sytuacje „brzegowe” w ludzkim Śnieniu — sen jako reprodukcja „ja” (granica między jawą a snem jest naruszana). Kiedy człowiek śniący uwalnia się od jawy, wtedy jest możliwe połączenie ludzkiego „ja” z duchem przyrody — stadium snu głębokiego — JASNOWIDZTWO. Jeśli człowiek jest pomiędzy snem głębokim, a płytkim (jawą) — to w tym stanie możemy zauważyć stan podobny do natchnienia poetyckiego. Sen jest również sytuacją twórczą, odzwierciedla proces twórczy. Dostrzec można również powiązanie snu ze sferą etyczną — sumienie jest czujnym punktem odniesienia dla człowieka śniącego — jest organem głosu Boga. Na co dzień może być stłumiony, człowiek ma sposoby tłumienia sumienia, ale podczas snu odzywa się w nim ten głos. W czasie snu dzięki pracy sumienia osądza sam siebie, osądza własne czyny i to, czy te czyny pozostają w zgodzie ze wszechświatem. Sen jako sfera sądu, moment waloryzacji moralnej ludzkiego życia. Julian Ochorowicz autor wielu kontrowersyjnych prac: O śwórczości poetyckiej, między snem a czuwaniem. Sen Ochorowicz traktował tak jak romantycy — jako pewną drogę, która pozwala nam wglądać w naturę, w tajemnicę wszechświata. To co nieświadome podlega sile ludzkiego uczucia, zwraca uwagę na poznawczą wartość nieświadomości. Analogia pomiędzy aktywnością ludzkiej nieświadomości, a natchnieniem poetyckim(!). Interesowała go ewokacja uczuć — Śnienie i proces twórczy. Sen w polskiej literaturze: Miekiewicz, Dziady — widzenie Senatora (sen Senatora) — poziom snu bliski jawie, komentuje on jego doświadczenia dworskie. Dziady cz. III — trzecia część Dziadów zaczyna się snem więźnia, który budzi się i zasypia — pogranicze snu i jawy. Sen ks. Piotra Słowacki, Sen srebrny Salomei, Kordian (bohater na pograniczu jawy i snu); inspiracje: Życie snem, Burza 10 marca 2020 Polski romantyzm badany przez pryzmat idei politycznych, historycznych (np. polityczne oblicze Krasińskiego, Norwida, Mickiewicza). Przełomem dla refleksji społeczno-politycznej jest rewolucja francuska — mówi się o rozwoju myśli społeczno-politycznej porewolucyjnej. Zaczyna się kształtować społeczeństwo industrialne, przemysłowe; triumf idei demokratycznych. Konserwatyzm, który rodzi się w efekcie rewolucji francuskiej przeciwstawia się przemianą społecznym, krytykuje zjawisko rewolucji, chwali czas miniony, jest apologią historii. Edmund Burke — estetyk, znany z eseju o wzniosłości, ale i także polityk, publicysta politycznych, najważniejszym dziełem są Rozważania o rewolucji francuskiej — krytyka z punktu widzenia konserwatysty; Rivarol, de Bonald, de Meistre > urodzeni w latach 50 XVIII wieku; konserwatyzm rozwija się także w Niemczech Adam Miller — przedstawiciel niemieckiego romantyzmu politycznego; Historyczna, konserwatywna szkoła prawa. W Rosji pojawiają się przedstawiciele konserwatywnej myśli słowianofilskiej — apologia słowiańskich początków — Rosja jako kraj stojący na czele słowiańszczyzny (Homiakiov i Kiryjewski). Konserwatyzm niezależnie od różnych uwarunkowań jest zawsze antyutopijny, konserwatyści deklarują się oni jako realiści. Utopijne idee oświecenia doprowadziły do rewolucji francuskiej — myśl utopijna jest kreowana przez abstrakcyjny umysł oderwany od ludzkich potrzeb, ale i umysł ambitny. Konserwatyzm to zawsze krytyka abstrakcji, krytyka myśli o człowieku, jako i idei, esencji. Edmund Burke pisał: Zinie moralności nie są podobne do linii matematycznych — życie człowieka nie da się ująć w definicje, w uniwersalne prawdy. Krytyka oświeceniowej koncepcji ludzkiej natury (oświecenie widzi człowieka przez pryzmat esencji, tego co ogólne i uniwersalne) konserwatyści natomiast są pewni, że ludzka natura jest bogata. Na człowieka składają się pierwiastki racjonalne i irracjonalne — emocje, uczucia, nawyki, sfera ludzkich działań. Konserwatyści byli przekonani, że bez respektowania nawyków uczuć, nie można uchwycić życia społecznego, które opiera się na tym właśnie aspekcie ludzkiego istnienia. Konserwatyzm myśli o człowieku, jako o jednostce konkretnej, stąd zainteresowanie sferą historii, folklorem, kulturą ludową, ponieważ to pokazuje kim człowiek jest. Konserwatyści odrzucają wizję człowieka uniwersalnego! Antyatomizm — konserwatyści postrzegają społeczeństwo jako całość zintegrowaną, życie społeczeństwa jest życiem organicznej całości, a nie stanowi zbioru niezależnych jednostek. Człowiek jest jednostką, ale życie prowadzi w obrębie społeczeństwa, które ma status całości organicznej. Konserwatyzm ceniąc jednostkę jest jednocześnie krytyką indywidualizmu (romantyzm kojarzymy z indywidualizmem, a konserwatyzm przeciwstawia się mu). Człowiek jest niepowtarzalną jednostką, ale wyalienowany jest fikcją, człowiek nie istnieje bez społeczeństwa — istnieje dzięki społeczeństwu i dla niego. Człowiek staje się człowiekiem dzięki życiu wśród innych, przychodzi na świat i struktura społeczna go kształtuje — to społeczeństwo jest pierwotne, a potem pojawia się jednostka, która jest przez społeczeństwo formowana (Bóg odpowiedzialny jest za kreacje świata społecznego). Pluralistyczna koncepcja życia społecznego — społeczeństwo postrzegane jest jako spójny, organiczny zbiór mniejszych grup społecznych — społeczeństwo jest systemem więzi i zależności między ludźmi. Więzi przyjmują postać rodziny, parafii, czy określonego stanu społecznego. Za pośrednictwem tych grup człowiek realizuje swoje społeczne cele, powołania, wysokie wartości. Działanie o charakterze rewolucyjnym ma na celu wyemancypowanie jednostek,a to otwiera drogi ku tyranii, rewolucyjnemu despotyzmowi — człowiek ogołocony z kontekstu społecznego staje oko w oko z władzą. Ważnym wzorcem dla konserwatyzmu jest wizja społeczeństwa średniowiecznego, feudalnego, świat którym rządzą wartości najważniejsze — religijne (pozytywna waloryzacja świata średniowiecznego — organicznego). Rozwiązanie społeczeństwa — po rewolucji przestaje istnieć to, co jest podstawą społecznej więzi, tworzą się jakieś nowe formy społeczeństwa kapitalistycznego. Kwestia relacji między życiem społecznym a życiem religijnym — religia nie tylko jako siła uświęcająca władze, ale właśnie jako podstawa więzi społecznych. Konserwatystów interesuje religia jako czynnik więziotwórczy, wspólnototwórczy, integrujący. Rodzina jako wzór społeczeństwa — więzi obowiązujące w rodzinie jako wzorzec więzi, które powinny być wypracowane w życiu społecznym — więzi oparte na poszanowaniu wzajemnych ludzi. Liberalizm — ojczyzną liberalizmu jest Anglia, Wyspy brytyjskie — tam jest najlepiej zorganizowany Świat burżuazyjny. Adam Smith — Bogacenie się narodów James Mill, John Stuart Mill > Rozprawa o wolności We Francji Benjamin Gonstant (Dzienniki poufne) — towarzysz życia Pani de Myśl liberalna: indywidualizm, utylitaryzm, kwestie społeczne, gospodarcze — niewidzialna ręka rynku — rynek się reguluje sam i jest wyemancypowany od tego co polityczne. Liberalizm jako kontynuacja myśli oświeceniowej — obrona jednostek i ich indywidualnej wolności. Oświecenie jest jednak także krytykowane prze liberalizm — krytykuje on rewolucje, jako czynnik przebudowy życia społecznego prowadzący do despotyzmu (jakobińska faza rewolucji francuskiej). Mill — wolność to triumf indywidualności, zarówno nad władzą, która chciałaby rządzić despotycznie, jak i nad masami. Liberalna koncepcja człowieka: człowiek jako jednostka indywidualna, liberałowie mówią o człowieku mało — człowiek jest bytem realnym dążącym do przyjemności i unikającym cierpienia. Życie społeczne jako suma, gra interesów jednostek, które toczą walki o przyjemność, o to żeby uniknąć cierpienia, afektem jest jednak ład społeczny samorzutny, liberałów interesuje psychologiczny aspekt człowieka. Socjalizm utopijny: rozwija się od lat 30 XIX wieku, jest najmniej krytyczny wobec rewolucji, krytykują jedynie to, że nie zrealizowała ona haseł wolności, równości, braterstwa wobec tego oni chcą wcielić te hasła w życie. Socjaliści myślą o organizacji społeczeństwa z punktu widzenia kwestii socjalnej — świat robotników, chłopów. Dążą oni do wytworzenia nowego ładu społecznego opartego na współpracy, a nie na konkurencji, walce i egoistycznych interesów, tworzą namiastki doskonałych form życia społecznego — komuny, falanstery. Przekonani są o tym, że to warunki społeczne tworzą człowieka — jeśli utworzy się idealne warunki społeczne, to człowiek pozbędzie się zła. Krytykowany jest świat, w którym jest poniżenie, nędza, przemoc, ludzie wyzyskują się. Trzeba świat społeczny zreformować i dokonać dzieła reedukacji człowieka. Ład trzeba narzucić człowiekowi, więc problem jest gdy człowiek nie chce się podporządkować (wtedy te idee wcielane są wbrew wolności człowieka). (Robert Owell) Krasiński, Nie boska komedia — można ją przeczytać przez pryzmat idei konserwatywnych — spojrzenie na rewolucje spojrzeniem konserwatysty. Koteria Petersburska — Tygodnik Petersburski > Michał Grabowski — konserwatyzm prowadzi go do antyromantyzmu; Henryk Rzewuski — podporządkowanie się Rosji, nie chodzi mu o wyzwolenie Polski, konserwatyzm prowadzi go na granicę zdrady narodowej. Z postawą konserwatyzmu można łączyć nurt neosarmacki — wizje organicznego życia społecznego. Liberalizm nie oddziałuje na polską literaturę w taki sposób jak konserwatyzm, ale indywidualizm jest myśłą wspólną polskiego romantyzmu i liberalizmu (szczególnie w fazie przedlistopadowej) Fryderyk Skarbek — Pan Antoni, Podróże bez celu Socjaliści utopijni — Mickiewicz redaguje Trybunę ludów — idee braterstwa ludu, wolności od tyranii, idea potrzeby rewolucji w Europie mającej charakter socjalny. Socjalizm Mickiewiczowski jest powiązany z myślą o wyzwoleniu polski, ideał republikański, którego wcieleniem jest Napoleon. Mickiewicz nie jest jednak konsekwentnym socjalistą