Rodzina Rzymska: Struktura, Władza i Prawo Małżeńskie, Notatki z Prawo rzymskie

Pobierz Rodzina Rzymska: Struktura, Władza i Prawo Małżeńskie i więcej Notatki w PDF z Prawo rzymskie tylko na Docsity!

Rodzina rzymska:  familia, była zorganizowana wg zasady patriarchalnej zasady, zgodnie z którą cała rodzina była poddana nieograniczonej władzy zwierzchniej ojca- pater familias (mógł nim być tylko obywatel rzymski). Pater familias była to os. sui iuris, czyli w pełni autonomiczna i tylko on był podmiotem prawa w rodzinie. Ulpian pisze, że była to sytuacja prawna osoby, ponieważ osobą sui iuris mógł stać się syn, który dziedziczył władzę po ojcu nawet, gdy był niedojrzały. Agnacja i kognacja:  agnacja t j. związek pokrewieństwa w linii męskiej, który łączył zwierzchnika familijnego i osoby mu podległe  kognacja tj. pokrewieństwo krwi opartego na pochodzeniu jednej osoby od drugiej albo pochodzeniu wielu osób od tego samego przodka. Pokrewieństwo w linii prostej, gdzie jedna os. pochodzi od drugiej. W tym rodzaju pokrewieństwa mówimy o krewnych wstępnych (ojciec, dziadek, pradziadek) oraz zstępnych (syn, wnuk, prawnuk) Pokrewieństwo w linii bocznej, gdzie wszyscy pochodzą od jednego wspólnego przodka, wtedy mówimy o krewnych bocznych. rzymska zasada mówi: „Quot generationes, tot gradus” - „ile urodzeń, tyle stopni” Powinowactwo:  łac. adfinitas to stosunek powstający pomiędzy jednym z małżonków a krewnymi kognatycznymi drugiego np. pomiędzy żoną a rodzicami męża.  Źródłem powinowactwa jest ważne małżeństwo i trwa ono tyle ile małżeństwo. Osoby alieni iuris:  były to osoby podlegające władzy zwierzchniej pater familia. Pod tą władzą mógł znajdować się każdy nawet wysocy urzędnicy państwowi czy os. dojrzałe.  Osoby takie miały ograniczoną zdolność prawną- „Nihil suum habere potest” („Nie mogła mieć nic własnego”) tzn. nie miały zdolności majątkowej.  Dojrzały syn pod władzą ojca miał szczególną pozycję ponieważ mógł on uzyskać samodzielność majątkową na podstawie peculium. Poza tym miał on uprawnienia w zakresie prawa publicznego- ius honorum oraz ius suffragii (czynne prawo wyborcze) Prawo małżeńskie:  małżeństwo był uznanym i unormowanym przez prawo trwałym związkiem mężczyzny i kobiety (charakter monogamiczny) w celu trwałego pożycia.  podstawą było affectio maritalis tj. wyrażona na zewnątrz i trwale podtrzymana wola mężczyzny i kobiety pozostania w związku i prowadzenia wspólnego życia. Wymogi zawarcia małżeństwa:  dojrzałość fizyczna: pokrywała się ze zdolnością do czynności prawnych tzn. 12 lat dla dziewczyn i 14 lat dla chłopców.  Ius conubii: strony, które chciały zawrzeć związek musiały posiadać conubium, czyli zdolność do zawarcia małżeństwa zgodnie z ius civile. Posiadali je tylko obywatele rzymscy i Latyni. Pokrewieństwo krwi zrywało conubium  zgoda małżeńska: czyli oświadczenie woli. Osoby aleni iuris potrzebowały zgody zwierzchnika familijnego. Konkubinat i contubernium:

 iustum matrymonium to małżeństwo, które spełniało wymogi prawne.  Konkubinat to związek osób wolnych, kobiety i mężczyzny utrzymywany bez woli pożycia jak w zwykłym małżeństwie. Dzieci zrodzone w tym związku były dziećmi pozamałżeńskimi. Konkubinat był sposobem na zawarcie małżeństwa pomiędzy os. które nie mogły tego uczynić zgodnie z ius civile np. małżeństwo między senatorem i wyzwoleńcem.  Contubernium to związek trwały prawnie pomiędzy osobami stanu niewolniczego, ale mógł też powstać ze względu na pożycie os. wolnej z niewolnikiem- taką sytuację określa paremia Paulusa: „Inter servos et liberos matrimonium contrahi non potest concubernium potest” tzn. „pomiędzy niewolnikiem i osobą wolną nie możę być zawarte małżeństwo, contubernium zaś może”. Taki związek miał charakter czysto faktyczny i nie wywoływał żadnych skutków prawnych, a dzieci z tego związku stawały się własnością właściciela niewolnicy. Zaręczyny:  poprzedzały małżeństwo i nazywane były sponsalia. Był to kontrakt werbalny pomiędzy zwierzchnikami familijnymi narzeczonej i narzeczonego alternatywnie można było dochodzić kary na drodze sądowej w razie niewykonania zobowiązania. Później w instytucji tej pojawił się zadatek, który wpłacał narzeczony. Zawarcie małżeństwa:  czynność prywatna i nieformalna tzn. nie było potrzebny przedstawiciel religijny i państwowy, powstawało poprzez zgodne oświadczenie woli ( „Nuptias non concubitus, sed consensus facti”- „Małżeństwo powstaje nie przez wspólne pożycie, lecz przez zgodne oświadczenie woli”). Dlatego nie prowadzono rejestru małżeństw.  Obrzęd małżeński wyglądał tak, że rodzina żony odprowadzała ją do domu męża w orszaku ślubnym wg zasady: „Ubi Gaius ibi ega Gaia” Cnventio in manum: było to wejście pod władzę męża, które było oddzielane od samego wejścia w związek małżeński. Następowało to według trzech sposobów:  Confarreatio : W obecności dwóch najwyższych kapłanów oraz 10 świadków. Akt był zarezerwowany tylko dla patrycjuszy. Na końcu składano ofiarę dla Jowisza z chleba orkiszowego.  Coëmptio : nabycie władzy nad żoną w drodze fikcyjnej sprzedaży, której dokonywano w drodze mancypacji.  Usus: sposób nabycia władzy nad żoną z mocy nieprzerwanego pożycia przez rok. Rozwiązanie małżeństwa:  istniała wolność rozwiązania małżeństwa, kiedy zabrakło woli wspólnego pożycia lub kiedy została zerwana wspólnota małżeńska.  Naturalną przyczyną ustania małżeństwa była śmierć małżonka. Oprócz tego kiedy jeden z małżonków stracił concubium na skutek popadnięcia w niewolę czy stracił obywatelstwo. Kolejną przyczyną był rozwód. Rozwód: czyli divortium był zewnętrzną oznaką rozpadu małżeństwa obu stron w wyniku czego następowało trwałe zniesienie wspólnoty małżeńskiej;rozwiązanie miało charakter prywatny. Wystarczyło jednostronne oświadczenie woli męża lub żony i zniesienie wspólnoty małżeńskiej. W czasach chrześcijańskich rozwodu można było dokonać tylko z określonych powodów np.: zdrady, stręczycielstwa (alfonsowanie), trucicielstwa itp. Zniesienie manus: nie następowało wraz z rozwiązaniem małżeństwa. Znosił je odrębny akt remancipatio. Małżeństwo ponowne: Kobieta po śmierci męża musiała zachować czas żałoby czyli ok. dziesięciu miesięcy (pozwoliło to

 Pod władzę ojcowską można było wejść przez adopcję , czyli przysposobienie osoby alieni iuris, w drodze czynności prawnej pomiędzy adoptującym a ojcem naturalnym dziecka. „Nie wolno młodszemu adoptować starszego”- „Minorem natu non posse maiorem adoptare placet” (różnica wieku powinna wynosić przynajmniej 18 lat) adopcja pełna: adoptowany przechodził adopcja niepełna: przysposobione dziecko w pełni pod władzę i do rodziny nabywało prawo dziedziczenia adoptującego. Miała miejsce beztestamentowego po adoptującym, ale w przypadku adopcji krewnych wstępnych bez przejścia pod jego władzę ojcowską. Ponadto adoptowany zachowywał prawo do dziedziczenia w dotychczasowej rodzinie.  Kolejny sposób wejścia pod władzę ojcowską była arrogacja, czyli przysposobienie osoby sui iuris na postawie aktu publicznoprawnego. Arrogowany przechodził wraz z rodziną i majątkiem pod władzę ojcowska nowego zwierzchnika familijnego. Legitymacja dziecka:  dotyczyła dzieci zrodzonych w konkubinacie. Było to uznanie przez ojca naturalnego dziecka zrodzonego z konkubinatu i nadanie mu statusu dziecka małżeńskiego.

• Legitymatio per subsequens matrimonium : „legitymacja przez późniejsze małżeństwo”, czyli wskutek małżeństwa pomiędzy ojcem dziecka pozamałżeńskiego i matką dziecka.
• Legitymatio per oblationem curiae: „legitymacja przez ofiarowanie kurii”, czyli przez nadanie synowi z konkubinatu status dziecka małżeńskiego przez wpisanie go na listę członków rady municypalnej- dekurionów.
• Legitymatio per rescriptum principis : „legitymacja przez reskrypt cesarski”, czyli nadanie dziecku z konkubinatu statusu dziecka małżeńskiego na mocy rozporządzenia cesarskiego. Treść władzy ojcowskiej: manus---> władza nad żoną; patria potestas---> nad dziećmi; dominica potestas---> nad niewolnikami  uprawnienia władzy ojcowskiej:
• Ius vitae necisque: prawo życia i śmierci; parricidium (zabójstwo najbliższych krewnych) zakazane w czasach pryncypatu.
• Ius exponendi: prawo porzucenia dzieci (noworodków)
• Ius vendendi: prawo do sprzedaży dzieci; Dioklecjan zakazał procederu, ale Konstantyn Wielki odnowił to prawo w razie nadzwyczajnego ubóstwa.
• Zgoda na małżeństwo dzieci  Władza nad majątkiem: majątkiem zarządzał zwierzchnik fmilijny i tylko on był jedynym przedstawicielem rodziny na zewnątrz w obrocie prawno-majątkowym, wszystkie nabytki dzieci przypadały na rzecz pater familias.  Peculium : były to element majątku wydzielane w zarząd synowi pod władzą lub niewolnikowi, jednak właścicielem cały czas był ojciec  Bona materna: dobra dziedziczone po matce przez dziecko, ojciec mógł tylko zarządzać i pobierać pożytki, ale nie mógł sprzedać lub zastawić majątku. Wygaśnięcie władzy ojcowskiej:  naturalny sposób to śmierć zwierzchnika familijnego, wtedy dzieci i żona stawały się osobami sui iuris  emancypacja , czyli dobrowolne zwolnienie spod władzy ojcowskiej. Był to akt prawny dokonywany przed sądem na podstawie, którego dziecko stawało się os. sui iuris. Emancypacja zrywała pokrewieństwo agnatyczne z dotychczasową rodziną, osoba

emancypowana pozostawała tylko w więzach rodzinnych. Opieka i kuratela:  opiekuna powoływano wobec osób sui iuris, które nie miały zdolności do czynności prawnych, czyli nad niedojrzałymi i kobietami.  Opieka na niedojrzałymi była ustalana wobec osób, które były poniżej 12 lub 14 roku życia na skutek śmierci ojca stały się sui iuris. Opiekun musiał utrzymać, wychować oraz zarządzać majątkiem pupila. Był to obowiązek publiczny, jednak nie mogli jej pełnić chorzy umysłowo, głusi, niemi, małoletni oraz podlegający infamii. Kobiety mogły pełnić opiekę od czasów Justyniana, ale tylko wobec swoich dzieci i do zawarci nowego małżeństwa. Środkami prawnymi, które służyły do ochrony pupila były:

• Actio tutelae directa : skarga dobrej wiary, która pociągała za sobą infamię
• Actio rationibus distrahendis: przeciwko opiekunowi, który dopuścił się sprzeniewierzenia majątku podopiecznego (można było dochodzić duplum)
• Accusatio suspecti tutoris: powództwo o usunięcie nieuczciwego opiekuna, mógł je wnieść każdy obywatel i mógł wnieść je każdy obywatel.  Opieka nad kobietami: miała na celu utrzymanie majątku familijnego w rękach krewnych agnacyjnych. Dzięki opiekunowi kobieta mogła dokonywać ważnych czynności prawnych (np. zaciągnięcie zobowiązania o duzej wartości czy porządzenie testamentu)  Kuratela : kurator zarządzał tylko majątkiem i był ustalany dla osób, które z powodu ograniczonej zdolności do czynności prawnych nie mogły rozporządzać swoim majątkiem. Cura furiosi - kuratela nad chorymi umysłowo Cura prodigi - kuratela nad majątkiem marnotrawcy zgoda kuratora była potrzebna przy aktach prawnych, które mogly pogorszyć sytuację prawno-majątkową marnotrawcy. Cura minoris- kuratela nad małoletnimi, czyli nad osobami pomiędzy 14 a 25 rokiem życia, kurator był ustanawiany na wniosek małoletniego przed magistrarurą.