Typy łożysk, Prezentacje z Biologia

Pobierz Typy łożysk i więcej Prezentacje w PDF z Biologia tylko na Docsity!

Typy łożysk

Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Naukowcom z Uniwersytetu w Cambridge udało się wyhodować z komórek kosmówki maleńkie organoidy, które funkcjonują jak naturalne łożysko. Narząd ten, tworzący się w czasie ciąży z kosmówki i błony śluzowej macicy, łączy zarodek z organizmem matki i jest niezbędny do jego prawidłowego rozwoju. Podobnie jak prawdziwe łożysko wyhodowane struktury mają zróżnicowane grupy komórek i wydzielają hormony oraz białka, które oddziałują na metabolizm matki. Modele te mają pomóc zrozumieć zaburzenia ciąży i opracować metody ich leczenia.

Twoje cele

Wymienisz typy łożysk. Omówisz budowę łożyska żółtkowego i omoczniowego. Wykażesz różnice w budowie łożyska żółtkowego i omoczniowego, bezdoczesnowego i doczesnowego. Wskażesz na schemacie elementy budowy łożyska stanowiące części płodową i matczyną. Wykażesz związek między żyworodnością a wytwarzaniem błon płodowych i łożyska.

Modelem, który umożliwia badania nad pracą łożyska, jest mikrourządzenie nazwane „łożyskiem na układzie elektronicznym”. Zostało ono opracowane przez badaczy z amerykańskich Narodowych Instytutów Zdrowia i pozwoli zgłębić wiedzę na temat wymiany substancji między organizmami matki i dziecka. Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Typy łożysk

Pęcherzyk żółtkowy powstaje jako pierwsza błona płodowa i jest aktywny najkrócej. Później tworzą się kolejno: owodnia, kosmówka, omocznia.

W ścianie pęcherzyka powstają pierwsze naczynia krwionośne i elementy krwi. W środku znajduje się żółtko zawierające substancje odżywcze, z których korzysta rozwijający się zarodek.

Zadaniem błon płodowych u owodniowców jest stworzenie warunków potrzebnych do rozwoju zarodka. Ponadto u zwierząt żyworodnych, przez udział w tworzeniu łożyska, zapewniają kontakt zarodka z organizmem matki. Organ taki występuje u niektórych gatunków żyworodnych ryb, płazów i gadów oraz ssaków torbaczy i ssaków łożyskowych.

Łożysko jest narządem stanowiącym część wspólną zarodka i matki, umożliwiającą wymianę substancji bez mieszania się krwi obu organizmów. W skład łożyska od strony zarodka (płodu) wchodzi błona płodowa, a od strony matki – błona śluzowa dróg rodnych lub macicy.

Ze względu na rodzaj błony płodowej wchodzącej w skład łożyska możemy wyróżnić łożysko żółtkowe, żółtkowo‐kosmówkowe i omoczniowe (kosmówkowo‐omoczniowe).

Łożysko żółtkowe i żółtkowo-kosmówkowe

U niektórych gatunków kręgowców: ryb chrzęstnoszkieletowych, np. płaszczek, oraz gadów łuskonośnych, np. jaszczurki żyworódki, połączenie zarodka z organizmem matki zapewnia prymitywne łożysko powstałe z silnie ukrwionej błony woreczka żółtkowego i silnie ukrwionej ściany odcinka jajowodu. Jest to tzw. łożysko żółtkowe, które odegrało ogromną rolę w ewolucji zwierząt – pozwoliło na zmniejszenie rozmiarów komórki jajowej (jajo ma średnicę 0,5 cm) oraz osiągnięcie pełnej żyworodności.

W łożysku żółtkowym połączenie ze strony zarodka tworzy ściana woreczka żółtkowego, a ze strony matki – ukrwiona błona śluzowa jajowodu.

Ciekawostka

Pęcherzyk żółtkowy

Owodnia Kosmówka Omocznia

U krótkonosa brązowego ( Isoodon obesulus), przedstawiciela rodziny jamrajowatych należących do torbaczy, ciąża trwa od 11 do 15 dni. W tym okresie zarodek przebywa w ciele samicy, zachowując z nim kontakt za pośrednictwem w pełni funkcjonalnego łożyska żółtkowego. U pozostałych torbaczy łożysko żółtkowe nie odgrywa większej roli w rozwoju zarodkowym.

Przedstawiciel jamrajowatych – krótkonos brązowy ( Isoodon obesulus). Źródło: Bertram Lobert, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

U torbaczy część płodową łożyska tworzy kosmówka, silnie ukrwiona przez naczynia krwionośne przylegającej do niej ściany woreczka żółtkowego, a część matczyną – błona śluzowa macicy. Ten typ łożyska nazywamy żółtkowo‐kosmówkowym. U torbaczy ma ono charakter przejściowy – funkcjonuje krótko, gdyż młode rodzą się na wczesnym etapie rozwoju.

Łożysko żółtkowo-kosmówkowe. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Łożysko omoczniowe

Łożysko omoczniowe od strony płodu tworzy kosmówka, która na dużej powierzchni zrasta się z położoną pod nią omocznią i jest silnie unaczyniona przez naczynia krwionośne tej błony. Część matczyną tworzy silnie ukrwiona błona śluzowa macicy.

Kosmki kosmówki są rozgałęzione i głęboko zanurzone w błonie śluzowej macicy, co powoduje, że poród jest krwawy. Ten rodzaj łożyska występuje u drapieżnych i naczelnych. Łożysko psów i kotów określane jest jako śródbłonkowo-kosmówkowe, ponieważ barierę między krwią matki i płodu tworzy śródbłonek matczynych naczyń krwionośnych. Naczynia te kontaktują się z kosmówką – jest to więc łożysko śródbłonkowo- kosmówkowe. Z kolei u zajęcy i myszy nabłonek kosmówki jest zniszczony, a barierę między krwią matki a płodu stanowi jedynie śródbłonek naczyń włosowatych kosmków. Taki typ łożyska nazywany jest krwio- śródbłonkowym. Najcieńsza bariera łożyskowa występuje u człowieka i małp, u których nabłonek naczyń włosowatych płodu kontaktuje się bezpośrednio z krwią matki, ponieważ dochodzi do zaniku ścian niektórych naczyń krwionośnych w śluzówce macicy (kosmki są zanurzone we krwi matki). Ten typ łożyska określany jest łożyskiem krwio – kosmówkowym. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Naczynia krwionośne matki i płodu zbliżają się do siebie, jednak dzięki obecności bariery łożyskowej krew się nie miesza.

Bariera łożyskowa występuje u człowieka: nabłonek naczyń włosowatych ludzkiego płodu kontaktuje się bezpośrednio z krwią matki (kosmki są w niej zanurzone) – jest to tzw. łożysko krwio-kosmówkowe. Wymiana substancji odbywa się na drodze dyfuzji i transportu aktywnego. Rozwijający się organizm otrzymuje od matki tlen i substancje odżywcze, a oddaje zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Rodzaje łożysk. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Łożysko u bezkręgowców

Strategie rozrodcze chroniące jaja oraz młode wewnątrz ciała samicy spotykane są również wśród zwierząt bezkręgowych: owadów i pajęczaków. Jak dotąd najlepiej poznanym przykładem tego typu gatunku są skorki ( Arixenia esau). U ich samic rozwój zarodka odbywa się początkowo w jajniku. W drugiej fazie rozwoju na odnóżach odwłokowych zarodków pojawiają się stożkowate wyrostki, które pozostają w ścisłym kontakcie ze ścianą macicy. Wyrostki odwłokowe tworzą z tkankami macicy strukturę zwaną pseudołożyskiem. Za jej pośrednictwem zarodek otrzymuje od organizmu macierzystego składniki pokarmowe.

Łożysko żółtkowe żołtkowo-kosmówkowe omoczniowe doczesnowe bezdoczesnowe

omocznia

jedna z błon płodowych, pełniąca funkcję okresowego zbiornika, do którego odprowadzane są produkty przemiany materii zarodka; u ssaków łożyskowych ulega przekształceniu w pępowinę

owodnia

jedna z błon płodowych, w postaci worka wypełnionego płynem owodniowym, który stanowi środowisko wodne dla zarodka, chroni go i amortyzuje wstrząsy

owodniowce

zwierzęta, których rozwój zarodkowy i płodowy odbywa się w obrębie błon płodowych

pęcherzyk żółtkowy

błona płodowa znajdująca się w jamie pozazarodkowej, zawierająca u gadów i ptaków żółtko, u ssaków płyn surowiczy

pępowina (sznur pępowinowy)

powstaje z przekształcenia omoczni i łączy płód z łożyskiem; zawiera trzy naczynia krwionośne, za pośrednictwem których dostarczane są do zarodka tlen i substancje odżywcze, a odprowadzane produkty przemiany materii zarodka

żyworodność

forma rozrodu płciowego polegająca na tym, że cały rozwój zarodka odbywa się w organizmie matki, która zaopatruje go w substancje odżywcze; potomstwo opuszczające organizm matki jest w pełni wykształcone

Grafika interaktywna

Budowa łożyska żółtkowego i omoczniowego

Budowa łożyska żółtkowo-kosmówkowego i omoczniowego. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Polecenie 2

Przeanalizuj grafikę interaktywną i wyjaśnij, na czym polega rola omoczni w tworzeniu łożyska omoczniowego oraz dlaczego pęcherzyk żółtkowy u ssaków pełni funkcję narządu szczątkowego.

Porównaj funkcje błon płodowych: omoczni i kosmówki u gadów oraz ssaków łożyskowych.

Ćwiczenie 3

Na podstawie analizy schematów zaznacz poprawne dokończenie zdania – wybierz odpowiedź spośród A i B oraz jeden argument.

Łożysko doczesnowe przestawione jest na ilustracji:

A B

Nabłonek kosmówki rozpuszcza nabłonek śluzówki macicy i zrasta się z nią, tworząc wspólne połączenie.

Nabłonek kosmówki ściśle przylega do nabłonka błony śluzowej macicy, tworząc zwartą strukturę.

Ćwiczenie 4

Zaznacz błony, które zaopatrują w naczynia krwionośne część płodową łożyska u kangura i psa.

pęcherzyk żółtkowy

omocznia

owodnia

kosmówka

Ćwiczenie 5

Połącz w pary typy łożysk z ich opisem.

Łożysko omoczniowe Kosmówka i błona śluzowa macicytworzą luźne połączenie.

Łożysko żółtkowo-kosmówkowe

Naczynia krwionośne powstałe w ścianie omoczni wnikają w kosmki kosmówki.

Łożysko rzekome

Z błoną śluzową macicy łączy się kosmówka, zaopatrzona w naczynia krwionośne ściany pęcherzyka żółtkowego.

Łożysko prawdziwe Kosmki wrastają w błonę śluzową macicy.

Ćwiczenie 8

Ciąża u torbaczy trwa bardzo krótko: od kilku do kilkudziesięciu dni. Formujące się prymitywne łożysko przypomina łożysko myszy w początkowym stadium rozwoju. Łożysko omoczniowe nie powstaje. Noworodki torbaczy rodzą się na wczesnym etapie i przepełzają do torby. Tu przyczepiają się do sutków matki i przechodzą dalszy rozwój. Naukowcy wykazali, że w gruczołach mlekowych matki aktywowane są geny, które mają związek z transportem substancji odżywczych wpływających na rozwój małych kangurów w torbie matki.

Podaj nazwę łożyska, które powstaje u torbaczy.

Wyjaśnij, dlaczego ciąża torbaczy trawa tak krótko, a dalszy rozwój odbywa się w torbie samicy. Uwzględnij budowę łożyska.

Na podstawie tekstu wyjaśnij, co oznacza stwierdzenie, że kangury wysysają łożysko z mlekiem matki.

Dla nauczyciela

Autor: Agnieszka Pieszalska

Przedmiot: biologia

Temat: Typy łożysk

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie rozszerzonym

Podstawa programowa: Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

9. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: q) przedstawia przebieg ciąży z uwzględnieniem funkcji łożyska; analizuje wpływ czynników wewnętrznych i zewnętrznych na przebieg ciąży; wyjaśnia istotę i znaczenie badań prenatalnych,

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wymienia typy łożysk; omawia budowę łożyska; wykazuje różnice w budowie łożyska żółtkowego i omoczniowego, bezdoczesnowego i doczesnowego; wykazuje związek między żyworodnością a wytwarzaniem błon płodowych i łożyska.

Strategie nauczania:

konstruktywizm; konektywizm; strategia operacyjna; IBSE.

7. Uczniowie wykonują ćwiczenia od 1 do 6 zawarte w e‐materiale.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel rysuje na tablicy kosz i walizkę. Wskazani przez nauczyciela uczniowie losują zdania. Jeżeli zdanie uznają za prawdziwe, umieszczają je w walizce, jeżeli za fałszywe – umieszczają je w koszu (materiał dodatkowy).

Praca domowa:

Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8.

Materiały dodatkowe:

Załącznik 1. Zdania do losowania. Plik o rozmiarze 45.65 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej:

Grafika interaktywna powinna zostać wykorzystana w fazie realizacyjnej lekcji lub podczas przygotowania ucznia do zajęć.