Pobierz Ekonomia notatki i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
ROZDZIAŁ 1
Ekonomia - nauka o gospodarowaniu
1.1. Przedmiot ekonomii
Ekonomia - jest nauką, która bada, w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb. Zasoby, którymi ludzie dysponują, są przekształcane w trakcie procesu produkcyjnego w dobra i usługi zaspokajające określone potrzeby.
Ekonomia istnieje od zawsze.
- Ojcami ekonomii są Arystoteles i Ksenofont OIKOS – dom NOMOS – prawo (oznaczało zasady prowadzenia gospodarstwa domowego)
- XIX w. – powstają pierwsze manufaktury; określenie ekonomii jako nauki
Problem rzadkości zasobów i technologii Gospodarowanie odbywa się zawsze w określonym momencie czasu, gdy dostępne są tylko pewne ilości zasobów:
- Praca - istnieje tylko pewna ilość ludzi zdolnych i chcących podjąć pracę;
- Ziemia - określona jest ilość surowców naturalnych np. rud metali, ropy naftowej, węgla, hektarów ziemi;
- Kapitał - są dostępne określone maszyny, urządzenia, wiedza.
Rzadkość jako problem w ekonomii występuje zawsze, gdy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr.
Konieczność dokonywania wyborów Ograniczone zasoby i technologie, którymi dysponują ludzie w danym momencie, mogą być w rozmaity sposób wykorzystane. Dlatego też ludzie muszą dokonywać wyboru, czyli decydować o tym co, jak i dla kogo produkować.
1.2. Potrzeby człowieka
Różnorodność potrzeb jest ogromna i dlatego można je rozmaicie klasyfikować, za kryterium przyjmując np. czas, kogo dotyczą itp. Najpowszechniejsza teoria to teoria potrzeb Maslowa:
- Potrzeby fizjologiczne (np. pożywienie, ubranie, sen).
- Potrzeby bezpieczeństwa (np. bezpieczeństwo życia, pracy).
- Potrzeby przynależności (np. akceptacja, nawiązywanie kontaktów).
- Potrzeby uznania (np. niezależność, prawo do decyzji).
- Potrzeby autorealizacji (np. realizacja własnych możliwości).
Ponadto potrzeby można podzielić na:
- Naturalne (związane bezpośrednio z biologicznym funkcjonowaniem człowieka);
- Kulturowe (wykraczają poza biologiczne warunki życia i dotyczą np. nauki, rozrywek, podróży).
Gdy wprowadzamy technologię do zakładów, zwiększamy produkcję. Podstawowe potrzeby są zaspokajane przy udziale mniejszej liczby osób. Reszta ludzi musi się przekwalifikować, aby wytwarzać dobra i świadczyć usługi zaspokajające potrzeby wyższego rzędu. Następuje rozwój gospodarczy.
1.3. Dobra i usługi
Środki zaspokajania potrzeb:
- Materialne – dobra,
- Niematerialne – usługi.
Dobra to przedmioty materialne posiadające odpowiednią użyteczność dla konsumenta.
Użyteczność jest to satysfakcja, którą konsument uzyskuje ze spożycia dobra lub usługi.
Podział dóbr:
- Dobra wolne - to dobra naturalne. Są dostępne w nieograniczonych ilościach, w formie nadającej się bezpośrednio do użytku (np. powietrze, światło słoneczne).
- Dobra ekonomiczne - to dobra rzadkie, wytwarzane przez człowieka w ograniczonych ilościach. Mogą być wykorzystywane do celów konsumpcyjnych lub produkcyjnych. Dzielą się na:
- Dobra konsumpcyjne - służą bezpośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich. Dzielą się na: ✓ Dobra trwałe. ✓ Dobra nietrwałe.
- Dobra kapitałowe (dobra inwestycyjne) - mają zastosowanie w procesach wytwarzania dóbr i usług.
Usługi polegają na świadczeniu użytecznych czynności w celu zaspokojenia określonej potrzeby. W wyniku ich działania nie powstaje żadne nowe dobro.
1.4. Zasoby i technologie
Dobra i usługi mogą być wytwarzane w oparciu o określone zasoby i technologie.
Grupy zasobów:
Zasoby Co do nich zaliczamy Opis Ludzkie Praca Najważniejszym składnikiem procesów produkcyjnych są ludzie. Posiadają oni różnorodne kwalifikacje, umiejętności, doświadczenie i predyspozycje do wykonywania określonej pracy. Kapitałowe Kapitał Obejmują rzeczowe i finansowe składniki procesów wytwórczych tzn. dobra kapitałowe i kapitał finansowy. Dobra kapitałowe są wynikiem procesu produkcyjnego i przeznaczone są do późniejszego wykorzystania w procesie produkcyjnym. Wśród dóbr kapitałowych wyróżnia się środki i przedmioty pracy. Naturalne Ziemia z jej bogactwami
Nie są wytworem pracy ludzkiej. Obejmują obszar powierzchni ziemi oraz wszystko to, co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji (np. minerały, woda, rośliny).
Przedsiębiorstwo - jest to jednostka, która zatrudnia czynniki wytwórcze do wytwarzania dóbr i usług, które sprzedaje innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzom gospodarczym.
Władza gospodarcza - reprezentuje różnorodne agendy rządowe, instytucje i organizacje należące do rządu lub zapewniające mu swój byt.
Obieg okrężny w gospodarce - odbywający się na rynkach przepływ strumieni produktów i czynników.
Państwo ogranicza produkcję, gdyż zabiera część zasobów. Ludzie pracujący w administracji świadczą usługi i nie mogą wytwarzać dóbr.
1.8. Wybór i koszt alternatywny
Zasada racjonalnego gospodarowania:
- Należy dokonać takiego wyboru, aby przy danym nakładzie środków osiągnąć największy efekt.
- (^) Należy dokonać takiego wyboru, aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego nakładu środków. W każdym z obu wariantów jeden element jest dany (stały), a drugi zmienny.
Wybór alternatywny Producent posiadane zasoby może przeznaczyć do wytwarzania wielu różnych dóbr. Decydując się na produkowanie np. mebli, musi zrezygnować z innych możliwości wykorzystania posiadanych czynników produkcji.
Koszt alternatywny – Wartość poniechanej działalności alternatywnej. Jest równy korzyści, jaką można było uzyskać w wyniku innego zastosowania zasobów do wytworzenia dóbr lub usług.
1.9. Mikro- i makroekonomia
Mikroekonomia - bada określone decyzje alokacyjne podejmowane przez poszczególne podmioty gospodarcze na określonych rynkach.
Makroekonomia - bada ona problemy alokacji na poziomie całej gospodarki narodowej. Interesują ją takie zagadnienia jak np. wzrost gospodarczy, cykliczność rozwoju, alokacja, bezrobocie.
Mezoekonomia – zajmuje się obszarem pośrednim między mikroekonomią a makroekonomią.
1.10. Ekonomia pozytywna i normatywna
Rachunek ekonomiczny - porównywanie w danej działalności gospodarczej efektów z ponoszonymi nakładami w celu wybrania możliwie najlepszych wariantów.
Ekonomia pozytywna (o sądach pozytywnych) – zajmuje się światem takim, jakim jest, a nie takim, jaki powinien być. Unika wprowadzania sądów wartościujących. Wyjaśnia w sposób obiektywny procesy podejmowanych decyzji.
Ekonomia normatywna - zajmuje się sądami wartościującymi tzn. odpowiada na pytanie jakie powinny być np. ceny, poziomy produkcji, dochody, itd.
1.11. Metody analizy ekonomicznej
Kategorie ekonomiczne:
Błąd złożenia – błąd logiczny polegający na przypisaniu całości wszystkich cech elementów, z których się ona składa. W ekonomii błąd złożenia polega na mylnym przenoszeniu zależności prawdziwych na poziomie mikro (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa) na poziom makro (gospodarka).
Subiektywność
System ekonomiczny – próba wprowadzenia teorii do praktyki. System ekonomiczny to zbiór praw regulujący i kształtujący rzeczywistość gospodarczą.
ROZDZIAŁ 2
Gospodarka
2.1. Podstawowe rodzaje systemów ekonomicznych
Alokacja - to rozdzielenie rzadkich zasobów między różnorodne możliwe ich zastosowania w procesie gospodarowania.
Typy gospodarek:
- Gospodarka tradycyjna - o alokacji zasobów decyduje tradycja i przyzwyczajenia, a wielkość produkcji nieznacznie przekracza minimum niezbędne do przetrwania.
- Gospodarka rynkowa - oparta jest na mechanizmie cenowym i niewielkiej ingerencji rządu. Większość zasobów jest własnością prywatną a o ich alokacji decyduje rynek.
- Gospodarka kierowana - rząd ma i dysponuje władzą do kierowania czynnikami wytwórczymi kraju. Alokacja czynników odbywa się przez dyrektywy rządowe.
- Gospodarka mieszana - ma cechy gospodarek rynkowej i kierowanej.
W praktyce najczęściej spotyka się gospodarki mieszane.
Gospodarka odpowiada na 3 pytania:
- Co produkować?
- Jak produkować?
- (^) Dla kogo produkować?
2.2. Rynki w gospodarce
Rynek - to całokształt transakcji kupna i sprzedaży. W ekonomii: proces, za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływania nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia jego ceny i ilości.
Funkcje rynku:
- Dokonuje wyceny różnych dóbr.
- Jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.
- Jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów.
- Umożliwia ustalanie się stanów równowagi w przedsiębiorstwie.
- Jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb.
Klasyfikacja rynków:
- (^) Według przedmiotu obrotu: ✓ Rynek produktów i usług konsumpcyjnych, ✓ Rynek czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału), ✓ Rynek usług i produktów finansowych.
- Według zasięgu geograficznego: ✓ Rynek lokalny ✓ Rynek regionalny, ✓ Rynek krajowy, ✓ Rynek międzynarodowy, ✓ Rynek światowy.
- Według sytuacji rynkowej: ✓ Rynek nabywcy – charakteryzuje się nadwyżką podaży nad popytem, co daje nabywcy uprzywilejowaną pozycję , ✓ Rynek sprzedawcy – charakteryzuje się długotrwałą przewagą popytu nad podażą, co stawia sprzedawcę w bardzo korzystnej sytuacji przetargowej.
- W zależności od stopnia jednorodności: ✓ Rynek homogeniczny (jednorodny), np. rynek ropy, pszenicy, ✓ Rynek heterogeniczny, np. rynek pracy – występują w nim różne zawody, wymagające odmiennych zdolności i kwalifikacji, nie konkurujące ze sobą.
- W zależności od stopnia wyrównywania się cen: ✓ Rynek doskonały, ✓ Rynek niedoskonały (monopolistyczny).
- W zależności od stopnia wyrównywania się cen: ✓ (^) Rynek wolny –władze gospodarcze nie sprawują kontroli, sprzedawcy i nabywcy mają swobodę w ustalaniu ilości dóbr, jakie chcą sprzedać i kupić oraz po jakich cenach. ✓ Rynek regulowany - kontrolę sprawują władze centralne.
2.3. Gospodarka kierowana
Cechy gospodarki kierowanej (nakazowej):
- Państwowa własność czynników produkcji.
- Centralizacja zarządzania gospodarką i planowania.
- Nakazowo-rozdzielczy charakter systemu (narzucenie przez centralną biurokrację państwową instytucjom zadań planowych, administracyjne przydzielenie im czynników produkcji).
- Administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji.
- Niemal całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi.
- Duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw od procesów i zjawisk dominujących w gospodarce światowej.
- Funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach "miękkiego" ograniczenia budżetowego co powodowało, że nie kierowały się one w swojej działalności zasadą samofinansowania.
2.4. Gospodarka rynkowa
- Istnienie dóbr publicznych (duża ilość dóbr, która nie uczestniczy w grze rynkowej).
- Zjawiska destabilizujące gospodarkę (kryzysy).
- Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie, różnic w dochodach.
2.5. Transakcje zawierane przez gospodarstwa domowe i
przedsiębiorstwa
Gospodarstwa domowe Przedsiębiorstwa
Dysponują czynnikami produkcji dostarczanymi przedsiębiorstwom.
Wykorzystują czynniki produkcji dostarczane przez gospodarstwa domowe do wytwarzania dóbr i usług.
Otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze.
Płacą gospodarstwom domowym za wykorzystanie czynników produkcji.
Wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa.
Sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym.
2.6. Rywalizacja na rynku
Konkurencja cenowa – obniżanie cen swoich wyrobów przez przedsiębiorstwa mające względnie niższe koszty.
Konkurencja niecenowa - głównie w dziedzinie innowacji techniczno- ekonomicznych oraz różnych środków popierania sprzedaży w tym szczególnie reklamy.
Konkurencja:
- Doskonała: ✓ rozproszenie po stronie popytu i podaży, ✓ brak barier wejścia na rynek, ✓ przejrzystość (transparencja), ✓ jednorodność dóbr i usług.
- Niedoskonała: ✓ rynek monopolistyczny/oligopolistyczny.
Warunki istnienia dojrzałego rynku:
- Dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności.
- Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej.
- (^) Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek.
- Integralność rynku.
2.7. Elementy rynku
CENA
Cena absolutna - to wartość wymienna towaru wyrażona w pieniądzu.
Cena relatywna - cena jednego produktu w porównaniu do ceny innego produktu.
Ceny większości towarów w gospodarce rynkowej wyznaczane są przez relacje popytu i podaży.
POPYT
Popyt - jest to ilość dóbr i usług, na które zgłoszono zapotrzebowanie w danym czasie i po danej cenie.
Popyt indywidualny - jest to popyt poszczególnych konsumentów na dane dobro czy usługę.
Popyt rynkowy - jest to popyt zgłaszany przez wszystkich nabywców na dane dobro.
Prawo popytu - wraz ze wzrostem ceny dobra zmniejsza się popyt na to dobro, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta, przy założeniu, że inne czynniki wpływające na popyt pozostają bez zmian.
Wzrost ceny powoduje efekt:
- Substytucyjny – zastępowanie danego dobra innym;
- Dochodowy – możliwość zakupu mniejszej ilości dóbr przy tych samych dochodach. Spadek ceny także powoduje efekty substytucyjny i dochodowy, ale działające w odwrotnym kierunku.
Prawo malejącego popytu – gdy cena jakiegoś dobra maleje (przy czym wszystkie inne czynniki pozostają bez zmian), wielkość popytu na to dobro rośnie, gdyż:
- obniżka cen przyciąga nowych nabywców,
- obniżka cen powoduje, że kupuje się więcej danych dóbr.
Rodzaje popytu:
- funkcjonalny – cechy jakościowe danego dobra, funkcja jego wartości użytkowej;
- niefunkcjonalny – oddziaływanie czynników zewnętrznych (zachowanie innych konsumentów, efekt snobizmu, spekulacja, itp.);
- spekulacyjny – związany z przewidywanymi wahaniami cen;
- efektywny – chęć nabycia dobra poparta posiadanymi środkami finansowymi;
- potencjalny – pragnienie nabycia dobra niepoparte możliwościami dochodowymi.
W przypadku wzrostu dochodów popyt potencjalny może przekształcić się w popyt efektywny.
Krzywa popytu - jest funkcją ceny, co oznacza, że zmienia się zależnie od wysokości ceny.
Funkcja popytu jest funkcją malejącą, ponieważ zależność między popytem a ceną jest odwrotna.
- Podatki i subsydia - niektóre podatki (np. podatek od wartości dodanej VAT) są traktowane przez producenta jako dodatkowy koszt wytwarzania produktu (w rezultacie czego krzywa podaży przesuwa się w górę - w lewo). Subsydia (dopłaty) traktowane są jako element zmniejszający koszty (w rezultacie czego krzywa podaży przesuwa się w dół - w prawo).
- Przewidywanie cen - na decyzje producentów o zmniejszeniu lub zwiększeniu podaży mają wpływ spekulacje dotyczące zmian cen relatywnych. Jeżeli przedsiębiorca uważa, że w przyszłości ceny na produkowane przez niego dobro będą wyższe, magazynuje je i nie dostarcza ich na rynek w takich ilościach, w jakich dostarczyłby je, gdyby nie oczekiwał wzrostu cen. W tym przypadku krzywa podaży przesuwa się w górę (w lewo).
- Liczba przedsiębiorstw w gałęzi - z reguły wzrost liczby przedsiębiorstw w określonej gałęzi zwiększa ilość oferowanych produktów (w tym przypadku krzywa podaży przesuwa się w dół). Przy zmniejszaniu się liczby przedsiębiorstw w określonej gałęzi zmniejsza się ilość oferowanych produktów. (w tym przypadku krzywa podaży przesuwa się w górę).
2.8. Mechanizm rynkowy
Ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr i usług zmieniają się w odwrotnych kierunkach w reakcji na zmiany cen. W rezultacie krzywa popytu jest nachylona w dół (nachylenie ujemne), a krzywa podaży jest nachylona w górę (nachylenie dodatnie). Krzywe te muszą więc przeciąć się w określonym punkcie, przy określonej cenie rynkowej.
Cena równowagi rynkowej - jest to cena, przy której rozmiary podaży zrównują się z rozmiarami popytu.
- Krzywe popytu i podaży pokazują sytuacje teoretyczne, natomiast punkt równowagi pokazuje, do jakiego poziomu rzeczywiście dojdzie cena w wyniku działania mechanizmu rynkowego.
- Cena równowagi zostanie osiągnięta po pewnym czasie.
- W praktyce mogą zaistnieć czynniki zakłócające równowagę.
- W skutek działania tych czynników następuje przesunięcie krzywych popytu i podaży, a tym samym przesunięcie punktu równowagi.
Mechanizm rynkowy - wynika z wzajemnych zależności między ceną, popytem i podażą i polega na tym, że jakakolwiek nierównowaga miedzy tymi elementami rynku uruchamia siły, które prowadzą popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy stanie równowagi rynkowej.
Zadania mechanizmu cenowego:
- Równoważenie popytu z podażą.
- Weryfikacja podaży przez rozmiary i strukturę popytu.
- Wpływanie na decyzje poprzez weryfikowanie luk w podaży dóbr i usług.
- Weryfikacja wszelkich zachowań gospodarczych.
ROZDZIAŁ 3
Elastyczność popytu i podaży
3.1. Zależności popytu i podaży
Podaż a koszty produkcji: Wzrost sprzedaży odpowiada spadkowi kosztów wytwarzania przy tej samej cenie, bo rośnie wtedy rentowność i skłania do wzrostu podaży.
Cena równowagi rynkowej: Do równowagi rynkowej dochodzi przy takich cenach i ilościach, przy których siły działające na rynku równoważą się.
Przesunięcia krzywej popytu: Wzrost dochodów powoduje przesunięcie krzywej popytu w prawo, a tym samym wzrost ceny równowagi (przy stałej krzywej podaży).
Przesunięcia krzywej podaży: Wzrost kosztów wytwarzania powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo i jednocześnie zmianę ceny równowagi (przy stałej krzywej popytu).
Rezultat ustalenia ceny maksymalnej - wprowadzenie ceny maksymalnej powoduje zmniejszenie podaży i nadwyżkę popytu.
Cena minimalna – pojawia się nadwyżka towaru. Cena minimalna dotyczy np. produktów rolnych.
Podaż a czynnik czasu:
- (^) Okres ultrakrótki – podaż jest stała, cena jest funkcją popytu.
- Okres krótki – procesy dostosowawcze podaży w ramach istniejącego potencjału wytwórczego poprzez lepsze jego wykorzystywanie. Podaż rośnie w ramach możliwości produkcyjnych.
- Okres długi – zdolności produkcyjne zwiększają się poprzez inwestycje. W tym okresie istnieją największe możliwości wzrostu sprzedaży.
3.2. Cenowa elastyczność popytu
