GAŁĘZIE PRAWA, Egzaminy z Prawo konstytucyjne

Pobierz GAŁĘZIE PRAWA i więcej Egzaminy w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!

Podział prawa na gałęzie jest podziałem teoretycznym,

tzn. wynika z ustaleń prawników a nie z bezpośredniej

decyzji organów prawodawczych. Polega na

pogrupowaniu aktów prawnych z punktu widzenia

metody uregulowania stosunków społecznych, jaką

posłużył się prawodawca, a czasem również z punktu

widzenia szczególnych celów, które prawodawca zamierza

osiągnąć poprzez zastosowanie określonej metody. O tym,

jaką metodę przyjął prawodawca, dowiadujemy się z treści

aktu prawnego a czasem z jego poszczególnych

przepisów.

Metoda administratywistyczna polega na przyznaniu

organowi władzy uprawnień do jednostronnego określania

praw i obowiązków innego organu lub osoby (np. poprzez

wydawanie aktów prawnych lub decyzji

administracyjnych). Uprawnienie organu nazywane

jest władztwem.

Metoda administratywistyczna wyklucza równość stron

i dobrowolność ich działań, gdyż poszczególne osoby

muszą podporządkować się rozstrzygnięciom organu

władzy.

Metoda cywilistyczna polega na tym, że strony stosunku

prawnego same określają swoje prawa jak również

obowiązki w drodze oświadczeń i porozumień, gdyż żadna

z nich nie sprawuje władzy nad drugą i nie może jej niczego

narzucić bez jej zgody. Strony są w takim układzie sobie

równe i działają w sposób dobrowolny. Z kolei organy

władzy wydają rozstrzygnięcia jedynie w ostateczności na

wniosek samych stron, jeżeli te nie mogą samodzielnie

dojść do porozumienia.

Ciekawym przykładem będzie tutaj również sposób

ustalania cen leków może być uregulowany zarówno

metodą cywilistyczną (wówczas ceny są uzależnione

od zainteresowania pacjentów ofertą apteki), jak i

administratywistyczną (np. w formie cen urzędowych

określanych w akcie prawnym). Wybór określonej

metody regulacji zależy zatem od założeń przyjętych

przez prawodawcę.

Jeszcze raz... Gałąź prawa – ukształtowany w ogólnym rozwoju historycznym zbiór norm prawnych, które regulują daną dziedzinę życia społecznego, natomiast dziedziny prawa – są głównym podziałem (kryterium) norm prawnych według rodzaju stosunków społecznych, które prawo reguluje oraz ze względu na podmiot czyli:

- prawo prywatne – chroni interesy jednostek, reguluje stosunki majątkowe i osobiste. Dotyczy podmiotów równoprawnych, gdzie stronami stosunku prawnego są jednostki, które samodzielnie kształtują wzajemne stosunki. - prawo publiczne – służy ochronie interesów państwa, zbiorowości oraz dobra wspólnego. Reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem I obywatelem. Charakteryzuje się nierówną pozycją stron, bowiem państwo występuje tu z pozycji siły swej władzy.

• Prawo cywilne normuje stosunki majątkowe i osobiste pomiędzy osobami prawnymi i fizycznymi.
• Współczesne prawo cywilne nazywane jest prawem prywatnym, gdyż reguluje stosunki prawne pomiędzy równoprawnymi podmiotami, którymi mogą być osoby fizyczne i prawne. W Polsce najważniejszym aktem prawa cywilnego jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny , który składa się z 4 części nazwanych księgami: części ogólnej, prawa rzeczowego, prawa zobowiązań i prawa spadkowego. Część ogólna określa m.in. ogólne warunki zawierania umów przez osoby fizyczne i prawne. Prawo rzeczowe reguluje sprawy związane z własnością i posiadaniem rzeczy ruchomych i nieruchomości (gruntów i budynków). Prawo zobowiązań dotyczy obowiązków naprawienia wyrządzonej szkody (np. poprzez zapłatę odszkodowania) oraz określa warunki najczęściej zawieranych umów (np. umowy sprzedaży, najmu, zlecenia). Prawo spadkowe dotyczy dziedziczenia na wypadek śmierci w wypadku, gdy osoba pozostawiła testament lub go nie pozostawiła.

• Inne ustawy, do których stosuje się zasady z części ogólnej Kodeksu cywilnego, to m.in. Kodeks pracy (dotyczy relacji między pracodawcą i pracownikiem), Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dotyczy relacji prawnych między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz opieki nad osobami) oraz Kodeks spółek handlowych (dotyczy tworzenia i działania spółek handlowych). Sprawy z zakresu prawa cywilnego rozstrzygane są przez sądy w trybie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego.
• Cechą charakterystyczną prawa cywilnego jest równość podmiotów, które mogą dowolnie kształtować stosunek prawny pomiędzy nimi (np. dowolnie ułożyć treść umowy pod warunkiem, że jest zgodna z przepisami prawa i normami etycznymi). Osoby fizyczne i prawne w stosunkach cywilnoprawnych są sobie równe.
• Dla porównania, nie można mówić o równości stron w prawie administracyjnym, gdzie osoba fizyczna lub prawna musi podporządkować się decyzji organu administracji publicznej (np. pozwolenie na budowę domu). Podobnie w prawie karnym, sytuacja oskarżonego zależy od wyroku sądu a zadaniem oskarżyciela (najczęściej prokuratora) jest udowodnienie winy oskarżonego.

• Prawo pracy reguluje stosunki pracy między pracodawcami a pracownikami oraz problemy związane z pracą. Przepisy dotyczące prawa pracy wywodzą się z prawa cywilnego, które jednak okazało się nieskuteczne dla zagwarantowania praw pracowników. Pomiędzy pracodawcą i pracownikiem istnieje wszakże stosunek podległości, o równości i dobrowolności można mówić jedynie w odniesieniu do możliwości zawarcia i wypowiedzenia umowy o pracę. Ponadto pracodawca posiada ekonomiczną przewagę nad pracownikiem, z związku z czym umowy cywilnoprawne oparte na pełnej równości stron często okazują się krzywdzące dla osób zatrudnionych. Celem prawa pracy jest przede wszystkim zagwarantowanie poszanowania praw pracowników przez pracodawców. Ze względu na istniejące odrębności prawo pracy należy zatem uznać za osobną gałąź prawa, odrębną od prawa cywilnego.
• Podstawowym aktem prawnym w tej gałęzi prawa jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, który reguluje m.in. takie sprawy, jak wynagrodzenie za pracę, obowiązki pracownika i pracodawcy, odpowiedzialność materialna pracownika, czas pracy, urlopy pracownicze, bezpieczeństwo i higiena pracy itp. Sprawy z zakresu prawa pracy rozstrzygane są przez sądy w trybie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego.

• Prawo rodzinne i opiekuńcze jest prawem prywatnym, normuje stosunki majątkowe i niemajątkowe w ramach rodziny. Dotyczy zasad zawierania, ustania i unieważniania związków małżeńskich. Reguluje pojęcie władzy rodzicielskiej oraz praw i obowiązków członków rodziny. Ponadto porusza kwestie adopcji i zasad realizacji obowiązku alimentacyjnego.
• Przepisy prawa rodzinnego opierają się na równości pomiędzy jej członkami, dlatego prawo rodzinne jest prawem prywatnym. Nie jest to jednak nieograniczona równość, dla przykładu rodzice sprawują władzę rodzicielską nad dziećmi, podobnie opiekun lub kurator osoby ubezwłasnowolnionej decyduje o dotyczących jej czynnościach prawnych. Z tego względu prawo rodzinne i opiekuńcze nie jest jednym z działów prawa cywilnego, lecz powinno być uważane za osobną gałąź prawa. Po wtóre, prawo rodzinne spełnia odmienną funkcję od prawa cywilnego, jak zapewnienie trwałości i autonomii rodziny oraz pomocy organów władzy publicznej.

• Prawo konstytucyjne, nazywane również prawem ustrojowym, jest podobne do prawa administracyjnego, dlatego niektórzy prawnicy uważają je nawet za dział prawa administracyjnego. Jednakże ze względu na istotne różnice i szczególną funkcję dla funkcjonowania państwa należy je jednak uznać za osobną gałąź prawa.
• Prawo konstytucyjne opiera się na metodzie administratywistycznej i należy do prawa publicznego. Najważniejszym aktem prawnym w tej gałęzi prawa jest Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r.) tym niemniej do gałęzi tej należą również ustawy dotyczące funkcjonowania poszczególnych instytucji państwowych (np. ustawa „Kodeks wyborczy”, ustawa o partiach politycznych, ustawa o wykonywania mandatu posła i senatora itp.).

Ważną sprawą regulowaną przez prawo konstytucyjne jest

status osoby ludzkiej, w szczególności przysługujące jej

wolności, prawa i obowiązki. Konstytucja RP w rozdziale II

uznaje znaczenie godności człowieka i zobowiązuje organy

władzy do poszanowania wynikających z niej wolności, praw

i obowiązków przy stanowieniu i stosowaniu prawa. Należy

podkreślić, że dla poszanowania godności człowieka i jego

prawidłowego rozwoju jednakowo ważne są prawa i

obowiązki.

• Organy administracji publicznej realizują potrzeby społeczne poprzez wykonywanie różnorodnych działań i usług oraz poprzez sprawowanie kontroli nad działaniami poszczególnych osób. Działania i usługi wykonywane na rzecz społeczeństwa obejmują m.in. prowadzenie szkół i szpitali, budowę dróg, utrzymywanie służb mundurowych, wypłacanie środków pieniężnych na pomoc społeczną itp. Z kolei kontrola działalności osób fizycznych i prawnych ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i porządku, a polega zazwyczaj na wydawaniu indywidualnych decyzji administracyjnych, jak np. pozwolenie na budowę domu, prawo jazdy, licencje na wykonywanie niektórych zawodów itp. Na decyzje organów administracji publicznej można wnieść skargę do sądu administracyjnego.

• Organami władzy publicznej w Polsce są organy administracji rządowej i samorządowej. Administracja rządowa, podlegająca Radzie Ministrów, dzieli się na rządową administrację centralną (działającą na obszarze całego kraju) i terenową (działającą na części terytorium państwa). Organami rządowej administracji centralnej są m.in. Rada Ministrów, ministrowie, prezesi urzędów centralnych, komendanci główni służb mundurowych itp. Z kolei rządowa administracja terenowa dzieli się na administrację zespoloną (urzędy i służby działające na obszarze każdego województwa i podlegające wojewodzie jako przedstawicielowi Rady Ministrów w województwie, np. kurator oświaty, komendant wojewódzki Policji) oraz niezespoloną (podlegającą bezpośrednio właściwym ministrom, np. Straż Graniczna, urzędy statystyczne, urzędy górnicze, urzędy morskie itp.). Natomiast administracja samorządowa to organy, urzędy i służby podległe organom wykonawczym jednostek samorządu terytorialnego, czyli gmin, powiatów i województw (np. urząd gminy i urząd stanu cywilnego podlega wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta, starostwo powiatowe podlega staroście, urząd marszałkowski podlega marszałkowi województwa).
• Prawo administracyjne nie jest spisane w jednej obszernej ustawie, jak np. Kodeks cywilny. Ze względu na obszerność prawa administracyjnego spisano je w różnych ustawach, jak np. ustawa o systemie oświaty, ustawa o pomocy społecznej, ustawa „Prawo budowlane”, ustawa „Prawo ruchu drogowym”.