Pobierz KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO i więcej Ćwiczenia w PDF z Postępowanie cywilne tylko na Docsity!
KODEKS
POSTĘPOWANIA CYWILNEGO
z dnia 17 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 43, poz. 296)
tekst jednolity z dnia 17 grudnia 2013 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)
Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze Księga pierwsza. Proces Tytuł VI. Postępowanie Dział IV. Orzeczenia Literatura: M. Allerhand , Kilka uwag o wyrokach konstytutywnych, PPC 1936, Nr 10; tenże , Kodeks postępowania cywilnego, Lwów 1932; M. Arciszewski , Europejski Nakaz Zapłaty, MoP 2008, Nr 1; A. M. Arkuszewska , Referendarz sądowy w postępowaniu cywilnym, War- szawa 2011; M. Bączyk , Glosa do wyroku SN z 20.7.1987 r., IV CR 195/87, OSP 1990, Nr 9, poz. 327; W. Berutowicz , Znaczenie prawne sądowego dochodzenia roszczeń, Warszawa 1966; B. Bladowski , Nowy system odwoławczy w postępowaniu cywilnym, Warszawa–Zielona Góra 1996; tenże , Orzeczenia nie istniejące w cywilnym postępowaniu odwoławczym, NP 1991, Nr 1–3; tenże , Wpływ zażalenia na wykonalność postanowienia oraz na bieg postępowania cywilnego, Pal. 1972, Nr 11; tenże , Zażalenie w postępowaniu cywilnym, Kraków 1999; F. Błahuta , Uzasadnienie orzeczenia pierwszej instancji w sprawie cywilnej (wskazówki praktyczne), BMS 1955, Nr 4; Ł. Błaszczak , Orzeczenia nieistniejące (sententia non existens) w sądowym postępowaniu cywilnym, w: Wokół problematyki orzeczeń, red. Ł. Błaszczak , Toruń 2007; J. Brol , Dwuinstancyjne postępowanie sądowe w sprawach ubezpieczeń społecz- nych a problem ustalania inwalidztwa (wybrane zagadnienia), Praca i ZS 1991, Nr 1; W. Bronie- wicz , Glosa do postanowienia SN z 19.3.1969 r., I CZ 106/68, OSP 1970, Nr 6, poz. 121; tenże , Glosa do postanowienia SN z 19.11.1996 r., III CKN 12/96, OSP 1997, Nr 7–8, poz. 142; tenże , Glosa do wyroku SN z 10.11.1970 r., I CZ 139/70, OSPiKA 1971, Nr 10, poz. 178; tenże , Glosa do wyroku SN z 17.7.1997 r., III CKN 149/97, OSP 2000, Nr 4, poz. 63; tenże , Glosa do uchwały SN z 21.7.1970 r., III CZP 41/70 PiP 1971, Nr 8–9; tenże , Glosa do uchwały SN z 5.7.1995 r., III CZP 81/95, OSP 1996, Nr 5, poz. 86; tenże , Jeszcze w kwestii stanu sprawy
Dział IV. Orzeczenia w toku w razie umorzenia postępowania cywilnego z mocy prawa, NP 1974, Nr 1; tenże , Postanowienia, niepubl.; tenże , Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 1999; tenże , Pra- womocność orzeczeń w postępowaniu cywilnym, SI 1976, Nr 5; tenże , Przyczyny oddalenia powództwa, PiP 1964, Nr 5–6; tenże , „Sprawa w toku” w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, ZNUŁ, Łódź 1970, Nr 69; tenże , Umorzenie postępowania w procesie cywilnym, w: Księga pamiątkowa ku czci Kamila Stefki, Warszawa 1967; tenże , Warunki uwzględnienia powództwa, PiP 2003, Nr 3; tenże , W kwestii błędnego zawiadomienia o toczącym się pro- cesie i błędnego wezwania do wzięcia udziału w sprawie osoby nie objętej powództwem, w: Zbiór rozpraw z zakresu postępowania cywilnego, AUWr 1990, Nr 1028; tenże , W kwestii zarządzeń sądu w postępowaniu cywilnym, NP 1972, Nr 7–8; W. Broniewicz , A. Marciniak , I. Kunicki , Postępowanie cywilne w zarysie, wyd. XI, Warszawa 2014; S. Czepita, G. Szacoń , Teoretyczne i praktyczne aspekty zagadnienia tak zwanych wyroków nieistniejących w pro- cesie cywilnym, w: Proces cywilny. Nauka − Kodyfikacja − Praktyka. Księga jubileuszowa poświęcona profesorowi Feliksowi Zedlerowi, red. P. Grzegorczyk , K. Knoppek , M. Walasik , Warszawa 2012; S. Dalka , Dopuszczalność zmiany powództwa i przekształcenia podmioto- wego w postępowaniu nakazowym, PiP 1974, Nr 5; tenże , Ochrona sądowa roszczeń mająt- kowych w postępowaniu nakazowym i upominawczym, Gdańsk 1977; tenże , Postępowanie nakazowe i upominawcze w świetle nowelizacji KPC, Rej. 1997, Nr 7–8; tenże , Zmiany w procedurze cywilnej według nowelizacji z 1.3.1996 r., PiP 1996, Nr 8–9; S. Dąbrowski, A. Łazarska , Uzasadnianie orzeczeń sądowych w procesie cywilnym, PS 2012, Nr 3; H. Dolecki , Postępowanie cywilne. Zarys wykładu, wyd. 5, Warszawa 2013; H. Dolecki, T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. T. 5. Komentarz, Warszawa 2013; T. Ereciński (red.) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, wyd. 4, Warszawa 2012; tenże , w: Kodeks po- stępowania cywilnego. Komentarz. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, t. I, red. T. Ereciński , Warszawa 2009, cytowany jako: T. Ereciński , Komentarz; Z. Fenichel , Podstawa po- wództwa, jej zmiana i związek z prawomocnością wyroku (dokończenie), PPC 1938, Nr 11–12; K. Flaga - Gieruszyńska , Postępowanie cywilne. Komentarz praktyczny dla sędziów i pełno- mocników procesowych. Wzory pism sądowych i procesowych z przykładowymi stanami faktycznymi, linie orzecznicze, koszty sądowe, Warszawa 2014, K. Gajda , Wyrok z uznania, w: Wokół problematyki orzeczeń, red. Ł. Błaszczak , Toruń 2007; K. Gajda - Roszczynialska , Dopuszczalność wydania wyroku zaocznego na posiedzeniu niejawnym w europejskim po- stępowaniu w sprawie drobnych roszczeń, PPC 2001, Nr 4; E. Gapska , Czynności decyzyjne sądów w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010; taż , Ewolucja koncepcji orzeczeń praw- nie nieistniejących w postępowaniu cywilnym, w: Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, Materiały konferencyjne Ogól- nopolskiego Zjazdu Katedr Postępowania Cywilnego, Szczecin−Niechorze 28−30.9.2007 r., Warszawa 2009; I. Gil , Charakter prawny nakazów zapłaty, w: Wokół problematyki orzeczeń, red. Ł. Błaszczak , Toruń 2007; Ł. Goździaszek, Elektroniczne orzeczenia sądowe, w: Informa- tyzacja postępowania sądowego i administracji publicznej, red. J. Gołaczyński , Warszawa 2010; A. Góra - Błaszczykowska, Orzeczenia w procesie cywilnym. Art. 316−366 KPC. Komentarz, Warszawa 2003 ; taż (red.), Kodeks postępowania cywilnego. T. I. Komentarz do art. 1−729, Warszawa 2013; taż , Kognicja sądu wieczystoksięgowego, w: Aurea praxis, aurea teoria. Księga pamiątkowa ku czci profesora Tadeusza Erecińskiego, red. J. Gudowski , K. Weitz , t. I, Warszawa 2011; taż , Nieistnienie orzeczenia − kilka uwag na temat praktycznych konse- kwencji uznania orzeczenia za istniejące, w: Ewolucja polskiego postępowania cywilnego wobec przemian politycznych, społecznych i gospodarczych, Materiały konferencyjne Ogólno-
Art. 316. Rozdział 1. Wyroki Odział 1. Wydanie wyroku Art. 316.
Czas wyrokowania
§ 1. Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało się ono wymagalne w toku sprawy. § 2. Rozprawa powinna być otwarta na nowo, jeżeli istotne okolicz- ności ujawniły się dopiero po jej zamknięciu. Spis treści I. Wyrok a czynności decyzyjne sądu A. Komentarz
- Wydanie wyroku
- Wyrok jako czynność decyzyjna sądu II. Postać a forma orzeczenia A. Komentarz
- Postacie orzeczeń
- Wyrok
- Orzeczenia w postępowaniu nieprocesowym
- Forma orzeczenia III. Rodzaje i podział wyroków A. Komentarz
- Podział wyroków
- Wyrok uwzględniający powództwo
- Wyrok oddalający powództwo
- Wyrok zasądzający
- Wyrok ustalający
- Wyrok kształtujący
- Wyrok deklaratywny
- Wyrok konstytutywny
- Wyrok pełny i częściowy
- Wyrok wstępny
- Wyrok końcowy
- Wyrok łączny 13_. Sententia non existens_ B. Linia orzecznicza IV. Zamknięcie rozprawy A. Komentarz
- Czynność przewodniczącego
- Uznanie sprawy za ostatecznie wyjaśnioną
- Narada
- Postanowienie o odroczeniu ogłoszenia wyroku B. Linia orzecznicza V. Wydanie wyroku A. Komentarz
- Wyrok a treść powództwa
- Wyrok jako rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu
- Wydanie wyroku B. Linia orzecznicza VI. Stan rzeczy istniejący w chwili zamknię- cia rozprawy A. Komentarz
- Zasada aktualności
- Pojęcie „stanu rzeczy”
- Zmiana przepisów
- Wymagalność roszczenia
- Interes prawny
- Wyłączenia B. Linia orzecznicza VII. Otwarcie na nowo zamkniętej rozprawy A. Komentarz
- Wydanie postanowienia
- Przesłanki VIII. Zagadnienia szczegółowe A. Komentarz
- Współuczestnictwo jednolite
- Żądanie alternatywne B. Linia orzecznicza
Dział IV. Orzeczenia Rozdział 1. Wyroki I. Wyrok a czynności decyzyjne sądu A. Komentarz
1. Wydanie wyroku. Wydanie wyroku jako orzeczenia merytorycznego jest celem i wynikiem rozpoznania sprawy cywilnej przez sąd. Nie każde postępo- wanie cywilne może zakończyć się wydaniem wyroku. Jeżeli w sprawie wniesionej do sądu zostanie dokonany zwrot pozwu, sąd nie ustosunkuje się do powództwa. Sąd nie wypowie się też co do merytorycznej zasadności po- wództwa w razie wydania postanowienia kończącego postępowanie w sprawie (np. o odrzuceniu pozwu albo umorzeniu postępowania), gdyż postanowie- nia te zamykają drogę do wydania wyroku. W wyroku sąd ustosunkowuje się do przedmiotu procesu, którym jest roszczenie procesowe. 2. Wyrok jako czynność decyzyjna sądu. Wyrok należy do czynności decy- zyjnych sądu. Czynności decyzyjne dzieli się na orzeczenia i zarządzenia. Sąd podejmuje swoje czynności w postaci orzeczeń, zarządzenia wydaje prze- wodniczący (wydziału, składu sądzącego). Orzeczeniami są: wyroki, nakazy zapłaty, uchwały i postanowienia. Wyroki, nakazy zapłaty i uchwały mają charakter merytoryczny, gdyż roz- strzygają sprawę co do istoty, postanowienia wydawane w procesie mają charakter niemerytoryczny, tj. rozstrzygają o kwestiach dotyczących po- stępowania (kwestiach proceduralnych). II. Postać a forma orzeczenia A. Komentarz 1. Postacie orzeczeń. Postaciami orzeczeń są: wyrok, nakaz zapłaty, postanowie- nie, uchwała. Uchwały wydaje tylko SN, gdy rozstrzyga zagadnienia prawne, budzące poważne wątpliwości (por. np. art. 390 § 2 KPC ). 2. Wyrok. Wyrok to wyposażony w przymus państwowy akt jurysdykcyjny organu władzy państwowej. U jego podstaw leży „osądzenie”, czyli wypo- wiedź kategoryczna organu jurysdykcyjnego, której podstawą są ustalone Ważne dla praktyki
Dział IV. Orzeczenia Rozdział 1. Wyroki powództwa to: niezupełny charakter roszczenia materialnego, sprzecz- ność powództwa ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego, zrzeczenie się roszczenia procesowego przez powoda oraz zawarcie ugody w uprzednio toczącym się procesie. Przesłanka materialna zasadności powództwa polega na rzeczywistym istnieniu (a przy powództwie o ustalenie negatywne – nieistnieniu) normy prawnej indywidualno-konkretnej, o jaką chodzi w roszczeniu proceso- wym. Powództwo jest zasadne, jeżeli przesłanka ta zachodzi, bezzasadne zaś w razie braku tej przesłanki (por. W. Broniewicz , Warunki, s. 34–35; tenże , Przyczyny, s. 831 i n.). 3. Wyrok oddalający powództwo. Wyrok oddalający powództwo zostanie wydany, gdy w sprawie nie wystąpią pozytywne przesłanki zasadności po- wództwa, przy jednoczesnym istnieniu co najmniej jednej przesłanki nega- tywnej.
4. Wyrok zasądzający. Wyrok zasądzający to wyrok uwzględniający po- wództwo o zasądzenie świadczenia. Mieści się on w kategorii wyroków de- klaratywnych. 5. Wyrok ustalający. Wyrokiem ustalającym jest wyrok uwzględniający po- wództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, a także w zasadzie każdy wyrok oddalający powództwo. Treść tego wyroku polega na czystej deklaracji ze skutkiem wiążącym sytuacji prawnej między stronami w odniesieniu do istnienia, nieistnienia określonego stosunku praw- nego lub prawa. Wytoczenie powództwa o ustalenie jest subsydiarną formą ochrony prawa, wchodzi ono w grę w zasadzie wówczas, gdy nie jest możliwe wykorzy- stanie innych powództw i odpowiadających im wyroków. Ta zasadnicza cecha wyroku ustalającego jest wynikiem jego konstrukcji prawnej, której elementem jest wymaganie w postaci interesu prawnego. Interes prawny w konstrukcji powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa speł- nia kumulatywnie podwójną funkcję podstawy przesłanki merytorycznej i funkcję podstawy legitymacji procesowej ( K. Piasecki , Wyrok, s. 148–149; T. Rowiński , Interes, s. 90). Powództwa o ustalenie nie mogą przygo- towywać powództw o świadczenie lub powództw o ukształtowanie Ważne dla praktyki
Art. 316. ( E. Wengerek , Powództwo, s. 10) i nie są ograniczone żadnym terminem ( K. Piasecki , Wyrok, s. 153). Wydanie wyroku ustalającego jest możliwe tylko wtedy, gdy w toku postę- powania wykazane zostanie istnienie interesu prawnego powoda w wią- żącym ustaleniu przez sąd stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny może polegać na zagrożeniu sfery prawnej powoda, na zagrożeniu możności wykonywania tego prawa wskutek uzurpowania przez pozwanego prawa lub stosunku prawnego, będącego właśnie w kolizji w tym prawem ( Z. Hahn , Interes, s. 709).
6. Wyrok kształtujący. Wyrokiem kształtującym jest wyrok uwzględniający powództwo o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa. W tej kategorii wyroków mieszczą się wyroki konieczne. Wyroki ko- nieczne to wyroki wydawane w sprawach, w których w innej drodze niż przez uzyskanie wyroku sądowego nie może powstać, zmienić się lub ustać stosu- nek prawny lub prawo. Przykładem wyroku koniecznego, tworzącego stosu- nek prawny jest (wydawane w postępowaniu nieprocesowym) postanowienie o przysposobieniu; wyrok konieczny rozwiązujący stosunek prawny, to wyrok rozwiązujący małżeństwo przez rozwód. 7. Wyrok deklaratywny. Wyrokiem deklaratywnym jest wyrok, który jedynie stwierdza istnienie określonego stanu prawnego. Może to być wyrok zasądza- jący albo ustalający, w tym także oddalający powództwo. Orzeczeniem dekla- ratywnym sędzia uzupełnia tylko stan prawny przez jego skonkretyzowanie ( M. Waligórski , Polskie, s. 37). 8. Wyrok konstytutywny. Wyrokiem konstytutywnym jest wyrok zmieniający istniejący stan prawny, tworzący, zmieniający albo znoszący określony stosunek prawny lub prawo. Wyroki konstytutywne pokrywają się pojęciowo z wyrokami kształtującymi stosunek prawny lub prawo. Orzeczeniem konstytutywnym sędzia tworzy samodzielnie nowy stan prawny lub zmienia stan prawny, na- daje prawa lub nakłada obowiązki, albo zmienia je lub uchyla ( M. Waligórski , Polskie, s. 37; W. Siedlecki , Orzeczenia, s. 304; M. Allerhand , Kilka, s. 289). Możliwość wydania wyroku konstytutywnego zaistnieje przede wszystkim wówczas, gdy obowiązujące prawo wyłącza, by strony same normowały stosunek prawny między nimi zachodzący. Orzeczenie konstytutywne Ważne dla praktyki
Art. 316. wzajemnym). Jeżeli w sprawie został wydany wyrok częściowy, wyrok końcowy może mieć treść pozytywną albo negatywną. Analogicznie nawet wydanie wyroku wstępnego nie przesądza o treści wyroku końcowego (jak już wyżej zaznaczono).
12. Wyrok łączny. Wyrok łączny wydawany jest w razie połączenia przez sąd kilku spraw do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia – art. 219 KPC. Połą- czenie kilku spraw nie oznacza, że tworzy się z tych spraw jedną nową sprawę; dlatego też wyrok powinien zawierać osobne rozstrzygnięcie co do każdej z połączonych spraw (wyr. SN z 22.10.1967 r., I CR 158/67, OSNCP 1968, Nr 6, poz. 105). Założeniem wyroku łącznego jest to, że oddzielne sprawy pozostają ze sobą w związku lub mogły być objęte jednym pozwem. Związek między tymi sprawami powinien wyrażać się w związku między żądaniami, a w szczególności w związku między podstawami faktycznymi każdej z tych oddzielnych spraw. Nie chodzi tu o wzajemną zależność prejudycjalną mię- dzy tymi sprawami. Oddzielne sprawy nie muszą dotyczyć tych samych stron, lecz sprawy muszą toczyć się przed tym samym sądem i należeć do tego sa- mego trybu postępowania ( K. Piasecki , Wyrok, s. 170–171). 13. Sententia non existens****. W literaturze przedmiotu istnieje problem tzw. sententia non existens , tj. orzeczeń nieistniejących; w doktrynie i orzecznictwie istnieje poważny problem z ustaleniem zakresu tego pojęcia i zaskarżalności dotkniętych tą wadą orzeczeń (szczegółowo na ten temat patrz np. A. Góra-
- Błaszczykowska , Nieistnienie orzeczenia, s.183 i n.; Ł. Błaszczak , Orzeczenia nieistniejące, s. 7 i n.). Dla przykładu do orzeczeń nieistniejących B. Bladowski (Orzeczenia nie- istniejące, s. 79 i n.; tenże , Zażalenie, s. 42 i n.) zalicza: 1) orzeczenie wydane przez osobę lub zespół niereprezentujący władzy sądowej; 2) orzeczenie wy- dane w procesie nieistniejącym, tj. takim, w którym brak strony przeciwnej;
- orzeczenie nieposiadające zasadniczych elementów przewidzianych przez prawo; 4) orzeczenie niepodpisane przez członków składu orzekającego;
- orzeczenie, w którym brak rozstrzygnięcia o żądaniach stron; 6) orzecze- nie o treści sprzecznej z prawem lub zasądzające świadczenie tak wadliwie, że nie nadaje się do egzekucji. Zdaniem W. Broniewicza (Postępowanie, s. 242; por. też A. Marciniak , Problem, s. 279), dla bytu wyroku konieczne jest, aby był on wydany przez sąd w istniejącym postępowaniu, zawierał rozstrzygnięcie i został sporządzo- ny na piśmie. Wyrokiem nieistniejącym jest tylko: 1) wyrok wydany nie przez sąd, 2) wyrok wydany w nieistniejącym postępowaniu, 3) wyrok nie -
Dział IV. Orzeczenia Rozdział 1. Wyroki zawierający jakiegokolwiek rozstrzygnięcia, 4) wyrok, którego sentencja nie została spisana (tak samo K. Stefko, Glosa). Należy przyjąć, że tylko brak jakiegokolwiek rozstrzygnięcia może powo- dować uznanie orzeczenia za nieistniejące (patrz A. Miączyński , Faktyczne i prawne, s. 111 i n.; A. Marciniak , Problem sententia non existens, s. 278; K. Markiewicz, Problem sententia non existens, s. 104). Pozostałe wady czy uchybienia orzeczenia, w szczególności niejasność rozstrzygnięcia, a także brak podpisania i ogłoszenia sentencji powodują jedynie wadliwość wyroku , pozwalającą na jego zaskarżenie lub rektyfikację. B. Linia orzecznicza Stworzenie jednej nowej sprawy w skutek połączenia oddzielnych spraw w celu ich łącznego rozpoznania Połączenie dwu oddzielnych spraw w celu ich łącznego rozpoznania lub także rozstrzygnięcia na podstawie art. 219 KPC (art. 225 d.KPC) nie oznacza, że takie połączenie tworzy z tych spraw jedną nową sprawę. Połączenie podyktowane względami technicznymi i ekonomią procesową nie pozbawia połączonych spraw ich odrębności i nie zmienia faktu, że łącznie rozpoznawane i rozstrzygane sprawy są nadal dwiema samodzielnymi sprawami. Dlatego też wyrok powinien zawierać z osobna rozstrzygnięcie co do każdej z połączonych spraw. Wyr. SN z 22.10.1967 r., I CR 158/67, OSNCP 1968, Nr 6, poz. 105 IV. Zamknięcie rozprawy A. Komentarz
1. Czynność przewodniczącego. Zamknięcie rozprawy jest dokonywane przez przewodniczącego (art. 224 § 1 KPC). Przed zamknięciem rozprawy prze- wodniczący udziela głosu stronom (art. 224 § 1 KPC). 2. Uznanie sprawy za ostatecznie wyjaśnioną. W obowiązującym stanie prawnym przepis art. 316 § 1 KPC nie wymaga, aby zamknięcie rozprawy następowało po uznaniu sprawy za dostatecznie wyjaśnioną do rozstrzygnię- cia (poprzednie brzmienie tego przepisu wymagało takiej oceny). Nie ozna- cza to, że sąd nie powinien dążyć do wyjaśnienia sprawy, jednak omawiany przepis nie nakazuje osiągnięcia takiego rezultatu (wyr. SN z 10.12.2012 r., I UK 302/12).
