Pobierz Rodzaje prawa i więcej Egzaminy w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity! Rodzaje prawa Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela Bibliografia: Źródło: Jolanta Jabłońska-Bonca, Problemy ze spójnością prawa i regulacjami pozaprawnymi a siła sprawcza państwa – zarys tematu, „Krytyka prawa” 2015, nr 7 (1), s. 160. Źródło: Henryk Walczewski, Tworzenie dobrego prawa zawsze jest możliwe, 15.09.2018 r., dostępny w internecie: rp.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. Źródło: (…), dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. Źródło: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., dostępny w internecie: sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. Przeczytaj Normy i przepisy prawne Normy prawne mogą mieć charakter generalny lub indywidualny. Normy generalne to takie, w których rodzaj adresata jest określony ogólnie. W normach indywidualnych przeciwnie – adresat wskazany jest jednoznacznie, imiennie. Normy abstrakcyjne odnoszą się do powtarzalnych zachowań określonego rodzaju, konkretne natomiast to takie normy, w których przedmiotem jest jeden czyn określony co do adresata lub okoliczności. Normy generalno‐abstrakcyjne charakterystyczne są dla aktów normatywnych, które adresowane są do wielu podmiotów i odnoszą się do wielu ich powtarzalnych zachowań. Normy konkretno‐indywidualne najłatwiej znaleźć w aktach stosowania prawa, czyli np. wyrokach sądów czy decyzjach administracyjnych, w których dany organ stosuje generalno‐abstrakcyjną normę prawną do jednoznacznie określonej jednostkowej sytuacji i adresata. Warto też odróżnić normę prawną od przepisu prawa. Pojęcia te często używane są zamiennie i zwykle nie jest to błędem – bardzo często treść normy pokrywa się z treścią przepisu. Co do zasady jednak, przepis prawa jest najmniejszą jednostką redakcyjną, jaką możemy wyróżnić i wskazać w akcie prawnym, np. punkt, ustęp, paragraf. Norma prawna natomiast to abstrakcyjna reguła postępowania wynikająca z przepisów prawa. Prawo o ruchu drogowym reguluje zasady poruszania się po drogach. Wyszukaj ten dokument i wskaż w nim przykłady przepisów i norm, których one dotyczą. Źródło: Rzuwig, licencja: CC BY 3.0. Dobre prawo, czyli jakie? Prawo, jak wynika z definicji, winno być zbiorem norm, który jest w jakiś sposób uporządkowany, stanowiąc pewien system. Wobec tego systemu stawia się najczęściej trzy postulaty, oczekując, że będzie on realizował zasady hierarchiczności, spójności i zupełności. Hierarchiczność systemu prawnego oznacza, że każda norma prawna ma w nim ściśle określone miejsce, wynikające z mocy prawnej aktu normatywnego, w którym się znajduje. Akty normatywne bowiem uporządkowane są według rangi, np. konstytucja jest aktem prawnym najwyższego rzędu, niżej znajdują się ustawy, które z kolei mają wyższą rangę niż rozporządzenia. Z zasady hierarchiczności wynika, że akty prawne niższego rzędu muszą być zgodne z aktami prawnymi wyższego rzędu. Spójność systemu prawnego dotyczy jego wewnętrznej organizacji i polega na tym, że system ten wolny jest od norm wzajemnie sprzecznych. Do eliminacji takich norm z systemu prawnego służą reguły kolizyjne – w przypadku sprzeczności norm stosuje się jedną z zasad: norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu (lex superior derogat legi inferiori), norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (lex posterior derogat legi priori), norma szczególna uchyla normę ogólną (lex specialis derogat legi generali). 1 2 Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Źródła prawa Źródła prawa podzielić możemy na materialne i formalne. Materialne źródła prawa odnoszą się do czynników i okoliczności, które decydują o tym, że treść prawa obowiązującego w danym państwie jest taka, a nie inna. Możemy wśród nich wymienić sytuację ekonomiczną państwa, dominującą religię, obyczaje, położenie geograficzne, a nawet klimat. Formalne źródła prawa to akty prawne, w których wyrażane jest obowiązujące w państwie prawo. W Polsce na przykład są to konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia itd. Słownik adresat normy prawnej podmiot, któremu norma nakazuje lub zakazuje określone działanie akt normatywny akt prawny zawierający normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym norma społeczna reguła postępowania powszechnie akceptowana w danej społeczności Postulat zupełności systemu prawa to oczekiwanie, że system ten będzie kompletny, tj. będzie regulował wszystkie uznane za istotne kwes e życia społecznego. W doktrynie dominują tu dwa stanowiska. Zgodnie z jednym z nich, każdy system prawa z definicji jest zupełny, ponieważ ustawodawca uregulował w nim wszystko to, co chciał uregulować. Inni twierdzą jednak, że poza systemem pozostają wciąż kwes e istotne społecznie i zachodzi potrzeba ich uregulowania – dopóki tak się nie stanie, w systemie występuje luka prawna. 3 Sprawdź się Pokaż ćwiczenia: 輸醙難 Ćwiczenie 1 Dopasuj rodzaje prawa do odpowiednich kryteriów. zasięg terytorialny gałęzie prawa charakter podmiotów prywatne krajowe międzynarodowe publiczne konstytucyjne administracyjne cywilne karne Ćwiczenie 2 Dopasuj zasady, jakie powinny rządzić systemem prawa, do ich opisów. spójność brak pasującego opisu zupełność prawo reguluje wszystkie istotne ze społecznego punktu widzenia kwes e hierarchiczność system prawa nie zawiera norm wzajemnie sprzecznych rozczłonkowanie normy prawne są uporządkowane według wagi na normy wyższego i niższego rzędu 輸 輸 Ćwiczenie 3 Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie. Jolanta Jabłońska-Bonca Problemy ze spójnością prawa i regulacjami pozaprawnymi a siła sprawcza państwa – zarys tematu Spójność systemu prawa służy jego pewności i sile sprawczej państwa. Uznaje się, że prawo pewne, to prawo niesprzeczne, zupełne, uporządkowane, jasne. Takie prawo jest fundamentalną wartością we współczesnych, demokratycznych państwach. „Zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa opiera się na pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewniają jednostce bezpieczeństwo prawne; umożliwiają jej decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą – twierdzi Trybunał Konstytucyjny. – Jednostka winna mieć możliwość zarówno określenia konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie obowiązującego w danym momencie stanu prawnego, jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych” (…). Rozchwiane i niepewne prawo, prawo wtapiające się w inne decyzje polityczne, osiągające „efekt masy krytycznej”, „zapadające się pod własnym ciężarem” nadmiaru, obfitości i przeregulowania, może być użyteczne (w jakimś czasie) i służyć sile sprawczej państwa tylko w systemach autorytarnych. Amorfia i destrukcja normatywności spojona mitami politycznymi służy w takich systemach “ 醙 uprzedmiotowieniu społeczeństwa oraz ukrywaniu rzeczywistych celów władzy. Źródło: Jolanta Jabłońska-Bonca, Problemy ze spójnością prawa i regulacjami pozaprawnymi a siła sprawcza państwa – zarys tematu, „Krytyka prawa” 2015, nr 7 (1), s. 160. Zaznacz, które stwierdzenia są prawdziwe, a które fałszywe. Stwierdzenie Prawda Fałsz Przewidywalność działań organów państwa służy zniewoleniu społeczeństwa w systemach autorytarnych. Dzięki osiągnięciu „efektu masy krytycznej” prawa, obywatelowi łatwiej planować własne działania tak, aby były z tym prawem zgodne. Zupełność, spójność i hierarchiczność prawa są warunkiem ochrony zasady zaufania jednostki do państwa. prawo administracyjne prawo cywilne prawo karne prawo konstytucyjne (…) Art. 627 Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Źródło: (…), dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. “ Zaznacz, do której gałęzi prawa należy przytoczony przepis. prawo karne prawo konstytucyjne prawo administracyjne prawo cywilne (…) Art. 483 § 2. Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. “ Źródło: (…), dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. Zaznacz, do której gałęzi prawa należy przytoczony przepis. prawo cywilne prawo karne prawo administracyjne prawo konstytucyjne (…) Art. 298 § 1. Kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Źródło: (…), dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. “ Zaznacz, do której gałęzi prawa należy przytoczony przepis. prawo cywilne prawo konstytucyjne prawo karne prawo administracyjne (…) Źródła cytatów: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.; Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny; Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny; Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym. Źródło: dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. Art. 50a 1. Pojazd pozostawiony bez tablic rejestracyjnych lub pojazd, którego stan wskazuje na to, że nie jest używany, może zostać usunięty z drogi przez straż gminną lub Policję na koszt właściciela lub posiadacza. Źródło: (…), dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. “ Zaznacz, do której gałęzi prawa należy przytoczony przepis. prawo cywilne prawo konstytucyjne prawo karne prawo administracyjne Ćwiczenie 6 Źródła cytatów: Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego; Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy; Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. Źródło: dostępny w internecie: isap.sejm.gov.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. 難 zagraniczne, internetowe oszustwa i tak dalej. Aby temu przeciwdziałać, nie da się uniknąć dodatkowych przepisów i regulacji. W niektórych dziedzinach jednak należy mieć wątpliwości, czy rządzenie prawem jest na pewno właściwym rozwiązaniem. Oprócz obywateli, których to zawsze dotyka, ofiarą nadaktywności legislacyjnej padają w pierwszej kolejności sądy. Jeżeli bowiem pojawia się dodatkowa norma prawna, to jest pewne, że będzie ona kiedyś powodem spraw sądowych. Zawsze przecież znajdzie się ktoś pokrzywdzony i sąd będzie musiał rozważyć, czy słusznie domaga się ochrony (…). Źródło: Henryk Walczewski, Tworzenie dobrego prawa zawsze jest możliwe, 15.09.2018 r., dostępny w internecie: rp.pl [dostęp 9.08.2021 r.]. 1. Odnosząc się do tekstu, wyjaśnij, co przemawia za koniecznością tworzenia kolejnych przepisów prawnych. 2. Wyjaśnij, dlaczego nadmiar przepisów prawnych, tzw. inflacja prawa, może być niekorzystnym zjawiskiem. Dla nauczyciela Autorka: Anna Rabiega Przedmiot: Wiedza o społeczeństwie Temat: Rodzaje prawa Grupa docelowa: Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony Podstawa programowa: Zakres podstawowy V. Prawo w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 1) wyjaśnia, czym różnią się normy prawne od innych typów norm; wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania; Zakres rozszerzony XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. Uczeń: 1) rozróżnia źródła, z których wywodzą się normy w różnych systemach prawnych (prawo: zwyczajowe, precedensowe, religijne, pozytywne); 2) wyjaśnia zasady hierarchiczności, spójności i zupełności w systemie prawnym oraz pojęcie luki prawnej; rozpoznaje rodzaje prawa (międzynarodowe, krajowe, miejscowe; prywatne, publiczne; materialne, formalne; cywilne, karne, administracyjne; pisane, niepisane). Kształtowane kompetencje kluczowe: kompetencje obywatelskie; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji. Cele operacyjne: analizuje różne rozumienie pojęcia „prawo”; charakteryzuje różne rodzaje prawa; rozważa, czego oczekujemy od prawa, by nazywać je „dobrym”. Strategie nauczania: konstruktywizm; konektywizm. Metody i techniki nauczania: dyskusja; rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; śniegowa kula; mapa myśli. Formy pracy: praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego. Środki dydaktyczne: komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu. Przebieg lekcji Faza wstępna: 1. Przedstawienie tematu „Rodzaje prawa” i celów zajęć. 2. Rozpoznawanie wiedzy potocznej uczniów. Uczniowie tworzą pytania dotyczące tematu zajęć, na które odpowiedzą w trakcie lekcji. Faza realizacyjna: 1. Śniegowa kula. Uczniowie w parach przygotowują odpowiedź na pytanie: „Czym jest prawo?” Następnie łączą się w czwórki, porównują swoje pomysły, dyskutują i tworzą wspólną wersję propozycji. W kolejnym kroku łączą się w ósemki i coraz liczniejsze grupy, aż powstanie ogólnoklasowa odpowiedź.