Pobierz Pedagogika Celestyna Freineta i więcej Publikacje w PDF z Nauczanie przyrody tylko na Docsity!
Lipiec/Sierpień 2014 • Nr 4
Pedagogika Celestyna
freineta
Inspiracja dla nauczycieli przedmiotów
przyrodniczych
sylwia gwardys-szczęsna , wykładowca w Uniwersyteckim Centrum edukacji Us
Zdejmijcie nauczyciela z jego piedestału – katedry, otwórzcie okna na świat, zwolnijcie uczniów z obowiązku siedzenia z ręka- mi skrzyżowanymi na plecach, wpuście do klasy słońce, otwórz- cie dzieciom usta, niech mówią, piszą, malują, drukują, wycina- ją, rzeźbią. Celestyn Freinet^1
W XXI wieku słowo ekologia jest nadużywane, a poziom świadomości ekologicznej niezadowa- lający^1. Liczne badania potwierdzają, że kolejne reformy oświaty oraz związane z tym zmiany pod- stawy programowej i sposoby realizacji treści eko- logicznych nie doprowadziły do zrozumienia przez uczniów niepodważalnego związku między czło- wiekiem a przyrodą. Nie spowodowały także wzro- stu poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego. Dlaczego? Na jakość i efekty edukacji wpływa wiele czyn- ników i okoliczności, jednakże w moim przekona- niu szczególną rolę należy w tej kwestii przypisać nauczycielom. A więc – jak pracować z uczniami? Inspiracją dla nauczycieli niech będzie pedagogika Celestyna Freineta.
Życie i pedagogika Celestyna Freineta Celestyn Frainet^2 , pedagog francuski, twór- ca „nowoczesnej szkoły francuskiej”, żył w latach 1896–1966. Był dzieckiem biednej, chłopskiej ro- dziny i do końca swojego życia pozostał wierny swojemu środowisku. Pisał: „Jestem wieśniakiem i pasterzem. Gdy zastanawiam się do głębi nad sobą i próbuję zrzucić skorupę cywilizacji, która mnie obrasta, to zawsze myślę o źródle, które płynie koło starego młyna, o rzeczce, rozlewającej się leniwie między łozami, o zapachu wołów prowadzonych
do pracy, o tęsknym, dźwięcznym brzęczeniu owiec wgórach, do których za każdym razem wracam ztym samym wzruszeniem, ponieważ są one pierwotnym wątkiem mego życia, w którym już nigdy później nie znalazłem szczerej prostoty z lat dzieciństwa”^3. Jego koncepcja pedagogiki oparła się na mądrości życiowej, którą zdobył od mędrców, pastuszków, poprzez obcowanie z przyrodą. Czerpał przykłady z prostego życia wsi: „Genialnym badaczem jest ten, kto odwołuje się do prostoty i do życia” 4. Twierdził, że wychowanie powinno sprowadzać się do opie- ki nad naturalnym rozwojem dziecka. Kładł nacisk na konieczność dostosowania oddziaływań wy- chowawcy do rozwoju psychicznego dziecka, jego zainteresowań. Zadania wychowawcy porównywał do pracy ogrodnika, uważając, że „wychowanie nie jest formułą szkolną, lecz dziełem życia”^5. W jego pedagogice istnieje spokój i humanizm, zaczerpnięty z dzieł mędrców. Szeroko podejmuje ten temat w swoim dziele zatytułowanym Gawędy Mateusza. Tytułowy Mateusz był autentyczną po- stacią, mędrcem, z którym Freinet często konwer- sował podczas pilnowania swojego stada owiec. Freinet był twórcą Nowego Wychowania, ruchu społecznej krytyki tradycyjnej szkoły powstałej na podłożu pedagogiki Herbarta, głównie w Europie (w Polsce, Francji i Belgii pod nazwą nowe wy- chowanie, w Niemczech jako pedagogika reform), w Rosji (swobodne wychowanie) i Stanach Zjed- noczonych (progresywizm). „Pedagogika Nowego Wychowania zmierzała do oparcia wychowania na naturalnych siłach już tkwiących w samym wycho- wanku. Głoszono więc postulat pajdocentryzmu, pedagogiki wychodzącej od dziecka, domagano się zrzucenia pierwszoplanowości nauczyciela i ada- ptacyjnych dążeń środowiska na rzecz wychowania
Lipiec/Sierpień 2014 • Nr 4
wychodzącego od naturalnych potrzeb dziecka oraz uwzględniającego jego fazy rozwojowe”^6. Podstawowe elementy tworzące pedagogikę Ce- lestyna Freineta to: swobodna ekspresja, metody naturalne, wychowanie przez pracę oraz spółdziel- cze formy samorządności. Czym jest swobodna ekspresja? To sponta- niczna, swobodna wypowiedź dziecka za pomocą wszelkich dostępnych mu środków (ekspresja pla- styczna, muzyczna, teatralna). Nauczyciel „działa, poczynając od organizowania niezbędnej ekspresji dziecięcej; wyzwala przepływ prądu; podsyca iskrę; oddziałuje na pogłębienie pracy, co jest szczególną cechą nowoczesnej szkoły”^7. Zainteresowania dzieci były rozwijane poprzez wychodzenie od swobodnej ekspresji we wszystkich dziedzinach. Metody naturalne to metody odpowiadające naturalnym właściwościom i potrzebom dziecka. „Metoda naturalna czytania i pisania jest przede wszystkim ekspresją i porozumiewaniem się za pomocą znaków pisanych, nawet jeśli mechanizm czytania jest jeszcze niedoskonały. Najważniejszą sprawą wtedy jest zrozumienie lub odgadnięcie my- śli lub informacji wyrażonej tymi znakami. I każdy stara się tego dokonać zgodnie ze swoimi możliwo- ściami”^8. To zdobywanie doświadczeń po omacku (czyli natrafienie przez dziecko, w trakcie samo- dzielnego działania, na różne zjawiska życia, cechy ludzi, zwierząt, roślin za pomocą zmysłów wspiera- nych intuicją i emocjami). Wyższą formą doświad- czenia zdobywanego po omacku jest doświadczenie poszukujące^9. Celestyn Freinet opracował szereg technik peda- gogicznych, które są podstawą jego koncepcji. Poję- cie techniki pedagogicznej jest stosowane w ujęciu szerszym niż metoda i obejmuje: metodę, organiza- cję pracy, materiały i narzędzia. Ponadto dzieli on je: na techniki wychowawcze (gazetka wychowawcza, spółdzielnia klasowa, dyplomy sprawności, swo- bodna twórczość artystyczna, referaty, sprawności oraz korespondencję międzyklasową i między- szkolną) oraz techniki nauczania (swobodny tekst, drukarnia szkolna, gazetka szkolna, koresponden- cja międzyszkolna, doświadczenia poszukujące, planowanie pracy, referaty, fiszki autokreatywne). Myślę, że warto tutaj wyjaśnić kilka spośród wymie- nionych pojęć. Swobodny tekst to szczególna forma ekspresji słownej pisanej lub mówionej, związanej z silnymi przeżyciami ucznia, natomiast fiszki au- tokreatywne to zestaw zadań i ćwiczeń służący do utrwalania wiadomości i zdobycia umiejętności w zakresie ortografii, gramatyki i matematyki. Sta- ły się one podstawą do stworzenia kartotek fiszek autokreatywnych. „Dzięki tym autokreatywnym
kartotekom, dzieci są częściowo uniezależnione od dorosłych, sprawdzają i korygują swoją pracę same, nie są zmuszane do dreptania w miejscu lub tra- cenia wiary w siebie, gdy są wyprzedzane w pracy przez swych rówieśników”^10. W szkole freinetowskiej dokumentacja źródło- wa pracy nauczyciela i uczniów jest zebrana w ka- talog nazywany kartoteką dokumentacji źródłowej; ponadto nauczyciel prowadzi rodzaj kroniki ży- cia klasy, tak zwaną książkę życia klasy, a ucznio- wie zbierają swoje teksty, otrzymane listy, referaty i sprawozdania w książce życia ucznia. Najlepsze szkolne prace dzieci Freinet nazywał arcydziełami. „Sprawności (np. pisarza, lektora, mówcy, history- ka…) i arcydzieła stosowane przez nas są środkiem mobilizującym wszystkie siły żywotne dzieci, przy- wracającym im inteligencję, pewność siebie, śmia- łość i godność potrzebną do maksymalnego rozwo- ju, do jakiego są zdolne”^11. Praca w ujęciu Freineta to fizyczne lub umysło- we działanie, które zaspokaja naturalne potrzeby jednostki i przynosi jej zadowolenie, a spółdzielnia szkolna to demokratyczna forma samorządu klaso- wego. „Organizacja spółdzielcza harmonizuje roz- wój osobisty z wymaganiami środowiska i dzięki temu mamy osobowości zrównoważone nie tyko intelektualnie, ale również psychicznie i społecz- nie”^12. Jego szkoła nie jest skoncentrowana na reali- zacji programu nauczania, ale na dziecku, członku wspólnoty. Freinet zauważył, że tradycyjne nauczanie nie budziło zainteresowania uczniów. Pisał: „(…) pra- gnąłbym przywrócić pedagogice bardziej zrozu- miałą postać, w której mieszają się z sobą wahania i zuchwalstwa, obawy i błyskawice, tęcze, śmiech a także łzy. Umieszczam ją na nowo w centrum sta- wania się człowiekiem”^13. Freinet nawoływał do odnowy pedagogiki, do odejścia od tradycyjnych, ciągle tak samo prowa- dzonych lekcji. Był zdecydowanym przeciwnikiem „szkoły tradycyjnej”. „Scholastycyzm stanie się prze- kleństwem pedagogiki, aklimatyzowany przez nas w środowisku wychowawczym, do którego wpro- wadziliśmy już tyle nowych neologizmów. Rozstroi on pozorny porządek i niewłaściwe metody pracy w szkole, podobnie jak hospitalizm zaburzył logikę kliniczną. (…) Spróbujmy ustalić eksperymentalnie diagnozę tej choroby, która zyskała już swą nazwę scholastycyzm. Opiszmy ją naukowo, aby rodzice i wychowawcy przyzwyczaili się do wykrywania jej objawów u dzieci i wszyscy razem szukajmy na nią skutecznego leku”^14. Jednakże uważał, że odejście od starej pedagogii należy przeprowadzić ostrożnie, sięgając do mądrości tych, którzy już tego doświadczyli.
Lipiec/Sierpień 2014 • Nr 4
Przypisy (^1) „Ekologiczną świadomością społeczną możemy określić stan wiedzy, poglądów i wyobrażeń ludzi o środowisku przy- rodniczym, jego zasobach oraz zagrożeniach wynikających z działalności człowieka, a także stan wiedzy o sposobach i instrumentach sterowania, użytkowania i ochrony środowi- ska. Osiągnięcie oczekiwanego poziomu świadomości ekolo- gicznej powinno prowadzić do ukształtowania się nawyków i zachowań sprzyjających realizacji założeń rozwoju zrówno- ważonego”, Narodowy Program Edukacji Ekologicznej, War- szawa 2001, s. 7. (^2) W naszym kraju działa Polskie Stowarzyszenie Animatorów Pedagogiki Celestyna Freineta w Gnieźnie. Stowarzyszenie to propaguje ideę pedagogiki Celestyna Freineta, skupia pla- cówki oświatowe wykorzystujące techniki Celestyna Freine- ta, rozpowszechnia jego książki oraz organizuje konferencje. Zob. www.freinet.pl. (^3) „ C. Freinet, Gawędy Mateusza, op. cit., s. 21. (^4) Ibidem, s. 6. (^5) Ibidem, s. 7. (^6) Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Pedagogika, Warszawa 2003, s.
(^7) C. Freinet, Nowoczesna Szkoła Francuska, w: idem (red.), O szkołę ludową, Wrocław 1976, s. 180. (^8) C. Freinet, Metody naturalne w nowoczesnej pedagogice, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 175. (^9) C. Freinet, Wyjaśnienia terminologiczne, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit., s. LXXX. (^10) C. Freinet, Taśmy nauczające i programowanie, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 483. (^11) C. Freinet. Sprawności i arcydzieła, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 503. (^12) C. Freinet, Wychowanie moralne i obywatelskie, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 219. (^13) C. Freinet, Gawędy Mateusza, op. cit., s. 2–3. (^14) Ibidem, s. 88. (^15) Ibidem, s. 39–106. (^16) Ibidem, s. 25. (^17) Ibidem, s. 31. (^18) C. Freinet, Niezmienne prawdy pedagogiczne, przeł. Halina Semenowicz, Aleksander Lewin, Otwock 1993, s. 3–30. (^19) C. Freinet, Zarys psychologii stosowanej w zarysie, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 219. C. Freinet, Gawędy Mateusza, op. cit., s. 125. (^20) Ibidem, s. 133. (^21) Ibidem, s. 390. (^22) C. Freinet. Swobodny tekst, w: idem (red.), O szkołę ludową, op. cit. s. 219. C. Freinet, Gawędy Mateusza, op. cit., s. 389. (^23) H. Semanowicz, Freinet w Polsce. Próby realizacji koncep- cji pedagogicznej C. Freineta w szkole polskiej, Gniezno 2009, s. 13–14. (^24) C. Freinet, Gawędy Mateusza, op. cit., s. 36.
Bibliografia Freinet C. (red.): O szkołę ludową. Pisma wybrane, przeł. Halina Semenowicz, Wrocław 1976. Freinet C.: Niezmienne prawdy pedagogiczne, przeł. Hali- na Semenowicz, Aleksander Lewin, Otwock 1993. Freinet C.: Gawędy Mateusza, przeł. Halina Semenowicz, Otwock–Warszawa 1993. Kwieciński Z., Śliwerski B.: Pedagogika. Podręcznik aka- demicki, Warszawa. 2003. Semenowicz H.: Freinet w Polsce. Próby realizacji koncep- cji pedagogicznej C. Freineta w szkole polskiej, Gniezno 2009.
nie lubi pracy zbiorowej, której wszyscy muszą się podporządkować, lubi ono pracę indywidualną lub w obrębie spółdzielczej wspólnoty; porządek i kar- ność są w klasie konieczne; kary są błędem, są one dla wszystkich upokarzające i nigdy nie odnoszą zamierzonego skutku, są co najwyżej złem koniecz- nym; nowe życie w szkole zakłada współdziałanie – tzn. zarządzanie życiem i pracą w szkole przez jej użytkowników, razem z nauczycielami; przeludnio- ne klasy są zawsze błędem pedagogicznym; aktual- na koncepcja wielkich kombinatów szkolnych do- prowadza do anonimowości nauczycieli i uczniów, jest więc błędem pedagogicznym i hamulcem postę- pu”^18. Celestyn Freinet pozostawił nam także opraco- wany przez siebie mechanizm rozwoju osobowości złożony z 25 praw. Według niego rozwój następuje zgodnie z prawem natury: „Szukanie po omacku, dokonujące się pod wpływem siły życiowej, zakoń- czone sukcesem wykazuje tendencję do powtarza- nia się tak długo, dopóki nie utrwali się w jakiejś re- gule życia”^19. Twierdził, że każda jednostka ludzka posiada w sobie potencjał życiowy, który należy po- budzać, podsycać do życia oraz instynkt, który po- zwala na adaptację do zmieniających się warunków środowiskowych. W doświadczeniach jednostka napotyka różne oparcia-bariery, które mogą być dla niej mobilizujące bądź niszczące, ale zawsze musi „stawiać czoło potokowi życia”^20. Celestyn Freinet prowadził szkołę doświadczal- ną w Bar-sur-Loup (1920–1928), gdzie wprowadził technikę drukarni w szkole oraz gazetkę szkolną. W 1925 roku rozpoczął regularną wymianę tekstów ze Szkołą Saint Philibert w Tregunc^21. W 1926 roku wydał pierwszy numer serii „Utwory dziecięce”pod tytułem Historia chłopczyka w górach^22. Później był nauczycielem w Saint-Paul, a następnie zbudował prywatną szkołę w Vence. Na jego pedagogikę wy- warła także wpływ I wojna światowa, z której wrócił jako inwalida. Podczas II wojny światowej został aresztowany i osadzony w obozie (tam napisał swo- je dzieła: Wychowanie przez pracę i Zarys psycholo- gii stosowanej w wychowaniu)^23.
Zakończenie Skuteczna edukacja przyrodnicza, musi być pro- wadzona przez nauczyciela z pasją. Takim pasjo- natem był Celestyn Freinet. Niech inspiracja jego pedagogiką pomoże nauczycielom powrócić do źródeł, do wychowania przez bezpośredni kontakt ze środowiskiem przyrodniczym. Jak pisał pedagog: „Szkoła nie jest przystankiem. Jest drogą, która się otwiera na coraz to nowe horyzonty do zdobycia. Wyjdźcie na spotkanie poranka”^24.
