Pobierz Problem bezrobocia - Notatki - Ekonomia i więcej Notatki w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
- Wstęp................................................................................................................................ Spis treści
- Rozdział I - Istota bezrobocia i jego podstawowe cechy...........................................
- 1.1. Definicje i pojęcia związane z bezrobociem.
- 1.2. Rodzaje bezrobocia............................................................................................
- Rozdział II – Bezrobocie jako problem społeczny – wybrane aspekty
- 2.1.Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia.
- w Polsce Rozdział III – Uwarunkowania strukturyzacyjne i dynamika bezrobocia
- 3.1.Bezrobotni według wieku
- 3.2. Struktura bezrobotnych według płci................................................................
- 3.3. Struktura bezrobotnych według wykształcenia..............................................
- 3.4. Bezrobocie długookresowe...............................................................................
- 3.5. Przeszłość zawodowa.
- 3.6. Bezrobocie na wsi.
- 3.7. Bezrobocie wśród niepełnosprawnych............................................................
- 3.8. Przestrzenna struktura bezrobocia
- Rozdział IV – Problem bezrobocia w powiecie brzozowskim
- 4.1. Ogólna charakterystyka powiatu brzozowskiego.
- 4.2. Sytuacja na rynku pracy w powiecie brzozowskim.......................................
- Rozdział V – Formy walki z bezrobociem w powiecie brzozowskim...................
- 5.1. Program przeciwdziałania bezrobociu w powiecie brzozowskim.
- 5.2. Sposoby przeciwdziałania bezrobociu i łagodzenie jego skutków
- 5.3. Pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe.
- Spis tabel........................................................................................................................
- Bibliografia....................................................................................................................
Wstęp
Bezrobocie, które pojawiło się wraz z radykalnymi zmianami politycznymi i społeczno-gospodarczymi, stało się trwałym elementem polskiej rzeczywistości. Utrzymuje się ono mimo spadku w ostatnich latach na wysokim poziomie i jest jednym z głównych problemów społecznych.
Bezrobocie rozprzestrzenia się coraz bardziej i nie służy z całą pewnością Polskiej gospodarce, są oczywiście przyczyny obiektywne takiego stanu rzeczy, należy do nich przede wszystkim restrukturyzacja polskiego przemysłu, na co chcę zwrócić szczególną uwagę w mojej pracy, a także restrukturyzacja rolnic - twa, co pośrednio jest skutkiem urynkowienia gospodarki. Nie ulega wątpliwo - ści, że i w latach poprzednich mieliśmy do czynienia z ukrytym bezrobociem, które zostało ujawnione po wprowadzeniu reformy służby zdrowia. Jeszcze bardziej niepokojący wydaje się fakt, iż walka z bezrobociem sprowadza się tylko do pustych deklaracji werbalnych, którym nie towarzyszą propozycje konkretnych rozwiązań tego problemu. Doskonale wprawdzie wiadomo, że wygenerowanie wolnych miejsc pracy - i to w tak olbrzymich ilościach - wymaga czasu, toteż nikt nie oczekuje, że w ciągu kilku miesięcy na rynku pracy nastąpią wyraźnie odczuwalne przeobrażenia, ale chciałoby się odnotować, chociaż wolę walki z bezrobociem. Do stworzenia wolnych miejsc pracy potrzebny jest także kapitał, którym
- w wystarczającym stopniu - ani rolnictwo, ani przemysł nie dysponują. Rozwi- jają się jednak bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce - kapitał można więc znaleźć, pod warunkiem, że dolarowi inwestorzy będą stale zachęcani do lokowania pieniędzy właśnie na naszym rynku. Chociaż mamy do czynienia z rosnącą koniunkturą gospodarczą, chociaż z miesiąca na miesiąc rozwija się produkcja sprzedana przemysłu i budownic twa, co zdaje się dobrą perspektywą dla osób szukających pracy, to jednak te dwa
przeciwdziałania bezrobociu, a także informacji o brzozowskim rynku pracy oraz podstawowych danych dotyczących całego rejonu.
Rozdział I
Istota bezrobocia i jego podstawowe cechy.
1.1. Definicje i pojęcia związane z bezrobociem.
Sformułowanie precyzyjnej, a zarazem uniwersalnej definicji bezrobotnego opartej na jednoznacznych i obiektywnych kryteriach jest trudne. Złożony i wieloaspektowy charakter zjawiska sprawia, że inne kryteria wyznaczające treść definicji bezrobocia interesują ekonomistę, polityka, prawnika, inne zaś socjologa, psychologa czy politologa. W ujęciu makroekonomicznym i makrospołecznym najczęściej stosowanym wyznacznikiem pojęcia „bezrobocie” jest przedmiotowe i podmiotowe podejście do problemu.^1 W ujęciu przedmiotowym bezrobocie jest traktowane jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza niezrealizowaną podaż pracy będącą rezultatem nierównowagi między podażą siły roboczej (zasoby pracy), a popytem na pracę (miejsca pracy). W tym rozumieniu, wskazującym wyraźnie na przyczyny zjawiska, bezrobocie jawi się jako problem ekonomiczny. Natomiast w ujęciu podmiotowym bezrobocie jest rozpatrywane od strony jednostek dotkniętych brakiem pracy i oznacza stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość do jej podjęcia, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. To określenie odnosi się do społecznych aspektów bezrobocia i wskazuje, że jest ono również ważną kwestią społeczną.^2 Be zro bocie występuje wówczas, gdy liczba osób poszukujących pracy jest większa niż liczba wolnych stanowisk. W tych warunkach pewna liczba ludzi
(^1) K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce XX wieku w świetle badań , Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1999,op. cit., s. 8 (^2) Ibidem, s. 8
zgodną z jego kwalifikacjami. Z kolei racjonalne zatrudnienie oznacza stan, w którym zatrudnieniu pełnemu towarzyszy rozmieszczenie pracujących w układzie kwalifikacyjnym, zawodowym i terytorialnym zgodnie z potrzebami gospodarki oraz aspiracjami i dążeniami pracowników, a jednocześnie należycie wykorzystuje się czas pracy i kwalifikacje zatrudnionych.^5 Jest to najniższy poziom bezrobocia osiągany przez gospodarkę. Przy pełnym zatrudnieniu na bezrobocie składa się jedynie bezrobocie frykcyjne i strukturalne. 6 Bezrobocie stanowi zaprzeczenie pracy. Wywołuje negatywne skutki ekonomiczne, dochodowe i społeczne. Pr ac a odgrywa doniosłą rolę w życiu człowieka i społeczeństwa. Spełnia ona trzy podstawowe i współzależne funkcje:^7 funkcja ekonomiczna - tworzy nowe wartości, umo żliwia wzrost produkcji dóbr i usług, przyczynia się do wzrostu dobrobytu społecznego, jest aktywnym czynnikiem wzrostu gospodarczego, funkcja dochodowa-praca jest najważniejszą formą dochodu, funkcja społeczna-środek zaspokojenia aspiracji zawodowych i społecznych. Ryne k pr ac y jest strukturą bardzo skomplikowaną o nieporównywalnie wyższym stopniu złożoności niż np. rynki dóbr i usług. Jest to twór wielopłaszczyznowy, na który składa się splot czynników ekonomicznych, demograficznych, prawnych, psychospołecznych i wielu innych. Rynek pracy jest miejscem spotkania popytu na pracę (w postaci ofert zatrudnienia
(^56) J. Unolt: Ekonomiczne problemy rynku pracy , PWE, Warszawa, 1996, s.
1995, op. cit.,A. Błaszczyński, J. Stygares: s. 147^ Słownik pojęć ekonomicznych,^ Towarzystwo Handlowe „Atlant”, Kraków (^7) Ciągłość i transformacja gospodarki, pod red. P. Glikman, M. Kabaj, T. Muszkiet, Wydawnict wo Key Text, Warszawa 1997, op. cit., s. 122
zgłaszanych na podstawie umów o pracę i w innych formach np. umowy zlecenia), z podażą pracy ze strony chętnych do jej podjęcia.^8 Popyt na pr acę wyraża odwrotną zależność między płacą realną a wielkością zatrudnienia w danym okresie przy założeniu, że pozostałe czynniki nie będą ulegały zmianie. Przy wyższym poziomie płac pracodawcy zatrudniają mniej pracowników niż przy niższych płacach. Im wyższy popyt na dobra czy usługi, tym większy popyt na pracę służącą do ich wytwarzania, a im większy popyt na dany rodzaj pracy, tym wyższe płace.^9 Wzrost popytu na rynku pracy jest wynikiem tworzenia nowych miejsc pracy i zmian wykorzystania istniejących już stanowisk polegających na zwiększeniu obsady osobowej. 10 Część zasobów siły roboczej, która aktywnie poszukuje zatrudnienia za pośrednictwem urzędów pracy lub poza nimi tworzy po daż pr ac y. Wyraża ona dodatnią zależność między poziomem płac realnych, a liczbą pracowników lub roboczogodzin oferowanych na rynku pracy w danym okresie, przy założeniu, iż pozostałe czynniki nie ulegają zmianie. Przy wyższych stawkach płac więcej pracowników będzie skłonnych dłużej pracować niż przy niższych. Podaż pracy zależy od kosztów alternatywnych czasu pracownika.^11 Określają ją również Jest również określona przez czynniki demograficzne, stan zdrowotności społeczeństwa, regulacje prawne ustalające wiek produkcyjny, politykę edukacyjną oraz ogólne warunki ekonomiczne i przyzwyczajenia społeczne kształtujące aktywność zawodową. 12 Akt ywność zawo do wa oznacza wykonywanie lub gotowość do wykonywania pracy w zamian za wynagrodzenie lub inną formę środków
(^8) Z. Fedorowicz: Polityka finansowa państwa a kształtowanie rynku pracy i aktywne zwalczanie bezrobocia (^9) Słownik ekonomiczny dla przedsiębiorcy w warunkach rynku , „Rynek Pracy”, 1996, nr 10, , Wydawnictwo „Zn ic z”, Szczecin 1992, s. (^21710) Z. Fedorowicz: Polityka finansowa... , (^11) D. Kamerschen, R. McKenzie, C. Nard inelli: Ekonomia, , Fundacja Gospodarcza NSZZ „Solidarność”, Gdańsk 1991,op. cit., s. 673 (^12) Z. Fedorowicz: Polityka finansowa..., op. cit.,
1.2. Rodzaje bezrobocia.
Bezrobocie jest złożonym i dynamicznym zjawiskiem gospodarki rynkowej, generowanym przez wiele czynników o różnym stopniu trwałości działania. Z punktu widzenia przyczyn, zasięgu, charakteru i cech struktury zjawiska wyróżnia się kilka rodzajów bezrobocia.^17 Tradycyjny podział wyróżnia 4 kategorie – bezrobocie strukturalne, koniunkturalne, sezonowe i frykcyjne, które różnią się ze względu na przyczyny oraz konsekwencje dla gospodarki i bezrobotnego. Be zro bocie str ukt ur al ne wynika z ogólnej nierównowagi między liczbą chętnych do podjęcia zatrudnienia, a liczbą miejsc pracy w całej gospodarce i przekroju regionalnym, kwalifikacyjnym lub gałęziowym.^18 Może być wywołane przez niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia kadr do rzeczywistych potrzeb gospodarki, zmiany technologii, czynniki geograficzne lub demograficzne, zmiany popytu konsumpcyjnego lub konkurencję zagraniczną, restrukturyzację czy likwidację pewnych dziedzin produkcji, ogólny niedorozwój gospodarki, niemożność stworzenia niezbędnej liczby stanowisk pr acy. Ma charakter masowy i długotrwały.^19 Bezrobocie strukturalne może przekształcić się w st r ukt ur al no - patolo gic zne (patologiczne) oznaczające utrwalenie się wśród bezrobotnych postaw beznadziejności i rezygnacji z poszukiwania stałej pracy oraz pogłębianie się niechęci pracodawców do zatrudniania długotrwale bezrobotnych.^20 Bezrobocie strukturalne jest często bezro bocie m tec hnolo gic znym , które towarzyszy wprowadzaniu postępu technicznego, mechanizacji i automatyzacji procesów wytwórczych, dających znaczne oszczędności pracy żywej, (^1718) K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce..., op. cit., s. 8 19 Ciągłość i transformacja M. Nasiłkowski: System rynkowy - podstawy mikro- i makroekonomii, wydawnictwo Key Text, ..., op. cit., s. 132 Warszawa 1993, op. cit., s. (^20) K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce ..., op. cit., s. 9
prowadzących do redukcji osób o niższych kwalifikacjach i mniejszej przydatności do pracy.^21 Be zro bocie ko ni unkt ur al ne (cykliczne) wywoływane jest przez powtarzające się w pewnych odstępach czasu cykle koniunkturalne. Wysoka koniunktura sprzyja maksymalnemu wzrostowi zatrudnienia, a kryzys, recesja powoduje spadek popytu na pracę i pojawienie się bezrobocia cyklicznego. Ma ono charakter przejściowy, wraz z ożywieniem gospodarczym jego negatywne oddziaływanie stopniowo ustaje.^22 Symptomem normalnie funkcjonującego rynku pracy jest be zro bocie frykc yj ne (płynne, przejściowe), związane z naturalną ruchliwością siły roboczej, którą umożliwiają mechanizmy rynku pracy i pełna swoboda zmiany miejsca pracy.^23 Stan okresowej dezaktywizacji zawodowej jest spowodowany przejściowym niedostosowaniem struktury podaży do potrzeb rynku, małą mobilnością zawodową i przestrzenną siły roboczej oraz słabą sprawnością pośrednictwa pracy. Do bezrobotnych w tej grupie należą osoby niepełnosprawne fizycznie i psychicznie, niezdolne do podjęcia pracy zawodowej oraz chwilowo pozbawione zatrudnienia, zmieniające pracę lub zawód. Czas poszukiwania pracy jest stosunkowo krótki. Umiarkowany poziom bezrobocia frykcyjnego (3-5% ludności aktywnej zawodowo) może spełniać pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac i umacniania dyscypliny pracy. 24 Be zro bocie se zo no we (okresowe) ma charakter cykliczny i wynika z sezonowości produkcji bezpośrednio lub pośrednio zależnej od warunków klimatycznych w takich dziedzinach jak np. rolnictwo, przemysł spożywczy, budownictwo, turystyka, a także bezrobocie absolwentów, których wejście na
(^2122) Ibidem, s. 10 23 Ibidem, s. 10M. Kabaj: Program przeciwd ziałaniu bezrobociu, IPiSS, Wars zawa 1993, s. (^24) D.Begg, R. Dornbusch: Ekonomia t.2 , PW E, Warszawa,1994, s.
większe znaczenie niż utracona płaca z powodu niepodjęcia pracy. Natomiast, jeśli pracownik jest gotowy zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia ze względu na nadmierną podaż siły roboczej staje się bezro bot nym pr zym uso wym.^28 W związku z prywatyzacją państwowego sektora gospodarki, w Polsce pojawiła się nowa forma bezrobocia tzw. be zro bocie o dło żo ne ( przesunięte w czasie). Jest ono wynikiem negocjacji związków zawodowych z nowym właścicielem przedsiębiorstwa, który zobowiązuje się utrzymać przez określony czas dotychczasowy stan zatrudnienia, przesuwając zwolnienia pracowników na okres późniejszy.^29 Wyróżnia się także be zro bocie m ar gi neso we , do którego zalicza się osoby niezdolne lub o ograniczonej zdolności do pracy, poszukujące zatrudnienia jako źródła uzupełnienia posiadanych środków utrzymania lub w celu nabycia uprawnień do świadczeń socjalnych.^30 Zupełnie inne przyczyny leżą u źródeł be zro boci a po zor ne go (fikcyjnego), które tworzą osoby poszukujące pracy mimo posiadania zarobkowych (własny warsztat pracy) lub niezarobkowych (renta, alimenty) źródeł utrzymania. Wynika ono bądź z chęci uniknięcia płacenia podatków, bądź też uzyskania świadczeń socjalnych.^31 Bezrobocie może oznaczać brak jakiegokolwiek zajęcia zarobkowego (be zro bocie c ał ko wite ) lub zatrudnienie dorywcze czy w niepełnym wymiarze czasu pracy (be zro boc ie c zęśc io we ).^32 Ze względu na przestrzenne zróżnicowanie wyróżnia się be zro bocie po ws zec hne (ogólne)–występujące na terenie całego kraju i be zro bocie (^2829) D.Begg, R. Dornbusch: Ekonomia , op. cit., s. 30 K. Mlonek:Ibidem, s. 12^ Bezrobocie w Polsce...,^ op. cit., s. (^3132) Ibidem, s. 12 Ibidem, s. 12
lokal ne (regionalne, terenowe)–występuje tylko na niektórych obszarach kraju, spowodowane jest np. zacofaniem gospodarczym, wyczerpaniem miejscowych zasobów surowcowych, restrukturyzacją lub likwidacją nierentownych przedsiębiorstw, małą mobilnością pracowników itp.^33 Bezrobocie może dotyczyć różnych kategorii społeczno-zawodowych - mężczyzn, kobiet, młodzieży (w tym absolwentów), poszczególnych grup zawodowych-nauczyciele, lekarze, górnicy, rolnicy, bezrobocie w miastach i na wsi. Inny podział to według okresu poszukiwania pracy W zależności od czasu trwania tego okresu wyróżnia się: bezrobocie krótkookresowe (do 3 miesięcy), średniookresowe (4 do 6 miesięcy), długookresowe ( 7 do 12 miesięcy), długotrwałe (powyżej 1 roku) i jego postać chroniczną (powyżej 2 lat). 34 Prawidłowa ocena rodzaju, form i charakteru bezrobocia stanowi podstawę wyboru odpowiedniej strategii działania w celu zahamowania wzrostu i eliminowania źródeł zjawiska. W świetle przedstawionych rodzajów bezrobocia nie da się jednoznacznie określić charakteru polskiego bezrobocia. Jest w dużym stopniu koniunkturalne jako efekt recesji i procesu transformacji ustrojowej, ale równocześnie strukturalne ze względu na niedostosowanie rozmiarów i struktury kształcenia kadr do potrzeb gospodarki.
(^3334) Ibidem, s. 12 Ibidem, s. 13
życiowych prowadzi raczej do pasywności i apatii niż postaw aktywnych 36 , stąd pojawia się frustracja, depresja, postawy roszczeniowe, niechęć wyrażana wobec systemu i tych, którym udało się odnieść sukces.
Koszty przemian dotyczą bardzo różnych obszarów funkcjonowania społecznego, ale wskazać należy wśród nich przede wszystkim na długotrwałe bezrobocie, narastającą degradację ekonomiczną i związaną z nią marginalizację społeczną, bardzo niski poziom konsumpcji, słaby dostęp do edukacji, brak uczestnictwa w życiu społeczno-kulturalnym, brak poczucia wpływu na własne życie, przekonanie o niereprezentatywności instytucji demokratycznych. Elementy te mają charakter dziedziczny – w olbrzymiej mierze przenoszą się na kolejne pokolenia. Stąd z opisaną wyżej kategorią, wiąże się także grupa osób, które można określić mianem przegrywających. Ich szanse na przystosowanie się i zaadaptowanie do warunków nowej gospodarki są w dużej mierze ograniczone, choć nadal istnieją. Dotyczy to przede wszystkim młodzież wkraczającą dopiero na rynek pracy, a wywodzącą się ze środowisk dotkniętych systemowym ubóstwem (m.in. z obszarów wiejskich, wśród długotrwale bezrobotnych itd.). Utrudniony dostęp do edukacji spowodowany trudnym położeniem materialnym rodzin pochodzenia, duże bezrobocie panujące wśród absolwentów masowo opuszczających przestarzałe szkolnictwo zawodowe, nikła perspektywa budowania kariery zawodowej i podniesienia swojego statusu społeczno- materialnego – wszystko to sprawia, że stają oni przed niezwykle trudną sytuacją. Wyjściem z niej jest wyłącznie zdobycie praktycznej wiedzy o zasadach funkcjonowania gospodarki rynkowej i podjęcie aktywnych działań, zmierzających do poprawy swojej sytuacji, zamiast kontynuacji negatywnych wzorów przejętych od otoczenia. Z szerszego punktu widzenia, szansą na minimalizowanie kosztów przemian wśród ludzi młodych, może być tylko
(^36) A.Kojder „Spojrzen ie na przemiany ustrojowe w Polsce w latach 1989 - 1997” s. 26
właściwie prowadzona polityka państwa, ukierunkowana na reformę systemu szkolnictwa średniego i wyższego szczebla, nastawioną na zwiększenie jego dostępności i dostosowanie do oczekiwań rynku. Jak dotąd władze centralne nie uczyniły przez cały okres transformacji niczego istotnego dla dopasowania modelu edukacji do potrzeb gospodarki wolnorynkowej. Kurczenie się najmniej przydatnego w nowych warunkach typu kształcenia tj. zasadniczego zawodowego, wynikało z upadku szkół przyzakładowych i nie miało ani odpowiedniej skali, ani wspieranej przez państwo alternatywy w postaci szybkiego rozwoju średniego szkolnictwa ogólnokształcącego i wyższego. Gwałtowny wzrost liczby studentów był z kolei rezultatem decyzji poszczególnych uczelni i równie gwałtownie się skończył, gdy okazało się, że ani rząd, ani parlament nie zamierzają w najmniejszym stopniu angażować się finansowo w rozwój szkolnictwa wyższego. Wszystkie te spontaniczne i pozbawione państwowego wsparcia zmiany strukturalne oraz ilościowe w oświacie, a także w nauce, dalece nie nadążały za zmianami systemowymi w gospodarce^37.
2.1.Ekonomiczne i społeczne skutki bezrobocia.
Konsekwencje bezrobocia można rozpatrywać w różnych płaszczyznach: ekonomicznej, społecznej, prawnej, politycznej, psychologicznej, w odniesieniu do jednostek, rodzin, środowisk lokalnych i całego społeczeństwa, z punktu widzenia zagrożeń bieżących i przewidywanych.^38 Bezrobocie nie jest społecznie groźne, gdy mieści się w granicach do 4 -6 % ludności zawodowo czynnej, a stopa bezrobocia długookresowego nie przekracza 2-3 %.W Polsce granice te zostały znacznie przekroczone, co dowodzi małej skuteczności dotychczasowych programów przeciwdziałania bezrobociu.^39
(^3738) J.Czapiński „Czy szczyt stresu za nami?”, Reczpospolita z dn. 1994.07. 39 Ibidem, s. 158 Encyklopedia biznesu t.1 , pod red. W. Po mykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, op. cit., s. 73
branie leków uspokajających. Bezrobotni rzadko doznają wsparcia ze strony przyjaciół i rodziny, ukrywają przed nimi ten fakt.^44 Przy dłuższym okresie pozostawania bez pracy rozpoczyna się proces destrukcji. Wyraża się on brakiem kontaktu z kolegami, izolacją społeczną, brakiem zaufania do samego siebie, spadkiem kondycji intelektualnej, niewystarczającym stopniem mobilności zawodowej i zwiększonymi trudnościami znalezienia nowej pracy.^45 Stan wymuszonej bezczynności sprzyja powstawaniu konfliktowych sytuacji w rodzinach, stwarza dogodne warunki do rozpowszechniania się uzależnień, kreuje niepożądane czy patologiczne rodzaje zachowań, od nielegalnego zarobkowania po różne formy przestępczości. W rezultacie odbija się to niekorzystnie na jakości życia społecznego.^46 Ograniczenie możliwości tworzenia nowych miejsc pracy oraz likwidacja niektórych zakładów, instytucji lub branż jest nie tylko powodem zaprzestania pracy przez duże rzesze ludności, lecz także znacznie ogranicza możliwości znalezienia nowego miejsca pracy. W istotny sposób zniekształca proces aktywizacji zawodowej młodzieży, opóźnia, a nawet uniemożliwia jej ekonomiczne i społeczne usamodzielnienie się.^47 Bezrobocie długookresowe charakterystyczne dla obszaru Polski południowo-wschodniej i całego kraju jest jednym z najbardziej niekorzystnych aspektów rynku pracy, zarówno w wymiarze gospodarczym jak i społecznym i rodzi ogromne zagrożenia w tym zakresie.^48 Wywołuje degradację ekonomiczną i spadek poziomu konsumpcji, rodzin, szczególnie długotrwale bezrobotnych i w których wystąpiła kumulacja zjawiska, potęguje biedę. Jego skutkiem jest wyraźne pogorszenie sytuacji materialnej i oznaki niedostatku powodujące
(^4445) M. Goszczyńska: Poczucie jakości życia u bezrobotnych , „Polityka Społeczna”, 1996, nr 1, 46 M. Nasiłkowski:S. Golinowska: Tworzenie nowych miejsc pracy i restrukturyzacja ekonomiczna^ System rynkowy ..., op. cit ., , „Polityka Społeczna”, 1999, nr 1, (^47) K. Mlonek: Młodzież na rynku pracy ..., op. cit., (^48) H. Gu zik: Tendencje kształtowania się ..., op. cit.,
niemożność zaspokojenia niektórych potrzeb, rezygnację z planowanych zamierzeń. Konsekwencje bezrobocia to m. in.: kupowanie tańszej żywności i odzieży, ograniczenie wydatków na kulturę i rozrywkę, przejazdy i transport, odpłatne usługi i opiekę zdrowotną, leki, sprzęt rehabilitacyjny, rezygnacja z dalszego kształcenia dzieci, a nawet przerwanie nauki i podjęcie przez nie pracy zarobkowej, zaciąganie pożyczek, zadłużenie związane z mieszkaniem i jego użytkowaniem, pogorszenie stanu zdrowia i samopoczucia, przygnębienie, rozdrażnienie, lęk przed przyszłością, niska samoocena. Bezrobocie młodzieży obniża kwalifikacje zawodowe, aspiracje edukacyjne, osłabia wolę pracy, poczucie więzi rodzinnych i społecznych, sprzyja frustracji lub obojętności, hamuje rozwój osobowości.^49 Wielokrotne rejestracje powodują spotęgowanie tych skutków, ich koncentrację w dosyć wąskiej grupie osób, które tracą swoje wcześniejsze kwalifikacje i pewne nawyki pracy, stają się słabszymi konkurentami w staraniach o zdobycie miejsc pracy.^50 Negatywne efekty bezrobocia zwiększa: niepełność rodziny – brak jednego z rodziców, wielodzietność, wewnętrzna konfliktowość, choroby, przypadki niepełnosprawności, zaniedbywanie obowiązków rodzinnych. Te rodziny dotkliwiej odczuwają utratę pracy swych członków w sferze materialnej egzystencji i wewnętrznych stosunków międzyludzkich. Są to dodatkowe utrudnienia w sytuacji życiowej bezrobotnego i jego aktywizacji zawodowej.^51
(^4950) K. Mlonek: Bezrobocie w Polsce ..., op. cit., s. 51 E. Kwiatko wski:Z. Tyszka: Determinanty bezrobocia i jego skutki dla rodzin^ Wielokrotne rejestracje bezrobotnych , „Rynek Pracy”, 1997, nr 6,, „Po lityka Społeczna”, 1995, n r 7, s. 14
