Kościół w X–XI w., Prezentacje z Historia

Pobierz Kościół w X–XI w. i więcej Prezentacje w PDF z Historia tylko na Docsity!

Kościół w X–XI w.

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela

Twoje cele

Wyjaśnisz, dlaczego w X i XI w. uświadomiono sobie potrzebę naprawy Kościoła chrześcijańskiego i do czego ta potrzeba doprowadziła. Przeanalizujesz, co zakładała reforma kluniacka, a co reforma gregoriańska. Scharakteryzujesz przyczynę późniejszego sporu między „tiarą a koroną”.

Przeczytaj

Reforma kluniacka

Mnisi kluniaccy, dzięki temu, że ich opactwo podlegało bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, z pominięciem miejscowych biskupów i rodu fundatora, mogli stać się krzewicielami reformy w Kościele. Przejmowali inne opactwa, jedno po drugim, z rąk świeckich i stworzyli kongregację, która w końcu XI w. zrzeszała ok. 1,5 tys. klasztorów benedyktyńskich pod przewodnictwem Cluny. Kluniaci dbali, aby mnisi żyli zgodnie z regułą św. Benedykta, wyrzekając się wszelkich przyjemności życia świeckiego.

Opactwo w Cluny, w głębi widoczne wieże zachowanej części transeptu kościoła. Zostały wybudowane w stylu romańskim. Wymień jego cechy, które są widoczne na zdjęciu. Źródło: Anna & Michal, fot. współczesna, Flickr, licencja: CC BY 2.0.

Ciekawostka

Celibat

W starożytności i wczesnym średniowieczu duchowni chrześcijańscy mogli być żonaci. Różne formy ascezy, w tym również celibat, czyli bezżenność, praktykowali mnisi. Wprowadzenie zasady bezżenności księży w ramach reformy gregoriańskiej wynikało z pragnienia, by podkreślić odmienność i świętość stanu kapłańskiego, szczególne kwalifikacje moralne miały też uzasadniać pierwszeństwo duchownych w społeczeństwie. Nakaz celibatu spotykał się jednak z oporem księży, a w krajach odległych od Stolicy Apostolskiej bardzo często był przyjmowany jako jeden z ostatnich

Proces naprawy Kościoła uległ wyraźnemu przyspieszeniu po tym, jak w 1073 r. Hildebrand został wybrany na papieża. Przyjął on wówczas imię Grzegorza VII i dlatego realizowana przezeń reforma zyskała miano gregoriańskiej.

Papież Grzegorz VII (1020-1085). Opowiadał się za reformą kościoła. W 1075 r. został porwany, jednak następnego dnia go odbito. Został uznany świętym w 1606 roku. Jak myślisz, kiedy powstała ilustracja? Czy za życia Grzegorza VII czy pochodzi może z czasów późniejszych? Odpowiedź uzasadnij. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Nowy papież zabrał się do tępienia złych nawyków wśród duchowieństwa: zakazał księżom zawierania małżeństw, a symonię i nepotyzm uznał za ciężkie przestępstwa. Następnym problemem stała się inwestytura, czyli prawo nominowania biskupów, których dotychczas wyznaczali cesarz i inni władcy świeccy. Grzegorz VII wprowadził zasadę wyboru biskupów przez duchownych – kanoników katedralnych, doradców i pomocników każdego biskupa. Dawało to Kościołowi tak bardzo upragnioną samodzielność.

Kwatera Drzwi Gnieźnieńskich, ilustracja wydarzenia historycznego, które miało miejsce w Weronie w 983 r. Cesarz Oon II dokonał wówczas inwestytury Wojciecha Sławnikowica na biskupstwo praskie. Biskup w pokornej pozie odbiera z rąk tronującego cesarza pastorał – znak godności biskupiej. Wyjaśnij, jakie znaczenie miało to, kto przekazuje biskupowi oznakę obejmowanego urzędu. Źródło: Tomasz Fedor (fotograf), Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Najważniejszym celem Grzegorza było ustanowienie władzy papiestwa nad całym światem chrześcijańskim. Miała się ona wyrażać w zwierzchnictwie papieża nad cesarzem i królami. Biskup Rzymu uznał, że skoro koronuje cesarzy, ma prawo również ich detronizować. To ostatecznie doprowadziło do poważnego konfliktu papiestwa z cesarstwem.

Słownik

inwestytura duchowna

nadawanie władzy duchownym, odbywające się w formie określonego ceremoniału; w przypadku biskupa obejmowała wręczenie pierścienia biskupiego i pastorału oraz powierzenie beneficjum (wyposażenia finansowego w postaci dochodów z określonych majątków)

kanonik katedralny

duchowny przy kościele katedralnym służący pomocą biskupowi, wchodzący w skład kapituły katedralnej i żyjący we wspólnocie kanoników wedle określonych reguł

kardynał

(z łac. cardinalis – główny) w Kościele katolickim najwyższa po biskupie Rzymu godność kościelna, nadawana przez samego papieża; tytuł kardynała jest związany z konkretnym

Prezentacja mulmedialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj polecenia.

[Cesarz Oo I] zebrawszy wojska, na potajemne wezwanie Rzymian, przybył do Rzymu. Co mówię, potajemnie, skoro przeważna część panów rzymskich zajęła zamek św. Pawła i zapraszała świętego cesarza, dawszy zakładników? Cesarz pod miastem rozłożył się obozem, papież i [jego stronnik] Adalbert z Rzymu uciekają, obywatele zaś przyjmują do miasta świętego cesarza wraz z jego załogą i wierność mu przyrzekają, to dodając i przysięgając, że nigdy papieża nie obiorą lub nie wyświęcą wbrew zgodzie i wyborowi pana cesarza Oona, Cezara Augusta, i syna jego króla Oona. Po trzech dniach, na prośbę tak biskupów rzymskich, jak i ludu, zebrał się w kościele św. Piotra wielki synod, na którym [dostojnicy kościoła] zasiedli z cesarzem […]. [Po złożeniu poprzedniego papieża z urzędu] wszyscy jednomyślnie oświadczyli: „Leona, czcigodnego protoscriniariusa Świętego Kościoła Rzymskiego, męża wypróbowanego i godnego najwyższego stopnia kapłańskiego, wybieramy na pasterza jako najwyższego i powszechnego papieża Świętego Rzymskiego Kościoła, po usunięciu z powodu bezbożnych obyczajów Jana odszczepieńca”. Gdy to wszyscy po trzykroć powtórzyli, za zgodą cesarza, wspomnianego Leona do pałacu Laterańskiego

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/P1D26Izi

wedle zwyczaju z chwałą prowadzą i w oznaczonym czasie w kościele św. Piotra do najwyższego kapłaństwa święceniem podnoszą i przysięgę wierności mu składają.

Liudprand, Historia Oona, cyt. za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska- Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 121–123.

3. Po śmierci papieża tego powszechnego Kościoła naprzód kardynałowie-biskupi mają najsumienniej się naradzić, a następnie kardynałów-duchownych [tj. kapłanów i diakonów] do narad zawezwać, w końcu reszta duchowieństwa i lud mają udzielić zgody na nowy wybór […].
4. Mają zaś go wybrać z łona samego Kościoła [rzymskiego], jeśli znajdzie się odpowiedni, jeśli zaś nie, z innego ma być wzięty […].
5. A jeśliby przewrotność złych i niesprawiedliwych ludzi do tego stopnia wzrosła, że czysty, uczciwy i bezinteresowny wybór nie mógłby się w Rzymie odbyć, kardynałowie-biskupi z pobożnym duchowieństwem i świeckimi katolikami, choćby z niewielu, mają moc wybrać papieża w miejscu, które uznają za najwłaściwsze. […] 9. A jeżeli ktoś na przekór temu naszemu dekretowi, ogłoszonemu wyrokiem soboru, drogą buntu, zuchwałości lub jakiegokolwiek podstępu, będzie obrany lub wprowadzony na tron papieski, lub wyświęcony, [ten nie powinien być uważany przez wszystkich za papieża, lecz za szatana, nie następcą apostolskim a odszczepieńcem i] po wyklęciu oddany wiecznej anatemie [tj. wyłączeniu z Kościoła], ze swymi pomocnikami, protektorami i zwolennikami jako antychryst, napadający i burzyciel całego chrześcijaństwa […].

nazywać się powszechnym. Żaden przepis prawny i żadna księga kanonów [czyli praw kościelnych] nie ma mieć ważności bez jego woli.

Cyt. za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 126–127.

Fragment Dictatus papae. Domena publiczna, wikipedia.org.

Rycerz lub jakiegokolwiek stanu i zawodu osoba, która by dobra kościelne od króla, albo świeckiego księcia wbrew woli biskupów, opatów bądź innych rządców kościołów przyjęła lub zajęła, albo nawet za przewrotną lub błędną zgodą tych rządców trzymała, ma popaść w klątwę, chyba że te dobra Kościołowi zwróci. Ponieważ dowiedzieliśmy się, że inwestytury kościelne wbrew postanowieniu Ojców świętych przez świeckie osoby w wielu stronach bywają nadawane, skąd dla Kościoła wynikają liczne zamieszki, z powodu których religia chrześcijańska doznaje uszczerbku, stanowimy, aby żaden duchowny inwestytury biskupiej, opackiej bądź kościelnej z rąk cesarza, króla lub jakiej innej osoby świeckiej, mężczyzny czy kobiety, nie przyjmował. Jeśli niniejszy zakaz przekroczy, niechaj wie, że inwestytura ta za

wolą papieża jest nieważna, a on aż do chwili odpowiedniego zadośćuczynienia podlegnie klątwie. Gdyby który biskup prebendy, archidiakonaty, prepozytury bądź inne urzędy kościelne sprzedawał lub inaczej, niż postanowienia Ojców świętych nakazują, obsadzał, ma utracić swój urząd. Godzi się bowiem, aby jak darmo otrzymał biskupstwo, ta też i członki tegoż biskupstwa rozdawał darmo.

Cyt. za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 125.

Papież Grzegorz VII. Domena publiczna, wikipedia.org.

Tymczasem dowiedzieliśmy się o zbliżaniu się króla [właściwie: cesarza, Henryka IV], który zanim jeszcze stanął we Włoszech, wysłał do

i Pawłowi i świętemu Kościołowi katolickiemu wszelką inwestyturę za pomocą pierścienia i pastorału, zgadzając się we wszystkich kościołach mego królestwa lub cesarstwa na kanoniczny wybór i wolną konsekrację.

Cyt. za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 129.

Fragment konkordatu wormackiego. Domena publiczna, wikipedia.org.

Podobnie jak Bóg, Stwórca wszechświata uczynił na firmamencie niebieskim dwa wielkie światła: światło większe, aby rządziło dniem, i światło mniejsze, aby rządziło nocą, tak dla umocnienia powszechnego Kościoła, który nazywają królestwem niebieskim, ustanowił dwie wielkie godności, większą, aby jako dniami rządziła duszami, i mniejszą, która by jako nocą

Polecenie 2

Na podstawie tekstów źródłowych zamieszczonych w prezentacji wskaż główne punkty sporne w konflikcie między cesarstwem a papiestwem.

Polecenie 3

Odwołując się do konkretnych fragmentów źródłowych, określ, jakie były powody przeprowadzenia gruntownych reform w Kościele katolickim przez papieża Grzegorza VII.

rządziła ciałami: to są powaga papieska i władza królewska. A jak księżyc bierze światło swoje od słońca, ponieważ ustępuje mu pod względem wielkości, jakości, położenia i skutków działania, podobnie władza królewska od powagi papieskiej bierze blask dostojeństwa. I im bardziej tkwi w blasku promieni słońca, tym mniejsze posiada światło, a im więcej oddala się od oblicza słonecznego, tym więcej zyskuje jasności.

Cyt. za: Wiek V–XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2003, s. 131.

Twoja odpowiedź

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Opisz, w jaki sposób środowiska kluniackie a w jaki sposób gregoriańskie podchodziły do kwesi oddzielenia sfery sacrum od profanum.

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z ilustracją, a następnie wykonaj polecenie.

Źródło: Tomasz Fedor, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5.

Zamieszczona wyżej ilustracja przedstawia fragment Drzwi Gnieźnieńskich z XII w. Określ, jaka czynność została na nich wyobrażona, a następnie rozstrzygnij, czy przedstawione wydarzenie miało miejsce przed reformą gregoriańską, czy po niej. Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z ilustracją, a następnie wykonaj polecenie.

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Powyższy średniowieczny fresk z 1274 r. przedstawia papieża Sylwestra I oraz cesarza rzymskiego Konstantyna Wielkiego. Określ, czyją perspektywę w walce o supremację nad światem chrześcijańskim reprezentuje dzieło – papieską czy cesarską – oraz czy wiernie oddaje ono realia późnej starożytności. Uzasadnij odpowiedź.