INFORMACJA, Egzaminy z Analiza danych

Pobierz INFORMACJA i więcej Egzaminy w PDF z Analiza danych tylko na Docsity!

I N F O R M A C J A

O ISTOTNYCH PROBLEMACH

WYNIKAJĄCYCH Z DZIAŁALNOŚCI

I ORZECZNICTWA

TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

W 2017 ROKU

Warszawa 2018

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa

• Rozdział I. Pozycja ustrojowa i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego
• 1. Skład i organy Trybunału Konstytucyjnego
• 2. Podstawy prawne funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego
• 3. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego
  • 3.1. Hierarchiczna kontrola norm - 3.1.1. Zakres kontroli - 3.1.2. Kryteria kontroli - 3.1.3. Rodzaje kontroli
  • 3.2. Pozostałe kompetencje
• 4. Rodzaje i charakter rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego
• wydanych w 2017 r. Rozdział II. Wybrane zagadnienia wynikające z wyroków
  • funkcjonariuszy 1. Pozycja konstytucyjnych organów państwa i status prawny jego
    • Sądu Najwyższego i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego oraz Pierwszego Prezesa
  • 1.2. Kształtowanie składu Krajowej Rady Sądownictwa i kadencja jej członków
  • 1.3. Status sędziego Trybunału Konstytucyjnego
  • konstytucyjnymi 2. Kształtowanie sytuacji człowieka i obywatela w zgodzie ze standardami
  • 2.1. Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa
  • 2.2. Zasada sprawiedliwości społecznej
  • 2.3. Zasada proporcjonalności
  • 2.4. Zasada równości
  • 2.5. Ochrona podmiotów słabszych
  • 2.6. Ochrona rodziny
    • w tym ochrona przed bezdomnością 2.7. Sprzyjanie zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli,
• 3. Wolności i prawa konstytucyjne
  • 3.1. Wolności niewymagające oraz wymagające instytucjonalizacji - o życiu osobistym 3.1.1. Wolność i nietykalność osobista oraz wolność decydowania - 3.1.2. Wolność zgromadzeń - 3.1.3. Wolność majątkowa
  • 3.2. Konkretyzacja treści praw Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku - 3.2.1. Prawo do nauki - 3.2.2. Prawo do zabezpieczenia społecznego
  • 3.3. Środki ochrony wolności i praw konstytucyjnych
• 4. Zasady kształtowania odpowiedzialności karnej i administracyjnej
• 5. Zasady tworzenia prawa
  • 5.1. Zasady poprawnej legislacji
  • 5.2. Procedura ustawodawcza
  • 5.3. Zasady wydawania rozporządzeń
• i wniosków w 2017 r. Rozdział III. Wstępna kontrola skarg konstytucyjnych
• dla prawodawcy oraz współdziałanie z sądami Rozdział IV. Skutki orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego
• 1. Wykonywanie orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przez prawodawcę
     • Trybunału Konstytucyjnego 1.1. Oczekiwana reakcja prawodawcy na orzeczenia
       • 1.1.1. Zmiany konieczne
         • 1.1.1.1. Wyroki mogące spowodować powstanie luki w prawie
         • 1.1.1.2. Wyroki stwierdzające niepełny charakter regulacji
         • 1.1.1.3. Inne wyroki wymagające zmian w prawie
       • 1.1.2. Zmiany wskazane
       • 1.1.3. Zmiany sygnalizowane
     • Trybunału Konstytucyjnego 1.2. Reakcja parlamentu i innych organów na orzeczenia
       • 1.2.1. Inicjatywy ustawodawcze Senatu
       • 1.2.2. Inicjatywy ustawodawcze Rady Ministrów
       • 1.2.3. Aktywność innych podmiotów
• 2. Współdziałanie z sądam
  • 2.1. Pytania prawne
    • Trybunału Konstytucyjnego 2.2. Wpływ stosowania prawa na kształtowanie orzecznictwa
  • 2.3. Wykładnia prokonstytucyjna
  • 2.4. Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego - Konstytucyjnego 2.4.1. Powszechna moc obowiązująca orzeczeń Trybunału - 2.4.2. Odroczenie terminu utraty mocy obowiązującej - 2.4.3. Wznowienie postępowania

Spis treści

Rozdział V. Działalność pozaorzecznicza Trybunału Konstytucyjnego ............ 57

1. Konferencje, wykłady naukowe i inne wydarzenia w siedzibie Trybunału Konstytucyjnego oraz udział jego przedstawicieli w wydarzeniach krajowych ..................................................................................................... 57
2. Współpraca międzynarodowa ................................................................................................ 58 2.1. Wyjazdy zagraniczne .......................................................................................................... 58 2.2. Wizyty w siedzibie Trybunału Konstytucyjnego .................................................... 59
3. Działalność Zespołu Prasy i Informacji ............................................................................... 59

ZAŁĄCZNIKI .......................................................................................................................... 61

Załącznik nr 1. Analiza danych statystycznych dotyczących wpływu spraw do Trybunału Konstytucyjnego ................................................................. 63 Załącznik nr 2. Analiza danych statystycznych dotyczących spraw zakończonych przez Trybunał Konstytucyjny .................................... 67 Załącznik nr 3. Wstępna kontrola skarg konstytucyjnych i wniosków .................... 81 Załącznik nr 4. Rodzaje rozstrzygnięć zawartych w wyrokach ................................... 85 Załącznik nr 5. Wzorce kontroli w sprawach zakończonych wyrokiem .................. 87 Załącznik nr 6. Przedmiot kontroli w sprawach zakończonych wyrokiem ............ 89 Załącznik nr 7. Przegląd treści sentencji wyroków zapadłych w 2017 r. ............. 95 Załącznik nr 8. Charakterystyka postanowień o umorzeniu postępowania ....... 109 Załącznik nr 9. Przegląd zdań odrębnych zgłoszonych do wyroków i postanowień Trybunału Konstytucyjnego wydanych w 2017 r. ............................................................................................................ 115 Załącznik nr 10. Zestawienie wyroków z 2017 r. odraczających termin utraty mocy niekonstytucyjnych przepisów .................................................. 119 Załącznik nr 11. Zestawienie wyroków i postanowień sygnalizacyjnych wydanych w 2017 r. wymagających wykonania .............................. 121 Załącznik nr 12. Zestawienie zaległych orzeczeń pozostawionych bez odpowiedniej reakcji prawodawcy ............................................... 122

Rozdział I. Pozycja ustrojowa i kompetencje

Trybunału Konstytucyjnego

1. Skład i organy Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów (art. 194 ust. 1 Konstytucji). Do 24 stycznia 2017 r. w skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzili: Julia Przyłębska (prezes), Stanisław Biernat (wiceprezes), Henryk Cioch, Zbigniew Jędrzejewski, Leon Kieres, Lech Morawski, Mariusz Muszyński, Piotr Pszczółkowski, Małgorzata Pyziak–Szafnicka, Stanisław Rymar, Piotr Tuleja, Michał Warciński, Sławomira Wronkowska–Jaśkiewicz, Andrzej Wróbel, Marek Zubik. Kolejne zmiany w składzie Trybunału przedstawiały się następująco:

• 24 stycznia 2017 r. sędzia Andrzej Wróbel zrzekł się urzędu sędziego Trybu- nału, wobec czego 1 lutego 2017 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK podjęło uchwałę stwierdzającą wygaśnięcie jego mandatu. 24 lutego 2017 r. na sędzie- go Trybunału został wybrany Grzegorz Jędrejek , który kadencję rozpoczął 27 lutego 2017 r.;
• 26 czerwca 2017 r. zakończyła się kadencja wiceprezesa TK Stanisława Biernata. 8 czerwca 2017 r. na sędziego TK został wybrany Andrzej Zielonacki , którego kadencja rozpoczęła się 28 czerwca 2017 r.;
• 5 lipca 2017 r. na stanowisko Wiceprezesa TK został powołany przez Prezyden- ta RP Mariusz Muszyński ;
• 12 lipca 2017 r. zmarł sędzia Lech Morawski. 15 września 2017 r. został wybrany na sędziego TK Justyn Piskorski , który rozpoczął kadencję 18 września 2017 r.;
• 20 grudnia 2017 r. zmarł sędzia Henryk Cioch. 26 stycznia 2018 r. na sędzie- go TK został wybrany Jarosław Wyrembak , który kadencję rozpoczął 30 sty- cznia 2018 r. Organami Trybunału Konstytucyjnego są Zgromadzenie Ogólne Sędziów Try- bunału i Prezes Trybunału. W 2017 r. Prezesem Trybunału była sędzia **Julia Przyłębska.

2. Podstawy prawne funkcjonowania**

Trybunału Konstytucyjnego

Podstawę prawną funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego określa Konsty- tucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., która odsyła do ustawy w za- kresie dotyczącym organizacji Trybunału Konstytucyjnego oraz trybu postępowania przed Trybunałem. W 2017 r. obowiązywały:

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku

• ustawa z 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybuna- łem Konstytucyjnym^1 (dalej: u.o.t.p.TK);
• ustawa z 30 listopada 2016 r. o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego^2 ;
• ustawa z 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i try- bie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sę- dziów Trybunału Konstytucyjnego^3. W 2017 r. uchwalono także przepisy wewnętrzne dotyczące funkcjonowania Trybunału Konstytucyjnego. 27 lipca 2017 r. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału podjęło uchwały:
• w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego , który wszedł w życie 1 sierpnia 2017 r.;
• w sprawie Kodeksu Etycznego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, który wszedł w życie z dniem uchwalenia. Tego samego dnia Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału przyjęło uchwa- łę w sprawie statutu Biura Służby Prawnej Trybunału Konstytucyjnego i uchwałę w sprawie statutu Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego. Obie uchwały weszły w życie 1 stycznia 2018 r. W 2017 r. Prezes Trybunału wydała również szereg zarządzeń związanych z two- rzeniem nowej struktury jednostek pomocniczych Trybunału, które rozpoczęły funkcjonowanie w 2018 r. 3. Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

3.1. Hierarchiczna kontrola norm

Trybunał Konstytucyjny jest organem władzy sądowniczej. Zgodnie z art. 188 pkt 1-3 i 5 Konstytucji, Trybunał orzeka w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie; hierarchicznej zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe oraz hierarchicznej zgodności innych aktów normatywnych (art. 79 ust. 1 Konstytucji). W razie stwierdzenia niezgodności, akt niższego rzędu jest eliminowany z systemu prawnego.

3.1.1. Zakres kontroli

Trybunał Konstytucyjny może badać pojedynczy przepis prawny lub jego frag- ment, grupę przepisów albo cały akt normatywny. Inicjowanie postępowania na- stępuje na podstawie wniosku, skargi konstytucyjnej lub pytania prawnego, które spełniają przewidziane ustawą wymagania formalne. Trybunał nie wszczyna postę- powania z urzędu.

(^1) Dz. U. poz. 2072. (^2) Dz. U. poz. 2073, ze zm. (^3) Dz. U. poz. 2074.

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku

Druga grupa podmiotów ma legitymację szczególną, ograniczoną do pewnych ro- dzajów spraw (Krajowa Rada Sądownictwa, organy stanowiące jednostek samorzą- du terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe). Krajowa Rada Sądownictwa może inicjować postępowania w zakre- sie, w jakim kwestionowane akty dotyczą niezależności sądów i niezawisłości sę- dziów. Pozostałe wskazane podmioty mogą inicjować postępowanie przed TK, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania. Kolejnym sposobem zainicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytu- cyjnym jest wniesienie skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, skargę może złożyć każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naru- szone. Skarga konstytucyjna może dotyczyć tylko takiego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wol- nościach, prawach albo obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Skargi konstytucyjne podlegają procedurze wstępnej kontroli. Innym sposobem wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym jest przedstawienie pytania prawnego. W myśl art. 193 Konstytucji, pytanie co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzyna- rodowymi lub ustawą, może przedstawić Trybunałowi każdy sąd, jeżeli od odpowie- dzi na nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. Kontrola prowadzona na podstawie skargi konstytucyjnej albo pytania prawne- go ma charakter konkretny. Przedmiotem tej kontroli są przede wszystkim przepi- sy, które zostały zastosowane wobec skarżącego lub mają zostać zastosowane w to- czącym się postępowaniu przez sądem przedstawiającym pytanie prawne. Wynik kontroli konstytucyjności, niezależnie od sposobu zainicjowania postępo- wania, wywołuje zawsze skutek generalny i abstrakcyjny.

3.2. Pozostałe kompetencje

Zgodnie z art. 189 Konstytucji, Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kom- petencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. W myśl art. 192 Konstytucji, wszczęcie postępowania w tym zakresie następuje na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Mi- nistrów, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Admini- stracyjnego i Prezesa Najwyższej Izby Kontroli. W 2017 r. Marszałek Sejmu wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego pomiędzy Prezydentem RP a Sądem Najwyższym ( Kpt 1/17 ). Trybunał orzeka również w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działal- ności partii politycznych (art. 188 pkt 4 Konstytucji). Zgodnie z art. 131 ust. 1 Konstytucji, Trybunał ma kompetencję w zakresie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP i powierze- nia tymczasowego wykonywania jego obowiązków Marszałkowi Sejmu. Dotąd Try- bunał Konstytucyjny nie korzystał z tej kompetencji. Trybunał ma także możliwość zasygnalizowania Sejmowi i Senatowi oraz innym organom stanowiącym prawo istnienia uchybień i luk w prawie, których usunię- cie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej

Rozdział I. Pozycja ustrojowa i kompetencje Trybunału Konstytucyjnego

Polskiej (art. 35 ust. 1 u.o.t.p.TK). W 2017 r. Trybunał wydał jedno takie postanowie- nie ( p. z 17 października 2017 r., S 1/17 ).

4. Rodzaje i charakter rozstrzygnięć

Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Konstytucyjny wydaje dwa rodzaje orzeczeń: wyroki lub postanowienia. Zgodnie z art. 103 u.o.t.p.TK wyroki są wydawane w sprawach dotyczących:

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których raty- fikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie;
3. zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;
4. skarg konstytucyjnych;
5. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Postanowienia są natomiast wydawane w sprawach:
6. rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa;
7. rozstrzygania o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezy- denta Rzeczypospolitej Polskiej oraz powierzenia Marszałkowi Sejmu tymczaso- wego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;
8. innych, w których ustawa tak stanowi lub niewymagających wydania wyroku. Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia podlegają nie- zwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogło- szony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, jeśli chodzi o ustawę, a dwu- nastu miesięcy, jeśli chodzi o inny akt normatywny. W wypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatyw- nego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.

Rozdział II. Wybrane zagadnienia wynikające

z wyroków wydanych w 2017 r.

1. Pozycja konstytucyjnych organów państwa

i status prawny jego funkcjonariuszy

1.1. Wyłanianie i przedstawianie kandydatów na stanowiska

Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

oraz Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego

Procedura powołania Prezesa oraz Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego przez Prezydenta Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego ma charakter ustro- jowy. W odniesieniu do tego rodzaju spraw uregulowanych w Konstytucji właści- wość sądów dopuszczalna jest jedynie w wypadkach wyraźnie w niej wskazanych. Konstytucja nie zawiera przy tym przepisów, które upoważniałyby sądy do oceny prawidłowości procedury powołania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału. Zarówno więc wyłanianie i przedstawianie kandydatów przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału, jak i sam akt powołania przez Prezydenta jednego z przedstawionych kandydatów nie mogą być weryfikowane w postępowaniu cywilnym przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym. Z Konstytucji wynika ponadto, że powoływa- nie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego jest prerogatywą Prezydenta Rzeczypospolitej. To znaczy, że akty powołania na wskazane stanowiska nie podle- gają kontroli żadnego organu państwa ani nie wymagają dla swej ważności dodatko- wego podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez jego złożenie ponosiłby politycz- ną odpowiedzialność przed Sejmem. Wobec powyższego takie ukształtowanie przez ustawodawcę norm kodeksu postępowania cywilnego, że możliwe było poddanie wskazanych aktów kontroli sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, skutkowało pogwałceniem prerogatywy Prezydenta Rzeczypospolitej oraz konstytucyjnej kom- petencji Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego w zakresie wyłaniania i przedstawiania kandydatów na stanowiska Prezesa i Wiceprezesa Trybunału, a więc naruszało zasadę podziału i równowagi władzy ( w. z 11 wrze- śnia 2017 r., K 10/17 ). Zgodnie z Konstytucją, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezy- dent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawio- nych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego. Konstytucja wskazu- je zatem organ wyłaniający i przedstawiający kandydatów na Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz organ powołujący na to stanowisko; jednocześnie nie prze- sądza o szczegółach procedury wyłonienia wspomnianych kandydatów. Niemniej konstytucyjne upoważnienie Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego do wyłonienia i przedstawienia kandydatów na Pierwszego Prezesa nie uzasadnia

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku

założenia, że organ wybierający wspomnianych kandydatów powinien korzystać z pełnej swobody kształtowania zasad ich wyboru. Założenia tego nie uzasadnia też powierzenie Sądowi Najwyższemu przez ustrojodawcę obowiązków wychodzących poza ramy nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakre- sie orzekania. Przeciwnie, z ustrojowej pozycji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższe- go jako samodzielnego, konstytucyjnego organu państwa, wyposażonego w kom- petencje wykraczające poza wewnętrzną organizację tego sądu wynika, że sposób obsadzania stanowiska jego Prezesa musi być określony w aktach prawa powszech- nie obowiązującego, a więc w pierwszym rzędzie w ustawie. To znaczy, że procedurę wyboru kandydatów na Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego winien dookreślić przede wszystkim sam ustawodawca. Tak się jednak nie stało, gdyż upoważnił on do jej uszczegółowienia w akcie o charakterze wewnętrznym, jakim jest uchwała Zgro- madzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego. Toteż doszło do naruszenia konsty- tucyjnego wymogu ustawowej formy regulacji, co pociągnęło za sobą niekonstytu- cyjność upoważnienia ustawowego, a w konsekwencji także wspomnianej uchwały ( w. z 24 października 2017 r., K 3/17 ). Konstytucja stanowi, że kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego przedstawiać ma Prezydentowi Rzeczypospolitej Zgromadzenie Ogól- ne Sędziów tego sądu. Ponieważ decyzję tę podjął ustrojodawca, a przy tym dotyczy ona kwestii z zakresu organizacji organu władzy sądowniczej, to doprecyzowanie procedury przedstawiania kandydatów należy do ustawodawcy. W tej sytuacji nie- zgodne z Konstytucją było dokonanie tego przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego w uchwale. Naruszenie Konstytucji było w tym wypadku rażące, bo w uchwale tej przedstawianie kandydatów powierzono przewodniczącemu Zgro- madzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego, a nie ‒ jak tego wymaga Konstytu- cja ‒ samemu Zgromadzeniu ( w. z 24 października 2017 r., K 3/17 ).

1.2. Kształtowanie składu Krajowej Rady Sądownictwa

i kadencja jej członków

Krajowa Rada Sądownictwa nie mieści się w prostym ujęciu zasady podziału wła- dzy, o którym mowa w Konstytucji. Ustrojodawca umiejscowił ją pomiędzy trzema władzami (ustawodawczą, wykonawczą oraz sądowniczą), czyniąc instrumentem służącym realizacji konstytucyjnej zasady równowagi tych władz, forum ich wzajem- nego równoważenia się i współpracy. Z powodu tak określonej pozycji ustrojowej Krajowej Rady Sądownictwa nie jest możliwe stosowanie wobec niej takich samych gwarancji jak wobec konstytucyjnych organów władzy sądowniczej. Ustawodawca ma szeroką swobodę kształtowania jej ustroju, a także zakresu działania, trybu pra- cy i sposobu wyboru członków. Kompetencja ustawodawcy jest jednak ograniczona konstytucyjnymi zadaniami Rady, zdefiniowanym konstytucyjnie składem i kaden- cyjnością członków pochodzących z wyborów. Zważywszy na to, że z Konstytucji nie wynika kadencja indywidualna wybie- ranych członków Krajowej Rady Sądownictwa, powinni być oni wybierani na jedną, wspólną kadencję. Z tego względu zróżnicowanie kadencji członków wy- bieranych spośród sędziów sądów powszechnych, skutkujące ustaleniem w od- niesieniu do nich czteroletniej kadencji indywidualnej, a biorące się z utrwalonej,

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku

Trybunału Konstytucyjnego. Akt ślubowania jest wobec tego równoznaczny z uzy- skaniem statusu sędziego, warunkując objęcie urzędu i rozpoczęcie kadencji. Od tej chwili sędzia podejmuje obowiązki sędziowskie i korzysta z uprawnień przyzna- nych sędziom Trybunału, w szczególności więc może uczestniczyć w posiedzeniach jego kolegialnych organów wewnętrznych. W konsekwencji przepisy przewidujące przydzielanie spraw sędziom Trybunału, którzy złożyli wspomniane ślubowanie, a także ich udział w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, są zgodne z Konstytucją ( w. z 24 października 2017 r., K 1/ 17). Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze wła- dzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Tę ostatnią spra- wują sądy i trybunały, które – jak podkreślił ustrojodawca – są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Konstytucja stanowi ponadto, że sędziowie Trybu- nału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli. Nie naru- szyło konstytucyjnych zasad podziału i równowagi władzy ani niezależności Try- bunału Konstytucyjnego przyznanie Prezydentowi Rzeczypospolitej kompetencji w zakresie zawiadomienia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego o popełnieniu przewinienia dyscyplinarnego przez sędziego Trybunału. Nie wpłynęło również na niezawisłość sędziowską. Kompetencja ta wiąże się z ustrojową pozycją Prezy- denta Rzeczypospolitej jako głowy państwa, określoną w Konstytucji. Skorzysta- nie z niej wymaga przy tym wniosku Prokuratora Generalnego i zasięgnięcia opinii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, co stanowi wyraz współdziałania i równo- ważenia się władzy, chroni także przed arbitralnością podejmowanej przez Pre- zydenta decyzji. Ani on, ani żaden inny organ zewnętrzny względem Trybunału Konstytucyjnego nie ma wpływu na ostateczną decyzję o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego. Nie może też oddziaływać na jego wynik ani kwestionować zapa- dłych w nim rozstrzygnięć. Postępowanie to – od momentu jego wszczęcia aż do zakończenia – toczy się jedynie w obrębie Trybunału. Ustawa o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego zapewnia bezstronność orzekania w postępowaniu dyscyplinarnym w sprawie sędziego oraz podjęcie w tej sprawie decyzji przez właściwy, niezależny i niezawisły organ sądowy, tj. sędziów Trybunału orzekają- cych w ustawowych składach, w dwuinstancyjnym postępowaniu dyscyplinarnym ( w. z 24 października 2017 r., K 1/17 ).

2. Kształtowanie sytuacji człowieka i obywatela

w zgodzie ze standardami konstytucyjnymi

Do standardów konstytucyjnych kształtujących sytuację człowieka i obywatela (jednostki) zaliczają się nie tylko konstytucyjne wolności i prawa, lecz także normy systemowe, gwarancyjne i programowe. Normy systemowe to takie normy konstytucyjne, które wyznaczają podstawowe zasady tworzenia i stosowania przepisów prawnych dotyczących konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela. Prawodawca musi te normy uwzględniać niezależnie od tego, jaką dziedzinę stosunków społecznych lub gospodarczych re- guluje, i niezależnie od tego, jaką metodę regulacji prawnej wybiera (administra- cyjnoprawną, cywilnoprawną, karnoprawną itd.). Z tej grupy standardów konsty- tucyjnych w 2017 r. w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wyróżniły się

Rozdział II. Wybrane zagadnienia wynikające z wyroków wydanych w 2017 r.

w szczególności zasady: poprawnej legislacji (zob. pkt 5.3), ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, sprawiedliwości społecznej, równości oraz proporcjonalności. Normy gwarancyjne to natomiast takie normy konstytucyjne, które bezpośred- nio wyznaczają prawodawcy konstytucyjnie wymaganą treść prawa. Stopień ich spełnienia przez prawodawcę nie jest stopniowalny, dlatego może on je wyłącznie zrealizować albo przekroczyć. W tym drugim wypadku narusza Konstytucję. Do tej grupy standardów konstytucyjnych należy np. nakaz domniemania niewinności. Normy programowe to wreszcie takie normy konstytucyjne, które wyznaczają władzy publicznej, w tym prawodawcy, obowiązek dążenia do osiągnięcia w możli- wie maksymalnym stopniu pewnych celów społecznych i gospodarczych, uznanych przez ustrojodawcę za szczególnie doniosłe. Z tej grupy standardów konstytucyj- nych w 2017 r. w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wyróżniły się przede wszystkim obowiązki: zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli, w tym ochrony przed bezdomnością, a także ochrony rodziny oraz ochrony podmiotów słabszych, a więc takich, które ze względu na swój status faktyczny lub prawny są szczególnie podatne na wykorzystanie lub pokrzywdzenie.

2.1. Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez

nie prawa

Jednym z obowiązków demokratycznego państwa prawnego jest ochrona zaufa- nia obywateli (jednostki) do organów władzy publicznej oraz stanowionych przez nie przepisów prawnych. Celem tej ochrony jest gwarancja bezpieczeństwa praw- nego, tj. stanu pewności prawa umożliwiającej obywatelom rozsądne planowanie działań własnych i przewidywanie działań organów państwa. Pewność prawa zależy zaś od jego stabilności, choć nie oznacza niezmienności przepisów. Zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (zwana rów- nież zasadą lojalności państwa względem obywateli) odgrywa szczególnie istotną rolę, gdy ustawodawca nakłada na obywateli obowiązki względem państwa. Jednym z nich jest ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, każdy bowiem może i powinien uczestniczyć w finansowaniu zadań publicznych realizowanych przez państwo. Nie- mniej ustawodawcy szanującemu zasadę lojalności państwa wobec obywateli nie wol- no obciążać ich kosztami materialno–technicznych czynności organów administracji, gdy są one następstwem działań podejmowanych przez organy władzy publicznej. Wobec tego nie znajdowało uzasadnienia konstytucyjnego pobieranie od obywatela opłat z tytułu wydania nowego prawa jazdy, zawierającego aktualne dane, oraz ich od- notowania w Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców, w sytuacji gdy konieczność dokonania tych czynności wynikała z działań organów władzy samorządowej (pole- gających na zmianie nazwy miejscowości albo nazwy ulicy lub numeru porządkowego budynku), których obywatel nie inicjował ( w. z 14 grudnia 2017 r., K 36/15 ). Kiedy dochodzi do zmiany regulacji prawnej, zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wymaga z kolei wprowadzenia przepisów przej- ściowych zapewniających realną (i nieprzerwaną) ochronę słusznie nabytych praw majątkowych. Uzasadniało to wprowadzenie do ustawy o gospodarce nieruchomo- ściami przepisu nakazującego stosowanie podczas waloryzacji kwot odszkodowania

Rozdział II. Wybrane zagadnienia wynikające z wyroków wydanych w 2017 r.

umieszczono w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, gwarancji osobistego udziału w posiedzeniu sądu mającego zdecydować (w ramach „postępowania kon- trolnego”) o zasadności dalszego jej pobytu w tym zakładzie. Zasadniczym, i jedynym właściwie, celem przyświecającym w tym wypadku ustawodawcy było przyspie- szenie rozpoznania spraw. Wzgląd na ekonomikę postępowań sądowych nie może jednak stanowić samodzielnego uzasadnienia wyłączenia podstawowych środków prawnych służących realizacji konstytucyjnych praw do rozpatrzenia sprawy przez sąd w sposób sprawiedliwy i jawny oraz do obrony na każdym etapie postępowania karnego. Poza tym pozbawienie gwarancji osobistego uczestniczenia w posiedzeniu sądu i bycia wysłuchanym przez sąd pozostawało bez związku ze stanem zdrowia sprawcy i ewentualnymi przeciwskazaniami medycznymi do sprowadzenia go na to posiedzenie. Tymczasem zadanie ustawodawcy polega na kreowaniu mechanizmów zapobiegających blokowaniu postępowania sądowego wtedy, gdy osoba, której po- stępowanie to dotyczy, celowo zmierza do jego nieuzasadnionego wydłużania albo nie może w nim wziąć udziału z przyczyn obiektywnych. Wreszcie, ograniczenie uprawnień proceduralnych nie było konieczne również z tego względu, że wspo- mniane postępowanie kontrolne toczy się w sprawach osób, które umieszczono w zakładzie psychiatrycznym. Odbywa się ono zatem wówczas, gdy cel internacji, polegający w szczególności na uchyleniu zagrożenia dóbr objętych ochroną prawną, został już osiągnięty ( w. z 22 marca 2017 r., SK 13/14 ).

2.4. Zasada równości

Konstytucja nakazuje według jednakowej miary (tj. bez zróżnicowań) traktować podobne podmioty prawa, czyli takie, które charakteryzują się wspólną cechą praw- nie istotną. Zasada równości nie ma jednak charakteru absolutnego. Zróżnicowanie sytuacji podmiotów podobnych jest konstytucyjnie dopuszczalne, pod warunkiem, że kry- terium zróżnicowania pozostaje w bezpośrednim, racjonalnym związku z celem i treścią danej regulacji oraz z innymi normami lub wartościami konstytucyjnymi, usprawiedliwiającymi odmienne traktowanie takich podmiotów. Waga interesu chronionego przez zróżnicowanie winna być przy tym proporcjonalna do wagi inte- resu naruszanego z powodu zróżnicowania. Kryteriów uzasadniających odmienną regulację sytuacji prawnej podmiotów podobnych nie spełnił ustawodawca, różnicując dostęp do uproszczonej procedu- ry certyfikowania instalatorów odnawialnych źródeł energii osób dysponujących dyplomem ukończenia specjalistycznych studiów wyższych. Z procedury tej wyklu- czył tych absolwentów studiów wyższych, którzy właściwy dyplom uzyskali przed 1 września 2005 r. (tj. przed wejściem w życie prawa o szkolnictwie wyższym). Wyznaczając w tym względzie sztywny termin, ustawodawca abstrahował więc od czasu, który upłynął od momentu wydania zainteresowanej osobie odpowiedniego dyplomu do chwili złożenia przez nią wniosku o certyfikat instalatora odnawialnych źródeł energii. Z uproszczonego trybu certyfikacji mogli więc korzystać także absol- wenci z dyplomami otrzymanymi na długo przed wystąpieniem o certyfikat. Tym- czasem zwolnienie spod zwykłego trybu certyfikacji osób, których wiedzę i umiejęt- ności zweryfikowano i poświadczono właściwym dokumentem przed wielu laty, nie

Informacja o istotnych problemach wynikających z działalności i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego w 2017 roku

realizuje celu instytucji certyfikowania instalatorów odnawialnych źródeł energii. Celem tym jest bowiem zapewnienie instalowania takich źródeł przez osoby gwa- rantujące optymalną efektywność działania i odpowiedni poziom bezpieczeństwa instalacji. Sytuacja osób zwolnionych spod zwykłego trybu certyfikacji, oceniana z perspektywy wskazanego celu, nie różni się zaś od sytuacji osób, które posiadły kiedyś podobną wiedzę i analogiczne umiejętności, ale właściwy dyplom zdobyły przed 1 września 2005 r. ( w. z 20 czerwca 2017 r., K 16/15 ). Z konstytucyjnej zasady równości nie wynika natomiast zakaz przyjmowania od- miennych rozwiązań prawnych wobec podmiotów różniących się istotnymi cechami. Różnice te mogą być m.in. konsekwencją przynależności do odmiennej kate- gorii osób: fizycznych i prawnych. W szczególności obie wspomniane grupy nie mają wspólnej cechy istotnej, która uzasadniałaby konieczność ich równego trak- towania w zakresie obowiązku wykazania braku dostatecznych środków na ponie- sienie kosztów sądowych czy wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Taki stan rzeczy kreują nie tylko przepisy proceduralne, ale także przepisy materialne, określające status tych podmiotów. Jakkolwiek obowiązek wykazania sytuacji fi- nansowej dotyczy każdego, kto występuje z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych czy też ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika, to od osób praw- nych, zwłaszcza przedsiębiorców prowadzących spór przed sądem w zakresie spraw objętych jego działalnością gospodarczą, można w tym względzie wyma- gać więcej. Wyższe ryzyko procesowe, związane z wyższym poziomem obowiąz- ków co do sprawności działania przed sądem, jest uzasadnione m.in. profesjo- nalnym charakterem obsługi prawnej, z której powinni korzystać przedsiębiorcy ( w. z 4 kwietnia 2017 r., P 56/14 ). Istotne z perspektywy określonej instytucji prawnej różnice mogą też występo- wać w obrębie tej samej kategorii osób, i to nawet gdy łączy je szereg innych, ważkich cech. Przepisy dotyczące wstępowania w najem lokalu mieszkalnego wyodrębniają dwie grupy dzieci – jedynego najemcy oraz współnajemców. Dzieci współnajemców mogą wstąpić w najem dopiero po śmierci obojga rodziców, podczas gdy dzieci jedy- nego najemcy uzyskują to uprawnienie już po śmierci jednego rodzica. Obie grupy dzieci cechuje niewątpliwie bliska więź pokrewieństwa z najemcą (współnajemcą), która wyraża się także we wspólnym zamieszkiwaniu w lokalu aż do śmierci najemcy (jednego ze współnajemców). Bliska więź pokrewieństwa i wspólne zamieszkiwa- nie nie wyczerpują jednak charakterystyki porównywanych grup z punktu widzenia prawa do wstąpienia w najem lokalu mieszkalnego. Prawo to ma bowiem dla nich zupełnie inne znaczenie. Gdyby instytucja wstąpienia w najem została zlikwidowa- na, dzieci jedynego najemcy po jego śmierci utraciłyby dach nad głową, natomiast dzieci zmarłego współnajemcy nadal mogłyby mieszkać w wynajmowanym lokalu z drugim z rodziców. Konieczność opuszczenia lokalu w wypadku podmiotów nale- żących do pierwszej grupy byłaby więc zasadą, a w wypadku podmiotów należących do drugiej grupy – bardzo rzadkim wyjątkiem. Możliwość wstąpienia przez dzieci zmarłego rodzica–współnajemcy w najem lokalu mieszkalnego nastąpi po śmierci drugiego z rodziców ( w. z 12 grudnia 2017 r., P 13/16 ). Z kolei do uznania za podmioty podobne pracowników oraz osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą (tj. przedsiębiorców) – w zakresie sposobu ustalania podstaw wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i ewentualnej ich